Business case Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg. Toepassingsprogramma, concrete interventies en wetenschappelijk onderzoek

Transcriptie

1 Business case Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg Toepassingsprogramma, concrete interventies en wetenschappelijk onderzoek 1

2 Factoren Vestigingsklimaat Zwaartepunten van 1 e tranche Kennis-As Limburg projecten Vitale bevolking Economische-/ Infrastructuur Duurzaam wonen Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Movare Valorisatie Onderzoek Onderwijs University College Venlo Aachen Maastricht Institute for Biobased Materials (AMIBM) Limburg Investeert in haar Kenniseconomie (LINK) Educatieve agenda 2 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

3 Inhoudsopgave Open Innovatie in het Ecosysteem Management Summary Samenvatting 1. Probleemstelling 2. Doelstelling 3. Kenmerken 4. Inhoud 4.1. Globale opzet 4.2. Toepassingsprojecten 4.3. Concrete interventies 4.4. Vier elkaar aanvullende onderzoeksprojecten 5. Impact 6. Duurzaamheid en rendement van het programma 7. Organisatie en planning 8. Financiering Bijlage 1 - Begroting Bijlage 2 - Overzicht programmateam en afgeronde projecten van NSI/SSF Bijlage 3 - Toezegging door externe partners

4 Management Summary De Limburgse campussen vormen de kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg en dragen sterk bij aan het verwezenlijken van de doelstellingen van Brainport Niet voor niets is de afgelopen jaren door de Provincie Limburg, de bedrijven en de kennisinstellingen veel geïnvesteerd in de opzet van de campussen. Vrijwel al deze investeringen hebben betrekking op de vereiste hardware: onroerend goed, infrastructuur en nieuwe apparatuur. Noodzakelijke investeringen om de campussen van de grond te krijgen, maar voor de ontwikkeling van succesvolle campussen is meer nodig. Er moeten campus communities worden opgebouwd die niet alleen de samenwerking op organisatieniveau maar ook die op medewerkersniveau creëren en blijven ontwikkelen. Daarbij gaat het in essentie om de vraag hoe er een omgeving kan worden gecreëerd waarin organisaties en hun medewerkers optimaal worden gestimuleerd tot samenwerking en positieve energie van elkaar krijgen. Voorbeelden van bestaande sociale innovaties die daaraan kunnen bijdragen zijn platforms voor taakroulatie, plaats- en tijdsonafhankelijk werken, zelforganiserende teams, nieuwe vormen van leren en ontwikkeling (inclusief e-learning, learning communities), HR-apps, community-building activiteiten op en tussen campussen en het innoveren samen met klanten, concurrenten en bedrijven uit andere sectoren. De Sociale Innovatie Monitor Limburg 2013 laat zien dat er op dit vlak voor het Limburgse bedrijfsleven nog veel valt te winnen. Het programma richt zich op de vier kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg: Maastricht Health Campus, Chemelot Campus, Greenport Venlo Campus en de Smart Services Hub in Parkstad. Daarbij gaat de aandacht in het bijzonder uit naar het versterken van de Kennis-As Limburg door het bevorderen van open innovatie op en tussen de campussen. In nauwe samenwerking met de Limburgse Werkgevers Vereniging (LWV) en Limburg Economic Development (LED) wordt ook gezorgd voor de kennisoverdracht naar de MKB bedrijven die niet op een campus zijn gevestigd. De investering in dit sociale innovatie programma zal het rendement van de eerdere investeringen van Provincie Limburg, Universiteit Maastricht, MUMC, DSM en andere partijen in de campussen in belangrijke mate vergroten. Bovendien versterkt het programma het innovatievermogen van het Limburgse bedrijfsleven en de regionale economische structuur meer in het algemeen door de overdracht van best practices en het versterken van de ketendichtheid. Het programma combineert toepassingsprojecten en concrete interventies met wetenschappelijk onderzoek. Door te investeren in sociale innovatie vergroot de Limburgse economie zijn aantrekkingskracht op zowel kenniswerkers als goede vakmensen. Bestaande werkgelegenheid blijft behouden en er komen nieuwe arbeidsplaatsen bij. Tevens wordt de kennisoverdracht tussen de campussen bevorderd en de samenwerking gestimuleerd met de bedrijven die niet op de campussen zijn gevestigd. Dit samenwerkingsklimaat is de levensader voor zowel de campussen als de Kennis-As Limburg zelf. Bovendien versterkt het programma de acquisitiekracht van de Universiteit Maastricht op het onderzoeksterrein van sociale innovatie door verschillende (internationale) subsidiebronnen aan te boren. Het onderzoeksprogramma sluit nauw aan bij het lopende onderzoek van de diverse departementen en onderzoeksinstituten. Ook na afronding van het project wordt het onderzoek en de toepassing ervan verder gedragen binnen deze departementen en instituten. Het onderzoek naar de effectiviteit van sociale innovaties richt zich op vier niveaus: het macroniveau (clusterontwikkeling); het niveau van bedrijven (strategische en 4 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

5 organisatorische aspecten van open innovatie); het niveau van medewerkers (competentieontwikkeling en het lerend vermogen van de campusmedewerkers), de interacties tussen het macro, bedrijfs- en medewerkersniveau (het open innovatie ecosysteem). De vier onderzoekniveaus en de samenhang van deze projecten met de toepassingsprojecten en de concrete interventies worden uitgebreider besproken in het vervolg van dit rapport. Het onderzoeksprogramma staat onder leiding van het managementteam, gevormd door prof. dr. Andries de Grip (coördinatie onderzoeksprojecten), prof. dr. Gaby Odekerken-Schröder (coördinatie toepassingsprojecten) en Dr. Anita van Gils (coördinatie concrete interventies). Ter bewaking van de samenhang in het programma treedt de Kerngroep Campusdirecteuren, aangevuld met vertegenwoordigers van LED en LWV als Klankbordgroep van het programma op. Voor de uitvoering van het programma is een budget vereist van 4,8 miljoen. 40% daarvan wordt bekostigd door externe partners, waaronder: Maastricht Health Campus, Chemelot Campus, Limburg Economic Development, Limburgse Werkgevers Vereniging, Zuyd Hogeschool en ABN AMRO. De provincie wordt gevraagd 32% van de begrote kosten te bekostigen. Gedurende de looptijd van het project worden er nieuwe opdrachten verwacht met een waarde van Verdeling financiering Open Innovatie Provincie Limburg k % Kennis-As partners k % Derden k % 5

