Kompas voor het Noorden. ruimtelijk-economisch ontwikkelingsprogramma Noord-Nederland

Transcriptie

1 Kompas voor het Noorden ruimtelijk-economisch ontwikkelingsprogramma Noord-Nederland jaarprogramma 2004

2 Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004 vastgesteld door de Staten van de provincies Drenthe, Groningen en Fryslân in hun vergaderingen van december 2003 uitgave SAMENWERKINGSVERBAND NOORD-NEDERLAND postbus HM LEEUWARDEN vormgeving en opmaak Piter Andringa, Wirdum fotografie Willem Jan Kleppe, Assen productie huisdrukkerij provincie Groningen Groningen, december SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

3 Inhoudsopgave I Beschrijvend deel 1. Inleiding 7 2. Samenvatting en conclusies 9 3. Doelstellingen van het Kompas MidTerm Review (MTR) Sociaal-economische ontwikkeling Wijzigingen ten opzichte van voorgaande jaarprogramma s Korte beschrijving van thema s, maatregelen en programmering Deelprogramma Economische kernzones/versterking marktsector 42 Deelprogramma Stedelijke Centra 56 Deelprogramma Landelijk Gebied 64 II Financieel deel A: Financiering per maatregel 78 B: Begrotingsoverzicht EZ/Kompasmiddelen 89 C: Financieringsoverzicht per deelprogramma 92 D: Financiële tabel Europees programma doelstelling 2 en uitfasering. 97 E: Financiële tabel LEADER+programma 99 F: Financiële tabel Interreg III A-programma 101 G. Financiële tabel P(L)OP-programma 103 III Bijlagen A. Kaart Noord-Nederland: verdeling van investeringspremie-maatregelen 107 voor de marktsector (IPR/LPR) over de gemeenten B. Kaart Noord-Nederland: Doelstelling 2 en Uitfaserinsgebieden 107 C. Kaart Noord-Nederland: LEADER+ gebieden 109 D. Kaart Interreg IIIA EDR-gebied 109 E. Kaart Interreg IIIB Noordzeegebied 111 F. SNN-regelingen en tenders 113 G. Afkortingenwijzer 115 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

4

5 I beschrijvend deel

6 6 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

7 1. inleiding Voor ligt het jaarprogramma 2004 van het Kompas voor het Noorden, het vijfde in een reeks van zeven. Een jaarprogramma heeft ten doel op basis van de ervaringen met de uitvoering van het Kompas voor het Noorden in de voorgaande periode en op basis van veranderingen in de ruimtelijke en economische situatie in het Noorden te komen tot beleidsbijstellingen (inhoudelijk en/of financieel). In 2003 is een evaluatie (de zogenaamde MidTerm Review) uitgevoerd met betrekking tot de relevantie, de effectiviteit en de efficiency van de uitvoering van Het Kompas voor het Noorden. Uit deze evaluatie is gebleken, dat het Noorden de verwachtingen wat betreft de groei van de werkgelegenheid tot nu toe waarmaakt en dat de financiële voortgang in overeenstemming met de planning verloopt. Op basis van de aanbeveling uit de MidTerm Review heeft het Samenwerkingsverband Noord Nederland een reactie opgesteld. In deze reactie ( Kompas op Koers, met als ondertitel het Kompas voor het Noorden geijkt ) worden de ambities aangegeven, die het Noorden heeft bij de verdere uitvoering van Het Kompas voor het Noorden. Een van de aanbevelingen uit de MidTerm Review betrof de opzet van de jaarprogramma s zelf. Het jaarprogramma bestaat nu uit drie delen, te weten een beschrijvend deel (deel 1), een financieel deel (deel 2) en een deel met bijlagen (deel 3) en wijkt daarmee af van de voorgaande jaarprogramma s. Het jaarprogramma biedt bij uitstek mogelijkheden voor het Algemeen Bestuur van het Samenwerkingsverband Noord Nederland en Provinciale Staten voor politieke bijsturing. Het door Provinciale Staten vastgestelde jaarprogramma vormt voor de staatssecretaris van Economische Zaken de basis voor het beschikbaar stellen van een jaarbudget. SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

8 8 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

9 2. samenvatting en conclusies Het Jaarprogramma 2004 verschilt wat betreft de opzet van eerdere jaarprogramma s. Maar niet alleen qua opzet wijkt dit jaarprogramma af, ook de programmering is aangepast. Dit keer niet alleen op basis van de ontwikkeling van de uitvoering, maar ook op grond van een aantal speerpunten, dat het Samenwerkingsverband Noord Nederland (SNN) heeft gedefinieerd naar aanleiding van de MidTerm Review van het Kompas. Wat wel is gehandhaafd in het jaarprogramma is de historische context, waarin de uitvoering van Het Kompas voor het Noorden (het Kompas ) moet worden geplaatst. De achtergronden van het Kompas (het Langman-akkoord ) worden in kort bestek nog eens voor het voetlicht gebracht. Nadrukkelijk wordt ook aandacht besteed aan de doelstellingen. Hierbij wordt in eerste instantie ingegaan op de hoofddoelstelling van het Kompas en vervolgens op de doelstellingen van de afzonderlijke deelprogramma s. Een vast onderdeel van het jaarprogramma vormt de sociaal-economische ontwikkeling. Aan de hand van tien indicatoren (in de voorgaande jaarprogramma s waren dat er nog negen) wordt de sociaal-economische situatie in het Noorden geschetst. Op basis van de MidTerm Review heeft het SNN een reactie (Kompas op Koers) opgesteld, waarin wordt aangegeven op welke wijze het samenwerkingsverband met de uitkomsten van de MidTerm Review wil omgaan. In deze reactie wordt per speerpunt aangegeven, waaraan het SNN in de resterende looptijd van het Kompas nadrukkelijk aandacht wil besteden. Voor ieder speerpunt is een aantal actiepunten benoemd. De beleidsmatige speerpunten zijn: stimulering/versterking marktsector menselijk kapitaal toerisme werklocaties en bereikbaarheid stedelijke ontwikkeling landelijk gebied Daarnaast wil het SNN de uitvoering versterken. Dit geschiedt via het nog sterker dan voorheen programmatisch inzetten van middelen, uitbreiding van de communicatie en het soepeler laten verlopen van processen en procedures. Niet alle in Kompas op Koers benoemde actiepunten zijn in dit jaarprogramma uitgewerkt. Alleen die actiepunten, die kunnen worden gerealiseerd met de al beschikbare middelen zijn verwerkt. Dit betekent onder andere, dat de meeste actiepunten, die liggen op het gebied van het menselijk kapitaal buiten de scoop van dit jaarprogramma vallen. SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

