SJD en de nieuwe kwetsbaarheid

Transcriptie

1 SJD en de nieuwe kwetsbaarheid Een caleidoscopische blik op 25 jaar Sociaal Juridische Dienstverlening Onder redactie van: Stijn Bollinger en Hans van t Blik

2 SJD en de nieuwe kwetsbaarheid Een caleidoscopische blik op 25 jaar Sociaal Juridische Dienstverlening Onder redactie van: Stijn Bollinger en Hans van t Blik Sdu Uitgevers Den Haag, 2014

3 Zetwerk: Ivo Schouten, Amsterdam ISBN: , Sdu Uitgevers bv, Den Haag Sdu Uitgevers Postbus 20025, 2500 EA Den Haag, tel. (070) Nadere informatie over de uitgaven van Sdu Uitgevers vindt u op Alle rechten voorbehouden. Alle auteursrechten en databankrechten ten aanzien van deze uitgave worden uitdrukkelijk voorbehouden. Deze rechten berusten bij Sdu Uitgevers bv. Behoudens de in of krachtens de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopieën, opnamen of enige andere manier, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. Voor zover het maken van reprografische verveelvoudigingen uit deze uitgave is toegestaan op grond van artikel 16 h Auteurswet, dient men de daarvoor wettelijk verschuldigde vergoedingen te voldoen aan de Stichting Reprorecht (postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van gedeelte(n) uit deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken (artikel 16 Auteurswet) dient men zich te wenden tot de Stichting PRO (Stichting Publicatie- en Reproductierechten Organisatie, postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden de auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. Vanwege de aard van de uitgave, gaat Sdu uit van een zakelijke overeenkomst; deze overeenkomst valt onder het algemene verbintenissenrecht. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the publisher s prior consent. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.

4 Inhoudsopgave Afkortingen / 9 Inleiding / 11 deel 1 Positionering Deel 1 van SJD van / SJD 17 / De lange weg naar het recht. Verkenningen in de geschiedenis van de Sociaal Juridische Dienstverlening vanaf 1850 / 19 Inleiding / 19 De eerste aandachtsgolf, : de eerste rechtshulp, eerste pleidooi voor overheidsverantwoordelijkheid / 20 De tweede aandachtgolf, : de eerste overheidssubsidie voor rechtshulp, voortgezet pleidooi voor overheidsverantwoordelijkheid / 28 De derde aandachtsgolf, : wettelijke regeling en financiering van de rechtshulp / 32 De vierde aandachtsgolf, Vernieuwing: de wetswinkels / Ontstaan en ontwikkeling van de hbo-opleiding Sociaal Juridische Hulpverlening / 41 Conclusies / 46 Literatuur / 47 SJD en de nieuwe sociale kwestie / 49 De nieuwe sociale kwestie / 49 De transformaties / 50 Herordening van het lokale sociale domein / 51 Veranderend sociaal werk / 52 Social work en SJD in internationaal perspectief / 53 Positionering van SJD in het sociale domein / 54 Tot slot / 55 Literatuur / 55 SJD in cijfers / 57 Arbeidsmarktonderzoek / 58 Grenzen aan het onderzoek / 59 Recente geschiedenis / 59 Instroom op de arbeidsmarkt: opleidingen in het sociaal domein / 59 5

