De nieuwe bibliotheek: Pupillen 14-18

Transcriptie

1 De nieuwe bibliotheek: Pupillen Aalst, september 2014

2 Inhoud I Inleiding... 3 II Situering... 4 A Historische context... 4 B Beleidscontext... 4 C Ruimtelijke context...6 III Conceptnota... 8 A Nulmeting... 8 B SWOT-analyse... 8 C Nieuwe bibliotheekfuncties...10 D De nieuwe bibliotheek in Aalst IV Aandachtspunten voor de nieuwe bibliotheek V DNA van de bib: het programma...18 VI Indeling...19 A Publieksruimte B Niet-publieksruimte...27 VII Automatisering...28 VIII Erfgoed...30 IX Participatie en inspiratie X Bijlagen

3 I. Inleiding De stad Aalst heeft in de meerjarenplanning als prioritaire doelstelling een nieuwe hoofdbibliotheek voorzien. Deze nieuwe hoofdbibliotheek moet een efficiënte, performante, toekomstgerichte en bereikbare infrastructuur worden waar ook ruimte is voor ontmoeting en ontspanning op maat van de burger. De infrastructuur van de hoofdbibliotheek op de huidige locatie toont heel wat belangrijke knelpunten en gebreken die het onmogelijk maken om te evolueren naar de openbare bibliotheek van morgen. Met de huidige publieksruimte in de kelders van cc De Werf kan de stad niet voldoen aan de vernieuwde behoeften en tendensen in het bibliotheekwezen. De bibliotheek van de 21ste eeuw is al lang geen boekenpakhuis meer. De nieuwe bibliotheek moet evolueren van een traditioneel uitleencentrum naar een plek waar er ook ruimte is voor verblijven, ontmoeten, ontspannen en bijleren; zowel fysiek als digitaal. De bibliotheek van Aalst, de tweede grootste stad van de provincie, wil uitgroeien tot een open en toegankelijk huis van kennis, informatie, cultuur en ontspanning. Na de denk- en ontwerpfase in plant de stad in 2016 te starten met de 1ste fase van de nieuwbouw, in 2017 over te gaan naar een 2de fase en in 2018 de afwerking van de nieuwe bibliotheek. De nieuwe hoofdbibliotheek wordt gebouwd op de Pupillensite, meer specifiek op het deel waar de Gerechtelijke Politie tot over een aantal jaren gevestigd was op de hoek van de Esplanadestraat en de Graanmarkt, in het hart van de stad (Actieplan S201P3). Het project wordt gerealiseerd in samenwerking met het Autonoom Gemeentebedrijf Stadsontwikkeling Aalst (AGSA). Deze conceptnota kwam tot stand na raadpleging van verschillende stakeholders: de beheerraad van de bibliotheek, het personeel, het onderwijs, de gemeenteraadscommissie, de stedelijke adviesraden en via een open forum ook de ruimere bevolking en gebruikers van de bib. In hoofdstukken negen en tien wordt het participatietraject toegelicht en aangegeven welke ideeën de sessies opleverden. Het traject en de totstandkoming van de nota werd gecoördineerd door een stuurgroep met volgende leden: Karim Van Overmeire (schepen van Onderwijs, Bibliotheek, Europese en Internationale Samenwerking, Erfgoed, Vreemdelingenzaken, Inburgering en Vlaams karakter), Gwen Vreven (algemeen directeur AG Stadsontwikkeling Aalst), Bart Broeckhove (projectleider AG Stadsontwikkeling Aalst), Erika De Backer (bibliotheekdeskundige personeel), Saartje Buys (bibliotheekdeskundige collectievorming), Lieselot Uyttersprot (bibliotheekdeskundige regionale dienstverlening), Heleen Schamp (bibliotheekdeskundige collectiebeheer) en Arnoud Van Der Straeten (projectleider nieuwe bibliotheek Aalst). 3

4 II. Situering A. Historische context Door de eeuwen heen is de geschiedenis van de stad Aalst, het Land van Aalst en het Pupillencomplex sterk met elkaar verweven. De site kreeg verschillende bestemmingen: klooster, civiele en militaire gevangenis, Pupillenschool, opvang oorlogsslachtoffers, inkwartiering krijgsgevangenen, opleidingscentrum voor jonge geestelijken en als laatste een stek voor de Gerechtelijke Politie. Vooral de opleiding van de pupillen of troepenkinderen in de 19de eeuw spreekt tot de verbeelding en heeft de site haar naam en betekenis gegeven. De rijkdom van het verleden biedt zowel infrastructureel als inhoudelijk interessante kapstokken voor de nieuwe bestemming. De site is bovendien steeds sterk straat- en pleinbepalend geweest in de stad en zal als dusdanig een nieuwe bepalende dialoog aangaan met haar omgeving. B. Beleidscontext 1. Stad Aalst In 2013 formuleerde het stadsbestuur van Aalst een nieuwe missie en visie voor de stad. Het project voor de nieuwe bibliotheek past daar perfect in. De stad zet immers in op doordachte stads- en dorpsvernieuwing, het opwaarderen van aandachtsgebieden, het inzetten op kwalitatieve woonbeleving met aandacht voor ruimte om te ontspannen en te genieten. De stad Aalst staat voor authenticiteit, creativiteit en mensgerichtheid. Zij wil, samen met haar partners, een ruim aanbod aan publieke diensten, winkels en sociaalculturele activiteiten aanbieden en de sociaal-culturele dynamiek ondersteunen. Aalst is een stad die nog op mensenmaat geschoeid is en dit ook moet blijven. Aalst wil een aantrekkelijke, charmante en sociaal-voelende woonstad zijn, waar mensen graag wonen, werken, leven en zich ontspannen. Ze wil een stad zijn waar meer jonge gezinnen (komen) wonen en zich thuis voelen. Waar zorg en voorzieningen, zoals opvang en onderwijs, op maat zijn van gezinnen en steeds bereikbaar en toegankelijk zijn. Een stad met een vlotte mobiliteit, waar men veilig kan spelen en ontspannen. Alle inwoners worden uitgenodigd om mee hun schouders te zetten onder het stadsproject en voluit te participeren aan de bedrijvigheid in de stad, aan het rijke en diverse verenigingsleven en aan sport en cultuur. In haar dienstverlening wil de stad een modeldienstverlener zijn voor haar bevolking: efficiënt, bereikbaar en performant (Toelichting MJP ). 4

5 2. Bibliotheek Aalst (MJP ) Een toekomstgerichte bibliotheek ontwikkelt zich als informatiecentrum, als cultuurcentrum (complementair aan het cultureel centrum en andere culturele actoren), als ontmoetingscentrum en als leercentrum. De nieuwe bibliotheek moet evolueren van een traditioneel uitleencentrum naar een plek waar er ook ruimte is voor verblijven, ontmoeten, ontspannen en bijleren; zowel fysiek als digitaal. De gebruikers en hun ervaringen komen centraal te staan in dit concept. Naast de traditionele collectieruimte is er ook nood aan: aangename verblijfs- en ontmoetingsruimte; plaats voor doelgroepgerichte activiteiten; werk- en stilteplekken met voldoende zit- en werkplaatsen; zelfuitleenbalies. De cluster Vrije Tijd blijft het ideale werkdomein en clusteroverschrijdend werk is evident. De visie op een toekomstgerichte bibliotheek ligt helemaal in de lijn van de opdrachten die het decreet lokaal cultuurbeleid van 6 juli 2012 aan de openbare bibliotheken oplegt. Een openbare bibliotheek wordt er gedefinieerd als een basisvoorziening waar elke burger terecht kan met vragen over kennis, cultuur, informatie en ontspanning. De bibliotheek is actief inzake cultuurspreiding en cultuurparticipatie; ze werkt in een geest van objectiviteit en vrij van levensbeschouwelijke, politieke en commerciële invloeden. Een bibliotheek krijgt bovendien volgende opdrachten: cultuureducatie en leesplezier stimuleren; inzetten op de bevordering van e-inclusie bij moeilijk bereikbare doelgroepen en op de verhoging van informatiegeletterdheid en mediawijsheid; inzetten op een aangepaste dienstverlening voor personen met beperkte mobiliteit en voor moeilijk bereikbare doelgroepen; inzetten op samenwerking met onderwijsinstellingen. 5

6 C. Ruimtelijke context De inplanting van een sociaal-cultureel programma, zoals de bibliotheek, binnen een aantal lopende of op te starten stadsvernieuwingsprojecten kan de centrumfunctie van dit stadsdeel aanzienlijk vergroten: de herinrichting van de Pierre Corneliskaai, het zoeken naar een volwaardig publiek programma op de site pendelparking, het opwaarderen van de voormalige Postsite. Deze aangrenzende sites zijn door hun centraliteit, hun ligging nabij de Dender of het stadscentrum en hun symboliek uitermate geschikt om de nieuwe stadsbibliotheek een plek te kunnen geven. Figuur 1: Pupillensite De programmatorische invulling dient afgestemd op de bijzondere ligging: goed bereikbaar met het openbaar vervoer en op wandelafstand van de Grote Markt en de verkeersvrije handelsstraten (Beleidsmemorandum Stad Aalst 2012). 6

7 De stad bereidt momenteel het project Naar een kloppend stadshart voor Aalst voor. Er worden vijf ambities opgesteld die uiteindelijk moeten leiden tot een sfeervol en dynamisch stadshart. De ambities versterken de sterke punten, verbeteren de zwakke punten en spelen in op de kansen die er zijn voor het stadshart. De vijf ambities zijn: 1. bijzondere plekken realiseren om de aantrekkingskracht van het stadshart te verhogen; 2. bijzondere plekken verbinden om de belevingswaarde te verhogen; 3. binnenstadscultuur ontwikkelen om de dynamiek en de levendigheid van het stadshart te verhogen; 4. inzetten op stedelijke woonmilieus om de aantrekkingskracht voor de stedeling te verhogen; 5. het project een Sfeervol Stadhart presenteren om de bekendheid bij een ruim publiek te verhogen. Samen met betrokken stadsdiensten, inwoners en andere gebruikers van de binnenstad zal worden nagedacht over hoe dit doel bereikt kan worden. De bibliotheek op de Pupillensite kan in het kader van dit project de rol van ankerpunt op zich nemen. 7

8 III. Conceptnota A. Nulmeting De Aalsterse hoofdbibliotheek is sinds 1988 gevestigd in de kelders van het cc De Werf. De collectie van de hoofdbibliotheek telt momenteel volwassenenboeken, jeugdboeken en audiovisuele materialen. De bibliotheek ontvangt in 2014 gemiddeld bezoekers per maand. De bibliotheekwerking telt actieve leners. Jaarlijks groeit de collectie aan met circa items en worden items afgevoerd. Er worden jaarlijks gemiddeld uitleningen en uren internetraadplegingen gerealiseerd. Er werken 49 medewerkers in de bibliotheek, filialen en uitleenpunten, goed voor 38 VTE. De backoffice is momenteel grotendeels georganiseerd in De Zwarte Zusterstraat 17b. De Aalsterse bibliotheek omvat naast de hoofdbibliotheek nog 4 filialen en 2 uitleenpunten verspreid over de deelgemeenten. De scholen in de deelgemeenten zonder filiaal of uitleenpunt worden bereikt via het boekenboxproject. De optimalisering van de filialen wordt in een latere fase opgenomen en maakt geen deel uit van deze projectdefinitie. B. SWOT-analyse De bestaande bibliotheekwerking in de Molenstraat 51 werd getoetst aan een SWOTanalyse. De personeelsgebonden items worden verder opgenomen in een verbeteringstraject waarvoor beroep wordt gedaan op de externe expertise van Locus en Bibnet. Daarbij worden teamindeling en uurroosters prioritair aangepakt. Sterktes de bibliotheek is veruit de drukst bezochte dienst van Stad Aalst (gemiddeld 93 bezoekers per uur); laagdrempelige toegang; uitgebreide collectie, gericht op verschillende doelgroepen; centrale ligging, midden in de stadskern en in een scholenomgeving, vlakbij het station; de hoofdbibliotheek wordt omringd door een aantal sterke filialen, die eventuele zwaktes van de hoofdbibliotheek kunnen opvangen. Zwaktes publieksdiensten en administratie zijn gehuisvest op verschillende locaties; het gebouw voldoet niet aan de basisbehoeften wat veiligheid en comfort betreft; de bibliotheek mankeert uitstraling en sfeer; personeel wordt decentraal en inefficiënt ingezet door 1/ verschillende locaties, 2/ inrichting van het gebouw en 3/ eilandwerking van de verschillende afdelingen; hoofdbibliotheek is quasi niet zichtbaar in het straatbeeld; de huidige infrastructuur beantwoordt niet aan de normen en functies van een hedendaagse bibliotheek; 8

9 weinig tot geen parkeerfaciliteiten; weinig adequate arbeidsregimes; openingsuren niet klantvriendelijk genoeg; percentage Aalsterse leners vertoont een dalende trend; plaatsgebrek voor de collectiematerialen met als gevolg onaantrekkelijke presentatie en materiaalschade. Kansen financieel meerjarenplan voorziet in een budget voor het realiseren van een nieuwe hoofdbibliotheek; nieuwe hoofdbibliotheek als vlaggenschip; centrale ligging van de vooropgestelde nieuwe locatie: dichtbij scholen, nabij station en in het stadscentrum; er zal altijd informatie zijn en er zal altijd gelezen worden, mensen zullen op zoek blijven gaan naar kennis en ontspanning; de bibliotheek blijft belangrijk in het garanderen van een laagdrempelige toegang tot de huidige en toekomstige dragers en media; logische en geïntegreerde plaatsing van de collectie; naast de klassieke uitleenfunctie kan de bibliotheek meer en nieuwe functies vervullen (verblijf-educatie-ontspanning); nieuwe functies van de bibliotheek zorgen voor een lokale en maatschappelijke inbedding; instappen in systeem van zelfuitlening (rfid); nieuw concept en locatie zorgen ervoor dat bibliotheekmedewerkers efficiënter gaan kunnen werken; met minder medewerkers een betere dienstverlening aanbieden; kans op betere dienstverlening voor meer bezoekers; progressiemogelijkheden m.b.t. publiekswerking. Bedreigingen niet elk personeelslid is klaar om de stap te zetten van klassieke bibliotheekmedewerker naar wandelende informatiemedewerker (WIM); onevenwichtige leeftijdspiramide van het personeelsbestand; geen zicht op de evolutie van multimedia en het leesgedrag van mensen; de bestaansreden van het boek, en ruimer de bibliotheek, wordt van buitenaf in vraag gesteld; digitale media en de overvloedige beschikbaarheid ervan zouden een bibliotheek overbodig kunnen maken; één aanbod voor iedereen verliest zijn betekenis; individualisering van de maatschappij leidt tot hogere en meer eisen van de bibliotheekbezoekers, op maat gericht werken en ver doorgedreven flexibiliteit; gewijzigd economisch klimaat en schaarste van middelen. Uit de SWOT-analyse blijkt dat de decentrale aanpak repercussies kent, niet alleen voor de gebruiker van de bibliotheek, maar ook voor de interne werking. De huidige Aalsterse bibliotheekwerking kent naast de gekende precaire huisvestingproblemen een aantal andere belangrijke tekortkomingen: teveel verschillende balies, een aanpak met focus op de drager eerder dan op de boodschap en een weinig flexibele inzet van medewerkers. 9

10 De bouw van een nieuwe hoofdbibliotheek is het uitgelezen moment om de decentrale gehanteerde werkwijze om te zetten naar een hedendaagse, integrale en geïmplementeerde manier van werken. Een ommekeer in de werking die een verregaande impact zal kennen op de indeling van de hoofdbibliotheek. De hoofdbibliotheek is momenteel opgedeeld in vijf afdelingen: jeugd, volwassenen, beeld en geluid, leeszaal en onthaal. Elk van de afdelingen beschikt over een balie, die wordt bemand door afdelingsspecifieke medewerkers. De vijf balies en de specifieke inzet van medewerkers creëren een eilandgevoel; vijf bibliotheken in één als het ware. Ook het huidige dienstverleningsconcept van de bibliotheek is aan verandering toe. Momenteel is het hoofdzakelijk gericht op de interne werking. We willen de focus op de interne werking behouden (met de ambitie om de efficiëntie ervan te verhogen), maar daarnaast ook werk maken van de klantgerichtheid en klantvriendelijkheid van onze bibliotheek als dienstverlener. Concreet betekent dit dat we de bibliotheek niet langer organiseren vanuit intern perspectief, maar vanuit klantgericht perspectief. C. Nieuwe bibliotheekfuncties Het bibliotheekwerk is de laatste jaren sterk geëvolueerd. Enerzijds dienen er zich nieuwe functies aan: naast de traditionele functies lenen en raadplegen zijn de nieuwe functies verblijven, leren, beleven, creëren, mediawijs maken en ontmoeten sterk in opmars. Deze functies worden zowel door individuen als door doelgroepen geclaimd. Anderzijds is er de opkomst van allerlei digitale diensten. Deze evoluties vergen van de bibliotheek nieuwe infrastructuur, ruimte en werkprocessen. Onderstaand beeld wil de relatie aangeven tussen de kernopdracht van de bibliotheek en de toegevoegde functies die men meer en meer t.a.v. het publiek wil realiseren. Deze extra functies hebben vooral te maken met interactie tussen dat kernproduct en het potentiële publiek. Ze moeten zorgen voor een verschuiving van de aandacht voor informatie en cultuur als product naar informatie en cultuur als proces. Leren, creëren, ontmoeten en beleven zijn echter geen afzonderlijke functies, ze vloeien in elkaar over en staan steeds in functie van de kernopdracht van de bibliotheek: het waarborgen van de vrije toegang tot kennis en cultuur. ontdekken, beleven en ontspannen ontplooien verblijven en ontmoeten toegang tot kennis en cultuur Figuur 2: bibliotheekfuncties creëren leren en informeren mediawijs maken 10

11 D. De nieuwe bibliotheek in Aalst De bibliotheek van Aalst moet dus meer evolueren van een uitleencentrum naar een plek waar kennis, informatie, ontspanning en cultuur vergaard, beleefd en gedeeld wordt (kennis- en belevingscentrum). Dit betekent dat de bezoeker niet enkel in de bibliotheek terecht kan voor de primaire functie, namelijk voor het ontlenen van collectiestukken (uitleencentrum). De bibliotheek verandert van een plek waar je informatie zoekt in een plek waar je informatie consumeert en verwerkt. Een gevolg van deze nieuwe benadering is dat de maatschappelijke rol van de bibliotheek verandert en dat de klassieke uitleentaken worden aangevuld met andere opdrachten, die inspelen op de hedendaagse en toekomstige tendensen en verwachtingen: 1. Verblijven en ontmoeten: de bibliotheek wordt een kwaliteitsvolle en toegankelijke plek zonder commerciële verplichting, waar mensen en ideeën samenkomen, waar kennis en beleving wordt gecreëerd en uitgewisseld. De bibliotheek van morgen is als een derde plek; de huis- en studeerkamer van de stad. 2. Leren en informeren: In nauw contact met de gebruiker benut de bibliotheek al haar expertise en creativiteit om een aanzet te geven tot verder exploreren. De bibliotheek moet zijn bezoekers uitdagen en stimuleren om breder te gaan denken en het blikveld te verruimen. 3. Ontdekken, beleven en ontspannen: De bibliotheek kan de creativiteit stimuleren en de verbeelding aanwakkeren. De bibliotheekcollectie verrast de bezoeker, die er zal worden geconfronteerd met onbekende inzichten, auteurs, thema s. Net zoals je op koopjesjacht gaat en vooraf niet weet waarmee je naar huis zal komen, zal de bibliotheekbezoeker in contact komen met interessante collectieonderdelen. 4. Mediawijs maken: Bibliotheekbezoekers zullen zowel fysiek als online de bibliotheek vanuit een digitaal perspectief kunnen beleven en ervaren. E-inclusie staat voorop. De bibliotheek zal begeleiden op weg naar informatie- en mediageletterdheid met als doel de digitale kloof te overbruggen. 5. Creëren: Enerzijds is de bib een portaal tot creatieve cultuurproducten / collectie-onderdelen. Anderzijds kan de creatieve functie ook actief worden uitgespeeld alsook economisch. Creatieve ondernemers kunnen elkaar bijvoorbeeld in de bibliotheek ontmoeten en bruggen bouwen. De bibliotheek met andere woorden als creatieve, economisch stimulerende omgeving. 6. Ontplooien: Aalst is een onderwijsstad. De toenemende vraag naar stilteplekken waar kan worden gestudeerd en gewerkt, zal worden ingevuld. Een doorgedreven samenwerking met Aalsterse onderwijsinstellingen moet worden uitgewerkt. De bib wenst ook verder in te zetten op leesbevordering, leesmotivatie en verspreiding van de Nederlandse taal. 11

12 IV. Aandachtspunten voor de nieuwe bibliotheek Het concept van de nieuwe bibliotheek is gebaseerd op volgende aandachtspunten: 1. Bibliotheek als kenniscentrum 2. Flexibiliteit 3. Laagdrempeligheid 4. Beleving 5. Bibliotheek prikkelt alle zintuigen 6. Excellente dienstverlening 7. Bibliotheek meervoudig inzetbaar 8. Integratie van erfgoedelementen 9. Duurzaamheid 10. Geluid - stilte - akoestiek 11. Architectuur - licht - ruimte 12

13 1. Bibliotheek als kenniscentrum Figuur 3: Muntpunt, Brussel De bibliotheek biedt toegang tot alle bronnen van informatie, een uitgebreide fysieke collectie en relevante digitale applicaties. De bibliotheek draagt zijn educatieve rol uit met focus op leesbevordering, onderwijs en multimedia. Er wordt ingegaan op de tendens van de bibliotheek als studieplek met respect voor de andere gebruikersgroepen. Afsluitbare ruimtes waar men in stilte kan studeren en/of in groep kan werken, worden aangeboden. Minstens twee lokalen worden ingericht als workshopruimte waar men in groep kan werken of studeren. De collectie wordt zo actief mogelijk ingezet met een optimale magazijnwerking. De bibliotheek wenst in te spelen op de lokale identiteit en richt zich op de Aalstenaar. De Aalsterse bibliotheek wil geen specifieke themabibliotheek zijn die bibliotheektoerisme nastreeft. 2. Flexibiliteit Het concept van de nieuwe bibliotheek moet opgewassen zijn tegen de constant evoluerende maatschappelijke, digitale en andere relevante tendensen waarmee de bibliotheek geconfronteerd wordt. Flexibiliteit is misschien het belangrijkste aandachtspunt waaraan dient te worden voldaan. Zowel qua indeling, beleving, collectie, opstelling, inrichting en personeel moet flexibiliteit voorop staan, zodanig dat de bibliotheek op kan tegen nieuwe evoluties en tendensen. Op lange termijn dient het gebouw te functioneren als een intelligente ruïne, die kan worden overgedragen aan volgende generaties. Een intelligente ruïne is een gebouw dat kan meegroeien en waarin zich doorheen de tijd verschillende functies in kunnen vestigen, aldus bob van Reeth (1ste Vlaams Bouwmeester). Een duurzame kijk op het bestaan van het gebouw wordt nagestreefd. 13

14 3. Laagdrempeligheid De bibliotheek is er voor iedereen. Het is een niet-commerciële omgeving, voldoende zichtbaar in het straatbeeld met een gevoel van ruimte en tegelijk geborgenheid. Digitale toepassingen moeten vrij kunnen worden geraadpleegd. Wifi is er als water. De fysieke bibliotheek dient ook een digitale vertaling te kennen. Personeel dient vlot aanspreekbaar te zijn. De aandacht voor maatschappelijke doelgroepen mag niet louter een decretale verplichting zijn, maar is een essentieel onderdeel van het Bib-DNA en de werking ervan. Toegankelijkheid betekent uiteraard ook fysieke toegankelijkheid voor minder mobiele bezoekers. De openingstijden worden afgestemd op de noden van de gebruiker en er moet worden gedacht aan een ruimer openingsbeleid. Figuur 4: Rozet, Arnhem 4. Beleving De bibliotheek is een plek met focus op de collectie waar men tot rust kan komen. Er moet meer te doen zijn dan enkel de boekenbeleving. Het gebouw moet sfeer uitstralen en tegelijk respect afdwingen. Voldoende zit- en studieplekken, aangepast aan verschillende noden, zijn een must. Ruimtes moeten een verschillend karakter uitstralen met aparte functionaliteiten en aangepast meubilair. In de nieuwe bibliotheek is er plaats voor ontmoeting op verschillende manieren, maar steeds met de focus op de eigen aard en werking. Figuur 5: Staatsbibliothek zu Berlin 14

15 5. Bibliotheek prikkelt alle zintuigen De wijze waarop de collectie wordt opgesteld en de daarbij horende frontaalplaatsing moeten de bezoeker prikkelen en aanzetten tot beleving. De mogelijkheid tot muziekbeleving moet worden voorzien met luisterpalen. Kunstintegratie, digitale etalages, functionele en esthetische architectuur maken het de bezoekers nog aangenamer. De Academie voor Beeldende Kunsten is daarbij een uitgelezen partner. Figuur 6: denieuwebibliotheek, Almere 6. Excellente dienstverlening Het bibliotheekconcept ademt een excellente dienstverlening uit. Tendensen worden opgevolgd en, indien opportuun, geïntegreerd in de werking. De dienstverlening is al dan niet betalend. Er zou een jaarlijks lidgeld kunnen worden ingevoerd. A rato van gebruikers, die de Aalsterse bib in 2013 telt, zou dat een aanzienlijke inkomst opleveren. Sociale tarieven moeten de financiële drempel voor mensen in armoede wegwerken. Kinderen zouden gratis lidmaatschap kunnen genieten. Zo wordt de leesbevordering ontdaan van de financiële drempel. bibliotheek lidgeld Permeke, Antwerpen 10 EUR Genk 9,5 EUR Muntpunt, Brussel 10 EUR Rozet, Arnhem 44 EUR Pablo Neruda, Berlijn 10 EUR Ter illustratie een aantal bibliotheken met lidgeld. De (self)service omvat mogelijk: materialen kunnen worden ingeleverd via een inleverbus aan de buitenzijde van het gebouw alsook binnenin de bibliotheek. De twee inleverbussen geven bij voorkeur uit in hetzelfde lokaal wat terugplaatsen makkelijk maakt; ingeleverde boeken worden na verwerking snel terug aangeboden; reserveren van binnenstaande werken is mogelijk; selfservice, met hulppost in de buurt; duidelijke signalisatie. 15

16 De doelgroepenwerking omvat mogelijk : uitgebreide werking gericht op moeilijke bereikbare doelgroepen; extra muros dienstverlening met eigen personeel beperkt zich tot de organisatie van de boekenboxen. Andere uitbreidingsactiviteiten worden opgezet met een vrijwilligerswerking met specifieke aandacht voor scholieren en studenten. De excellente dienstverlening wordt ook toegepast op de indeling van de personeelswerkplekken. de centrale balie, in de buurt van de selfservice, wordt altijd bemand; een werkplek is meteen een toezichtplek; voldoende toezichtplekken worden verspreid over de bibliotheek; toezicht verloopt ook door sociale controle; een spreekzone voor discrete klachtenbehandeling of moeilijke gesprekken wordt voorzien; de backoffice is centraal en snel bereikbaar. 7. Bibliotheek meervoudig inzetbaar Figuur 7: Chocoladefabriek, Gouda De bibliotheek is een niet-commerciële omgeving. Toch zullen er inkomsten kunnen worden gegenereerd. De jaarlijkse boekenverkoop van afgevoerde collectiestukken kan permanent gebeuren. Eventueel kan er ook worden geopteerd voor een papeterie met aandacht voor Alostana. In de directe nabijheid van andere complexen zoals cc De Werf, De Brug, is het niet de taak van de bibliotheek om als zalencomplex te fungeren. Zaalverhuur wordt wel opgezet met focus op de eigen kerntaak en visie. Het opzet van een leescafé of bij uitbreiding cateringfaciliteiten kunnen eveneens inkomsten opleveren. Het samenbrengen van verschillende complementaire functies in éénzelfde enveloppe kan leiden tot meervoudig ruimtegebruik en brengt mogelijk een win-winsituatie op. 8. Integratie van erfgoedelementen Het concept heeft aandacht voor (sitegebonden) erfgoedelementen, die inspelen op de lokale identiteit en herkenbaarheid. Foto s, film, Alostana, signalisatie, zaalnaamgeving, zijn mogelijke erfgoeddragers. Erfgoed kan ook worden opgenomen in de programmering van de bib. Er kan worden ingespeeld op een aantal interessante sitegebonden erfgoedgegevens, maar ook historische figuren; Pupillen, Zwarte Zusters, Dirk Martens, Erfgoed is er om te koesteren en te bewaren. De pronkstukken kunnen worden tentoongesteld in een schatkamer, een etalage van de belangrijkste topstukken. 9. Duurzaamheid De nieuwe bibliotheek stelt duurzaamheid voorop. Architectuur, materiaalkeuze, lucht, licht, energie, water, mobiliteit, personeelsbeleid, collectiebeheer, digitalisering, worden grondig getoetst aan de duurzaamheidsfactor. 16

17 10. Geluid stilte akoestiek De bib wordt een plek waar individueel of samen kan worden gewerkt en gestudeerd. Ontmoeting is er mogelijk en de collectie staat centraal. Voor elk van de functies worden de juiste geluidsomstandigeden voorzien. De geluidssfeer en akoestiek worden aangepast aan de behoeften van de ruimtes in kwestie. Naarmate men dieper de bibliotheek binnendringt, worden de sfeer en beleving stiller. Lawaaigevoelige activiteiten zoals studeren en werken zullen dus plaatsvinden diep in het gebouw. De jeugdzone bevindt zich meer naar de ingang toe. De bibliotheek moet ruimtes aanbieden die een stil of een minder stil karakter uitstralen. De sfeer en inrichting van deze ruimtes moeten dit karakter afdwingen, eerder dan toezicht of dwingende voorschriften. 11. Architectuur - licht - geluid Het nieuwe gebouw moet een landmark zijn dat de genoemde ambities ondersteunt, geen spectaculaire architectuur, maar een architectuur (exterieur en interieur) die nieuwsgierigheid opwekt en zich inpast in de stedelijke context. Conceptueel vernieuwend maar met respect voor het bouwkundig en historisch erfgoed. Aangezien het project een belangrijke stedelijke ontmoetingsplaats wordt, zijn de leesbaarheid en de toegankelijkheid van het gebouw (zowel in de stedelijke context als op het vlak van interne organisatie) bijzonder belangrijk. Het gebouw moet bovendien een aangename plek zijn om te vertoeven. Architectuur kan prikkelen en betoveren, maar dient ook functioneel en werkbaar te worden ingezet met een gevoel voor ruimte en licht. Het interieur en de inrichting sluiten naadloos aan bij de architectuur. De indeling dient logisch te zijn en afgestemd op de collectie in al zijn facetten. Collectie-indeling, -presentatie, en -belichting zijn van groot belang. Natuurlijk licht wordt zoveel als mogelijk ingezet. Kunstmatig licht wordt afgestemd op het natuurlijk licht en het seizoen. De verlichting maakt sfeer, is duurzaam en kan flexibel worden afgestemd op bijvoorbeeld wijzigingen in de collectie-opstelling. Bij het uittekenen van belichting en verlichting moet er aandacht zijn voor flexibiliteit, zodat wijzigingen in de inrichting mogelijk blijven. Figuur 8: Rozet, Arnhem 17

