Informatieblad voor studie en bescherming van vogels en andere wilde dieren

Transcriptie

1

2 Informatieblad voor studie en bescherming van vogels en andere wilde dieren Mens & Vogel is een driemaandelijks tijdschrift dat wordt uitgegeven door Vogelbescherming Vlaanderen vzw. De organisatie zet zich in voor alle in het wild levende vogels en inheemse zoogdieren. Vooral vogels geven als geen andere diergroep de toestand van natuur en milieu aan. Gaat het slecht met een vogelsoort, dan is dat een signaal dat er iets mis is met haar leefomgeving. Vaak heeft het beschermen van vogels een positief effect op natuur en landschap. Vogelbescherming Vlaanderen werd op 28 juni 2002 onder auspiciën van het Koninklijk Belgisch Verbond voor de Bescherming van de Vogels (KBVBV) opgericht te Antwerpen. Lidmaatschap Mens & Vogel wordt gratis toegezonden aan alle toegetreden leden. Er zijn verschillende lidmaatschapsbijdragen mogelijk. Lid: 15,00 Buitenlands lid: 20,00 Combilid Vogelbescherming + Opvangcentrum: 18,00 (met vermelding NIEUW LID VBV + VOC [naar keuze]) Buitenlands Combilid: 26,00. De jaarlijkse bijdragen kunnen gestort worden op rekening van Vogelbescherming Vlaanderen, Schuttershof 14 te 9100 Sint-Niklaas. IBAN = BE ; BIC = GEBABEBB. Giften Als u naast uw lidmaatschapsbijdrage ook nog een gift wilt overmaken, gelieve dit dan per aparte overschrijving te doen, zeker als het gaat om giften van 40,00 of meer waarvoor u graag een fiscaal attest zou willen ontvangen. Giften mogen dus niet gezamenlijk overgemaakt worden met een andere betaling zoals uw lidmaatschap of het betalen van producten uit de Groene Winkel. Dit is een nieuwe richtlijn van het Ministerie van Financiën. Gelieve als mededeling de vermelding GIFT te gebruiken a.u.b. Vogelbescherming Vlaanderen vzw Maatschappelijke zetel, secretariaat, documentatiecentrum Schuttershof 14 B-9100 Sint-Niklaas (Nieuwkerken-Waas) Tel. +32 (0) fax: +32 (0) Open van maandag tot vrijdag van 09:00 tot 12:30 uur en van 13:30 tot 17:00 uur. Voorzitter: André Verstraeten Secretaris: Paul Coeckelberghs Penningmeester: Vadim Blancquaert Algemeen directeur: Jan Rodts Algemeen coördinator: Katrien Philips Elektronische post Algemene diensten: info@vogelbescherming.be Voorzitter: voorzitter@vogelbescherming.be Algemeen directeur: jan.rodts@vogelbescherming.be Algemeen coördinator: katrien.philips@vogelbescherming.be Educatief- en projectmedewerker: inge.buntinx@vogelbescherming.be VOC-coördinator: nicolas.brackx@vogelbescherming.be Administratief medewerker: julie.teunen@vogelbescherming.be Boekhouder: johan.miechielssens@vogelbescherming.be Foto cover: Arie Ouwerkerk Een documentatiecentrum staat ter beschikking van onze leden en scholieren. Bezoek de Groene Winkel op onze website: Advocaat van de fauna Voor een effectieve bescherming van vogels en hun leefgebieden zijn juridische middelen onmisbaar. Vogelbescherming Vlaanderen strijdt daarom voor het verkrijgen van een strikte uitvoering van de wetten en reglementen die de vogels beschermen. Zij ijvert ook voor de verbetering en verfijning van die wetgeving. En met succes. Via verzoekschriften bij de Raad van State hebben we al meerdere overwinningen behaald in het voordeel van de vogels en hun leefgebieden. Door koppig te blijven aandringen bij politici, justitie en publieke opinie hebben we verkregen dat de vogelvangst in Vlaanderen is afgeschaft en dat de ongelimiteerde jacht op in het wild levende dieren aan banden is gelegd. Door toedoen van alerte vogelbeschermers worden jaarlijks tientallen illegale vogelvangers en -handelaars, jagers en stropers die de wet overtreden, geverbaliseerd en voor de rechter gebracht. Vlaamse Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren (VOC) Vogelbescherming Vlaanderen coördineert een keten van tien Opvangcentra voor Vogels en Wilde Dieren. Deze centra staan in voor de opvang, verzorging en revalidatie van noodlijdende, in het wild levende vogels en andere dieren. Elk jaar worden ruim inheemse wilde dieren, waarvan 85% vogels, in onze opvangcentra opgenomen. De oorzaken van opname zijn verscheiden: wegverkeer, hoogspanningsmasten, jachtmisbruiken, botulisme, vergiftiging, stookolielozingen op zee, vogelvangst, enz. Gemiddeld 60% van deze slachtoffers kan na revalidatie met succes in vrijheid worden gesteld. Onze centra bewijzen niet enkel hun nut als opvang- en revalidatiecentrum voor gewonde wilde dieren, ze werken ook actief mee aan wetenschappelijke projecten van universiteiten en andere instellingen. De centra zijn erkend door de Vlaamse overheid. Natuureducatie Vogelbescherming Vlaanderen wil met haar educatief aanbod scholen en groepen aansporen om meer de natuur in te trekken om aan natuureducatie te doen. Men mag niet vergeten dat voor heel wat Vlaamse kinderen en jongeren het geen alledaags gebeuren is om op stap te gaan in de natuur. Een uitstap met de klas naar een natuurreservaat of natuurgebied is vaak een hele belevenis en kan een eerste stap zijn naar een ruimere natuur- en milieubeschermingsgedachte. Ons educatief aanbod vind je op onze website in de rubriek Educatie. Andere activiteiten vind je in de rubriek Activiteiten op stapel. Kerkuilwerkgroep Vlaanderen De Kerkuilwerkgroep Vlaanderen is een afdeling van Vogelbescherming Vlaanderen. Deze werkgroep heeft tot doel alle nog resterende broedplaatsen van de Kerkuil (Tyto alba) veilig te stellen en op potentieel geschikte plaatsen nieuwe broedgelegenheid te scheppen door het plaatsen van speciale nestkasten. De werkgroep heeft ook tot doel het voedselaanbod in de onmiddellijke omgeving van bestaande broedplaatsen te verhogen en de Kerkuil als broedvogel te behouden door een algemene landschapsbescherming, waarbij de soort een indicator is voor de kwaliteit van de biotoop waarin zij leeft. 2 Verantwoordelijke uitgever Mens & Vogel : Jan Rodts, Schuttershof 14, 9100 Sint-Niklaas (Nieuwkerken-Waas) Colofon