10 Het verwezenlijken van de ambities (en de daaruit voortvloeiende actiepunten) wordt vooral vorm gegeven door het versterkt inzetten op een aantal maatregelen binnen het Kompas. Een belangrijk onderwerp is het stimuleren van de marktsector. Het stimuleren/versterken van de marktsector en verhoging van de innovatiegraad worden gerealiseerd door het scheppen van faciliteiten en het programmeren van meer middelen voor een aantal maatregelen binnen het deelprogramma Economische kernzones/versterking marktsector. Een ander speerpunt uit Kompas op Koers is toerisme. Toerisme en recreatie zijn belangrijk voor de noordelijke economie. Dit beleidsthema komt dan ook binnen de verschillende deelprogramma s van het Kompas voor. Meer nadruk voor toerisme en recreatie krijgt vooral vorm via het beschikbaar stellen van meer middelen voor investeringen in grootschalige projecten (met name waterrecreatie). Het realiseren van actiepunten uit Kompas op Koers en het verloop van de uitvoering maken het noodzakelijk de programmering aan te passen. Dit betekent het wijzigen van de budgetten van de verschillende maatregelen uit het Kompas (budgetverhoging en budgetverlaging). In het navolgende wordt dieper ingegaan op de belangrijkste wijzigingen in die budgetten, waar het gaat om de middelen beschikbaar gesteld door het Ministerie van Economische Zaken (EZ/Kompasmiddelen) en middelen uit het Europees Fonds Regionale Ontwikkeling (EFRO-middelen) Toelichting budgetverhoging Deelprogramma Economische kernzones/ Versterking Marktsector Van de maatregel Investeringspremieregeling voor uitbreiding wordt meer gebruik gemaakt dan was voorzien. Dit betekent, dat het budget voor deze maatregel met 6,4 mln. moet worden verhoogd om de uitvoering van deze regeling in de komende jaren mogelijk te maken. Dat zelfde geldt voor de maatregel Financiële stimulering van strategische bedrijfsactiviteiten. Het gaat hier om het stimuleren van innovatie, export, marketing en kwaliteitsverbetering bij het Midden- en kleinbedrijf (MKB). Een belangrijk instrument daarbij is de Subsidieregeling Noordelijke Innovatie Ondersteuningsfaciliteit (NIOF). Een ophoging van het budget van deze maatregel met een bedrag van 6,0 mln. is, gezien de uitputting en de actiepunten uit Kompas op Koers, nodig. Ook voor de maatregelen Vernieuwing van het MKB en Gerichte stimulering van het bedrijfsleven zal het budget worden verhoogd. Dit vanwege een grotere inzet voor innovatieve marktsectorprojecten. De verhogingen zijn bepaald op 6,0 mln. respectievelijk 1,0 mln.. Het budget voor de maatregel Stimulering investeringen in de toeristische sector waaronder de Subsidieregeling Kwaliteitsinvesteringen in de Toeristische Sector (KITS) valt, wordt licht verhoogd. Deelprogramma Landelijk Gebied Wat betreft de maatregel Grootschalige functiewijzigingen is in het afgelopen jaar een aantal grote projecten ingediend. Deze projecten vroegen meer middelen dan er beschikbaar waren. Een verhoging van het budget met 10,6 mln. is nodig om dit te verevenen. Op het gebied van de recreatief-toeristische infrastructuur en de watersport is onlangs en wordt ook het komende jaar een aantal grote projecten aangeboden voor besluitvorming. Indien deze projecten worden goedgekeurd zijn de hiervoor geprogrammeerde budgetten volstrekt onvoldoende. Om de uitvoering hiervan mogelijk te maken is een verhoging van het budget van de maatregelen Verbetering recreatieftoeristische infrastructuur en Verbetering watersportmogelijkheden gezamenlijk met 30,1 mln. noodzakelijk. Toelichting budgetverlaging De budgetten van enkele maatregelen zullen dus worden verhoogd. Daartegenover staan ook belangrijke verlagingen van budgetten van andere maatregelen. Deelprogramma Economische kernzones/ Versterking marktsector De invulling van de maatregel Revitalisering van bedrijventerreinen verloopt moeizaam. Hoewel er tamelijk veel energie wordt gestoken in revitaliseringprojecten is het resultaat van die inspanningen daar niet in overeenstemming mee. In Kompas op Koers wordt aangegeven dat het budget voor de maatregel Aanleg van nieuwe bedrijventerreinen zal worden verlaagd. Grondslag hiervoor is de conjuncturele ontwikkeling. Er zal wel ruimte moeten worden geschapen binnen beide genoemde maatregelen voor de realisatie van voorzieningen voor de Informatie en Communicatie 10 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

11 Technologie (ICT). Een verlaging van het budget met een bedrag van 8,5 mln. (aanleg nieuwe en de revitalisering van oude bedrijventerreinen) is per saldo mogelijk. In het voorgaande jaarprogramma is het budget van de maatregel voor de Verbetering van de werking van de arbeidsmarkt aanzienlijk verlaagd. Helaas moeten de budgetten voor deze maatregel ook dit jaar fors naar beneden worden bijgesteld. De beschikbare EFRO-middelen kunnen niet worden benut voor reguliere arbeidsmarktprojecten. Deze middelen kunnen alleen worden gebruikt voor projecten aan de vraag -zijde van de arbeidsmarkt en niet voor projecten aan de aanbod -zijde. Aan middelen voor deze categorie projecten is nog steeds veel behoefte. De pilot, die het SNN en het Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid gezamenlijk starten met als doel meer middelen uit het Europees Sociaal Fonds (ESF) in te kunnen zetten, komt hopelijk tegemoet aan deze behoefte. Op basis van het actiepunt 2.4 uit Kompas op Koers wordt een regeling ontwikkeld, die tot doel heeft het MKB te stimuleren hoger opgeleide schoolverlaters in dienst te nemen. Het SNN heeft de verwachting, dat het beroep op deze maatregel hierdoor wordt verhoogd. Deze ontwikkelingen in samenhang beschouwd leidt per saldo toch tot een verdere verlaging van het budget en wel met 24,5 mln.. Net zo als bij de EFRO-middelen voor arbeidsmarktprojecten zijn de EZ/Kompasmiddelen maar beperkt inzetbaar voor landbouwprojecten. Op basis van de huidige budgetuitputting wordt daarom het budget voor de maatregel Versterking landbouw/vernieuwing landbouw verlaagd. Deelprogramma Stedelijke Centra In de afgelopen jaren is er een aantal behoorlijke projecten ontwikkeld waar het gaat om de stationsomgeving (maatregel Vernieuwing stationsgebieden) De verwachting is, dat de komende jaren de ontwikkeling zal stagneren. Dit betekent, dat het budget hiervoor kan worden verlaagd met 10,0 mln.. In Kompas op Koers is kennisontwikkeling (maatregel Oprichting (top)kennisinstituten en aanbieden nieuwe opleidingen) als speerpunt benoemd. Het SNN zal hier de komende jaren veel energie in steken. Dit betekent, dat het budget moet worden verhoogd. Het extra benodigde budget is ingeschat op 10,0 mln.. Het bovenstaande betekent, dat het budget voor het Deelprogramma Stedelijke Centra per saldo gelijk blijft. Het totale beeld is zichtbaar gemaakt in onderstaande tabel. Belangrijkste wijzigingen in budgetten Deelprogramma Financiele wijziging EZ/Kompas EFRO Totaal M Economische Kernzones/Versterking Marktsector +14,9-23,4-8,5 S Stedelijke Centra 0,0 0,0 0,0 L Landelijk Gebied -2,4 +38,1 +35,7 U Uitvoeringskosten 0,0 0,0 0,0 Totaal +12,5 +14,7 +27,2 Prijscompensatie +12,5 +12,5 Prestatiereserve +14,7 +14,7 Totaal +12,5 +14,7 +27,2 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