5 De vraagzijde van de SJD-arbeidsmarkt / 60 Zicht op de vraagzijde / 61 Gemeentelijke praktijk / 61 Klantmanager bijstand / 61 Schulddienstverlening en bewindvoering / 62 Reclassering en slachtofferhulp / 63 Sociaal raadslieden / 64 Juridisch advies / 64 Overige sectoren / 64 Conclusies / 65 deel 2 (Inter)nationale Deel 2 juridische vraagstukken / 67 / Het migratierecht en de Sociaal Juridisch Dienstverlener / 69 Ontwikkeling migratierecht na 1945 / 71 Internationaal recht / 73 Invloed EU en EVRM op het Nederlands migratierecht / 74 Gezinsleven / 75 Derdelanders / 77 Toetsen aan jurisprudentie EHRM / 77 Sociaal Juridische Dienstverlening en het beroepenveld / 78 Conclusie / 79 Literatuur / 80 Boogie Woogie in het arbeidsrecht / 81 Conclusie / 88 Evictions due to rent arrears. Legal conditions and preventive measures in Europe / 89 Introduction / 89 Housing and evictions / 90 Legal conditions / 91 Structural and legal preventive measures / 92 National or local strategies to prevent homelessness due to evictions / 92 Personal support of people threatened by evictions / 93 Comprehensive findings and conclusions / 93 Literature / 95 deel 3 Handelingsvraagstukken Deel 3 uit uit de desjd-praktijk // Digitalization and the increased need for social and socio-legal advice amongst minority ethnic citizens in Gellerup District of Denmark / 99 The residential neighbourhood of Gellerup / 99 Recent trend to digital access of welfare services / 100 Vulnerable citizens and digital access! / 102 Literature / 104 6

6 I N H O U D Een wandeling door het digitale landschap van de sociaal juridische dienstverlening. Op weg naar een e-sjd? / 107 Inleiding / 107 Casus / 108 Beter voorkomen dan genezen / 109 E-SJD / 110 Classificatie van e-sjd / 112 Kwaliteit van e-sjd / 115 Conclusie / 116 Literatuur / 117 Schuldpreventie: wat levert het op? / 119 Schuldpreventie omvat steeds meer interventies / 121 Acht interventies zijn onderzocht: het lijkt erop dat we effecten zien! / 123 Vanuit de interventies worden zes bronnen van effectiviteit aangewezen / 126 De lessen voor de Sociaal Juridische Dienstverlening / 130 Literatuur / 131 SJD en mediation: over het te krap zittende jasje / 133 Inleiding / 133 Mediation / 134 Gelijkwaardigheid van partijen een voorwaarde voor mediation? / 135 Wat te doen met de bestaande ongelijkwaardigheid? / 136 De rol van de SJD er / 137 Literatuur / 139 Motiverende gespreksvoering: dé nieuwe aanpak? Werken met MG in het SJD-werkveld / 141 Inleiding / 141 Veranderingen in het SJD-beroep / 142 Motiverende gespreksvoering / 143 Motiverende gespreksvoering in de praktijk: casus Cliënten met psychische stoornissen / 145 Literatuur / 148 Het ideaal van gelijke behandeling wordt bevorderd door praktijkdialoog in discretionaire ruimte / 149 Literatuur / 155 Onzekerheid in praktijk. Utrechtse vraagstukken op het gebied van onderzoeksonderwijs / 157 Onderzoek in beweging / 157 Onderzoek in praktijk: Utrechtse ervaringen / 159 7

7 Vraagstuk 1: Matching in onderzoek / 161 Vraagstuk 2: Veiligheid en onzekerheid in onderzoek / 163 Afsluiting / 164 Literatuur / De SJD er als klantmanager, opgeleid binnen een werkleeratelier / 167 Werkleeraterlier / 168 Integrale opdracht minor Werkcoach / 170 Samenwerking HBO en werkveld / 172 Literatuur / 173 List of summaries / 175 Over de auteurs / 181 Trefwoordenregister / 187 8