3 49j u l i a u g u s t u s s e p t e m b e r jaargang Voorpagina Slobeend 1 Voorwoord Tussen de vogels 4 Op de voorgrond De Slobeend 6 Vogelperspectief Vogelnieuws uit binnen- en buitenland 12 Onderzoek Paspoort voor vogels 20 Groene winkel Eén kopen, tweede gratis 28 Natuurbehoud Bomen voor de bijl 30 S.O.S. kustpolders 36 Natuurbeleving Natuurgidsen.eu 44 Vogelopvangcentra Noodlijdend in Uniek VOC-project 74 VOC-adressenlijst 78 Campagne S.O.S. Vos Vriend van de Vos 58 Waar gebeurd Zwaan in nesten 60 Juridische dienst In de beklaagdenbank 64 Buitengewoon Warbirds 68 Column Geert Hoste En ze leefden nog lang 72 Cadeaulidmaatschap Leuk om te geven, nog leuker om te krijgen 80 3 Inhoud

4 Tussen de vogels Voorwoord Sinds 2005 bevinden de maatschappelijke zetel, het secretariaat en de groene winkel van Vogelbescherming Vlaanderen zich in Sint-Niklaas, meer bepaald in de deelgemeente Nieuwkerken-Waas. De verhuis van Brussel naar het Waasland heeft onze vereniging geen windeieren gelegd; inmiddels groeide het aantal personeelsleden aan van twee naar zes en steeg het aantal aangesloten gezinnen/leden tot boven de achtduizend. Door deze spectaculaire groei barst onze vereniging uit haar voegen, vooral letterlijk. Het secretariaat in het Schuttershof is inmiddels veel te klein geworden. Het personeel vindt nog net voldoende ruimte om zijn werk naar behoren te kunnen uitvoeren. Het stockeren van materiaal, kantoorbenodigdheden, tentoonstellingspanelen, het archief en de vele producten van de groene winkel wordt een haast onmogelijke taak. Maar er is verandering op komst. Wellicht kan je ons eind dit jaar treffen in het stadspark van Sint-Niklaas. Op uitnodiging van het natuurbehoudsgezinde stadsbestuur krijgt onze vereniging de kans een schitterend pand te betrekken in de achtertuin van het Kasteel Walburg. Naar schatting is de vloeroppervlakte er drie keer zo groot als de huidige. De onderhandelingen met het Sint-Niklase stadsbestuur bevinden zich in een eindfase. De nieuwe locatie biedt zoveel meer mogelijkheden om onze werking te optimaliseren. Het secretariaat zal een open milieuhuis worden waar iedereen terecht kan met vragen over de natuur in het algemeen en de vogels en andere wilde dieren in het bijzonder. Ook onze vrijwilligerswerking kan dan een nieuwe vlucht nemen. Het park is een bijzonder aangename plek waar iedereen tot rust kan komen. Je bevindt je in hartje stad en toch midden in de natuur. Vogelbescherming Vlaanderen zit dan echt tussen de vogels Ik wens je een bijzonder fijne vakantie. Algemeen directeur 4 Voorwoord