12 12 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

13 3. doelstellingen van het Kompas Achtergrond: het Langman-akkoord Op 16 april 1998 werd een akkoord gesloten tussen het Kabinet en de provincies Drenthe, Fryslân en Groningen, verenigd in het Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN), over de ruimtelijk-economische ontwikkeling van het Noorden. Grondslag voor het akkoord vormde het Kompas voor de Toekomst, waarin de visie van het samenwerkingsverband op de ruimtelijk-economische ontwikkeling van het Noorden in (inter)nationale context is beschreven. Hierin werd aangetoond, dat er een verschil bestond in arbeidsparticipatie (genoemd het faseverschil ) tussen het Noorden en de rest van Nederland. Door de ministeries van Economische Zaken (EZ), Volkshuisvesting, Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM), Landbouw, Natuurbeheer en Visserij/Landbouw, Natuurbeheer en Voedselkwaliteit (LNV) en Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) werden financiële middelen voor de periode 2000 t/m 2006 toegezegd en werden door het Ministerie van Verkeer en Waterstaat (VenW) diverse infrastructurele projecten in het Noorden in de planning opgenomen. Over de omvang van de bijdragen vanuit Europa werd met het Kabinet afgesproken dat die minimaal op het niveau zou blijven zoals dat was in de periode 1994 tot en met SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

14 tabel 1 Financiering (in miljoenen euro s) economische kerngebieden / stedelijke landelijk uitvoerings- totaal versterking marktsector centra gebied kosten Economische Zaken (REONN) 441,8 40,8 45, ,9 Economische zaken (TIPP) p.m. p.m. p.m. p.m. p.m. Sociale Zaken en Werkgelegenheid 330,4 330,4 LNV (Stimuleringskader (inclusief ICES)) pm 34,0 34,0 LNV (Programmabeheer) 29,5 29,5 LNV (claim stedelijk groen) 9,1 9,1 VROM / (ISV) 135,7 45,4 181,1 Verkeer en Waterstaat 640,7 p.m. p.m. p.m. 640,7 Volksgezondheid, Welzijn en Sport 0,6 0,6 ICES 45,4 30,9 34,0 110,3 Doelstelling 2: EFRO 213,5 72,2 25,2 4,1 315,0 Phasing-Out (Uitfasering): EFRO 10,0 3,9 0,4 14,3 Doelstelling 3: ESF 178,3 178,3 Interreg IIIA: EFRO 5,4 1,1 5,0 11,6 P(L)OP: EOGFL 37,3 37,3 LEADER + : EOGFL 22,5 1,1 23,6 Regionale overheden 630,3 157,6 66,5 854,3 Bedrijven / Privaat 2.625, ,7 871, ,5 O&O-fondsen 41,3 41,3 totaal 5.162, , ,7 14, ,8 Op basis van Het Kompas voor de Toekomst heeft het samenwerkingsverband een uitvoeringsprogramma opgesteld. Dit programma staat bekend onder de naam Het Kompas voor het Noorden (het Kompas). Kernpunt van het akkoord tussen het kabinet en het SNN was, dat Rijksen Europese middelen programmatisch (dat wil zeggen verschillende geldstromen gecombineerd) zouden kunnen worden ingezet in het Noorden. Essentieel hierbij was dat er naar zou worden gestreefd dat de bijdragen van provincies, rijk en Europese Unie (EU) zoveel mogelijk beschikbaar zouden worden gesteld voor de uitvoering van het programma als geheel en niet worden geoormerkt voor afzonderlijke projecten of maatregelen. Het Kompas is opgebouwd uit drie beleidsmatige deelprogramma s, te weten: ontwikkeling van de economische kernzones en de versterking van de marktsector; ontwikkeling van de stedelijke centra; ontwikkeling van het landelijk gebied; Het Kompas omvat nog een vierde deelprogramma, te weten het deelprogramma Uitvoeringskosten. Hierin is aangegeven welke financiële inspanningen gepaard gaan met de uitvoering van het Kompas. Financiering uitvoering Kompas De totale hoeveelheid aan middelen, die beschikbaar zou komen voor de financiering van de uitvoering van het Kompas voor de periode (en verdeling van deze geldstromen over de deelprogramma s), is vermeld in tabel 1. Deze tabellen zijn in de jaren daarna bijgesteld. Dat heeft enerzijds te maken met wijzigingen in de hoeveelheid feitelijk beschikbaar gekomen middelen, prijscompensatie en dergelijke. In hoofdstuk 6 (Wijzigingen ten opzichte van eerdere programma s) wordt daar nader op ingegaan. Anderzijds heeft het SNN geen sturing en zeggenschap gekregen over middelen waar dat wel was voorzien. 14 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

