Het kind centraal in de kinderopvang - M. Haze

Transcriptie

1 Het gezicht lacht naar hem. Hij kijkt goed. Hij lacht terug. Het gezicht praat. Hij ziet twee handen die naar hem worden uitgestoken. De handen wachten en het gezicht kijkt blij. Hij beweegt zijn hoofd en armen. De handen pakken hem rustig en zacht op. Hij hoort een zachte, vriendelijke stem. Hij voelt zich veilig. Langzaam zakt hij naar de beneden. Het voelt fijn. Hij ziet een mond bewegen. De mond praat tegen hem. Ogen kijken hem aan. Hij ziet een fles dichtbij hem. Hij graait ernaar met zijn handen. Hij doet zijn mond open. Hij wil melk drinken. Mmm, melk Baby s Handen zijn erg belangrijk in het contact met jonge kinderen. Een baby is eerst nog volledig afhankelijk van degene die hem verzorgt. Via de handen krijgt het kind op een onbewust niveau allerlei informatie van degene die hem verzorgt. Handen die zacht, vloeiend, warm en rustig bewegen, geven een baby een gevoel van veiligheid. Hij ontwikkelt hiermee vertrouwen in jou als leidster. In de manier waarop je je handen gebruikt, voelt een baby de aandacht en warmte die je voor een kind voelt. Door je handen in een laag tempo en zo veel mogelijk op eenzelfde manier te gebruiken, wordt een bepaalde handeling voor een baby voorspelbaar. Hij weet wat er gaat komen. Hij kan zich ontspannen. Enerzijds kan hij meegeven in de bewegingen, anderzijds kan hij anticiperen op de handelingen. Hoe ouder een baby wordt hoe meer hij kan meehelpen tijdens verzorgingsmomenten als hij daartoe de kans krijgt. Hij moet hiertoe uitgenodigd worden en vervolgens tijd krijgen om hierop te reageren. Het is niet eenvoudig om alles voor je gevoel in slow motion te doen, maar als je het kindbelang vooropstelt en ziet wat het met een kind doet, is het de moeite waard. 88

2 4.4.2 Horizontale positie van baby s Het is aan te bevelen om een jonge baby zo veel mogelijk in een horizontale positie te houden. Niet alleen tijdens het vrij spelen als de baby op zijn rug op het kleed of in de box ligt, maar ook tijdens het optillen van en lopen met het kind. Deze horizontale positie sluit aan bij de natuurlijke positie waarin het kind zich nu nog alleen kan begeven, vanuit de visie van Emmi Pikler. Wanneer je als leidster de baby een boertje wilt laten doen, is deze horizontale positie lastiger en zul je het kind gedeeltelijk in een verticale positie moeten brengen. Voor volwassenen is het soms moeilijk voorstelbaar dat dit horizontale perspectief niet gaat vervelen. Een baby weet echter niet anders en volgt uit zichzelf de natuurlijke ontwikkeling die van liggend naar staand plaatsvindt. Een kind dat net kan zitten, kun je ook het beste op zijn rug leggen als het gaat spelen. Het kind gaat vanzelf zitten als het dat wil, en kan zo het gaan zitten extra oefenen Het verschonen van een baby Tijdens het verschonen heb je als leidster een betrokken houding; je buigt je hoofd naar het kind op een afstand dat een kind je goed ziet. Je gezicht straalt warmte en vriendelijkheid uit en je spreekt zacht en in een laag tempo. Je handen bewegen zich respectvol, liefdevol, zacht en in een tempo dat het kind kan volgen. Je verwoordt wat je doet, zonder dat het kind het gevoel krijgt dat de oren van zijn hoofd worden gekletst. Je gebruikt zo veel mogelijk functionele taal: je zegt datgene wat ertoe doet. Je houding is uitnodigend en sluit aan bij het kind: wat ziet het kind, hoe beweegt het kind? Je volgt het kind. Je geeft het kind letterlijk ruimte en tijd. Er is echt sprake van contact, van een samenspel. Je geeft het kind de tijd om te reageren op een vraag of een handeling. Je wacht tussendoor even af. Reageert het kind? Fijn. Zo niet, ook prima. Het is geen kwestie van goed of fout. Suus van 10 maanden heeft een poepluier. Suus ligt op het grote kleed op haar buik te spelen. Leidster Monique ruikt dit en tilt Suus onverwachts op en legt haar op de commode. Heb jij een vieze poepbroek? zegt ze half lachend, terwijl ze een vies gezicht trekt. Tussendoor zegt ze soms even iets tegen Suus. Ze doet de broek van Suus met een ervaren snelheid uit, maakt de drukknoopjes van het rompertje los en kriebelt Suus een keer over haar buik. Ze gebruikt tussendoor kreten als hoepla, zó en klaar! Monique is druk bezig met het schoonmaken van Suus billen als er een col- 89