5 foto: Jan Rodts Redactiecomité Walter Belis, Rika Berings, Suzanne Bodson, Nicolas Brackx, Inge Buntinx, Geert De Smet, Katrien Philips, Jan Rodts, Julie Teunen, Frederik Thoelen Hoofd- & eindredactie Jan Rodts Opmaak Oplage exemplaren Druk Drukkerij Van Lijsebetten, Entrepotstraat 27, B-9100 Sint-Niklaas Uitvoering met de steun van de Vlaamse overheid en de leden van Vogelbescherming Vlaanderen vzw Inhoud de redactie kan niet verantwoordelijk gesteld worden voor de inhoud van bijdragen van derden Milieu dit tijdschrift is gedrukt op houtvrij en chloorvrij gebleekt papier en wordt verzonden in een biologisch afbreekbare folie, voor een minimale belasting van het leefmilieu. Werkten mee aan dit nummer Yves Adams, Walter Belis, Rika Berings, Suzanne Bodson, Peter Bossu, Nicolas Brackx, Inge Buntinx, Paul Cools, Dries Damiaens, Misjel Decleer, Adri de Groot, Erik de Koning, Geert De Smet, Michel Geven, Bart Goemaere, Werner Goussey, Geert Hoste, Patrick Janssens, Astrid Kant, Natuurhulpcentrum, Daniele Occhiato, Arie Ouwerkerk, Marcel Peeters, Katrien Philips, Jan Rodts, Mark Schuurman, Julie Teunen, Frederik Thoelen, Jan van der Greef, Jan Van Gils, Nico van Kappel, Frans Van Meensel, Peter van Rij, Dirk-Jan van Unen, Rollin Verlinde, Raf Vervoort.

6 Op de voorgrond De Slobeend De Slobeend (Anas clypeata), een vrouwtje afgebeeld op de cover van deze editie, is wat kleiner dan de Wilde Eend maar erg goed herkenbaar aan de zware, spatelvormige snavel. In tegenstelling tot het kleurrijke mannetje is het vrouwtje zoals nagenoeg bij alle eenden onopvallend bruin gekleurd. Een volwassen slobeendmannetje heeft in de zomer een groene kop die op afstand eerder zwart lijkt, een pekzwarte snavel, knalgele iris, witte borst, helder kastanjebruine buik en flanken, een lichtblauwe voorvleugel (aan de bovenzijde) en een groene spiegel met witte voorrand. De gigantische snavel van de Slobeend is speciaal aangepast aan haar manier van voedsel zoeken. Ze voedt zich onder andere met kleine diertjes die aan de oppervlakte van een sloot of plas leven. Met behulp van lamellen in de snavel zeeft ze die deskundig uit het water. Van alle eendensoorten bezit de Slobeend het foto: Astrid Kant / Buitenbeeld Slobeend en 6 Op de voorgrond