15 Hoofddoelstelling Het Kompas voor het Noorden De hoofddoelstelling van de uitvoering van het Kompas was (en is): het verkleinen van het faseverschil (tussen het Noorden en de rest van Nederland) door een versterking van de economische groei in samenhang met behoud en versterking van de natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden. 1 Deze hoofddoelstelling wordt in het Kompas zowel voor het Noorden als voor Nederland als geheel van belang geacht. Een versterkte economische groei van het Noorden draagt zowel bij aan het verminderen van de economische achterstand als aan het ontlasten van de vollere delen van Nederland. In de studie Ruimte te over, ruimte tekort wordt overtuigend aangetoond dat een verhoudingsgewijs sterkere economische groei van het Noorden aanzienlijke maatschappelijke baten voor Nederland als geheel oplevert. De natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden in het Noorden zijn ten opzichte van vele andere delen van Nederland uniek. Daarom moet het behoud en de versterking van deze kwaliteiten niet alleen beschouwd worden als een noordelijk, maar ook als een nationaal belang. In het jaar 2000 heeft het Ministerie van EZ de basisbeschikking afgegeven voor het Kompas. Op basis hiervan is met de uitvoering gestart. In het jaar 2001 zijn voor het Noorden belangrijke Europese programma s (Doelstelling 2, Phasing Out (Uitfasering), LEADER + en Interreg IIIa) door Europese Commissie goedgekeurd en zijn ook de middelen voor de uitvoering beschikbaar gekomen. Ook in 2001 werden ook met het Ministerie van LNV afspraken gemaakt voor een programmatische uitvoering in het landelijk gebied. Deze afspraak werd vertaald in het Uitvoeringsprogramma Innovatie Landbouw Noord Nederland (UILNN). Het programma heeft tot doel innovatieve acties in de landbouw te stimuleren. 1 Het faseverschil wordt gemeten aan de hand van 10 factoren (zie Hoofdstuk 5: Sociaal Economische Ontwilkkeling). Doelstellingen deelprogramma s De hoofddoelstelling van het Kompas wordt geoperationaliseerd in drie deelprogramma's, die alle hun eigen primaire doelstelling hebben. Deze primaire doelstellingen zijn op hun beurt verder uitgewerkt in subdoelstellingen. De subdoelstellingen zijn vervolgens geconcretiseerd in thema s en maatregelen. Voor het deelprogramma Economische kerngebieden/ versterking marktsector is de primaire doelstelling: versterking van de marktsector en concentratie van wonen en werken in economische kerngebieden of het bevorderen van een versterkte economische groei. Deze doelstelling is als volgt nader uitgewerkt: 1. bundeling wonen en werken In de eerste plaats is het in de huidige situatie in het Noorden noodzakelijk wonen en werken zoveel mogelijk geografisch te bundelen in een beperkt aantal gebieden rond de steden. Op deze wijze wordt de ijlheid van de economische structuur - een belangrijk zwak punt- van de noordelijke economie - verminderd. Om deze doelstelling te kunnen realiseren is het enerzijds noodzakelijk in deze zogenaamde economische kerngebieden de voorgestane bundeling te faciliteren. Dit vergt het doen van voorwaarden scheppende investeringen in nieuwe en investeringen in de kwaliteit van bestaande werk- en woongebieden in deze kernzones. Anderzijds is ten aanzien van de verstedelijking van het landelijk gebied een restrictief beleid essentieel. De voorgestane bundeling van wonen en werken draagt aldus tevens bij aan de hoofddoelstelling betreffende de versterking van de natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden. 2. realisatie aantrekkelijk vestigingsklimaat In de tweede plaats is het noodzakelijk zorg te dragen voor een klimaat voor de vestiging van nieuwe bedrijven, dat aantrekkelijk is ten opzichte van dat van andere regio's in Nederland/ Noordwest-Europa. Een concurrerend vestigingsklimaat is nodig om de relatief perifere ligging van het Noorden te compenseren. Elementen van het vestigingsklimaat zijn niet alleen de aanwezigheid van voldoende en aantrekkelijke bedrijfslocaties, SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

16 maar ook van de nodige incentives, van adequaat opgeleide beroepsbevolking, een aantrekkelijk woon- en leefklimaat en dergelijke. De vergroting van de aantrekkelijkheid van het woon- en leefklimaat vormt mede de kern van de beide andere deelprogramma s. een verdergaande concentratie van wonen en werken in de steden om daarmee de stedelijke economie te stimuleren en het draagvlak voor voorzieningen te verbreden en ervoor te zorgen dat het Noorden ook op langere termijn over vitale, bereikbare steden beschikt. Aantrekkelijke en complete steden zijn van belang voor het inhoud kunnen geven aan het beleid gericht op concentratie van wonen en werken en voor het vestigingsklimaat. In de steden in het Noorden zijn de voorzieningen (onderwijs, gezondheidszorg) voor een groot gebied geconcentreerd. De zakelijke dienstverlening in Nederland de sector waar de groei zich het sterkste voordoet, maar een sector die in het Noorden nog relatief is ondervertegenwoordigd - ontwikkelt zich vooral in een stedelijk milieu. De primaire doelstelling van het deelprogramma Stedelijke Centra is als volgt nader uitgewerkt: 3. versterking concurrentiekracht In de derde plaats wordt de groei bevorderd door de concurrentiekracht van het noordelijke bedrijfsleven te versterken. De maatregelen die inhoud moeten geven aan deze doelstelling zijn divers van aard en betreffen het bevorderen van de investeringen in de uitbreiding van strategische bedrijfsactiviteiten (via actieve verbreiding en via een subsidieregeling), de doorlichting van specifieke bedrijfssectoren op hun innovatiemogelijkheden en dergelijke. 1. ontwikkeling aantrekkelijke woonmilieus De woonfunctie van de noordelijke steden staat onder druk als gevolg van de relatief ontspannen woningmarkt. Hierdoor dreigt suburbanisatie. Om deze te voorkomen is het noodzakelijk in en aan de randen van de steden aantrekkelijke woon- en werkmilieus te ontwikkelen. Ook de aanpassing van de bestaande woningvoorraad aan de vraag (kwalitatief en kwantitatief) is essentieel teneinde de woonfunctie van de steden te waarborgen. 4. aansluiting op de hoofdinfrastructuur In de vierde plaats is een goede aansluiting van het Noorden op het netwerk van hoofdinfrastructuur onontbeerlijk. De projectmatige keuzen die in overleg met het rijk zijn gemaakt zijn hebben ten doel de hoofdinfrastructuur te optimaliseren en de bereikbaarheid van de economische kerngebieden te verbeteren. De maatregelen die zijn gericht op de optimalisering van de infrastructuur en op de bundeling van wonen en werken in gebieden die door deze infrastructuur ontsloten zijn moeten leiden tot het ontstaan van een economische ontwikkelingsas Randstad Flevoland Fryslân Groningen Noord-Duitsland Scandinavië/Oost- Europa. Voor het deelprogramma is de primaire doelstelling: Stedelijke centra 2. ontwikkeling dienstverlenende sector Het stedelijk milieu leent zich bij uitstek voor de ontwikkeling van de dienstverlenende sector. Locaties die zich hiervoor in het bijzonder lenen zijn de stationsgebieden. 3. versterking centrumfunctie. De centrumfunctie van de noordelijke steden is van belang voor een groot omliggend gebied. Het garanderen en verhogen van de kwaliteit van de binnensteden en van de voorzieningen is essentieel om deze functie blijvend te waarborgen. 4. verbreding opleidingenpakket De instellingen voor hoger en universitair onderwijs bevinden zich in de drie grotere noordelijke steden (Groningen, Leeuwarden en Emmen). Uit een oogpunt van het voorzieningen-niveau en het vestigingsmilieu is het noodzakelijk dat er een compleet pakket aan opleidingen wordt aangeboden. Voor de regionaal-economische ontwikkeling is het van belang te profiteren van de spin-off van deze kennisinstituten. 5. realisatie goede bereikbaarheid Een goede bereikbaarheid van de steden is noodzakelijk om uitwaaiering van wonen en werken over het omliggende gebied tegen te gaan. 16 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

17 Voor het deelprogramma is de primaire doelstelling: Landelijk gebied het creëren dan wel het verbeteren van een aantrekkelijke omgeving als essentiële voorwaarde voor een gezonde en evenwichtige ontwikkeling van het Noorden. De alom gewaardeerde natuurlijke, landschappelijke en milieuwaarden van het Noorden tonen zich in het landelijk gebied. Het landelijk gebied vormt als het ware de contramal van het stedelijk gebied. Kenmerkend voor het Noorden is daarbij de scherpe geomorfologische scheiding tussen beide. Een restrictief ruimtelijk beleid en een actief beheer moeten deze kwaliteiten blijvend waarborgen. Deze kwaliteiten bieden ook goede uitgangspunten voor de ontwikkeling van de toeristische sector. Daarnaast vervult het landelijk gebied in het Noorden, en daarbinnen vooral de noordelijke schil, een belangrijke agrarische functie, ook in nationaal opzicht. Verder biedt het landelijk gebied de zo noodzakelijke ruimte voor waterberging. De primaire doelstelling van het Deelprogramma Landelijk Gebied wordt als volgt uitgewerkt: 4. ontwikkeling toeristische sector De ruimtelijke kwaliteit vormt ook de basis voor de verdere ontwikkeling van de toeristische sector. Door de toename van de vrije tijd en van het besteedbare inkomen vormt het toerisme een belangrijke groeisector. 5. handhaving voorzieningen Schaalvergrotingsprocessen leiden tot het verdwijnen van voorzieningen. Het dunbevolkte landelijk gebied wordt hierdoor het eerste getroffen. Instandhouding van voorzieningen in het landelijk gebied is in een aantal gevallen mogelijk door clustering in regionale centra. Verder dient de bereikbaarheid van de voorzieningen in de steden via openbaar vervoer gewaarborgd te worden. 1. versterking, vernieuwing en verbreding van de agrarische sector De agrarische sector is in het Noorden van relatief grote betekenis. Het gaat hierbij niet alleen om de primaire agrarische productie, maar ook het de hiervan gebaseerde activiteiten als verwerking en afzet. Het is een nationaal belang dat Nederland op dit terrein zijn voorhoedepositie handhaaft. 2. omschakeling agrarische sector In een aantal specifieke gebieden is omschakeling van de agrarische sector en het vinden van nieuwe economische dragers noodzakelijk. 3. versterking natuur en landschappelijke en cultuurhistorische waarden Zonder actief beheer van het landelijk gebied gaat de ruimtelijke kwaliteit achteruit. Investeren in natuur, landschap en cultuurhistorie moeten deze kwaliteit waarborgen. Hernieuwde aandacht is er voor de functie van het landelijk gebied op het vlak van waterberging. Deze functie biedt tegelijkertijd aanknopingspunten voor verdere versterking van de ruimtelijke kwaliteit. SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

18 18 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

19 4. MidTerm Review In het jaar 2003 is de MidTerm Review (MTR) uitgevoerd. Het SNN en het Ministerie van EZ hebben gezamenlijk de opdracht voor de MTR geformuleerd en hebben de uitvoering ook in samenwerking begeleid. De MTR richtte zich op de relevantie, effectiviteit, efficiency en de uitvoering van het Kompas. De uitvoering van de MTR had plaats in een periode, waarin - economisch gezien sprake was van een laagconjunctuur, terwijl bij de start van het Kompas er nog sprake was van een hoogconjunctuur. De MTR geeft aan, dat de uitvoering van het Kompas tot en met 2002 circa 4500 arbeidsplaatsen heeft opgeleverd. Een voortgang in overeenstemming met de afgelopen jaren zou in de resterende looptijd van het Kompas nog eens circa arbeidsplaatsen moeten opleveren. Het totaal (14.500) zou dan binnen de vooraf geschetste arbeidsplaatsen vallen. Gezien de al eerder geschetste economische ontwikkelingen (van hoog- naar laagconjunctuur) wordt dat een zware opgave. De laagconjunctuur heeft een vermindering van de bereidheid tot investeren tot gevolg van het bestaande bedrijfsleven en het bedrijfsleven, dat zich nieuw wil vestigen in het Noorden. Verder wordt geconcludeerd, dat de financiële voortgang op hoofdlijnen goed op schema ligt. In de MTR wordt een positief oordeel gegeven over de programmatische aanpak. De MTR toont een aantal zwakheden aan in het investeringsklimaat van het Noorden. Deze zijn: Marktrelaties: beperkte regionale afzet, er is gebrek aan ondernemersschap en innovativiteit en een beperkte beschikbaarheid van lokale toeleveranciers Arbeidsmarkt: beperkte beschikbaarheid van goed opgeleid personeel Infrastructuur: slechte bereikbaarheid van buiten de regio Kennisinfrastructuur: beperkte aanwezigheid van kennisinstituten en gebruik daarvan door het bedrijfsleven SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