8 Afkortingen AWB AOW AROB AWB BW CAW COA CRvB DT&V EHRM EU EVRM FOD GGZ GW Halt HU HvA HvJ EU IND IRVK Jac KMR LC LOSR LSV MG MKB MWD NBMW NGO NJV NMI Algemene Bijstandswet Algemene Ouderdomswet Wet Administratieve Rechtspraak Overheidsbeschikkingen Algemene wet bestuursrecht Burgerlijk Wetboek Centrum voor Algemeen Welzijnswerk (België) Centraal Orgaan voor de Opvang van Asielzoekers Centrale Raad van Beroep Dienst Terugkeer en Vertrek Europees Hof voor de Rechten van de Mens Europese Unie Europees Verdrag voor de Rechten van de Mens en de fundamentele vrijheden Federale Overheidsdienst werkgelegenheid Geestelijke gezondheidszorg Grondwet Het ALTernatief (Nederlandse instantie ter voorkoming en bestrijding van jeugdcriminaliteit) Hogeschool Utrecht Hogeschool van Amsterdam Europese Hof van Justitie Immigratie- en Naturalisatiedienst Internationaal Verdrag inzake de Rechten van het Kind Jongeren Advies Centrum Kenniscentrum Maatschappij en Recht (HvA) Learning community Landelijk Orgaan Sociaal Raadslieden Landelijk Samenwerkingsverband van Hbo-SJD-opleidingen (nu: LOO genaamd) Motiverende gespreksvoering Midden- en kleinbedrijf Maatschappelijk werk en dienstverlening Nederlandse Bond van Maatschappelijk Werkers Non-Governmental Organization Nederlandse Juristen Vereniging Nederlands Mediation Instituut 9

9 NVVK OCMW ONL ROC RVA SDAP SDT SW SZW UWV VCS VNG VW WGS WMO WROM WSNP WWB WWZ ZZP-er Nederlandse Vereniging voor Volkskrediet Openbare Centra voor Maatschappelijk Welzijn Ondernemend Nederland Regionaal Opleidingscentrum Rijksdienst voor Arbeidsvoorziening (België) Sociaal-Democratische Arbeiderspartij Self Determination Theory Sociale werkplaats Ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen Vlaams Centrum Schuldenlast Vereniging Nederlandse Gemeenten Vreemdelingenwet Wet gemeentelijke schuldhulpverlening Wet maatschappelijke ondersteuning Wet op de rechtsbijstand aan on- en minvermogenden Wet schuldsanering natuurlijke personen Wet werk en bijstand Wet werk en zekerheid Zelfstandige zonder personeel 10

10 Inleiding Al ver vóór 1990 was er sprake van een toenemend aantal burgers dat het moeilijk vond zelfstandig hun weg te vinden in het groeiende en vaak ontoegankelijke woud aan weten regelgeving dat de verzorgingsstaat voortbracht. Deze burgers en dan ging het niet alleen om kwetsbare maar óók om zelfredzame personen konden dus wel wat professionele hulp gebruiken. Daarvoor zijn echter goed opgeleide professionals nodig. Om die reden is 25 jaar geleden de eerste SJD-opleiding in het leven geroepen. Een kwart eeuw later, zo blijkt uit deze bundel, bestaat de SJD-doelgroep nog steeds uit zowel zelfredzame als kwetsbare burgers. Kijken we iets beter, dan lijkt het zelfs of een nieuwe groep kwetsbare burgers is te onderscheiden in de Nederlandse en Europese samenleving. Ook nu weer schijnt deze groep de weg naar het recht in de nog steeds complexe(re) samenleving soms moeilijk te kunnen vinden. Er kan gesproken worden van een verschuiving van de meer traditionele sociaal-economische kwetsbaarheid, waar de Nederlandse verzorgingsstaat zich in eerste instantie op heeft gericht, naar een nieuwe sociale kwetsbaarheid van burgers. Dit is het gevolg van een aantal maatschappelijke trends. Zoals juridisering van de samenleving, internationalisering van het Nederlandse recht, toenemende complexiteit van sociale problematiek, een veranderende claim op sociale competenties van burgers en een groter beroep op zelfredzaamheid van een groep die daar bijna per definitie problemen mee heeft. Daarnaast zijn concrete ontwikkelingen als digitalisering van de dienstverlening debet aan het moeilijk bereikbaar maken van bepaalde overheidsdiensten en zorgarrangementen voor burgers die hier niet voldoende competent in zijn. De auteurs die een bijdrage hebben geleverd aan deze bundel laten elk vanuit hun eigen expertise zien hoe deze nieuwe kwetsbaarheid eruitziet. Deze expertise varieert van historisch tot sociaal-agogisch en (internationaal) juridisch. De auteurs hebben daarbij getracht om de vertrouwde driedeling sociaal juridisch methodisch te hanteren, en ook om zoveel mogelijk het cliëntperspectief te belichten. Naast de beschrijving van de nieuwe kwetsbaarheid die dit oplevert, laat een aantal auteurs zien wat dat betekent voor de werkwijze van de SJD er. Zo leiden de huidige trends tot nieuwe juridische vraagstukken en ook zijn er nieuwe handelingskwesties te onderscheiden die in de dagelijkse praktijk een rol kunnen spelen. Een aantal artikelen laat zien hoe de SJD er nu en in de toekomst hiermee zou kunnen omgaan. Deze invulling van dit boek heeft geresulteerd in wat we noemen een caleidoscopische blik op het SJD-werk anno De metafoor van de caleidoscoop is enerzijds bedoeld om aan te geven dat het SJDwerk enorm divers is. Er wordt gewerkt met zeer uiteenlopende doelgroepen, rechtsge- 11