7 meest volmaakte zeefapparaat. Bij het foerageren beweegt ze haar snavel heen en weer en zuigt ze tegelijkertijd water op via een onophoudelijke beweging van tong en kaken. Op die manier worden de eetbare deeltjes in de lamellen vastgehouden terwijl het gefilterde water langs weerszijden van de snavel er weer uitgeperst wordt. Haar voedsel bestaat voornamelijk uit plankton (waterinsecten, kleine kreeftdiertjes, viskuit, muggenlarven, zoetwaterweekdieren en kikkerdril), allerlei groenwieren, zowel eendenkroos en vlotgras als zaden van bies, riet en fonteinkruid. Wanneer de hoofdschotel uit plankton bestaat, wordt er hoofdzakelijk s nachts geslobberd. Vele kreeftdiertjes zijn immers lichtschuw en komen dus s nachts in grotere hoeveelheden aan het wateroppervlak voor dan overdag. Wanneer je Slobeenden in kleine groepjes op het water ziet, zwemmen ze vaak dicht achter elkaar. Ondertussen onderzoeken ze de plantaardige en dierlijke resten (bodemhumus) die door het potenspel van hun voorgangers komen bovendrijven. In tegenstelling tot de meeste eenden die aan het wateroppervlak voedsel zoeken, grondelen Slobeenden zelden. Als ze het toch doen, is het om door het loswerken van modder ook voedsel naar de oppervlakte te brengen. Vochtig grasland Als broedbiotoop gaat haar voorkeur uit naar vochtige graslanden die doorsneden worden door sloten en ondiepe, foto: Arie Ouwerkerk Slobeenden voedselrijke zoetwaterplassen met een rijke oeverbegroeiing. Ook open, vochtige heideterreinen met vennen zijn in trek. Vooral in weidegebieden kunnen de aantallen sterk schommelen naargelang de waterstanden in het voorjaar. Het broeden gebeurt van midden april tot juni en het nest bevindt zich op een open plaats nabij het water, meestal op een droge ondergrond. Slobeenden beperken zich tot één legsel per jaar. Het nest is een holle kom op de grond met enige beschutting van lage begroeiing. Bij uitzondering vindt men het zelfs bovenop een knotwilg. Het wordt bekleed met 7 Op de voorgrond

8 planten uit de onmiddellijke omgeving, met dons en enkele veren. Doorgaans worden acht tot twaalf eieren gelegd zo nu en dan zeven tot veertien die enkel door het vrouwtje bebroed worden. Ze legt één ei per dag en begint pas met broeden wanneer het legsel compleet is. De jongen komen uit na ongeveer 26 dagen. Het zijn donzige nestvlieders die gedurende zes tot zeven weken door het vrouwtje worden verzorgd. Areaaluitbreiding De Slobeend is een algemeen voorkomende broedvogel in grote delen van Eurazië. De hoogste dichtheden worden bereikt in de gematigde klimaatzones. De totale Europese populatie exclusief Rusland wordt geschat op tot broedparen. Meer dan de helft daarvan is te vinden in Finland ( ) en Nederland ( ). In Vlaanderen wordt de populatie geschat op slechts 800 à broedparen. Grote jaarlijkse schommelingen maken het moeilijk om een duidelijke trend af te leiden, maar in de meeste landen lijkt de populatie vrij stabiel tot lichtjes afnemend. In de eerste helft van de 20 ste eeuw was er een algemene toename en areaaluitbreiding van de soort in grote delen van Noord- en West-Europa. Deze wordt ondermeer toegeschreven aan klimaatveranderingen en een toegenomen voedselaanbod door eutrofiëring* van waterlopen en waterplassen. Ook in Vlaanderen is de Slobeend in die periode aan een opmars begonnen, hoewel concrete cijfers hierover ontbreken. Een foto: Yves Adams / Vilda Slobeend

9 foto: Yves Adams / Vilda Slobeend eerste schatting dateert van de jaren 60 en leverde niet meer dan ca. 155 broedparen op. De jaren 60 en 70 waren in heel wat West-Europese landen een keerpunt. Broedpopulaties vertoonden vanaf dan vaak vrij grote jaarlijkse fluctuaties of namen lichtjes af. Zo daalde de Nederlandse populatie van broedparen in naar eind jaren 90. Waterpeilverlaging en bijbehorende veranderingen in de agrarische bedrijfsvoering worden als de belangrijkste oorzaken naar voren geschoven. De sterke toename in Vlaanderen gedurende de laatste 30 jaar wekt dan ook enige verwondering want ook hier hebben ruilverkavelingen en waterbeheersingwerken op grote schaal toegeslagen. Hoewel de kans reëel is dat de aantallen in de jaren 70 wat onderschat werden, zijn het wellicht andere factoren die de recente hoge aantallen mee kunnen verklaren. Liever nat dan droog Uit enkele telreeksen blijkt dat het aantal broedparen in weidegebieden in natte voorjaren tot meer dan 30% hoger kan liggen dan in droge jaren. Dit zou kunnen betekenen dat de totale Vlaamse populatie in drogere jaren misschien hooguit 500 tot 700 broedparen bedraagt. Welke gevolgen het uitzonderlijk zomerse en droge voorjaar van 2011 op de Vlaamse populatie Slobeenden heeft gehad, is voorlopig koffiedik kijken. De Vlaamse broedvogels overwinteren in Zuid-Europa en Noord-Afrika. De najaarstrek loopt van midden juli tot eind november met een piek van september tot midden november. De hooguit enkele duizenden Slobeenden die in Vlaanderen de winter doorbrengen, zijn hoofdzakelijk afkomstig uit noordelijker of oostelijker gelegen landen. Deze vogels bereiken ons land meestal vanaf midden augustus. 9 Op de voorgrond