20 Kompas op Koers Naar aanleiding van de aanbevelingen in de MTR heeft het SNN een reactienota ( Kompas op Koers, het Kompas van het Noorden geijkt ) opgesteld. Deze nota bevat een groot aantal ambitieuze actiepunten dat direct is gerelateerd aan uitkomsten van de MTR en richting geeft aan de uitvoering van het Kompas voor de resterende looptijd. 1 Algemeen De actiepunten voor de komende jaren hebben betrekking op een selectief aantal onderwerpen; onderwerpen, die uiteraard een directe relatie hebben met de geconstateerde knelpunten. In het navolgende worden deze onderwerpen kort behandeld. De actiepunten vormen mede een basis voor een aanpassing van het jaarprogramma. Immers een aanpassing is in ieder geval aan de orde op basis van het verloop van de uitvoering. De nieuwe accenten kunnen goed worden ingepast in de bestaande maatregelenstructuur. 2 Stimulering marktsector De concurrentiepositie van de marktsector dient te worden versterkt om de economische positie van het Noorden te verstevigen. Daarbij worden twee actielijnen onderscheiden, te weten een algemene stimulering van de marktsector (organiserend vermogen, kennisinfrastructuur, werkingssfeer investeringsregelingen) en een plan de campagne voor innovatie (thematische aanpak, risico s, subsidiepercentages, ICT). Daarbij wordt de inzet van ICT sterker gestimuleerd dan tot nu toe het geval was. Om de marktsector te prikkelen te komen met goede projecten is het in de eerste plaats noodzakelijk, dat het noordelijke bedrijfsleven voldoende op de hoogte is van de mogelijkheden van het Kompas. De communicatie dient te worden gericht op vooral de kleinere bedrijven. Daarnaast dient het organiserend vermogen te worden vergroot. Dit betekent, dat bestaande netwerken optimaal dienen te worden benut. Het SNN is van mening, dat de werkingssfeer van de investeringsregelingen dient te worden verbreed; dat zou enerzijds moeten gebeuren door een verlaging van de ondergrens en anderzijds door vergroting van het bereik. Wat betreft de bedrijfsgerichte regelingen zal aan de Subsidieregeling Noordelijke Innovatie Ondersteuningsfaciliteit een sectie worden toegevoegd voor Kennisdragers in Midden- en kleinbedrijf (KIM) en innovatiemanagers. Zo mogelijk zal ook een element voor de implementatie van milieutechnologie worden ingebouwd. Actiepunten 2.1 We gaan intensiever met de Noordelijke ondernemers communiceren over de mogelijkheden die Kompas voor het Noorden te bieden heeft. We vragen de werkgeversverenigingen om ons daarbij behulpzaam te zijn. 2.2 We leveren een bijdrage aan de vergroting van het organiserend vermogen van het bedrijfsleven voor de voorbereiding van projecten. 2.3 Met het Ministerie van Economische Zaken wordt overlegd over een verlaging van de ondergrens van de IPR naar en voor R&D-faciliteiten naar De overige bedrijfsgerichte regelingen, vooral die in het kader van de NIOF, zullen op onderdelen nog laagdrempeliger worden gemaakt. Stimuleringsmechanismen uit andere Europese landen worden onderzocht op hun toepasbaarheid in Noord-Nederland. 2.5 Er komt een plan de campagne innovatie met een thematische aanpak. Bij succes stort de projectindiener een deel van de subsidie terug in een revolving fund. De Noordelijke overheden spelen een initiërende rol en stimuleren een gerichte inzet van ICT. 3 Menselijk kapitaal Vraag en aanbod op de arbeidsmarkt dienen goed op elkaar aan te sluiten. Dat blijkt echter in het Noorden onvoldoende het geval te zijn. Dat heeft een aantal oorzaken. Zo blijft het algehele opleidingsniveau in het Noorden achter. Het bedrijfsleven eist hogere kwalificaties. Dit kan enerzijds worden gerealiseerd door het gemiddelde in het Noorden, dat ligt onder het gemiddelde van Nederland, te verhogen en anderzijds de opleidingen zelf meer af te stemmen op de wensen van het bedrijfsleven. Maar er is meer. De ijlheid van de voorzieningen (onder andere het onderwijs) heeft een negatieve invloed op de onderwijsparticipatie. De structuur van het beroepsonderwijs biedt te weinig garanties voor een doorlopende lijn (VMBO-MBO-HBO). Om dit te voorkomen dienen randvoorwaarden te worden geschapen voor een goede leeromgeving. Ook de situatie in basisonderwijs in het Noorden behoeft extra aandacht. De prestaties blijven achter vergeleken met Nederland als geheel. Het toekennen van meer middelen aan het Noorden door een andere wijze van bekostigen 20 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

21 van het basisonderwijs kan daarvoor een oplossing bieden. Het onderwijs dient te worden verbeterd en ook de werking van de arbeidsmarkt dient te worden geoptimaliseerd. Door het niet beschikbaar komen van middelen (voor het SNN) voor het arbeidsmarktbeleid kan op dit vlak geen programmatische aanpak plaats hebben. Bijkomend punt is, dat de ijle economische structuur (vele kleine verspreid gelegen bedrijven) een negatieve invloed heeft op de werking van de arbeidsmarkt. Door een verbetering van het organiserend vermogen en een programmatische aanpak kan deze situatie worden verbeterd. Actiepunten 3.1 We willen de programmatische aanpak uitbreiden naar het onderwijs: met het Ministerie van OC&W willen we een gezamenlijk programma uitwerken dat zich richt op de verhoging van de scholingsgraad en de versterking van de structuur van het beroepsonderwijs. Wij streven ernaar om in het schooljaar 2004/2005 met de uitvoering daarvan te starten. 3.2 Een campagne langer naar school, gericht op het verbeteren van de doorstroming in het onderwijs, moet bijdragen aan het verhogen van de scholingsgraad. Daarnaast willen we (extra) rijksmiddelen gebruiken om acties te ontwikkelen die gericht zijn op het voorkomen van vroegtijdig schoolverlaten en op een verbetering van de aansluiting van het onderwijs op de behoeften van het bedrijfsleven. 3.3 We willen samen met het Ministerie van OC&W de structuur van het beroepsonderwijs in Noord-Nederland versterken, vooral door van de beroepskolom VMBO MBO HBO een doorlopende leerlijn te maken. Ook in dunbevolkte gebieden moet de MBO voorziening (t/m niveau 4) in stand blijven en is een aansluiting op het HBO noodzakelijk (bijvoorbeeld in de vorm van een MBO+ opleiding). 3.4 We nemen de adviezen van de Onderwijsraad (Gewichtenregeling basisonderwijs) als vertrekpunt voor het bestrijden van de leerachterstanden in het basisonderwijs. 3.5 Met het Ministerie van SZW gaan we definitieve afspraken maken voor een gezamenlijke aanpak van projectontwikkeling op het gebied van vraaggerichte scholing werkenden en werkzoekenden. Daarbij zullen we pleiten voor de mogelijkheid Kompasmiddelen in te zetten om het bedrijfsleven te stimuleren om arbeidsmarkt- en scholingsprojecten te ontwikkelen. Daarnaast zullen wij de HRM-activiteiten in het MKB promoten. 3.6 De programmatische aanpak op het terrein van het arbeidsmarktbeleid wordt verder uitgebouwd. Conform de aanbevelingen starten we opnieuw het overleg met SZW om het mogelijk te maken dat SZW- en ESF-middelen worden ingezet voor een programmatische aanpak. 4 Toerisme Het economische belang van de toeristische sector is groot voor het Noorden en dat belang neemt nog steeds toe. Het gaat niet alleen om de directe, maar ook om de indirecte werkgelegenheid. Het Noorden heeft enkele grote publiekstrekkers maar ook de gevarieerde natuur, de verschillende landschappen en de cultuurhistorische waarden trekken toeristen. Er liggen echter nog meer kansen. De benutting van toeristische voorzieningen kan worden verbeterd door er meer samenhang (organisatorisch en fysiek) in te brengen. Ondanks het feit, dat de toeristische infrastructuur al aanzienlijk is verbeterd is de situatie nog verre van volmaakt. Zo kan het fietspadennetwerk worden geoptimaliseerd, gebieden met vaarrecreatie worden verbonden en kan meer de nadruk komen te liggen op arrangementen. Ook dient meer te worden ingespeeld op de veranderde behoeftes van de toeristen (sensatie, beleving, slecht weer) en is er vraag naar nieuwe concepten ontstaan. Tevens zal er beter worden ingespeeld op de mogelijkheden van de ICT. De kwaliteit van het ondernemersschap is in het algemeen - maar zeker hierbij - een belangrijk aandachtspunt. Actiepunten 4.1 De toeristische infrastructuur wordt vervolmaakt door het fysieke netwerk te completeren. 4.2 We gaan een betere benutting van de toeristische infrastructuur bevorderen, zowel in tijd, ruimte en frequentie als door een grotere diversiteit van de gebruikersgroepen. 4.3 Bij de kwaliteitsverbetering van het ondernemerschap vinden we dat er op dit moment vooral aandacht nodig is voor een verdere professionalisering van de exploitatie, vooral in bedrijfseconomisch en logistiek opzicht. 4.4 We willen de toepassing van nieuwe mogelijkheden van informatie- en communicatie-technologie in de toeristische sector stimuleren. 4.5 We willen meer en beter gebruik gaan maken van de mogelijkheden van het verhaal en de beleving, waarbij niet alleen een prima product, maar ook een bijbehorend goed gevoel wordt aangeboden. Projecten op dat gebied willen we dan ook ondersteunen. 4.6 We willen de functie toerisme gaan toevoegen aan het toetsingskader voor ruimtelijke planning. SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

22 5 Werklocaties en bereikbaarheid Bij het Kompas is erg belangrijk de aansluiting van het Noorden met de rest van Nederland en Europa. Daartoe dient er sprake te zijn van een goed functionerende infrastructuur en goede en goed ontsloten werklocaties. Tot infrastructuur wordt in dit kader ook gerekend de ICT-ontsluiting. De ontwikkeling van dergelijke werklocaties wordt beïnvloed door het achterblijven van investeringen vanwege de laagconjunctuur. Daarbij moet wel worden bedacht, dat er op dit moment nog een inhaalslag gaande is wat betreft de ontwikkeling van nieuwe werklocaties en dat de revitalisering van bestaande werklocaties niet volledig tot uitvoering gekomen is. Dat betekent, dat voor de ontwikkeling van nieuwe werklocaties het budget - zij het beperkt - wordt afgetopt en dat voor de revitalisering van bestaande werklocaties de aftopping substantieel is. Omdat in de komende tijd de ICT ook op de werklocaties een steeds belangrijkere rol gaat spelen zullen (binnen de resterende budgetten) hiervoor middelen worden vrijgemaakt. Het Kompas is daar nu inhoudelijk onvoldoende op toegesneden. Er is op dit moment een aantal knelpunten, waar het gaat om mobiliteit en de bereikbaarheid van het Noorden. Enkele afspraken aangaande die bereikbaarheid, die in het kader van het Langman-akkoord zijn gemaakt, zijn nog niet financieel gedekt. De mogelijkheden van een regionale voorfinanciering met als doel te komen tot een versnelling van de aanpak zullen worden onderzocht en met het Rijk worden besproken. Actiepunten 5.1 Binnen het huidige Kompasbudget willen we expliciet ruimte vastleggen voor ICT-infrastructuur en ICT-projecten, zodat we deze met resultaat kunnen stimuleren. Van het Rijk vragen we commitment ten aanzien van het door ons voorgestane ICT-beleid. 5.2 Ook voor mobiliteitsvraagstukken willen we een meer programmatische aanpak. Aanvullende financiële afspraken over de A28, A31, N33, en het Kolibri-OV-netwerk hebben prioriteit. We willen een hoger landsdelig aandeel in de centrale verkeers- en vervoersmiddelen. 5.3 Het kritischer beleid van de laatste tijd ten aanzien van werklocaties zullen we actiever uitdragen richting gemeenten. Door een aftopping van het budget in het jaarprogramma zullen we ook ruimte creëren voor andere prioriteiten, zoal onder 5.1 genoemd. 5.4 We verkennen de opties voor regionale voorfinanciering voor versnelling van de realisatie van infrastructuurprojecten. Bij het Rijk bepleiten we een constructieve houding bij de verkenning van de mogelijkheden om infrastructuurprojecten te versnellen. We intensiveren de integrale gebiedsgerichte aanpak van stedelijke netwerken. Voor grote projecten optimaliseren we de planprocedures en projectorganisatie. 5.5 Wij willen werken aan de gezamenlijke opstelling van een Visie Bereikbaarheid Spoor en zijn voorstander van aanvullende afspraken over de bereikbaarheid per spoor. 6 Stedelijke ontwikkeling De grote steden in het Noorden staan er wat betreft de sociaal-economische positie niet florissant voor. Ook worden ze niet als bijster aantrekkelijk ervaren. Hoewel de invulling van een aantal maatregelen, dat betrekking heeft op de stedelijke ontwikkeling, voorspoedig verloopt, zou de programmatische aanpak van het Kompas door de gecombineerde inzet van EZ/Kompasmiddelen en ISVmiddelen kunnen worden versterkt. De inzet van EZ/Kompasmiddelen voor het geven van een kwaliteitsimpuls aan binnensteden en versterking van stedelijke voorzieningen is een punt van discussie. Het blijkt in de praktijk moeilijk aan te geven wat de economische effecten zijn. Door middel van het opstellen van een Agenda voor de Stedelijke Ontwikkeling kunnen heldere lijnen voor de ontwikkeling van de steden de komende jaren worden uitgezet. De samenhang tussen de kwaliteit van de grote steden en de economische ontwikkeling zal daarbij een belangrijk aandachtspunt zijn. Een ander punt van aandacht is de ontwikkeling van kenniscentra. Op dit moment ligt er een aantal initiatieven. Verdere uitwerking van deze initiatieven dient de komende tijd plaats te hebben. Door het gecombineerd inzetten van middelen afkomstig van verschillende ministeries wordt de verdere ontwikkeling van kenniscentra bevorderd. Actiepunten 6.1 Wij willen via overleg met de minister van VROM en het bestuurlijk overleg met het kabinet er voor zorgen dat de gemaakte afspraken betreffende de stedelijke netwerken en de steden daarbinnen financieel vertaald worden. 6.2 Op de korte termijn willen wij bevorderen dat ISV-middelen waar mogelijk gecombineerd met EZ-Kompasmiddelen gecombineerd kunnen worden ingezet; op de langere termijn overwegen wij in samenwerking met betrokken departementen een Agenda voor de Stedelijke Ontwikkeling opstellen. 22 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

23 6.3 Wij zullen ambtelijk en bestuurlijk met het Ministerie van EZ in overleg treden om te bewerkstelligen dat ook de lange termijn economische effecten van (binnen)stedelijke projecten worden meegewogen. 6.4 De ontwikkeling van kenniscentra wordt door de programmatische inzet van OC&W-, LNV- en EZ-middelen bevorderd. 7 Landelijk gebied Het landelijk gebied zal de komende tijd onderhevig zijn aan een aantal belangrijke veranderingen. De herziening van het Europese landbouwbeleid zal tot gevolg hebben, dat de accenten anders komen te liggen. De inzet van middelen beschikbaar komend voor de tweede pijler (plattelandsontwikkeling) zal daar moeten plaats hebben, waar de gevolgen het grootst zijn. Er zullen voor het agrarische bedrijfsleven randvoorwaarden moeten worden geschapen opdat de gevolgen van het Europese landbouwbeleid doeltreffend kunnen worden opgevangen. Innovatie zal daarbij een grote rol moeten spelen. Een eerste aanzet voor innovatie van de landbouw is gegeven via het Uitvoeringsprogramma Innovatie Landbouw Noord Nederland (UILNN). Voortzetting van het UILNN is van groot belang. Dat alleen is echter niet voldoende. Ook een impuls voor de biologische landbouw is van groot belang. In het Bestuurlijk Overleg van 02 oktober 2003 zijn hierover afspraken gemaakt. Het totale pakket aan beoogde maatregelen moet vorm worden gegeven via uitvoering van het Noordelijk Programma Vitaal Platteland. Dit programma zal zich dus niet uitsluitend richten op de plattelandsontwikkeling via fysieke maatregelen; ook de ondernemers moeten daarin een stevige plaats krijgen en wel via het zogenaamde Ondernemersprogramma. Daarbij gaat het om investeren in ICT, het MKB en recreatie en toerisme. De Veenkoloniën hebben daarbij specifieke aandacht. Tijdens het hierboven genoemde bestuurlijk overleg heeft het kabinet aangegeven een bedrag van 4,0 mln. specifiek voor de Veenkoloniën beschikbaar te stellen. ook van groot belang. De uitvoering van de maatregelen neergelegd in de stroomgebiedvisies zullen met voortvarendheid moeten worden opgepakt. Actiepunten 7.1 We willen het Kompasonderdeel Landelijk Gebied intensiveren door toevoeging van een Noordelijk Programma voor een Vitaal Platteland, waarin we samen met het Rijk een analyse maken van de problematiek rondom de plattelandsontwikkeling met het doel om een integrale inzet van rijksmiddelen mogelijk te maken. 7.2 Wij onderzoeken samen met het Rijk en NLTO de gevolgen van wijzigingen in het Gemeenschappelijk Landbouwbeleid voor Noord-Nederland. 7.3 We willen met het Rijk meedenken bij het ontwerpen van een ondernemersprogramma voor de landbouw. 7.4 Wij willen een regionale grondbank instellen om problemen elders, bijv. in overdrukgebieden, te helpen oplossen. 7.5 We brengen de problematiek en oplossingsrichtingen van de Veenweidegebieden in kaart. 7.6 We nodigen het Ministerie van LNV uit om de resterende toegezegde stimulerings-kader-middelen, onder andere voor verlenging van het UILNN en ten behoeve van biologische landbouw, beschikbaar te stellen. 7.7 We verwachten dat het Rijk actief bijdraagt aan de implementatie van de Agenda voor de Veenkoloniën. 7.8 We rekenen op een proportioneel deel van de additionele middelen voor de realisatie van de EHS Naast economische stimulansen zal in het Noordelijk Programma Vitaal Platteland worden voorgesteld in het landelijk gebied ook landschappelijke en cultuurhistorische waarden en natuurwaarden te versterken. Het landelijk gebied wordt ook geconfronteerd met waterproblemen vanwege zeespiegelrijzing en bodemdaling. Daarnaast is er een grote verandering in het neerslagpatroon zichtbaar. Een goede beheersing van kwantiteit (en kwaliteit) is dan SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

24 24 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004

25 5. sociaal-economische ontwikkeling Aan de hand van de onderstaande tien indicatoren wordt de sociaal-economische situatie in het Noorden geschetst op basis van de meest recente cijfers. Nieuw in dat rijtje is het Bruto Regionaal Product. Deze indicator is toegevoegd, omdat deze goed inzicht geeft in het presteren van het noordelijk bedrijfsleven. 1. Werkloosheid 2. Werkgelegenheid 3. Bruto regionaal product (toegevoegde waarde) 4. Participatiegraad 5. Sectorstructuur 6. Stuwende karakter van de noordelijke economie 7. Economische activiteiten in de kernzones en het landelijk gebied 8. Toename van de economische activiteiten in het Noorden als geheel 9. Diversificatie (verscheidenheid economische activiteiten) 10. Innovativiteit Voor de tien indicatoren wordt een standgegeven gepresenteerd, dat zo recent mogelijk is. Hierbij wordt een vergelijking gemaakt met de Nederlandse situatie (in de vorm van indexcijfers, regionale componenten, of percentages). Daarnaast wordt de ontwikkeling van de indicatoren sinds 1998 in beeld gebracht. Zonder nu direct te willen spreken van directe taakstellingen, zouden de Nederlandse scores wellicht als streefwaarden kunnen worden bestempeld. Deze zijn echter in de tijd ook weer aan veranderingen onderhevig. Waar het dus in feite vooral om gaat is het terugdringen van de regionale component. SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma

26 1. Werkloosheid De werkloosheid wordt op verschillende manieren geregistreerd. Het gaat hier om de registratie van de werkloze beroepsbevolking (WLB), de registratie van niet-werkzame werkzoekenden (NWW) en de geregistreerde werkloosheid (GWL). De WLB sluit het meest aan bij de internationale standaard van de International Labour Organization (ILO). Het gaat hier om de personen die niet-werkzaam zijn en actief werk zoeken voor minstens 12 uur. Deze personen staan niet noodzakelijkerwijs ingeschreven bij een arbeidsbureau. Voor 2001 leidt dit tot het volgende beeld: In de loop van de jaren is de regionale component geleidelijk afgenomen. Werkloosheid: WLB (%) Noorden Nederland regionale component ,1% 3,7% +1,4% ,2% 5,2% +2,0% De WLB-gegevens zijn verkregen via een steekproef van de Enquête Beroepsbevolking (EBB) en vertonen op laag ruimtelijk schaalniveau soms forse fluctuaties. Derhalve worden cijfers gepresenteerd volgens het driejaarlijks voortschrijdend gemiddelde. Het percentage voor 2001 geeft dus het gemiddelde weer voor de periode Bron: EBB. 2. Werkgelegenheid De absolute omvang van de werkgelegenheid is op zichzelf een nietszeggend gegeven. Daarom wordt hier gebruik gemaakt van de 'werkgelegenheidsfunctie'. Hierbij is de absolute omvang van de werkgelegenheid (per 1000) gerelateerd aan het aantal inwoners tussen 15 en 65 jaar. Dit resulteert in het volgende beeld: Werkgelegenheid: Noorden Nederland Bron: PWR en LISA Sinds 1998 is de ratio in Nederland en het Noorden substantieel toegenomen. Dit weerspiegelt de veel sterkere groei van de werkgelegenheid in verhouding tot de potentiële beroepsbevolking. Het gat tussen Nederland en het Noorden is overigens iets groter geworden. In het Noorden is een groter deel van de potentiële beroepsbevolking niet werkzaam. Dit kan zijn doordat ze werkloos zijn, of omdat ze überhaupt niet voor de arbeidsmarkt beschikbaar zijn. Dit laatste wordt aangeduid als een lagere participatie. Dit wordt onder punt 4 (participatiegraad) verder uitgewerkt. 26 SNN Kompas voor het Noorden jaarprogramma 2004