Europees Bureau voor de Grondrechten De situatie van Roma-EU-burgers die in andere lidstaten wonen

Transcriptie

1 Europees Bureau voor de Grondrechten (FRA) MEMO / 9 november 2009 Europees Bureau voor de Grondrechten De situatie van Roma-EU-burgers die in andere lidstaten wonen Het Europees Bureau voor de Grondrechten (FRA) presenteert vandaag zijn vergelijkende verslagen over: de situatie van Roma-EU-burgers die in andere lidstaten wonen; een selectie van positieve initiatieven ter ondersteuning van Roma-EUburgers die in andere lidstaten wonen. Deze FRA-verslagen maken deel uit van een gemeenschappelijk optreden betreffende de vrijheid van verkeer en migratie van Roma, waartoe in 2008 het initiatief is genomen door het Europees Bureau voor de Grondrechten, de commissaris voor de mensenrechten van de Raad van Europa (CommHR), het Bureau voor Democratische Instellingen en Mensenrechten van de OVSE (ODIHR) en de hoge commissaris voor nationale minderheden van de OVSE (HCNM). De verslagen zijn op 9 november 2009 gepresenteerd tijdens een internationale conferentie, die door bovengenoemde instellingen gezamenlijk werd georganiseerd. EU-burgers hebben het recht zich overal binnen de Europese Unie te verplaatsen en er te wonen, mits ze aan bepaalde voorwaarden voldoen. Dit recht, dat van groot belang is voor de verwezenlijking van Europese integratie, is vervat in het Handvest van de grondrechten van de Europese Unie (artikel 45). Uit onderzoek van het FRA blijkt echter dat veel Roma-EUburgers die zich in de hoop op betere leefomstandigheden in een andere lidstaat vestigen nog altijd te maken krijgen met racisme, discriminatie en uitsluiting. In het jongste verslag van het Bureau worden de situatie van de Roma en hun specifieke problemen bij het uitoefenen van de genoemde rechten onder de loep genomen. Op basis van het bewijsmateriaal in zijn verslag doet het FRA de aanbeveling aan de EU en haar lidstaten om doelgerichte beleidsmaatregelen ter bevordering van sociale cohesie aan 1

2 te nemen, om te waarborgen dat alle burgers hun recht op vrij verkeer daadwerkelijk kunnen uitoefenen. FRA-directeur Morten Kjaerum: "Iedere EU-burger heeft het recht zich vrij binnen de EU te verplaatsen en er te verblijven. De ervaringen van Roma-burgers bieden een goed inzicht in de consequenties die de uitoefening van het recht op vrij verkeer en verblijf voor velen van de kwetsbaarste burgers van de EU heeft. In die zin dient de situatie van de Roma als lakmoesproef: de consequenties voor een aantal van de meest kwetsbare burgers in de EU zijn een belangrijke indicator van de problemen waarmee alle burgers in de praktijk worden geconfronteerd." BELANGRIJKSTE BEVINDINGEN Wie verplaatst zich? Volgens schattingen van EUROSTAT maken circa 8 miljoen EU-burgers gebruik van hun recht op vrij verkeer en verblijf dat is bijna 1,6 % van de totale EU-bevolking. Er zijn geen officiële gegevens over de etnische oorsprong van de burgers die deze rechten uitoefenden. Er zijn dan ook geen officiële gegevens over het aantal Roma dat gebruikmaakt van het recht op vrij verkeer in de EU. Onderzoek toont aan dat het vooral jongvolwassen mannen en vrouwen zijn die van de ene lidstaat naar de andere verhuizen; in sommige gevallen vergezellen kinderen hun ouders, in andere gevallen worden ze 'achtergelaten'. Verschillende ervaringen bij het overschrijden van Schengenbuitengrenzen Respondenten beschreven hun ervaringen met grens-/visumbeambten in landen van bestemming grotendeels in positieve bewoordingen. Roma-respondenten ondervonden echter vaker problemen wanneer zij vertrokken uit of terugkeerden naar hun land van oorsprong. Zij moesten dan bijvoorbeeld smeergeld betalen aan corrupte beambten. De respondenten waren op de hoogte van hun algemene recht op vrij verkeer, maar minder van de specifieke en vaak ingewikkelde reeks rechten en plichten van EU-burgers in verband met hun vestiging in een andere lidstaat. Aantrekkende en afstotende factoren die Roma-migratie bevorderen: armoede, het zoeken naar werk en racisme Een aantal belangrijke aantrekkende en afstotende factoren spelen een rol bij de uitoefening van het recht op vrij verkeer en verblijf door de Roma: 2