10 foto: Erik de Koning / Buitenbeeld Slobeenden Hoezo jacht wild? Het is niet onmiddellijk wat je van het wettelijk statuut van de Slobeend verwacht, maar deze prachtige watervogel behoort volgens de bepalingen van artikel 3 van het Jachtdecreet van 24 juli 1991 tot het waterwild. De jacht erop is echter al vele jaren gesloten; dit wil zeggen dat het bejagen en vervoeren van en de handel in deze vogelsoort verboden zijn. Sinds 2009 is de Slobeend ook opgenomen in het Besluit van de Vlaamse Regering van 15 mei 2009 met betrekking tot soortenbescherming en soortenbeheer, het zgn. Soortenbesluit. Daar valt ze onder Categorie 2 van Bijlage 1. Dit wil zeggen dat het een soort is waarop de basisbeschermingsbepalingen van toepassing zijn. Concreet betekent dit dat de vogels, evenals hun nesten, eieren en jongen onvoorwaardelijk beschermd zijn. * In de biologie wordt hiermee het verschijnsel aangeduid dat door toevoer van een overmaat aan voedingsstoffen een sterke groei en vermeerdering van bepaalde soorten optreedt, waarbij meestal de soortenrijkdom of biodiversiteit sterk afneemt. 10 Op de voorgrond

11 Literatuur BirdLife International, Birds in Europe: population estimates, trends and conservation status. Cambridge, UK: BirdLife International (BirdLife Conservation Series No. 12), p. 46. Devos K., Slobeend. In: Vermeersch G., Anselin A., Devos K., Herremans M., Stevens J., Gabriëls J. & Van Der Krieken B., Atlas van de Vlaamse broedvogels , Mededelingen van het Instituut voor Natuurbehoud 23, Brussel, p Harisson C., Elseviers Broedvogelgids, Nesten, eieren en jongen van alle in Europa, Noord-Afrika en het Midden-Oosten broedende vogels, Elsevier, Amsterdam/Brussel, 430 p. Mullarney K., Svensson L., Zetterström D. & Grant P. J ANWB Vogelgids van Europa. Tirion Uitgevers BV, Baarn, Nederland, 400 p. Verheyen R., De eendvogels van België, Koninklijk Natuurhistorisch Museum van België, Brussel. Vogels in Vlaanderen: voorkomen en verspreiding, 1989, Vlaamse Avifauna Commissie, Bornem: I.M.P., 448 p. foto: Daniele Occhiato / Buitenbeeld Slobeend

12 Vogelperspectief Vogel- en ander dierennieuws uit de wereld In deze rubriek krijg je bondig vogel- en ander dierennieuws uit heel de wereld te lezen, doorspekt met korte reportages uit de vereniging. De internationale berichtjes werden verzameld en vertaald door vogelkenner en redactielid Walter Belis, de overige werden ons bezorgd door onze eigen medewerkers. Heb jij ook een leuk vogelberichtje voor deze rubriek of heb je zelf iets opmerkelijks met vogels meegemaakt? Stuur het dan naar of naar Vogelbescherming Vlaanderen, Redactie Vogelperspectief, Schuttershof 14, 9100 Sint-Niklaas. Grote Karekiet geeft niet om vegetatie Onderzoekers gingen na in hoeverre het broedsucces van de Grote Karekiet (Acrocephalus arundinaceus) bepaald werd door de vegetatiestructuur. Hiervoor vergeleken ze een vegetatie gedomineerd door Riet (Phragmites australis) en een andere, hoofdzakelijk bestaande uit Kleine Lisdodde (Typha angustifolia). De stengels van Riet waren dunner en langer en de dichtheid van de vegetatie was aanvankelijk dezelfde maar later in foto: Yves Adams / Vilda Grote Karekiet 12 Vogelperspectief