6 Samenvatting Hoe verhogen we het rendement van de investeringen in de Limburgse campussen? De Limburgse campussen vormen de kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg en dragen sterk bij aan het verwezenlijken van de doelstellingen van Brain Port Niet voor niets is de afgelopen jaren door de Provincie Limburg, de bedrijven en de kennisinstellingen veel geïnvesteerd in de opzet van de campussen. Vrijwel al deze investeringen hebben betrekking op de vereiste hardware: onroerend goed, infrastructuur en nieuwe apparatuur. Noodzakelijke investeringen om de campussen van de grond te krijgen. Voor de ontwikkeling van succesvolle campussen is echter meer nodig. Er moet een campus community worden opgebouwd die de samenwerking tussen bedrijven onderling en tussen bedrijven en kennisinstellingen creëert en blijft ontwikkelen. Daarbij gaat het niet alleen om de samenwerking op organisatieniveau maar vooral om de samenwerking op medewerkersniveau. De door het Netwerk Sociale Innovatie en LWV uitgebrachte Sociale Innovatie Monitor Limburg 2013 laat echter zien dat samenwerken in de praktijk vaak lastiger is dan concurreren. Het voorliggend programma kan daarom gezien worden als de eerste gemeenschappelijke investering in de menselijke software die vereist is voor het ontwikkelen van het ecosysteem van de Kennis-As Limburg. Deze investering in sociale innovatie zal het rendement van de eerdere investeringen van Provincie Limburg, Universiteit Maastricht, MUMC, DSM en andere partijen in de campussen vergroten. Projectdoelstelling Het Netwerk Sociale Innovatie (NSI) en de Service Science Factory (SSF) van de Universiteit Maastricht gaan via een toepassingsprogramma, concrete interventies en wetenschappelijk onderzoek het innovatieve klimaat binnen de Kennis-As Limburg versterken. Via sociale innovaties wordt open samenwerking gestimuleerd tussen de bedrijven en kennisinstellingen op en buiten de Limburgse campussen. Deze samenwerking vergroot het innovatievermogen van het Limburgse bedrijfsleven en versterkt de regionale economische structuur. Sociale innovatie heeft daarbij betrekking op verschillende niet-technologische innovaties die cruciaal zijn voor het concurrentievermogen en de productiviteit van zowel bedrijven als kennisinstellingen. Hierbij gaat het in essentie om de vraag hoe er een omgeving kan worden gecreëerd waarin organisaties en hun medewerkers optimaal worden gestimuleerd en positieve energie krijgen. De voorgestelde sociale innovaties richten zich daarbij op het verbeteren van de externe samenwerking, het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden, flexibel organiseren, slimmer werken en het optimaal benutten van de competenties van de medewerkers. Veel bestaande voorbeelden van sociale innovaties worden op de Limburgse campussen nog vrijwel niet toegepast, omdat organisaties niet goed weten hoe ze die kunnen implementeren. Voorbeelden zijn platforms voor taakroulatie, plaats- en tijdsonafhankelijk werken, zelforganiserende teams, nieuwe vormen van leren en ontwikkeling (inclusief e-learning, learning communities), HR-apps, community-building activiteiten op en tussen campussen en het innoveren samen met klanten, concurrenten en bedrijven uit andere sectoren. Met name deze samenwerking over de grenzen van organisaties heen is vaak de bron van nieuwe producten/ diensten, proces- en sociale innovaties. Op dit vlak is er voor het Limburgse bedrijfsleven nog veel te winnen. 1 1 Zie NSI/LWV, Sociale Innovatie Monitor Limburg 2013, Maastricht University, Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

7 Uitvoeringsdomein Het programma richt zich op de vier kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg: Maastricht Health Campus, Chemelot Campus, Greenport Venlo Campus en de Smart Services Hub in Parkstad. Aansluitend bij de landelijke topsectorenaanpak en Limburg Economic Development (LED) gaat de aandacht daarbij in het bijzonder uit naar het versterken van de Kennis-As Limburg door het bevorderen van open innovatie op het terrein van de biobased economy: zowel binnen en tussen de Limburgse campussen (sectoren chemie, agro-food, life sciences & health) alsook met de sectoren logistiek en energie en water. In nauwe samenwerking met de Limburgse Werkgevers Vereniging en Limburg Economic Development wordt gezorgd voor de kennisoverdracht naar de (MKB) bedrijven die niet op een van de campussen zijn gevestigd. Een groot aantal bedrijven en andere organisaties als ook de medewerkers van deze organisaties zullen in specifieke onderdelen van dit programma participeren. Dit temeer omdat het bij de toepassingsprojecten en concrete interventies doorgaans gaat om co-creatie van nieuwe initiatieven. Projectopzet Het programma combineert toepassingsprojecten en concrete interventies met wetenschappelijk onderzoek. Daarmee worden van begin af aan concrete stappen gezet terwijl gelijktijdig hoogwaardig wetenschappelijk onderzoek uitgevoerd wordt. De concrete activiteiten zijn: - toepassingsprojecten die concrete invulling geven aan de praktische uitwerking van uitkomsten uit eerder uitgevoerd en nieuw onderzoek; - concrete interventies waarmee de vereiste gedragsverandering bij het management en de uitvoerende medewerkers van de op de campussen gevestigde bedrijven wordt bereikt. De onderzoeksprojecten richten zich op de vraag hoe de effectiviteit en de impact van de campusontwikkeling op alle relevante niveaus verbeterd kan worden door middel van sociale innovaties. De projecten zullen daarvoor informatie genereren op zowel cluster- en bedrijfsniveau, als ook op het niveau van individuele medewerkers en studenten. Het onderzoeksprogramma richt zich op de dringende behoefte van de CEO s van de Limburgse campussen om doelbewust en evidence based de factoren te beïnvloeden die van belang zijn voor het creëren van een hechte campusomgeving waar kennisuitwisseling centraal staat. In nauwe samenwerking met de campusbewoners wordt de community-ontwikkeling en de samenwerking op en tussen de vier Limburgse campussen geanalyseerd. Dit leidt tot onderzoek naar de effectiviteit van sociale innovaties op vier niveaus: het macro niveau (clusterontwikkeling); het niveau van bedrijven (strategische en organisatorische aspecten van open innovatie); het niveau van medewerkers (competentieontwikkeling en het lerend vermogen van de campusmedewerkers), de interacties tussen het macro, bedrijfs- en medewerkersniveau (het open innovatie ecosysteem). De vier onderzoekniveaus en de samenhang van deze projecten met de toepassingsprojecten en de concrete interventies worden uitgebreider besproken in het vervolg van dit rapport. Hoe gaat de hechte campusomgeving er uit zien? Middag op de hechte campusomgeving in de Kennis-As Limburg Op een zonnige middag in juni loop ik het terrein op van de Chemelot Campus in Sittard-Geleen. Ik word meteen welkom geheten door een vriendelijke hostess. Zij vraagt me met welk doel ik de campus bezoek, zodat ze mogelijke interessante gesprekspartners kan informeren via de online matching software. Ik geef aan dat ik als kleine ondernemer een idee heb en kom polsen of dit wellicht verder onderzocht en op de markt gebracht kan worden. Ze wijst me op de digitale wegwijzers die aangeven welke activiteiten er vandaag gepland zijn en welke locaties ik kan bezoeken. Mijn oog valt op een netwerklunch in de Center Court. Jammer, dat ik hier net wat laat voor ben, maar ik besluit toch ernaar toe te lopen en gluur door de ramen. Het is er een drukte van jewelste. Jong en oud staan druk te praten, ze wijzen op digitale schermen die ogenschijnlijk verbonden zijn met hun tablets en laptops. Ik zie mensen in kostuum, in spijkerbroek en mensen in laboratoriumjassen. Jonge studentikoze types, ondernemers, maar blijkbaar ook veel expats die hier na hun studie zijn gebleven. Ik trek de stoute schoenen aan en ga alsnog naar binnen. Zonder moeite meng ik me in het gezelschap. Mijn vader heeft me altijd verteld dat het vroeger als MKB er lastig was om aansluiting te vinden bij 7