11 bieden, sociale problematiek en maatschappelijke contexten. Dat vraagt nogal wat van de SJD er als professional, en dus ook van de hbo SJD-opleidingen in het land. De huidige SJD er is namelijk bij uitstek breed opgeleid en weet tegelijkertijd toch situatiegericht en cliëntspecifiek te handelen. Wat de metafoor van de caleidoscoop anderzijds laat zien, is dat de dagelijkse realiteit van de SJD er constant aan verandering onderhevig is. Het SJD-werk heeft altijd al flexibiliteit getoond waar het ging om veranderingen in de Nederlandse verzorgingsstaat, de sociaal-maatschappelijke context en de steeds meer in belang toenemende internationalisering. En ook nu is de SJD er op een breed terrein actief in een maatschappij die voortdurend in beweging is. Dit vereist permanente aanpassingen waarbij de onderwijspraktijk stelselmatig deze ontwikkelingen moet volgen. Beweging alom dus. 25 jaar Sociaal Juridische Dienstverlening Beweging lijkt zelfs een kernactiviteit van de SJD er te zijn. In ieder geval heeft SJD als vakgebied en als opleiding een bewogen geschiedenis beleefd. Het is dit jaar 25 jaar geleden dat de eerste SJD-opleiding in Culemborg haar deuren opende. Een kwart eeuw na dato heeft de opleiding alleen maar aan omvang en relevantie gewonnen. De SJD er is nog steeds onmisbaar in en buiten de uitvoeringspraktijk. Dat komt vooral door de combinatie van kennis van het recht en sociaal-agogische vaardigheden. Hierdoor is de SJD er in staat het recht toe te passen in het alledaagse leven van de burger. Dit 25- jarig jubileum willen wij graag aangrijpen om een hernieuwd overzicht te geven van de stand van zaken in het domein van SJD. Hernieuwd, omdat al twee maal eerder een SJD-bundel is gepubliceerd. In 2000 kwam onder redactie van Hans van t Blik de eerste SJD-overzichtsbundel uit, genaamd: Trends en ontwikkelingen in de Sociaal Juridische Dienstverlening (2000, Lelystad: Koninklijke Vermande). In 2007 verscheen onder redactie van Afke Theunissen en Dieteke van der Ree Inspelen op verandering. Over actuele ontwikkelingen binnen de sociaal-juridische dienstverlening (Apeldoorn: Garant). Met de huidige bundel SJD en de nieuwe kwetsbaarheid willen we mede een vervolg geven aan deze zinvolle SJD-traditie. Samenstelling en opbouw van deze bundel Bij het tot stand komen van deze bundel hebben we gekozen voor een brede aanpak. Dat betekent dat we zoveel mogelijk alle SJD-opleidingen in Nederland aan het woord wilden laten. Daarnaast hebben we geprobeerd in alle bijdragen de sociaal-agogische, juridische en methodische elementen aan de orde te laten komen. Natuurlijk mocht het cliëntperspectief niet ontbreken, en hebben we gestreefd naar een zo gedegen mogelijke theoretische onderbouwing. Deze keuzes impliceren dat deze bundel het gehele SJD-aandachtsgebied bestrijkt. Dat is echter niet het geval, juist vanwege de breedte van het SJD-werk. Daardoor zijn er dus helaas ook thema s niet aan de orde gekomen in deze bundel. Het caleidoscopische karakter van zowel het SJD-werk als ook van deze bundel komt tot uiting in de opbouw ervan. Vanwege het 25-jarig bestaan van SJD als opleiding 12