13 foto: Rollin Verlinde / Vilda Grote Lijster het broedseizoen was de dichtheid van Kleine Lisdodde hoger dan van Riet. De nestbouw viel elf dagen eerder in de rietvegetatie en de dichtheid van de nesten was er ook hoger dan in de lisdoddevegetatie. Bovendien lagen de nesten in het riet dichter bij het water. Toch werden er geen verschillen vastgesteld in de overlevingskansen in beide vegetaties. (Ardea, 97 (1) 2009: ) Beperkte verdraagzaamheid Grote Lijsters (Turdus viscivorus) schrikken er in de wintermaanden niet voor terug om Merels (Turdus merula) te verjagen wanneer deze laatste de bessen van Hulst (Ilex aquifolium), waar de lijsters zich aan tegoed doen, te dicht naderen. Kramsvogels (Turdus pilaris) en Koperwieken (Turdus iliacus) ondergaan 13 Vogelperspectief

14 hetzelfde lot terwijl kleinere soorten als Groenling (Carduelis chloris) en Sijs (Carduelis spinus) getolereerd worden. In juni merkte een Britse ornitholoog uit Suffolk dat Grote Lijsters jacht maken op Junikevers (Amphimallon solstitialis). Ze stijgen bijna vertikaal van de begane grond op en zitten de kevers achterna. In amper 40 minuten waren 23 van de 28 pogingen succesvol. Achttien kevers werden aan de jongen gevoederd, de vijf andere werden door de ouders opgegeten. Terloops ving één van de lijsters nog een dikke nachtvlinder. (British Birds, 102, 2009: 283) Megatocht in minimale tijdspanne Uit onderzoek is gebleken dat Rosse Grutto s (Limosa lapponica) in het najaar in één ruk de Stille Oceaan oversteken. Negen individuen werden in Alaska met een satellietzender uitgerust en maakten de oversteek van km in acht à negen dagen. Vier van de negen vogels maakten geen enkele tussenstop. De zenders waren met een chirurgische ingreep in de buikholte aangebracht om te voorkomen dat de luchtstroom onder het lichaam tijdens de vlucht zou verstoord worden. De gemiddelde snelheid bedroeg 60 km/uur. Hoe de vogels, zelfs met een serieuze vetreserve, deze afstand zonder eten, zonder herkenningspunten en zonder slapen kunnen afleggen, blijft een raadsel. De vogels halen voordeel uit de twee tot vijf cyclonen die zich in de Golf van Alaska voordoen bij hun vertrek. Hierdoor genieten ze van een stevige rugwind. Bovendien ontmoeten ze boven de oceaan geen roofvogels, die wel een gevaar zouden betekenen indien ze de foto: Yves Adams / Vilda Rosse Grutto in winterkleed

15 alternatieve weg langs de Aziatische kust zouden volgen. Opvallend is wel dat de Rosse Grutto s tijdens hun voorjaarstrek wel de kusten van het Aziatische continent volgen. De wetenschappers vermoeden dat ze dat doen omdat ze op de diverse pleisterplaatsen vetreserves aanleggen die hen een voordeel opleveren wanneer ze in hun broedgebied in Alaska arriveren. (Proceedings of the Royal Society, B276, 2009: ) foto: Michel Geven / Buitenbeeld Guido Gezelle achterna In maart 2008 observeerde een ornitholoog uit Kent hoe Tjiftjaffen (Phylloscopus collybita) over de 400 m² grote vijver in zijn tuin scheerden en gretig Schrijvertjes (Gyrinidae) van het wateroppervlak wegpikten. (British Birds, 102, 2009: 219) Vissers zorgen voor stress Voor vogelsoorten die in Arctische gebieden broeden, is de winter van cruciaal belang voor de overlevingskansen. Zo werd het effect van menselijke verstoring nagegaan op de tijdsbesteding van Eiders (Somateria mollisima) die in het zuiden van Groenland overwinteren. Gedurende negen dagen werden alle voorbijvarende vissersbootjes in kaart gebracht. Op dagen met veel verstoring besteedden de Eiders tot 40% minder tijd aan foerageren dan op dagen zonder verstoring. Om dit te compenseren, moesten ze voedsel zoeken op minder geschikte momenten en tot vijf meter dieper duiken. Tjiftjaf