8 onderzoekers in de diverse regio s van Limburg. Dat ervaar ik nu totaal niet. Mijn idee wordt meteen enthousiast ontvangen door mijn gesprekspartners en nog diezelfde middag gaan we naar de Health Campus in Maastricht. Ook daar tref ik een inspirerende omgeving aan. Mensen genieten om vier uur op een bankje van de zon en begroeten me vriendelijk. Mijn idee heeft te maken met gezond leven en daar is in Maastricht heel veel deskundigheid over. Al gauw word ik voorgesteld aan iemand die verstand heeft van het ontwikkelen en vermarkten van innovatieve ideeën voor een gezond leven. We raken in gesprek en tijdens het gesprek nodigt zij andere mensen uit aan te schuiven. Binnen de kortste keren brainstormen we met z n vijven over een plan van aanpak. Aan het eind van de middag loop ik met dit plan van aanpak en een taakverdeling voldaan naar buiten. Wat is zo n hechte campusomgeving toch een voorrecht van deze regio. Ik kan me niet meer voorstellen hoe mensen het zonder deze kennisuitwisseling gedaan hebben. Innovatie moet in die tijd toch veel omslachtiger zijn geweest. Het onderzoeksprogramma sluit nauw aan bij het lopende onderzoek van de diverse departementen en onderzoeksinstituten. Gedurende de projectperiode worden op regelmatige basis seminars gehouden om onderzoekers binnen deze groepen te informeren en waar mogelijk hen te betrekken bij deelprojecten. Ook na afronding van het project wordt het onderzoek en de toepassing ervan verder gedragen binnen deze departementen en instituten. Deze extra stimulans in onderzoek zal naar verwachting leiden tot meer wetenschappelijke publicaties op het gebied van onder meer sociale/open innovatie, leren en competentieontwikkeling, ondernemerschap en diensteninnovatie. Projectmanagement Het onderzoeksprogramma staat onder leiding van het managementteam dat bestaat uit prof. dr. Andries de Grip (coördinatie onderzoeksprojecten), prof. dr. Gaby Odekerken-Schröder (coördinatie toepassingsprojecten) en Dr. Anita van Gils (coördinatie concrete interventies). Ter bewaking van de samenhang in het programma treedt de Kerngroep Campusdirecteuren, aangevuld met vertegenwoordigers van LED en LWV als Klankbordgroep van het programma op. Duurzaamheid van het programma Gedurende de looptijd van het programma worden middelen voor nieuwe NSI- en SSF- projecten verworven. Hiermee wordt het programma versterkt en kan extra personeel geworven worden voor onderzoek en ondersteunende functies. Bovendien versterkt het programma de acquisitiekracht van de Universiteit Maastricht op het onderzoeksterrein van sociale innovatie door subsidies te verwerven van Horizon 2020, NWO Top Grants, het Human Capital Programma van de Sociale Infrastructuur Agenda van NWO, e.d. Op basis van deze subsidies wordt het onderzoeksteam duurzaam uitgebreid met vier extra Fte s. Daarnaast wordt voortgebouwd op de bestaande samenwerking in het interuniversitaire onderzoeksinstituut voor sociale innovatie INSCOPE 2. 2 INSCOPE is een samenwerkingsverband van de Erasmus Universiteit Rotterdam, Universiteit Maastricht, Universiteit Twente, Universiteit Utrecht en TNO 8 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