3 Armoede ten gevolge van werkloosheid en racisme zijn de belangrijkste 'afstotende' factoren die Roma ertoe brengen hun land van oorsprong te verlaten. Deze factoren worden verergerd door de economische crisis en de toename van het aantal gewelddadige, tegen Roma gerichte incidenten in sommige landen. Een 'aantrekkende' factor die Roma stimuleert naar bepaalde landen van bestemming te trekken, is onder andere het streven naar een hogere levensstandaard, waarbij met name het uitzicht op het vinden van formeel of informeel werk een rol speelt. In Roemenië verwacht ik één maaltijd per dag te kunnen eten, in Finland drie. Dat is het verschil. Interview met een Roma-man, Finland, Wij, de Roma, bestaan maar bestaan niet; voor de belangrijke dingen tellen we niet mee [...]. Hier word ik goed behandeld. Ik had nooit gedacht dat mensen me zo goed zouden behandelen. Interview met een Roma-vrouw, Spanje, Ik heb nooit iets gemerkt van discriminatie in welke vorm dan ook. De redenen dat wij hier gekomen zijn waren puur economisch. Wij zijn EUburgers en als zodanig hebben wij het recht te gaan en te staan waar we willen in de EU, zonder dat nationale of internationale overheden over ons moeten waken alleen maar omdat we Roma zijn. Interview met een Roma-vrouw, Verenigd Koninkrijk, Integratie Over het algemeen vertelden Roma zeer verschillende ervaringen op het vlak van huisvesting, gezondheidszorg, onderwijs en sociaal welzijn. In alle landen waarop het onderzoek betrekking had, vermeldden veel respondenten twee belangrijke problemen: de moeilijkheid om werk te vinden op de formele arbeidsmarkt van hun land van bestemming, en problemen bij de verblijfsregistratie. In het geval van Roemeense Roma is het zo dat als ze niet over een document [registratiebewijs] beschikken, ze niet voor water kunnen betalen, ze geen contract kunnen afsluiten voor de levering van elektriciteit en ze niet kunnen worden opgenomen in tewerkstellingstrajecten [ ]. Op die manier bestaan deze mensen niet. Interview met een ambtenaar van de provincie Napels, Italië,

4 Geen verblijfsregistratie = geen economische en sociale rechten Veel Roma stuiten op problemen bij de registratie van hun verblijf. Dit heeft een domino-effect: het gevolg is dat ze moeilijkheden kunnen ondervinden bij de toegang tot bepaalde cruciale politieke, economische, sociale en burgerrechten, bijvoorbeeld het recht om te stemmen in lokale en Europese verkiezingen, en het recht op toegang tot nationale gezondheidsstelsels, huisvesting, sociale bijstand en maatregelen ter bevordering van de arbeidsintegratie, zoals hulp bij het zoeken naar werk en beroeps- of taalonderwijs. Vrouwen, kinderen, ouderen en personen met een handicap worden onevenredig getroffen door de daaruit voortvloeiende uitsluiting van sociale bijstand. Naarmate de aanpak van de situatie van Roma uit andere lidstaten verder wordt ontwikkeld, moet in de algemene strategieën voor ondersteuning en financiering ook oog zijn voor geslacht, leeftijd, handicaps en andere zaken. Op grond van de bevindingen in zijn verslagen doet het Bureau de volgende aanbevelingen: De lidstaten dienen te waarborgen dat maatregelen die direct of indirect van invloed zijn op EU-burgers van Roma-afkomst, in overeenstemming zijn met de beginselen die uiteengezet zijn in het Handvest van de grondrechten van de EU en met de richtlijn inzake gelijke behandeling ongeacht ras of etnische afstamming, die directe en indirecte discriminatie uitdrukkelijk verbiedt. Lokale overheden dienen in nauwe samenwerking met nationale regeringen te onderzoeken of maatregelen en beleidslijnen strijdig zijn met de richtlijn vrij verkeer en, zo ja, ze in te trekken. De lidstaten dienen er zorg voor te dragen dat Richtlijn 2004/38/EG (de richtlijn burgers ) correct wordt omgezet (zoals opgemerkt in het recente verslag van de Europese Commissie) overeenkomstig de beginselen die uiteengezet zijn in het Handvest van de grondrechten van de EU. De lidstaten dienen het uitoefenen van het grondrecht van vrij verkeer en verblijf te vergemakkelijken door een proactief nationaal beleid te ontwikkelen dat gericht is op integratie. Dit beleid moet tot stand komen via een raadplegingsproces waarin rekening wordt gehouden met de ervaringen en zorgen van lokale overheden, het maatschappelijk middenveld en de EUburgers zelf. 4