16 foto: Yves Adams / Vilda Eider Op dagen met veel verstoring werd het foerageren ook s nachts voortgezet. Elders weten Eiders zich aan te passen. Deze soort voedt zich hoofdzakelijk met schelpdieren, insecten en stekelhuidigen. Plantaardig voedsel komt alleen in het dieet van broedende vrouwtjes voor. In Northumberland merkte een ornitholoog dat jonge Eidereenden verzot waren op chips. Ook restanten van in deegbeslag gebakken voedingswaren en vishuiden werden gretig tussen de ronddrijvende algen opgevist. De Steenloper (Arenaria interpres) is ook een soort die er niet voor terugdeinst om op een zeedijk etensresten mee te pikken. Deze verandering in het voedselpatroon zou een verschuiving van het verspreidingsgebied kunnen veroorzaken. In het graafschap Cumbrië, in het noordwesten van Engeland, stelde men vast dat Grote Zaagbekken (Mergus merganser) zich vrij agressief mengden onder een groep Wilde Eenden (Anas platyrhynchos) en Kokmeeuwen (Larus ridibundus) toen voorbijgangers de vogels van op vier meter afstand brood toewierpen. Het is eerder ongewoon dat een visetende soort op brood overschakelt en elke vorm van timiditeit opgeeft. (Ardea, 97 (1) 2009: en British Birds, 102, 2009: 279) 16 Vogelperspectief

17 Dwerguil schuif t op In Frankrijk broedt de Dwerguil (Glaucidium passerinum) in de Vogezen, de Alpen en de Jura maar steeds boven de meter hoogte, hoewel in de Vogezen enkele jaren geleden op 250 meter werd gebroed. Nu de Duitse populatie sterk is toegenomen, werd de soort ook reeds in Nederland gemeld in 2005 en in 2008 en de opmars houdt blijkbaar niet op. Bij het inventariseren van Ruigpootuilen (Aegolius funereus) in de Auvergne, in maart 2007, hoorden ornithologen een onbekend geluid. Nader onderzoek wees uit dat het om een mannetje Dwerguil ging. In oktober van hetzelfde jaar bleek het mannetje een partner te hebben. Het paar was gevormd en op 16 februari waren de vogelkijkers getuige van de eerste paarpogingen en bijbehorende rituelen. Op 19 februari nam het vrouwtje haar intrek in de nestholte, een oud spechtennest, die grondig gekuist werd. Te oordelen naar het gedrag van het vrouwtje vond de eileg vermoedelijk rond 1 april plaats. Op 8 mei werden aan de voet van de nestboom uitwerpselen en eischalen aangetroffen en het eerste van de twee jongen verliet het broedhol op 3 juni. Mogelijk zijn er twee verklaringen voor het opduiken van de Dwerguil buiten het foto: Rollin Verlinde / Vilda Dwerguil 17 Vogelperspectief

18 klassieke territorium in Frankrijk. De toename in Duitsland, waarover hoger reeds sprake was, werd misschien versterkt door regelmatige influxen van zangvogels uit Noord-Europa. Mogelijk hebben de Dwerguilen hun prooien gevolgd. De Auvergne lijkt wel het geschikte biotoop te bieden voor noordelijke soorten zoals Ruigpootuil, Hazelhoen (Tetrastes bonasia) en nu ook Dwerguil. (Ornithos, 16 (2) 2009: 90-99) In de natuur is niets toevallig Door de eeuwen heen hebben verwante vogelsoorten, waarvan de ene trekt en de andere sedentair is, morfologische verschillen ontwikkeld in de vleugelstructuur. Tot deze bevinding kwamen wetenschappers die balgen van Citroenkanarie (Serinus citrinella) en Corsicaanse Citroenkanarie (Serinus corsicanus) onderzochten. De Citroenkanarie trekt en heeft langere en puntigere vleugels dan de sedentaire Corsicaanse Citroenkanarie. Dit verschil is niet alleen het resultaat van een evolutie die gegroeid is uit de noodzaak tot migreren. Door hun kortere en meer afgeronde vleugels zijn Corsicaanse Citroenkanaries meer wendbaar in de dichte struikvegetatie waarin ze voortdurend verblijven. (Vie et Milieu, 58 (3-4), 2009: ) Zeevogels onder de hakbijl Uit studies naar de impact van windmolenparken, uitgevoerd in diverse Europese landen en de Verenigde Staten, blijkt dat roofvogels bovenaan op de slachtofferlijst prijken. Maar dat gaat waarschijnlijk veranderen. Ook in Nederland rijst de vraag naar enerzijds de noodzaak en het nut van windenergie en anderzijds naar de gevolgen ervan voor de avifauna. Het werkdocument Birds and windfarms (Madrid, 2007), opgesteld door vier Belgische onderzoekers, belicht de positie die de zuidelijke Noordzee inneemt voor trekkende zeevogels. In het foto: Peter van Rij / Buitenbeeld Citroenkanarie 18 Vogelperspectief