9 Verdienmodel Wat is het verwachte rendement van de Kennis-As Limburg? Economisch/financieel Verhoogd rendement en waarde toename van de eerdere investeringen van de Provincie Limburg, de Universiteit Maastricht, MUMC en DSM in de campussen door het versterken van de campusontwikkeling en het stimuleren van de samenwerking tussen de campussen. Sociale innovaties die organisaties in staat stellen om zowel hun technologische kennis als hun medewerkers beter te benutten door externe samenwerking, flexibel organiseren en slimmer te werken. Sociaal innovatieve bedrijven die ook meer investeren in R&D voor technologische innovaties. Beter inzicht in sterke en zwakke punten van de aanwezige Limburgse kennisbasis, waardoor het innovatievermogen van de regio gerichter gestimuleerd en versterkt wordt. Overdracht van best practices tussen de campussen en naar het MKB in de regio waarmee voorkomen wordt dat het wiel te vaak opnieuw moet worden uitgevonden. Verbeterde samenwerking tussen bedrijven op de campussen als ook met het MKB in de regio, waardoor de concurrentiekracht van de Limburgse economie vergroot wordt. Vergroot innovatief vermogen van het MKB in Limburg en versterking van de ketendichtheid. Universiteit Maastricht als groeimotor door het versterken van de acquisitiekracht op het onderzoeksterrein van open innovatie en uitbreiding van de werkgelegenheid met onderzoek- en ondersteunend personeel. Arbeidsmarkt Grotere aantrekkingskracht van de Limburgse economie op zowel kenniswerkers als goede vakmensen (wervingskracht en behoud voor de regio). Sociaal innovatieve bedrijven hebben meer aandacht voor het competentieniveau van hun medewerkers op lagere functieniveaus. Behoud van bestaande werkgelegenheid en creatie van nieuw werk. Verbeterde inzetbaarheid van de gehele beroepsbevolking in de regio. Maatschappelijk Sociaal innovatieve bedrijven met een goede hechting in hun omgeving geven een impuls aan de re-integratie van mensen die niet meteen goed inzetbaar zijn. Infrastructureel Een gedegen monitoringssysteem van de kennisoverdracht tussen de campussen en met het MKB in de regio. Diagnostische tools stellen bedrijven, de campussen en de provincie Limburg in staat hun concurrentiekracht en innovatievermogen te optimaliseren. Versterkt samenwerkingsklimaat op en tussen de campussen, alsook de samenwerking met het MKB dat niet op een campus is gevestigd. Dit samenwerkingsklimaat is de levensader voor zowel de campussen als de Kennis-As Limburg zelf. Een uniek Kenniscentrum voor Triple Helix samenwerking waardoor de acquisitiekracht van de Universiteit Maastricht op dit onderzoeksterrein ook buiten de regio wordt versterkt. 9

10 1. Probleemstelling Zoals aangegeven in de Voorjaarsnota 2013 van de Provincie Limburg is de clusterontwikkeling langs de lijn van de campussen voor het economische profiel van deze regio de belangrijkste ontwikkeling 3 : Uit studies van onder andere de OESO komt naar voren, dat de regionaal onderscheidende dimensie steeds meer bepalend wordt voor internationaal economisch succes. Sterk ondernemerschap en nadruk op innovatie in clusters met complementaire activiteiten op het gebied van onderzoek, training en educatie bouwen aan een omgeving die succesvol ondernemerschap mogelijk maakt. De Limburgse campussen vormen dan ook de kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg: de Maastricht Health Campus (gezondheid en zorginnovatie), de Chemelot Campus (materialen), de Greenport Campus te Venlo (agro, logistiek, voeding en gezondheid) en de Smart Services Hub in Parkstad (financieel, administratief en informatie) en de binnenstad van Maastricht met zwaartepunten in business, rechten en cultuur 4. De door het Netwerk Sociale Innovatie en de LWV uitgebrachte Sociale Innovatie Monitor Limburg 2013 laat echter zien dat samenwerken in de praktijk vaak lastiger is dan concurreren. De monitor laat zien dat in het Limburgse bedrijfsleven weliswaar veel doet aan talentontwikkeling en investeert in kennis, maar tegelijk wordt helder dat het minder goed gaat wat betreft het flexibel organiseren van het werk en het innoveren samen met klanten, concurrenten en andere sectoren 5. De Limburgse campussen, die momenteel in een verschillend stadium van ontwikkeling verkeren, zullen op dit punt een voortrekkersrol moeten gaan vervullen. Daarbij is het ook het vergroten van het innovatief vermogen van het MKB en de samenwerking met het MKB dat niet op een van de campussen gevestigd is, van groot belang. Open innovatie Een campus onderscheidt zich van een gewoon bedrijventerrein door zijn open innovatie via publiekprivate samenwerking. Het idee van open innovatie is dat organisaties innoveren door kennis te delen over de grenzen van de eigen organisatie heen. Vertrouwen is hierbij essentieel, net als de ontwikkeling van een gezamenlijke visie. Door de betrokken partijen is er de afgelopen jaren met name op de Chemelot Campus al flink geïnvesteerd om de beoogde innovatie te faciliteren; en niet zonder succes. Niettemin laten succesvolle campussen in het buitenland zien dat er verdere stappen noodzakelijk zijn om de kansen van een krachtige campus ten volle te benutten. Bovendien bevinden de meeste Limburgse campussen zich nog in een pril stadium van ontwikkeling. Dit brengt het gevaar met zich mee dat telkens weer het wiel opnieuw moet worden uitgevonden en de campusontwikkeling op bepaalde punten stagneert. Dit maakt het van groot belang om: a) quick wins optimaal te benutten, b) uit te zoeken wat de sterke en zwakke punten zijn van de huidige kennisuitwisseling in de regio c) de inbreng van ervaringen van campussen opgedaan elders in de wereld te stimuleren, en d) de vinger aan de pols te houden bij de campusontwikkeling en de overdracht van ervaringen tussen de Limburgse campussen, met name bij het verbeteren van het onderling vertrouwen en het ontwikkelen van een gezamenlijke visie. Dit zal het rendement van de investeringen in de campussen enorm vergroten. 3 Provincie Limburg, Voorjaarsnota 2013, Maastricht, 2013, p Bron: April_2013/Limburg_investeert_ruim_half_miljard_in_kennis 5 NSI/LWV, Sociale Innovatie Monitor Limburg 2013, Maastricht University, Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

11 In samenwerking met de vier kristallisatiepunten (Maastricht Health Campus, de Chemelot Campus, de Greenport Venlo Campus en de Smart Services Hub) zal onderzoek gedaan worden naar clusterontwikkeling, strategische en organisatorische aspecten van open innovatie, competentieontwikkeling en het open innovatie ecosysteem. Dit onderzoek zal meer inzicht geven in de factoren die open innovatie bevorderen en de factoren die het belemmeren. De resultaten van het onderzoek, dat in nauwe samenwerking met de campusbewoners wordt ontwikkeld, worden verwerkt in verschillende toepassingsprojecten die de campusontwikkeling belangrijke stimulansen geven. Daarbij is er ook veel aandacht voor de overdracht van bestpractices op de genoemde terreinen tussen de Limburgse campussen door middel van concrete interventies. 11