12 INLEIDING hechten we eraan de bundel te beginnen met een historisch-maatschappelijke positionering van het SJD-werk en de SJD-opleiding in Nederland. Het tweede deel van de bundel bestaat uit drie artikelen die vooral een (inter)nationaal juridisch vraagstuk centraal stellen. Het derde, en overgrote deel van de bundel, wordt gevormd door beschrijvingen van handelingsvraagstukken die het gevolg zijn van de doorwerking van juridische en maatschappelijke ontwikkelingen in de alledaagse praktijk van de burger en/of de SJD er zelf. Wij stellen het erg op prijs dat deze bundel ook drie bijdragen heeft van buitenlandse auteurs, waarmee het internationale perspectief van SJD vorm krijgt. Elk artikel begint met een samenvatting waardoor de lezer snel helder krijgt waar de betreffende tekst over gaat. Het boek eindigt met een Engelse vertaling van deze samenvattingen, een trefwoordenlijst en een overzicht van de auteurs. Deel 1: Positionering van SJD Het eerste deel begint met een beschrijving van de hand van Maarten van der Linde van 150 jaar vrijwillige en professionele dienstverlening op juridisch gebied. Opvallend is dat actuele verzorgingsstaatthema s als inkomen (schulden), wonen, arbeid en gezondheid gedurende deze hele geschiedenis een rol hebben gespeeld. Na deze uitvoerige reis door de SJD-geschiedenis maakt Hans van Ewijk pas op de plaats door het SJD-werk te beschrijven in de context van de ontwikkeling van het meer internationaal georiënteerde social work. Tegelijkertijd stelt hij dat als gevolg van de complexer wordende samenleving, de zwaardere claims vanuit de overheid, en het groter beroep dat gedaan wordt op de sociale competenties van de cliënten, er sprake is van een nieuwe sociale kwestie. Een kwestie waarin de SJD er in ieder geval bestaansrecht heeft. Dat dit zo is, wordt ook ondersteund door het artikel van Ivar Timmer. Alhoewel veel in beweging is, lijkt de arbeidsmarkt voor SJD ers momenteel, en ook in de nabije toekomst, minder kansen te bieden. Vooralsnog zijn de gemeenten de grootste werkgevers van SJD-professionals, maar blijft dat zo? In ieder geval laat Timmer zien waar de kansen liggen, want ook wat hij noemt SJD-isering van bepaalde werkgebieden lijkt plaats te hebben. Deel 2: (Inter)nationale juridische vraagstukken Het tweede deel van dit boek verkent drie juridische vraagstukken. Melanie Beck-Soeliman laat zien op welke wijze het Nederlandse migratierecht is verweven met het Europees recht. Daarmee wordt duidelijk dat de rechtspositie van de migrant in Nederland dus duidelijk is vormgegeven in een spanningsveld tussen nationale politiek en internationaal recht. Ook Paul van Grinsven maakt duidelijk welke invloed internationale juridische ontwikkelingen hebben op de nationale arbeidsrechtelijke praktijk. De positie van Nederlandse werknemers komt dubbel onder druk te staan vanwege de instroom van buitenlandse arbeid in combinatie met de flexibilisering van de Nederlandse arbeidsmarkt. Dit maakt het voor SJD ers extra lastig om een alomvattende aanpak te hanteren, want maatwerk is hier vereist. Dit tweede deel wordt afgesloten door een bijdrage van Susanne Gerull, uit Duitsland. Zij maakt aan de hand van een uitvoerige internationale beleidsvergelijking tussen veertien Europese landen inzichtelijk 13

13 hoe de gehanteerde aanpak en de daaruit voortkomende effecten op het gebied van preventie van huisuitzetting als gevolg van huurschuld tussen landen kunnen verschillen. Deel 3: Handelingsvraagstukken uit de SJD-praktijk Deel drie begint met twee internationale bijdragen over e-dienstverlening. Gordon Vincenti laat zien hoe de overheid in Denemarken inzet op digitalisering van de Sociaal Juridische Dienstverlening, juist deels ook om de sociaal kwetsbaren de toegang tot het recht te vergemakkelijken. Het tegendeel lijkt eerder het resultaat, want de digitalisering lijkt veel eerder een nieuwe drempel op te werpen voor deze groep mensen om aan de gewenste beleidsdoelen van participatie en zelfredzaamheid te voldoen. Het artikel van Steven Gibens is van een gelijke strekking. Gibens beschrijft hoe in België ingezet wordt op e-sjd. Toch vraagt deze onlinevorm van dienstverlening heel wat van de burger. Zo moet hij bekend zijn met de juiste zoekstrategie op internet, en zal hij op de hoogte moeten zijn van relevante (juridische) termen om bij de juiste portals uit te kunnen komen. Deze artikelen worden gevolgd door vier bijdragen waarin de kennis van de leefwereld van de cliënt doorwerkt op de SJD er. Nadja Jungmann, Roeland van Geuns en Marc Anderson geven inzicht in de opbrengst van acht interventies die schulden zouden moeten voorkomen. Naast de evaluatie van deze interventies, wordt duidelijk hoe ingrijpend schulden zijn voor degene die ze heeft, want veel van de meest effectieve interventies spelen zich af op het vrij basale niveau van bewustwording en gedrag. Een andere basale kracht die vaak een rol speelt in het SJD-werk is macht. Dat wordt heel duidelijk in de werking van macht in mediation, zoals wordt beschreven in de bijdrage van Hans van t Blik en Marion Uitslag. Dat macht vaak in het nadeel is van de burger in relatie tot bijvoorbeeld een werkgever, moge duidelijk zijn. Maar hoe kan de SJD er hier verandering in aanbrengen als mediator? Kan deze de positie van de zwakkere versterken? Aan de andere kant wordt duidelijk dat de meer machtige partij zich nogal eens niet bewust is van dat voordeel: macht past vaak als een goed zittend jasje, je vergeet dat je het aan hebt. Een andere kijk op de relatie tussen de cliënt en de SJD er wordt geboden door Deleaan Ruitenberg en Josine van Loon. In hun artikel vertrekken ze vanuit het idee dat de SJD er zich moet aanpassen aan de nieuwe tijd: in plaats van alleen het helpen van de cliënt, dient de SJD er de cliënt te faciliteren om zichzelf te helpen. De SJD er dient de burger te ondersteunen in zijn zelfredzaamheid. Dat dit lastig is voor bepaalde groepen mensen wordt in meerdere bijdragen in deze bundel duidelijk. Maar wat kun je daar nu aan doen? Ruitenberg en Van Loon laten zien dat de motiverende gespreksvoering een praktische en doeltreffende gespreksmethodiek is om bepaalde lastige doelgroepen in beweging te krijgen. Maar ook voor de SJD ers zelf is het werk niet altijd even eenduidig. Lizet van Donkersgoed laat aan de hand van haar promotiestudie zien dat de zo gewaardeerde discretionaire ruimte weliswaar hoort bij het professionele palet van de SJD er, maar tegelijkertijd kan het leiden tot ongelijke behandeling. Om het goede van discretionaire ruimte te behouden, maar de ongelijkheid zoveel mogelijk tegen te gaan zonder de ruimte voor maatwerk te verliezen, stelt Van 14