3 lega-leidster binnenkomt die vraagt hoe Monique s weekend was. Monique vertelt over haar volle weekend terwijl ze de romper van Suus dichtdoet en haar taak afmaakt. Haar collega verlaat na het gesprekje de groep. Suus wil zich op haar buik draaien. Monique beweegt het kind weer terug in haar oorspronkelijke houding. Even nog blijven liggen, ik ben zo klaar, zegt ze. Klaar! zegt ze tegen Suus. Monique pakt Suus op, geeft haar een knuffel en zet haar weer op de grond te spelen. Zó. Het kind heeft de (snelle) handelingen van de leidster gewillig ondergaan. Het kind lijkt bijna een object te zijn. De leidster is vooral taakgericht; de luier moet immers verschoond worden. Het kind krijgt geen gelegenheid om mee te helpen. Het kan ook anders. Joost van 11 maanden heeft een poepluier. Hij zit op een kleed te spelen. Leidster Maaike ruikt dit. Ze gaat rustig op haar hurken naast het kind zitten en maakt oogcontact met het kind. Ben jij fijn aan het spelen? vraagt ze. Ze wacht even op een reactie van Joost. Joost lacht naar Maaike. Volgens mij heb jij in de broek gepoept. Ik wil jou verschonen. Ga je mee? zegt ze terwijl ze haar armen en handen uitnodigend uitsteekt naar het kind. Joost krijgt even de tijd om op de uitnodiging van Maaike in te gaan. Joost steekt zijn armpjes naar de leidster uit en de leidster pakt hem in een rustige, vloeiende beweging op en loopt naar de commode. Ik ga jou nu op de commode leggen, zegt Maaike en ze legt Joost vervolgens zachtjes op de commode. Je hebt een poep in je luier en ik ga jou verschonen, legt Maaike uit. Ik maak nu je broek open. Ze doet de broek open. Ik wil graag je broek uitdoen. Doe jij je been uit de broekspijp? vraagt ze vriendelijk aan Joost. Terwijl ze dit vraagt, raakt ze het rechterbeen van Joost aan, zodat hij kan begrijpen wat ze bedoelt. Ze wacht even. Ze kijkt Joost glimlachend aan met een open blik. Joost beweegt zijn been. Dankjewel, zegt Maaike. Ze trekt de broekspijp behoedzaam uit. Joost lacht naar Maaike. Maaike lacht terug. Ze vertelt Joost dat ze zijn romper openmaakt. Ik zie je buik, zegt Maaike terwijl ze zijn buik aanraakt. Buik, herhaalt ze. Dan gaat de deur open. Collega Naomi komt de verschoonruimte binnen. Ze ziet dat Maaike druk bezig is en stoort haar niet. Maaike kijkt niet op. Ze is immers met Joost bezig. Joost kijkt naar Naomi. Maaike volgt zijn blik. Dat is Naomi. Naomi pakt een handdoek. Dan draait Joost zich op zijn buik en gaat vervolgens op z n knieën zitten. Wat fijn dat je zo gaat zitten, zegt 90

4 Maaike. Zo kan ik heel gemakkelijk jouw broek omhoogtrekken. Ik ga de broek nog even dichtdoen en dan zijn we klaar. Dan ziet Joost de bak met de luierdoekjes. Dat zijn de luierdoekjes, legt Maaike uit. Daarmee maak ik je billen schoon als je hebt gepoept of geplast. Je vindt de doos interessant, hè? Er staat een kikker op. Maaike wijst op de kikker. Joost pakt stralend de doos. Neem je de doos mee? vraagt Maaike. Ik ga je zo op het kleed zetten. Daar krijg je een andere doos van mij waar je mee mag spelen. Deze doos is niet om te spelen. Mag ik de doos van jou? Maaike steekt haar hand uit. Ze pakt de doos losjes vast. Joost laat de doos los. Maaike zet de doos weer op de plek. Joost kijkt naar Emiel die op het kleed ligt te spelen. Je ziet Emiel. Hij is aan het spelen met de rieten bal. Ga je mee? Dan mag je ook spelen. Maaike maakt een uitnodigend gebaar met haar armen en handen. Joost steekt zijn armpjes naar haar uit. Ik leg je nu op het kleed. Je mag spelen. Ik ga Zoë een fles geven. Maaike zit gehurkt bij Joost. Joost gaat zitten. Ze strijkt hem ter afscheid even over zijn rug. Joost kruipt naar Emiel toe en pakt ook een rieten bal. Maaike vertelt Joost bij iedere handeling van tevoren wat ze gaat doen, zodat hij weet waar hij aan toe is. Deze voorspelbaarheid geeft een kind vertrouwen. Haar handen bewegen rustig zodat Joost haar goed kan volgen. Ze neemt de tijd om Joost te verschonen. Joost krijgt tussendoor de mogelijkheid en tijd om op zijn manier mee te helpen met de handelingen van de leidster. De leidster nodigt het kind daartoe uit. Maaike en Joost hebben tussendoor telkens oogcontact. Er is echt sprake van contact en onverdeelde aandacht. Maaike benoemt tussendoor kledingstukken en lichaamsdelen. Ze herhaalt enkele woorden langzaam en duidelijk, waarbij ze de woorden goed articuleert. Dit om de taalontwikkeling spelenderwijs te stimuleren. De leidster is vooral kindgericht. De taak is ondergeschikt aan het contactmoment. De leidster volgt het kind waar mogelijk. Het kind wordt uitgenodigd om mee te helpen, wat de zelfstandigheid bevordert In tien stappen verschonen Verschonen is een verzorgingsmoment waarbij je als leidster het kind onverdeelde aandacht geeft. Probeer in je hoofd zo veel mogelijk vrij te zijn van gedachten; bijvoorbeeld over wat je daarna nog allemaal moet doen. Verricht al je handelingen met volle aandacht, vanuit een oprechte interesse in het kind en in een laag tempo. De bewegingen van je handen zijn zacht en voltrekken zich rustig. 91