12 2. Doelstelling Sociale innovatie richt zich op verschillende niet-technologische innovaties die cruciaal zijn voor het concurrentievermogen en de productiviteit van zowel bedrijven als kennisinstellingen. Deze sociale innovaties richten zich op het verbeteren van de externe samenwerking, het ontwikkelen van nieuwe managementvaardigheden, flexibel organiseren, slimmer werken en het optimaal benutten van de competenties van de medewerkers. Organisaties die niet sociaal innovatief zijn, hebben moeite met het herkennen, integreren en commercieel toepassen van nieuwe (externe) kennis. Sociale innovatie stelt organisaties in staat om hun technologische kennisbasis beter te benutten en hun prestaties te verbeteren 6. Sociale innovaties zorgen er daardoor voor dat bedrijven maximaal profijt hebben van hun technologische innovaties. Investeren in mensen, organisatie en leiderschap is cruciaal voor het innoverend vermogen van organisaties. Het is dan ook niet verbazingwekkend dat maar liefst 75% van het innovatiesucces van het Nederlandse bedrijfsleven is toe te schrijven aan sociale innovaties 7. Vormen van sociale innovatie Volgens de Adviesraad voor het Wetenschaps- en Technologiebeleid (2014) is sociale innovatie in Nederland nog vooral werkplekinnovatie. De in Nederland meest gebruikte definitie hiervan is: vernieuwing van de arbeidsorganisatie en maximale benutting van competenties, gericht op verbetering van de bedrijfsprestaties en ontplooiing van talent (Taskforce Sociale Innovatie, 2005; SER, 2006; IP, 2009). Werkplekinnovatie is echter slechts één vorm van sociale innovatie. Het AWT-rapport De kracht van sociale innovatie geeft verschillende voorbeelden van sociale innovatie zoals Midpoint Brabant. Dit netwerk van negen gemeenten, de provincie West-Brabant, vier kennisinstellingen en diverse regionale partners ziet sociale innovatie als een proces waarbij nieuwe ondernemingsmodellen en marktmechanismen worden gecreëerd die gericht zijn op maatschappelijke waarde. Het onderzoeks- en toepassingsprogramma NSI & SSF heeft een soortgelijke doelstelling, maar dan toegespitst op de Limburgse regio. Maatschappelijke waarde kan in deze regio vooral tot stand worden gebracht doormiddel van cross-overs uit de sterkten van de regio: agro & food, health, logistiek, maakindustrie & techniek, en services. De begin 2014 gesloten overeenkomst tussen PharmaCell BV, een bedrijf gevestigd op de Maastricht Health Campus dat klinische studies naar stamceltherapie ondersteunt, en TiGenix NV, een state-of-the-art celtherapie productiefaciliteit gevestigd op de Chemelot Campus in Sittard, kan hier als voorbeeld dienen van de samenwerkingsverbanden die mogelijk zijn tussen de campussen 8. Kennisinstellingen met een voortdurende gerichtheid op innovatie door samenwerking met bedrijfsleven en universiteiten, in combinatie met een excellente infrastructuur, staan garant voor een hoge positie op concurrentie-indexen zoals van het World Economic Forum (WEF). In Nederland spelen vooral de achterblijvende investeringen in R&D, het lage absorptievermogen van Nederlandse bedrijven om nieuwe kennis te integreren, het gebrek aan hoogwaardige kenniswerkers en de gefragmenteerde samenwerking tussen bedrijven, overheid en kennisinstellingen de Nederlandse economie parten. De Limburgse regio kan hier het verschil maken door open innovatie te waarborgen in de Limburgse economie. Open innovatie vereist een goede monitoring van de cruciale aspecten van de campus ontwikkeling en 6 Volberda, H., J. Jansen, M. Tempelaar en K. Heij (2011), Monitoren van sociale innovatie: slimmer werken, dynamisch managen en flexibel organiseren, Tijdschrift voor HRM 1 7 Volberda, H. en M. Bosma, Innovatie 3.0. Slimmer managen, organiseren en werken. Mediawerf Uitgevers, Amsterdam, Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

13 onderzoek naar de effectiviteit van sociale innovaties die de campusontwikkeling en de kennisoverdracht tussen de campussen kunnen bevorderen. Zo wordt een beter inzicht verkregen in het lerend vermogen van de regio en de mogelijkheden die er zijn om het financieel en maatschappelijk rendement van de regionale economie te verhogen. De kennis en ervaring die de betrokken onderzoekers eerder hebben opgedaan in het longitudinaal monitoren van het RGO+ programma, het Limburg- Makers programma en de Sociale Innovatie Monitor Limburg worden daarbij direct vertaald naar de monitoring rond sociale innovatie en open innovatie in dit programma. Bedoeling is het creëren van een open samenwerking tussen de bedrijven en kennisinstellingen op en buiten de Limburgse campussen. Dat kan door het opbouwen van een learning community die open innovatie omarmt en waarin de campusbewoners elkaar vertrouwen. Een goede start hiervoor is het publiceren van profielen van kenniswerkers op de campussen. Hieronder staan twee voorbeelden van zo n profiel, die eerder in samenwerking met de Chemelot Campus zijn ontwikkeld. Voorbeelden van mogelijke campusbewoners op de Chemelot Campus 13