19 foto: Mark Schuurman / Buitenbeeld Brandganzen Nauw van Calais passeren jaarlijks 1 tot 1,3 miljoen vogels die allemaal de Noordzee aandoen. Indien de plannen voor een verdere uitbouw van het windmolenpark ongewijzigd worden uitgevoerd, zorgt dit weldra voor een massale slachting onder trekkende zeevogels. (Het Vogeljaar, 57 (2) 2009: 67-72) er meer nesten geparasiteerd werden. Mogelijk heeft de Grauwe Klauwier in de loop der jaren geleerd een koekoeksei te herkennen en wordt dit ei uit het nest verwijderd. Ofwel wordt het nest in de steek gelaten nadat de Koekoek er een ei in gelegd heeft. (Ardea, 97 (1) 2009: 17-22) Slimmer of lakser Zowel in Tsjechië als in Hongarije werd in nesten van Grauwe Klauwier (Lanius collurio) een lagere parasiteringsgraad van Koekoek (Cuculus canorus) vastgesteld. In de 19 de en 20 ste eeuw behoorde de Grauwe Klauwier tot één van de algemene waardvogels van Koekoek in Midden-Europa. In Hongarije kwam daar reeds in de jaren 60 verandering in. De gegevens uit Tsjechië zijn recent. Daar stelde men vast dat naarmate de dichtheid van Grauwe Klauwier hoger was, foto: Yves Adams / Vilda Grauwe Klauwier

20 Paspoort voor vogels Vogels merken om hun populaties beter te beschermen Raf Vervoort Vogels werden voor het eerst voor wetenschappelijke doeleinden geringd in 1899: in Denemarken werden toen Spreeuwen uitgerust met metalen ringen door Hans Christian Cornelius Mortensen. Ringonderzoek is nog steeds een belangrijk instrument om informatie over vogelgedrag te verzamelen, zowel voor de wetenschap als voor het beleid. Jaarlijks worden in Europa bijna vier miljoen vogels geringd. Men schat het aantal Europese vogels dat tijdens de 20 ste eeuw geringd werd op 115 miljoen. Een duizelingwekkend aantal. De nationale ringcentrales, gecoördineerd door Euring ( staan in voor het ringen. Oorspronkelijk werden vogels geringd om de vogeltrek beter te leren kennen. Hoewel de grote lijnen van de vogeltrek binnen Europa nu gekend zijn, blijven er nog steeds vele vragen onbeantwoord. Ook permanente inspanningen blijven nodig om de invloed van de wijzigende omgeving op vogelpopulaties te bestuderen. De Euring Data Bank die onderdak krijgt van de British Trust for Ornithology in het Engelse Thetford, bevat een schat aan informatie die gebruikt wordt bij onderzoek naar de verspreiding, populatiegrootte en -structuur, overlevingskansen en ecologie van vogels. De ringen waarmee vogels worden gemerkt, kennen we wellicht allemaal. De eerste wetenschapper die vogels met metalen ringen uitrustte was de Deen Hans C. C. Mortensen. Hij ringde al in 1899 vogels met als doel er meer over te weten te komen. 20 Paspoort voor vogels

21 foto: Arie Ouwerkerk Drieteenstrandlopers Metalen pootringen Terugmeldingen van vogels met een metalen pootring zijn afhankelijk van hervangsten en van het vinden van dode individuen. Met behulp van kleurringen kunnen vogels ook in het veld met een verrekijker of telescoop herkend worden. Dit verhoogt de kans op terugmelding aanzienlijk. Door het gebruik van een combinatie van verschillende kleurringen of inscripties op ringen kunnen vogels zelfs individueel herkend worden. Dit vergemakkelijkt studies naar bijvoorbeeld partnerkeuze, foerageergedrag of wijziging van trekroutes. De website van de Vlaming Dirk Raes ( geeft een erg volledig overzicht van de Europese kleurringprojecten: voor 356 vogelsoorten zijn er in totaal projecten lopende. Op deze website kan men terugvinden tot welk project een met kleurringen gemerkte vogel behoort en waar en hoe men een waarneming kan melden. Het is hierbij belangrijk te signaleren aan welke poot de ringen gezien zijn, of ze boven of onder het intertarsaal gewricht zijn aangebracht, of er naast een kleurring ook een metalen ring gebruikt werd, of er inscripties of zelfs strepen op de ring staan, hoe de inscripties gelezen moeten worden enzovoort. 21 Paspoort voor vogels