5 1. Kijk of je een kind niet te veel stoort in zijn activiteit, ofwel: kijk of het moment geschikt is. 2. Loop rustig naar het kind toe en ga ongeveer op dezelfde hoogte als het kind zitten (bijvoorbeeld op je hurken of op je knieën). 3. Zoek (oog)contact met het kind, zodat je zijn aandacht hebt. Verwoord wat je ziet. Praat zachtjes en in een rustig tempo. Zeg bijvoorbeeld: Hallo Liz, je speelt met een zakdoek. 4. Vertel wat je van plan bent te gaan doen. Het is tijd voor een schone luier. Ik ga je meenemen (om je te verschonen). 5. Pak het kind rustig en zorgvuldig op en neem het mee naar de commode. Je lacht naar mij. Ik leg je nu op de commode. Leg het kind zachtjes en vol aandacht neer (eerst de billen, dan de rug en tot slot het hoofd; bij de allerjongsten eerst de ene zijde van het hoofd en dan de andere zijde). 6. Bij de belangrijkste deelstappen vertel je wat je doet of gaat doen. Wacht op een reactie van het kind voor je iets doet. Zo kan het kind anticiperen op wat er gaat gebeuren. Laat zien wat je gebruikt (bijvoorbeeld: een luier, een doekje, zalf): Kijk, hier is je schone luier. Die ga ik je omdoen. 7. Vraag medewerking van het kind, zowel met woorden als gebaren. Een voorbeeld: Hier is je sok. Kom maar met je voet; dan doe ik je voet in je sok. Maak met je hand een uitnodigend gebaar en wacht tot het kind zijn voet zelf beweegt. Gebeurt dat niet, raak zijn voet dan zacht aan en wacht op een reactie. Beweegt de voet wel iets (wat ook toeval kan zijn), dan zeg je bijvoorbeeld: Wat fijn dat je meehelpt. 8. Ga in op initiatieven van het kind. Je draait je om. Ja, dat is de pot met crème. Die heb ik net gebruikt om zalf op je billen te doen. Als het kind om zich heen kijkt, kun je dat ook benoemen. Dat is de lamp. Die geeft licht. Of: Je kijkt naar Mick. Hij speelt met een vergiet. Wacht tot de aandacht van het kind voor zijn omgeving weer wat verslapt is. Vertel dan dat je verder gaat met verschonen en doe dat vervolgens. 92

6 9. Rond de handeling af. Zo Liz, je bent helemaal schoon. Ik til je zo op en neem je mee naar het kleed waar je verder mag spelen. Als het kind je begrepen heeft, dan doe je wat je hebt gezegd. 10. Maak het kind duidelijk dat het zelf verder gaat spelen. Ik leg je nu op het kleed. Hier kun je bewegen en spelen. Hier zijn een bakje, een rammelaar en een zakdoek. Kijk, Mick is er ook. Ik ga nu Selina verschonen Meebewegen met het kind Iets oudere baby s gaan meer bewegen. Tijdens het verschonen kan dat wel eens lastig zijn. Je kunt het beste zo veel mogelijk met de beweging van het kind meegaan. Als het kind op zijn buik rolt, sluit hier dan bij aan door de luier via de achterkant om te doen in plaats van via de voorkant. Je hoeft niet alle initiatieven toe te staan die een kind toont en dat kan ook niet, maar het kan aardig zijn bij jezelf te onderzoeken in welke situaties je wel kunt meegaan met het kind. Dit is ook een kwestie van wennen en oefenen. Net als bij kinderen geldt voor jou dat bepaalde handelingen eenvoudiger worden als je ze vaak hebt uitgevoerd. Zowel bij baby s als bij dreumesen is een groot, plat aankleedkussen aan te raden in plaats van een aankleedkussen met opstaande randen, aangezien een kind bij een plat exemplaar meer ruimte heeft om zich te bewegen Dreumesen en peuters Ook bij dreumesen en peuters is het belangrijk dat je het tempo van je handen aanpast aan dat van het kind. Zorg ervoor dat je je handen niet dwingend gebruikt, want daardoor ontstaat er vaak juist (meer) weerstand bij kinderen. Het is dus niet raadzaam een kind stevig vast te houden op de commode als het zere billen heeft of niet verschoond wil worden. In dergelijke situaties kun je jezelf de vraag te stellen: wat is in het belang van het kind en wat is in mijn eigen 93