14 3. Kenmerken Voor het verder ontwikkelen van de Kennis-As Limburg en de campusontwikkeling wil het toepassingsprogramma met concrete interventies en wetenschappelijk onderzoek handvaten bieden voor de stimulering van sociale innovatie en open samenwerking tussen de bedrijven en medewerkers op en buiten de campussen. Hierbij gaat het concreet om het versterken van: - de cluster ontwikkeling op campusniveau, inclusief cross-overs tussen de campussen in de Limburgse Kennis-As; - de innovatiestrategie en organisatie op bedrijfsniveau; - de competentieontwikkeling en het lerende vermogen van de campusmedewerkers door overdracht van kennis, competenties en culturen op de campus; - het open innovatie ecosysteem. Het programma borduurt voort op de expertise die ontwikkeld is binnen het Netwerk Sociale Innovatie (NSI) en de Service Science Factory (SSF) van de Universiteit Maastricht 10. Ook draagt het programma bij aan de profilering van de Universiteit Maastricht op het terrein van Learning & Innovation door de nauwe samenwerking met het bedrijfsleven. Het programma richt zich op de vier kristallisatiepunten van de Kennis-As Limburg: Maastricht Health Campus, Chemelot Campus, Greenport Venlo Campus en de Smart Services Hub. Aansluitend bij de landelijke topsectorenaanpak en LED gaat in het bijzonder de aandacht uit naar het versterken van de Kennis-As Limburg door het bevorderen van open innovatie op het terrein van de biobased economy, zowel binnen als tussen de Limburgse campussen als ook met de sectoren logistiek en energie en water 9. 9 Innovatiecontract Biobased economy : Groene groei, van biomassa naar business, 2011; LED, Verkenning relatie Brainport2020 en thema van biobased economy 10 Zie en university.nl/ web/main/businessesprofessionals/service ScienceFactory.htm voor meer informatie over respectievelijk het NSI en de SSF 14 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

15 4. Inhoud 4.1 Globale opzet Bij de individuele onderzoeksprojecten van het onderzoeksprogramma staat de vraag centraal hoe de effectiviteit en de impact van de campusontwikkeling op alle relevante niveaus verbeterd kan worden door middel van sociale innovaties. De projecten zullen daarvoor informatie genereren op zowel cluster- en bedrijfsniveau, als ook op het niveau van individuele medewerkers en studenten. De onderzoeksprojecten worden concreet gemaakt door toepassingsprojecten die de praktische uitwerking in gang zetten en concrete interventies die de vereiste gedragsverandering bij het management en uitvoerende medewerkers van de op de campussen actieve organisaties kunnen bewerkstelligen. In figuur 1 wordt de samenhang tussen de voorgestelde toepassingsprojecten, concrete interventies en de vier onderzoeksprojecten gevisualiseerd. Onderzoeksproject 1 Clusterontwikkeling in Limburg (macroniveau) Toepassingsproject: Campus Branding Concept Onderzoeksproject 4 Open innovatie ecosysteem (macro-, bedrijfs- en medewerkersniveau) Toepassingsproject: Ecosysteem Concept Limburgse Campussen + MKB Toepassingsproject: Alliantie-Innovatie Monitor Onderzoeksproject 2 Strategische en Organisatorische aspecten van open innovatie (bedrijfsniveau) Toepassingsproject: Opleidings- en Ontwikkelingsplan Onderzoeksproject 3 Competentie ontwikkeling en het lerend vermogen van medewerkers (medewerkersniveau) Concrete interventies Best Practises Visiedagen Innovatie Assistent Trainingen Figuur 1: samenhang tussen de onderzoeksprojecten, toepassingsprojecten en concrete interventies. 15

16 4.2 Toepassingsprojecten Service Science Factory en Zuyd Hogeschool Projecten Om te voorkomen dat dit project louter leidt tot fundamenteel wetenschappelijk onderzoek, zal meteen vanaf het eerste jaar een toepassingsproject door de Service Science Factory worden uitgevoerd. Een toepassingsproject heeft als doel om de samenwerking tussen de campussen te bevorderen door gebruik te maken van de reeds opgebouwde kennis en ervaring. De Service Science Factory heeft sinds haar oprichting in mei 2010 reeds meer dan 30 innovatieve projecten voor belanghebbenden in Limburg en daar buiten gerealiseerd. Door ook in dit programma van meet af aan deze toepassingsprojecten te starten, is gegarandeerd dat de beschreven onderzoeken ook daadwerkelijk een bijdrage gaan leveren aan de Kennis-As als groeimotor van de regio. Deze vijf toepassingsprojecten zullen telkens worden uitgevoerd door een per thema samen te stellen multidisciplinair projectteam van experts op verschillende domeinen (bijv. bedrijfskundig, juridisch, creatief, hospitality). Voor input vanuit een hospitality achtergrond wordt samengewerkt met de Hotel Management opleiding van Zuyd Hogeschool. In (afstudeer) projecten met een looptijd van twee maanden worden projectteams ingezet die telkens een oplossing aanleveren voor specifieke hospitality problemen. Deze oplossing zal doorgaans het karakter hebben van een sociale innovatie, waarvan daarna de effectiviteit onderzocht wordt in een van de onderzoeksprojecten. Een concreet eerste voorbeeld van een SSF-project heeft betrekking op het inzichtelijk maken en delen van bestaande ervaringen met open innovatie of met diensteninnovatie op de campussen. In een eerste SSF project kan een concept ontwikkeld worden voor een jaarlijks terugkerend evenement, dat bedoeld is om kennis te creëren en te behouden binnen de regio en om kennis tussen de campussen en met het MKB in de regio uit te wisselen. Hierdoor kunnen de campussen van elkaar leren en het MKB van de campussen, waardoor de innovatiekracht van de regio versneld wordt. Als tweede voorbeeld wordt een alliantie-innovatie monitor ontwikkeld. Dit is een soort dashboard met indicatoren dat in kaart brengt in welke mate en op welke wijze medewerkers op een campus hun kennis en ervaringen delen binnen en buiten een campus. Bij innovatie is het niet alleen van belang samenwerking op te zoeken binnen een campus, maar ook in de keten met ondernemers en kennisinstellingen in de regio. Als de alliantie-innovatie monitor op een campus wordt toegepast, kan het effect ervan op de beleving van de campus, alliantievorming, en efficiëntie van innovaties wetenschappelijk in kaart worden gebracht. Een oplossing voortkomend uit een SSF project kan ook ingezet worden na afloop van een wetenschappelijk onderzoek. In dat geval gaat het er om bepaalde onderzoeksuitkomsten (bijvoorbeeld bepaalde belemmeringen voor een optimale campusbeleving) te vertalen naar concrete trajecten. Zo kan onderzoek bijvoorbeeld aantonen dat een academische campus andere community concepten vraagt dan een corporate campus. In een derde toepassingsproject kunnen de campus community concepten voor beide soorten campussen verder worden ontwikkeld in de definitie van een ecosysteem. Zo ontwikkelde SSF in een eerder stadium onder andere de volgende community concepten voor de Chemelot Campus: communicatie app, buddy concept, thema lunch, Wall Of Fame en een studenten database. Het vierde en vijfde toepassingsproject worden in overleg tussen de onderzoekers en campussen gedefinieerd om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de wensen van alle belanghebbenden. Hierbij kan gedacht worden aan het ontwikkelen van een concreet opleiding- en ontwikkelingsplan voor de campusmedewerkers dat zich richt op de competenties die nodig zijn om open innovatieprocessen te optimaliseren. Door dit toepassingsproject zal een totaal pakket aan workshops en trainingen in concept worden ontwikkeld dat campusmedewerkers stimuleert bij het samenwerken en open innoveren. Het is hierbij belangrijk dat er verbanden worden gezocht tussen de campussen. Dit is mogelijk door trainingen te ontwikkelen die gelijktijdig door medewerkers van de verschillende campussen worden gevolgd. Door ieder jaar een toepassingsproject uit te voeren, wordt de concrete implementatie van wetenschappelijke resultaten gegarandeerd, waarbij vanzelfsprekend wordt ingespeeld op de ontwikkelingswensen van de verschillende campussen. 16 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

17 4.3 Concrete interventies Naast het uitvoeren van de toepassingsprojecten is het essentieel een aantal concrete interventies uit te voeren waardoor de bewoners van de campus(sen) vertrouwen opbouwen en zo een gezamenlijke basis creëren om open innovatie te omarmen. Door alle deelnemers systematisch van feedback te voorzien, kunnen leerprocessen in gang gezet worden en ontstaat de learning community. Het stimuleren van informele communicatie speelt hierbij een belangrijke rol. In figuur 1 zijn de ondersteunende interventies in de buitenste schil opgenomen. Tabel 1 geeft een korte toelichting op mogelijke ondersteunende interventies. Gedurende het project zullen deze ondersteunende interventies in samenspraak met het management van de verschillende Limburgse campussen worden ontwikkeld. Uitgangspunt is dat deelnemende organisaties en/of het campusmanagement de verschillende interventies bekostigen. Tabel 1: Mogelijke concrete interventies Interventie instrumenten Mogelijke doelen Visiedagen door SSF - Gezamenlijke visie concretiseren. - Eigen rol aan de orde stellen. - Alternatieve aanpakken delen en concretiseren. - Netwerk van samenwerken in kaart brengen. - Rol van MKB in de Kennis-As definiëren. Trainingen door SBE Post Graduate Education (PGE) - Creëren en behouden van kennis in de regio. - Kennis vergaren rond verandermanagement en leiderschap. - Blauwdruk van open innovatie ontwikkelen. Uitwisseling best practices binnen en tussen de campussen en met het MKB daarbuiten. - Informele communicatie stimuleren door bijv. storytelling, themalunches, versnellingstafels, of een congres rond een specifiek thema. - Technologische mogelijkheden / community benutten om kennisdeling en leerprocessen te stimuleren. Innovatie assistent - Creëren en behouden van kennis in de regio. - Tijdelijk plaatsen van afstudeerder Universiteit Maastricht om gedefinieerd open innovatie te begeleiden. 17

18 4.4 Vier elkaar aanvullende onderzoeksprojecten Het hier voorgestelde onderzoeksprogramma omvat vier elkaar aanvullende onderzoeks- en monitoringsprojecten om mogelijkheden tot sociale innovatie in de Kennis-As Limburg te analyseren. Deze projecten richten zich op de volgende thema s en analyseniveaus: - Cluster ontwikkeling (macro niveau). - Strategische en organisatorische aspecten van open innovatie (niveau van de bedrijven). - Competentieontwikkeling en het lerende vermogen van de campusmedewerkers (niveau van de medewerkers). - Het open innovatie ecosysteem (macro-, bedrijfs- en medewerkersniveau). Hieronder wordt de opzet van deze vier projecten en de daarbij betrokken onderzoekers nader uitgewerkt. Project 1: Cluster ontwikkeling Dit onderzoeksproject richt zich op diverse aspecten van sociale innovatie op het niveau van de clusters. Specifieke deelprojecten zijn onder andere: - Het bestuderen van de toegevoegde waarde die de clustervorming heeft voor de economische ontwikkeling van de regio; - Optimalisering van samenstelling en aansturing van corporate campussen versus academische campussen. De ontwikkeling van de Chemelot Campus verschilt van de Maastricht Health Campus, Smart Services Hub en de Greenport Campus, omdat Chemelot ontwikkeld wordt op een bedrijventerrein rondom een corporate R&D organisatie, waarbij de primaire aansturing plaatsvindt vanuit de bedrijven in plaats van vanuit de academische wereld. In feite is dit een unieke sociale innovatie waarvan het potentieel onbekend is. Dit deelproject richt zich daarom op de vraag wat de sterke en zwakke punten zijn van de campusontwikkeling rondom een corporate R&D centrum op een bedrijventerrein en op welke wijze hier optimaal op kan worden ingespeeld door de corporate R&D organisatie en de overige partijen op de campus; - Cross-overs tussen Chemelot Campus, Maastricht Health Campus, Greenport Venlo Campus en de Smart Services Hub. De ontwikkeling van de vier campussen bevindt zich momenteel in een verschillend stadium. Dit lijkt goede mogelijkheden te bieden voor de overdracht van de ervaringen opgedaan op de Chemelot en Greenport campussen naar de Maastricht Health Campus en de Smart Services Hub. Het onderzoek zal zich daarom richten op de vraag hoe de ontwikkeling van een open innovatie ecosysteem op de Maastricht Health Campus en de Smart Services Hub gestimuleerd kan worden door gebruik te maken van de ervaringen bij de Chemelot en Greenport Campus; - Corporate Governance en Stakeholder Management: Diverse stakeholders zijn betrokken bij de ontwikkeling van en de investeringen in deze campusinitiatieven. Dit deelproject brengt de verschillende stakeholders in kaart en bestudeert de governance structuren die tegemoet komen aan de diverse verwachtingspatronen. Parallel aan het eerste onderzoeksproject op campusniveau, vindt er een tweede onderzoeksproject plaats dat zich richt op het niveau van de bedrijven. Onderzoekers van beide onderzoeksprojecten werken nauw samen om zoveel mogelijk synergie te creëren. Dit project wordt hieronder kort geschetst. 11 Dit onderzoek bouwt verder op het proefschriftonderzoek van Dr. A. Van Gils naar het bevorderen van samenwerkingsverbanden bij het midden-en kleinbedrijf (MKB) 18 Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg

19 Project 2: Strategische en organisatorische aspecten van open innovatie Essentieel voor een effectieve en efficiënte campusontwikkeling is samenwerking die leidt tot open innovatie. Onderzoeksvragen binnen dit tweede project richten zich daarmee op de waarde-creatie en de vraag welke strategische en organisatorische aspecten daarvoor van belang zijn. Daarbij wordt nagegaan hoe R&D en de daaraan gekoppelde organisatieculturen kunnen worden aangepast om optimaal gebruik te maken van de kennisdeling tussen bedrijven op de campus en met het MKB dat niet op een van de campussen is gevestigd 11. Onderzoeksvragen binnen dit project zijn: - Op de Chemelot Campus werken grote en kleinere bedrijven samen aan ontwikkelingen op het vlak van Performance Materials, Biomedical Materials, BioSynthesis, Biobased Materials en Enabling Technologies. Voor het MKB en de start-ups is het wennen om in de corporate omgeving van DSM actief te zijn. Om samenwerking tussen MKB en grote bedrijven te stimuleren en het leren van elkaar te bevorderen, heeft het onderzoek als doel om stuurelementen te ontwikkelen die de samenwerking tussen de bedrijven op Chemelot Campus en de samenwerking met het MKB in de keten faciliteren. Bedrijven op de campus en daarbuiten kunnen sneller innoveren en groeien door maximaal gebruik te maken van de vele potentiële synergievoordelen en de fysieke nabijheid van relevante expertise. Daarbij zal er in het bijzonder aandacht zijn voor de vraag welke alliantievaardigheden en -eigenschappen er op bedrijfsniveau gewenst zijn en op welke wijze deze vaardigheden kunnen worden versterkt. Dit onderzoek kan vervolgens ook toegepast worden bij de Maastricht Health Campus, de Smart Services Hub en de Greenport Campus. - Culturele processen, waarbij we kunnen denken aan waarden, normen en overtuigingen, spelen een belangrijke rol bij het ontstaan van creativiteit maar vooral ook van innovatie. - Binnen dit project gaat het daarbij om de volgende issues. Wat is de meest optimale organisatiecultuur om open innovatie te stimuleren op de campussen en met het MKB dat niet op de campus gevestigd is? Wat kunnen organisaties daar zelf aan bijdragen, bijvoorbeeld via hun HRM-beleid? - Naast samenwerking tussen bedrijven is de interactie met kennisinstellingen belangrijk. Dit project zal zich daarom ook richten op de vraag hoe kennisinstituten waarde kunnen creëren voor de bedrijven op de verschillende campussen. In nauwe samenwerking met de eerste twee onderzoeksprojecten op campusniveau en op het niveau van de bedrijven vindt er een derde onderzoeksproject plaats op het niveau van de campusmedewerkers. Zij zijn uiteindelijk degenen die open innovatie moeten gaan realiseren. Dit project wordt hieronder kort geschetst. 19

20 Project 3: Competentieontwikkeling en het lerende vermogen van de campusmedewerkers Vanuit diverse projecten samen met en/of gefinancierd door externe organisaties, hebben het Netwerk Sociale Innovatie, het onderzoeksinstituut ROA en het departement ERD academische kennis opgebouwd en projecten ondersteund over formeel en informeel leren, alsook over de competentieontwikkeling van professionals in organisaties. Onderzoekers van ROA hebben onder meer HRM interventiestudies bij Vodafone en Philips opgezet, gericht op het in kaart brengen van het rendement van training en het aanwakkeren van het bewustzijn over het belang van leren en het lerende vermogen van medewerkers. Voortbouwend op de bestaande wetenschappelijke kennis richt het huidige PhD project zich op volgende deelaspecten: - Om (open) innovatie te versnellen is het belangrijk om de innovatieve en ondernemende competenties van de campusmedewerkers verder te ontwikkelen. Dit project richt zich op het hiervoor vereiste Human Resource Development beleid, door veel bedrijven tegenwoordig ook aangeduid als hun Talentontwikkelingsbeleid. Daarbij ligt de focus op de competentieontwikkeling van individuele medewerkers van de organisaties die op de campus zijn gevestigd. Daarbij wordt onderzocht in hoeverre de skills en attitudes van de professionals 12 verder ontwikkeld kunnen worden om het lerende vermogen en open innovatie op de diverse campussen te stimuleren. In dit onderzoek wordt toegewerkt naar het ontwikkelen van nieuwe HRD tools die zowel de bedrijven die op een campus gevestigd zijn als het MKB daarbuiten hiervoor kunnen gebruiken. - Belangrijke aandachtspunten hierbij zijn de ontwikkeling van (1) de vakinhoudelijke competenties, (2) de ondernemerschapscompetenties en (3) de alliantievaardigheden die vereist zijn voor de samenwerking tussen de organisaties. - Het Human Resource Development beleid van de op de campussen gevestigde organisaties zal invloed hebben op het lerende vermogen van de campusmedewerkers. In dit project zal worden onderzocht hoe effectief verschillende HR tools op dit terrein zijn. Daarbij wordt ook nagegaan welke sociale innovaties kunnen bijdragen aan het optimaal stimuleren van open innovatie. Hierbij zal vooral veel aandacht zijn voor sociale innovaties die het informele leren bevorderen door het versterken van het learning-bydoing en het leren van collega s en het op een positieve manier samenwerken met potentiële concurrenten. 12 Zie NSI, The Third State of Alliance Management Study 2009, Maastricht, Kennis/As Open Innovatie in het Ecosysteem van de Kennis-As Limburg