5 De lidstaten dienen praktische belemmeringen voor verblijfsregistratie uit de weg te ruimen door toe te zien op consistentie in registratieprocedures en -vereisten op lokaal niveau. De lidstaten dienen volledig te voldoen aan hun wettelijke verplichting tot het verspreiden van informatie over de rechten en plichten van EU-burgers en hun familieleden in verband met vrij verkeer en verblijf, met name via nationale en lokale media. De lidstaten dienen op de integratie van Roma gerichte (beleids)maatregelen te ontwikkelen en/of te verbeteren, waarbij in het bijzonder aandacht moet worden besteed aan de behoeften van Roma-burgers uit andere EU-landen. De lidstaten dienen erop toe te zien dat alle kinderen binnen hun grondgebied volledige en gelijke toegang hebben tot verplicht onderwijs, ongeacht hun administratieve status. Eventuele verblijfsvereisten moeten uit aanmeldingsprocedures voor scholen worden verwijderd. De lidstaten en lokale overheden dienen informatie over de vereisten voor verblijfsregistratie te ontwikkelen, in publieke ruimten op te hangen en bekend te maken in een of meer talen van andere EU-lidstaten, met inbegrip van minderheidstalen, zoals Romani. De lokale overheden dienen ervoor te zorgen dat geregistreerde EU-burgers gelijke toegang hebben tot sociale huisvesting. De lokale overheden dienen maatregelen te ontwikkelen en ten uitvoer te leggen die specifiek gericht zijn op de ondersteuning van de integratie van Roma-EU-burgers in de lokale arbeidsmarkt. 5

6 Achtergrond van het verslag: Ιn 2008 heeft het FRA een omvangrijk onderzoeksproject gestart om te onderzoeken hoe EU-burgers in de praktijk gebruikmaken van hun recht op vrij verkeer. De basis van het project werd gevormd door veldonderzoek door middel van interviews 1. Het onderzoek is uitgevoerd in 2009 in Frankrijk, Finland, Italië, Spanje en het Verenigd Koninkrijk, en biedt een brede kijk op de ervaringen van Roma-EU-burgers in ontvangende landen. Achtergrond Roma: De term Roma wordt gebruikt als een overkoepelende term waaronder groepen mensen vallen die min of meer vergelijkbare culturele kenmerken met elkaar gemeen hebben, evenals een geschiedenis van voortdurende marginalisatie in Europese samenlevingen, bijvoorbeeld de Roma, Sinti, Travellers, Ashkali en Kalé e.d. 2 Het aantal Roma in de Europese Unie is gebaseerd op schattingen, aangezien gegevens hierover op nationaal niveau ontbreken. Volgens deze schattingen leven er ongeveer tien miljoen Roma in de EU. Achtergrond relevante EU-wetgeving: Artikel 18 van het EG-Verdrag bepaalt dat iedere burger van de Unie het recht heeft vrij op het grondgebied van de lidstaten te reizen en te verblijven, onder voorbehoud van de beperkingen en voorwaarden die in het Verdrag en de maatregelen ter uitvoering ervan zijn vastgesteld. Deze beperkingen en voorwaarden staan in Richtlijn 2004/38/EG betreffende het recht van vrij verkeer en verblijf op het grondgebied van de lidstaten voor de burgers van de Unie en hun familieleden, PB L 158 van 30 april 2004 ( richtlijn burgers ). De lidstaten moesten de nodige wettelijke en bestuursrechtelijke bepalingen in werking doen treden om vóór 30 april 2006 aan de richtlijn te voldoen. In juli 2009 heeft de Europese Commissie richtsnoeren over het recht van vrij verkeer en verblijf voor burgers van de Unie en hun familieleden gepubliceerd. Deze richtsnoeren vallen uiteen in drie hoofdstukken: binnenkomst en verblijf van EU-burgers en hun familieleden; beperkingen van het recht op vrij verkeer en verblijf ter waarborging van de openbare orde en de openbare veiligheid; en misbruik en fraude. mat=html&aged=0&language=en&guilanguage=en 1 Het onderzoek is uitgevoerd door het European Roma Rights Centre (ERRC), dat samenwerkte met European Dialogue (ED), het European Roma Information Office (ERIO), de Finnish League of Human Rights (FLHR), de Fundación Secretariado Gitano (FSG) en de Fédération nationale des associations solidaires (FNASAT). 2 Het FRA is zich bewust van de discussie over het gebruik van de term Roma en heeft niet de bedoeling de leden van deze andere groepen in culturele zin op één lijn te stellen met de Roma. 6

7 FRA-verslagen: zie Voor nadere informatie kunt u contact opnemen met mevrouw Heller van het FRA-mediateam: media@fra.europa.eu tel.: