goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken

Transcriptie

1 goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken Marina Riemslagh In dit artikel wordt duidelijk gemaakt wat 'blinde vlekken' zijn en waarom deze onderkennen en oplossen voor pastores professioneel noodzakelijk is. Pastores handelen namelijk geloofwaardig, dus coherent met hun godsgeloof, wanneer zij met gesprekspartners open in gesprek blijven. 'Wanneer zij samen staan voor diens Aangezicht'. Spijtig genoeg gebeurt dit niet 'van nature'. Er is behoorlijk wat training en ontwikkeling nodig om gedurende gesprekken gesprekspartners bij te staan, te helen en naar hun eigen bronnen te leiden. Het 'fundamenteel en empirisch onderzoek naar de ethiek van het pastorale gespreksproces' brengt het gedrag van pastores gedurende pastorale gesprekken in beeld. Dat wordt hier kort geschetst. Vervolgens worden de resultaten van dit onderzoek aangeraakt. Zij brengen ons tot de ontnuchterende doch welbekende vaststelling dat er een discrepantie bestaat tussen pastoraal denken en doen. Ten slotte worden de consequenties van dit onderzoek belicht. Doel is pastores in staat te stellen al hun gesprekken kwaliteitsvol te voeren. Als eerste stap vergt dit bewustzijn van wat er in gesprekken speelt. Vervolgens komt het erop aan de 'blinde vlekken' doelgericht en consequent aan te pakken. Uit het onderzoek komt een methode naar voren om de stoorzenders uit het onderbewuste te elimineren. Korte schets van het onderzoek Het onderzoek naar wat ethisch correct gedrag is in pastorale gesprekken liep tussen 2007 en eind 2010 onder promotie van Prof. A. Liégeois, Prof. R. Burggraeve en Prof. J. Corveleyn. Twaalf pastores uit Vlaanderen en Nederland werkten eraan mee. Geslacht 5 Vrouwen 7 Mannen Land van herkomst 5 Vlamingen 7 Nederlanders Denominatie 5 Protestanten 7 Katholieken Leeftijd Studie Werkcontext Bij de opname van de gesprekken tussen 34 en 64 jaar oud Iedere deelnemer heeft minstens een master diploma 3 werken territoriaal, 3 in het ziekenhuis, 2 in de gevangenis, 2 in een psychiatrische setting, 2 in een kansarme buurt 5

2 Negen onder hen namen 10 pastorale gesprekken op waarna ze zelf kozen welke ze als best en als minder goed waardeerden. Alle 12 werden geïnterviewd waaruit de volgende globale doelstelling van pastorale gesprekken werd gedistilleerd. Doel van pastorale gesprekken is gesprekspartners te helpen, vanuit hun eigen bron, vrede te vinden met zichzelf, anderen en hun levensgrond/ God. Vanuit een open spiritualiteit willen pastores ertoe bijdragen bij gesprekspartners de verbindingen te actualiseren tussen hun huidige levenssituatie en hun geleefde zinrelaties, geloof en levensovertuigingen. In functie van deze doelstelling investeren pastores in relatieopbouw met de gesprekspartner en voeren ze het gesprek zodanig dat er verbindingslijnen oplichten tussen het levensverhaal van de gesprekspartner en de situatie waarin deze nu leeft zodat zin, geloof en bewustzijn bekrachtigd worden. Wat ons interesseert is, hoe het komt dat een welwillende pastor die het beste met de gesprekspartner voorheeft, er niet in slaagt die recht te doen. Anderzijds wordt duidelijk wat er gebeurt in minder goede gesprekken. 1 Kort samengevat, zijn getrainde pastores in staat om in de (7) beste gesprekken de beoogde doelstelling te halen. In (6) minder goede gesprekken weten pastores zich te redden, echter zonder te realiseren wat ze beoogden. In de (5) minste gesprekken gaan de onderzochte pastores in de verdediging tegen de gespreks - partner waardoor ze die geen recht doen. Wat ons hier interesseert is, hoe het komt dat een welwillende pastor die het beste met de gesprekspartner voorheeft, er niet in slaagt die recht te doen. Uit de analyse van alle gesprekken bleek al dat zodra pastores in de verdediging gaan, zij zich in mindere of meerdere mate incorrect gedragen. Dat dergelijk gedrag zo veelvuldig voorkomt, geeft te denken over de kwaliteit van pastorale gespreksvoering. Willen pastores werkelijk staan voor de waarde van pastorale begeleiding, dan ligt het voor de hand de kwaliteit van hun dienstverlening waar te maken. Met andere woorden, ze horen garant te staan zowel voor een duidelijke doelstelling in pastorale gesprekken en kundige pastorale vaardigheden, als voor de bekwaamheid zich van een verdedigende attitude te ontdoen. Dit laatste punt is het onderwerp van dit themanummer. De (9) beste en (9) minder goede gesprekken werden letterlijk uitgeschreven en geanalyseerd. Enerzijds leidt dit tot een beschrijving van wat er gebeurt in wat pastores met recht en reden een goed gesprek vinden. De opgave van kwalitatief onderzoek: recht doen aan de feiten Is het bij literatuuronderzoek van belang een bepaalde materie dieper uit te spitten en deze te verbinden met andere denkwij- 1 De volledige bespreking in twee hoofdstukken (H.XI. en H.XII.) van (In)Correcte Gespreksvoering is te downloaden via 6 Goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken

3 Goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken zen, bij kwalitatief onderzoek staat voorop dat 'de feiten' tot hun recht moeten komen. Dat begint bij het trekken van een steekproef. In dit onderzoek is materiaal verzameld uit de verschillende werkplekken van pastores en alle pastores die tussen 2007 en 2009 bereid waren mee te werken, zijn geïncludeerd. Kwalitatief onderzoek is een erg strikte methode waarbij de onderzoeker alle vooronderstellingen op tafel legt van waaruit hij/zij het materiaal benadert. Dat de onderzoeker zelf pastor-supervisor-coach-trainer is, zowel gevormd in contextueel als in presentiepastoraat en dat zij kennis heeft van verschillende soorten hulpverlening, bepaalt dat de gesprekken vanuit deze verschillende invalshoeken ontleed kunnen worden. Verder vraagt het onderzoeksproces zelf om een constructionistisch paradigma. Kenmer - kend voor dit denkkader is dat het de zelf - evaluatie van de deelnemende pastores voorrang biedt op dat van de onderzoeker. 2 Uit dit denkkader is in dit nummer het artikel van Narvaez opgenomen. Het schetst een belangrijk onderscheid tussen een open en een verdedigende houding, een onderscheid dat voor het begrijpen van de daaropvolgende casus van belang is. Als meest belangrijke ethische criterium geldt dus dat de onderzochte pastores het laatste woord krijgen. Het lezen van de gesprekken zoals ze zijn gelopen, was voor ieder van hen confronterend. Doch zij gingen deze confrontatie niet uit de weg, ze wilden eruit leren. Zij droegen in hoge mate bij aan de ontleding van de gesprekken en gaven hun fiat om de resultaten te publiceren. Ontnuchterend onderscheid tussen denken en doen Pastores dachten dat hun gesprekken beter liepen dan feitelijk zichtbaar werd. Daarvoor zijn twee redenen aan te wijzen: enerzijds interpreteren we ons eigen handelen zo gunstig mogelijk, anderzijds zijn we deels blind voor wat we doen. JOHARI- Bekend Onbekend VENSTER aan jezelf aan jezelf Bekend aan Vrije Blinde anderen Ruimte Vlek Onbekend Verborgen Onbekende aan anderen Gebied Zelf Echter, zoals het Johari-venster toont, merken gesprekspartners wél wanneer een pastor de mist ingaat. Uit het onderzoek blijkt dat ze het ook horen: ze ondergaan het of verzetten zich ertegen. Dat betekent nog niet dat ze zich daarover vrijuit kunnen uitdrukken. In de pastorale relatie is de pastor immers de meest-machtige. Dat wil zeggen dat een gesprekspartner uit zichzelf niet zomaar geneigd zal zijn eventueel ongenoegen te uiten. Om te weten wat een pastor doet, is hem/haar actief naar feedback vragen een noodzaak. Verschil tussen blinde vlekken zien en er iets aan doen Feiten zijn weerbarstig, ze gaan niet opzij wanneer een pastor er blind voor is. Dat blijkt uit casus 'Carolien'. Zij ziet niet, terwijl 2 Meer hierover eveneens te downloaden als H.III. 7

4 Dat een pastor zich van een blinde vlek bewust wordt, is onvoldoende. Een fout vraagt om rechtzetting. een onderzoeker zich wel aan de feiten moet houden - niet aan de blinde vlek -. Het onderzoek moet dus zowel de feiten aan het licht brengen als een verklaring voor de blinde vlek aandragen. Feit is dat 'Carolien' haar gesprekspartner geen recht doet. Zelf vindt ze dat ze het 'goed heeft gedaan, ze konden een gesprek voeren'. 'Carolien' vindt de man bedreigend. In de opname van het gesprek en in het transcript komt de man zo niet naar voren, integendeel. Hij gaat in vertrouwen met haar om. De onderzoeker gaat met de hulp van de haar vertrouwde invalshoeken op zoek naar datgene wat 'Carolien' nodig heeft om de blinde vlek te verhelderen. Dit lijkt geen resultaat op te leveren. 'Carolien' beseft hoe langer hoe meer dat een oorzaak van het slechtlopende gesprek bij haar ligt. Dat het verborgen is in haar eigen levensgeschiedenis. Maar daar neemt ze niet de volle verantwoordelijkheid voor. Bij gevolg zitten zowel de onderzoeker als 'Carolien' vast. Het voor dit nummer opgenomen interview met Joop Korthuis werpt nieuw licht op de zaak. Een blinde vlek ontstaat op het moment dat we herinnerd worden aan een voor onszelf verborgen gebeuren in onze levensgeschiedenis. Wat Korthuis PMA noemt (Progressive Mental Alignment ) maakt het voor 'Carolien' mogelijk om in de waarheid te gaan staan. Ze neemt de verantwoordelijkheid op voor haar eigen gevoelens en het daarbij horende gedrag. Ze hoeft haar gesprekspartner niets meer in de schoenen te schuiven. Dat een pastor zich van een blinde vlek bewust wordt, is echter onvoldoende. Een fout vraagt om rechtzetting. Hoe dit proces van rechtzetting in zijn werk gaat, wordt in het tweede deel van de casusbespreking beschreven. Een blinde vlek ontstaat op het moment dat we herinnerd worden aan een voor onszelf verborgen gebeuren in onze levensgeschiedenis. Iedere pastor is mits de nodige training in staat om ethisch correcte gesprekken te voeren. 3 De training in pastorale gespreksvoering moet zowel bestaan uit het ontwikkelen van vaardigheden (bewustzijn) als het ontkrachten van belemmerende stoorzenders (onderbewustzijn). Het onderzoek leidt naar PMA, een vraagmethode om het onderbewuste te scannen op de oorsprong van dergelijke 'blinde vlekken'. In dit nummer vertelt de ontwerper van PMA over de wijze waarop deze techniek werkt. Het onderzoek toont eveneens dat de dragende grond voor ethisch correct handelen duidelijk mag worden benoemd. Die wij Liefde noemen, God, draagt alles wat ertoe bijdraagt Hem zichtbaar te maken in deze wereld. In die zin is iedere investering om gesprekspartners recht te doen 'Gods'dienst. De zoektocht naar wat pastores te leren hebben om ethisch correcte gesprekken te voeren, 3 leidt tot vormingsprogramma's 8 Goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken

5 Goede pastorale gesprekken versus werk vanuit blinde vlekken waarin noodzakelijkerwijze gewerkt wordt met het onderbewuste. Dat wordt bij het lezen van dit nummer duidelijk. Ik nodig u alvast uit naar dergelijke programma's op zoek te gaan. Over de auteur Marina Riemslagh is pastoraal supervisor, trainer en coach. Met haar onderzoek over de ethische kwaliteit van het pastorale gesprek behaalde ze in 2011 een doctoraat aan de theologische faculteit van de KULeuven. marina.riemslagh@gmail.com Literatuur Bosch, I., De herontdekking van het ware zelf. Een zoektocht naar emotionele harmonie, L.J. Veen, Dijksterhuis, A., Het slimme onbewuste. Denken met gevoel, Amsterdam, Uitgeverij Bert Bakker, Korthuis, J., Innerlijke macht. Neem de leiding over je leven, gezondheid, relaties en werk, Celebration, PMA Institute, Lamme, V., De vrije wil bestaat niet. Over wie echt de baas is in het brein, Amsterdam, Bert Bakker, Lascaris, A., Advocaat van de zondebok. Het werk van René Girard en het evangelie van Jezus, Hilversum, Gooi en Sticht, Lipton, B., De biologie van de overtuiging. Hoe je gedachten je leven bepalen, trans. by G. de Wit, Deventer, Ank-Hermes, RIEMSLAGH, M., (In)Correcte Gespreksvoering. Fundamenteel en empirisch onderzoek naar de ethiek van het pastorale gespreksproces, I, II, Puurs, UniBook, Rosenstock-Huessy, E., Speech and Reality, 2nd ed., Argo Books, In '(In)Correcte Gespreksvoering' is het laatste hoofdstuk (H. XIV.) gewijd aan de wijze waarop pastores ethisch correcte gespreksvoering kunnen leren. 9