14 INLEIDING Donkersgoed voor om meer gebruik te gaan maken van de zogenaamde praktijkdialoog tussen professionals. Nu de focus wat is verlegd naar de professional, en hoe deze kan leren van zijn werk, is het tijd om de laatste bijdragen toe te lichten. Deze bijdragen laten een stukje zien van hoe een en ander in relatie staat tot de SJD-onderwijspraktijk. Stijn Bollinger, Pim van Heijst en Behzad Assadolahi betrekken het begrip kwetsbaarheid op de student die in de praktijk onderzoek doet en ook op zijn docentbegeleider. De samenwerking op dat vlak vraagt nogal wat van de betrokkenen en roept nieuwe vragen op die te maken hebben met de match tussen verschillende partijen en de rol die onzekerheid en veiligheid hierin spelen. Een ander mooi voorbeeld van professionaliseren in de SJD-praktijk wordt beschreven door Louis Polstra en Petrick Glasbergen. Er bestaat weliswaar geen opleiding voor klantmanagers Werk & Inkomen, maar vanuit de Hanzehogeschool wordt deze lacune opgevuld door een leeromgeving waarin professionals, studenten en docenten in de praktijk werken aan relevante vraagstukken en projecten. Dit leerwerkatelier wordt in de vorm van een minor structureel aangeboden en voorziet het werkveld direct in de behoefte aan actuele en relevante kennis en kunde. Voor wie is deze bundel bedoeld? Deze bundel is interessant voor iedereen die geïnteresseerd is in het werken op het snijvlak van recht en samenleving. Dat betekent dat deze uitgave interessante elementen bevat voor zowel SJD-studenten als docenten die onderwijs verzorgen en ontwikkelen in SJD-opleidingen, voor professionals die werkzaam zijn in de front- en backoffice, alsook out-of-office. Daarnaast biedt de bundel een bron van informatie voor politici, beleidsmakers en managers die werkzaam zijn in de publieke sector, want ook zij kunnen hun voordeel doen met de specifieke SJD-blik op de maatschappelijke trends die in Nederland spelen. Dankwoord Deze bundel is tot stand gekomen met de medewerking van alle auteurs. De opbrengst gaat naar het UNESCO-fonds voor Social Human Sciences (onderwijs voor kwetsbare kinderen). Daarbij gaat onze dank uit naar Berend Broerse en Corinne Meijer van Sdu Uitgevers. Tevens bedanken wij de opleidingsmanagers van de SJD-opleidingen in Nederland die zich in het Landelijk Overleg van de SJD-opleidingen hebben ingezet voor de totstandkoming van deze bundel. In de laatste, maar niet minst belangrijke plaats, danken wij alle SJD ers die zich dagelijks inzetten om de kwetsbare medeburger te helpen aan dat waar hij recht op heeft. Stijn Bollinger en Hans van t Blik Utrecht juli

15 SJD en de nieuwe kwetsbaarheid geeft een caleidoscopische blik op het SJD werk anno 2014 in de Nederlandse en Europese samenleving. Er heeft een verschuiving plaatsgevonden van de meer traditionele sociaal-economische kwetsbaarheid, waar de Nederlandse verzorgingsstaat zich in eerste instantie op heeft gericht, naar een nieuwe sociale kwetsbaarheid van burgers. Dit is het gevolg van een aantal maatschappelijke trends, zoals juridisering van de samenleving, internationalisering van het Nederlandse recht, toenemende complexiteit van sociale problematiek, een veranderende claim op sociale competenties van burgers en een groter beroep op zelfredzaamheid van een groep die daar bijna per definitie problemen mee heeft. Dit boek is een belangrijke informatiebron voor zowel de studenten, docenten en andere SJD-professionals die hun blik willen verbreden. Maar ook (lokale) beleidsmakers, politici en wetenschappers die geïnteresseerd zijn hoe de spanningsvelden tussen recht en maatschappij doorwerken in de leefwereld van alledag, kunnen hier hun voordeel mee doen.