18 V. DNA van de bib: het programma De ambitie bestaat eruit om het DNA van de Aalsterse bib grondig te wijzigen. De collectie blijft even sterk, maar anticipeert op nieuwe maatschappelijke tendensen en wordt dus vanuit een andere invalshoek aangeboden. Voor de nieuwe bibliotheek stellen we drie zones voor, verschillend van elkaar op het gebied van collectie, faciliteiten en activiteiten. 1. In de zone JEUGD wordt er gefocust op kinderen en jongvolwassenen van 0 tot 18 jaar. 2. In de zone VERBEELDING wordt er gewerkt rond kernwoorden als creativiteit, ontspanning en ontmoeting. Men vindt er fictie en een selectie uit het aanbod non-fictie voor volwassenen. 3. In de zone KENNIS wordt aan de hand van sleutelbegrippen als leren en mediawijsheid een selectie gemaakt uit het aanbod non-fictie voor volwassenen. Elk van de drie pijlers zullen een zone kennen in de bibliotheek. In elk van de zones zullen de functies van een bibliotheek op een verschillende manier beleefd kunnen worden. De zones herbergen een zo maximaal mogelijke geïntegreerde collectie met een focus op de boodschap in plaats van op de drager. De bestaande collectie wordt opgehangen aan elk van de zones. Het aantal exemplaren wordt voor elk onderdeel meegegeven. In een latere fase dient de vigerende onderverdeling op een meer gebruiksvriendelijkere en ondubbelzinnige manier te worden aangeboden. Een nog uit te werken thematisering gecombineerd met frontale plaatsing en digitale infopanelen ontsluiten de collectie grondiger en aantrekkelijker. Elke zone zal een aangepaste indeling kennen en hulpmiddelen aanreiken zodat de gebruiker elke functie ten volle kan beleven (leeshoeken, luisterpalen, internettoegang, studieruimte, catalogustoegang, ) De nieuwe thematisering wordt zichtbaar gemaakt met een duidelijke signalisatie waardoor het nieuwe DNA wordt geafficheerd en uitgedragen. Een duidelijke signalisatie in helder en eenvoudig Nederlands ontsluit de collectie. Daarbij worden ondubbelzinnige en functionele termen gebruikt, die de lading zo volledig mogelijk dekken. De keuze van de termen mag niet aanvoelen als een keurslijf, maar kan flexibel gehanteerd worden. Wandelende informatiemedewerkers zullen de bibliotheekgebruiker begeleiden in de drie zones. Elke bibliotheekmedewerker kan ingezet worden in elk van de zones. 18

19 VI. Indeling De SWOT-analyse geeft duidelijk aan dat de toestand van de huidige bibliotheekinfrastructuur ondermaats is. Tijdens het verdere indelingsproces dienen volgende principes te worden gerespecteerd: publieksdiensten en administratieve diensten moeten gehuisvest zijn op één locatie zodat er een maximale bereikbaarheid ontstaat; publieksdiensten en administratieve diensten mogen onder geen enkel beding ondergronds worden gelokaliseerd; infrastructuur is afgestemd op het doelgroepenbeleid - vlot en gemakkelijk bereikbaar - infrastructuur met bijzondere betekenis voor de doelgroep - voldoende ruimte voorzien voor doelgroepgerichte activiteiten; de ruimtes worden multifunctioneel ingericht; aandacht voor laagdrempelige toegankelijkheid (bv. voor andersvaliden); fysieke en visuele bereikbaarheid van de volledige collectie (bv. hoogte van de rekken, frontaalplaatsing); invoegen van open ruimtes en circulatieruimte; aangepaste personeelsruimte / backoffice. De benodigde oppervlakte wordt vastgelegd op 5.500m 2. De indeling zoals onderstaand beschreven, wordt gevisualiseerd met behulp van een algemeen vlekkenplan en een plan per zone. De vlekkenplannen kunnen worden geïnterpreteerd als proximiteitsmatrix. Onderstaand een verdeling van de beschikbare oppervlakte. ruimte % van totale oppervlakte PUBLIEK 80% atrium 10% onthaal 5% jeugdzone 15% verbeeldingszone 20% kenniszone 20% buitenomgeving 5% zalen 5% NIET PUBLIEK 20% personeelswerkplekken 10% magazijn 10% Figuur 9: percentageverdeling beschikbare ruimte 19

20 Figuur 10: Chocoladefabriek, Gouda POLYVALENTE ZAAL Vrije ruimte + bergruimte VERGADERRUIMTE /PC-ZAAL Vergaderzaal (4x 25 personen) Mediaruimte (50 pers) atrium Vestiaire Lockers Buggyparking Lift Toiletten Babyverzorgingsruimte Tentoonstellingsmogelijkheden Catering onthaal Balie Zelfuitleen Inlichtingenwand Commerciële ruimte Snelkeuze jeugd verbeelding kennis buitenzone Patio Fietsenstalling Inleverpunt Los en laadzone Werkplekken (min 12) Bureau bibliothecaris Vergaderzaal klein (2) Vergaderzaal groot Keuken + eettafels backoffice Rekken (50 lopende meter) Grote werktafels (min 2) Opbergkasten Lockers Toiletten + douche Actief magazijn Opslagruimte materiaal magazijn Boekenboxen Afgevoerde materialen Werkplek Figuur 11: vlekkenplan nieuwe bibliotheek 20