Welstandsnota Alphen aan den Rijn Meer dan kleur alleen

Transcriptie

1 Welstandsnota Alphen aan den Rijn Meer dan kleur alleen

2

3 Welstandsnota Alphen aan den Rijn Meer dan kleur alleen Opdrachtgever: gemeente Alphen aan den Rijn Uitvoering en ontwerp: wissing stedebouw en ruimtelijke vormgeving b.v. Postbus AA Barendrecht Barendrecht, 15 april 2004

4

5 Inhoud Inleiding 1 Deel A Welstandsbeleid 5 1. Het nieuwe welstandstoezicht 5 2. Bestuurlijke aspecten beleid 7 3. Welstandstoetsing Gebruikshandleiding 19 Deel B Welstandscriteria Verkenning Algemene criteria Gebiedsgerichte criteria 49 II Historische linten en Leeswijzer 49 I Historische linten en I Historische linten en kernen 53 II Woningbouw III Woningbouw IV Strokenbouw en stempels 91 V Woningbouw VI Woningbouw na VII Bedrijven en kantoren 127 VIII Recreatie- en groengebieden 137 I Buitengebied 147 Knooppunten 159 I Hoofdinfrastructuur 171 II Ontwikkelingsgebieden Objectgerichte criteria 179 Bijlagen Verklarende woordenlijst Stratenregister Loketcriteria 221

6

7 Inleiding

8 Inleiding Gemeentegrens Inleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 2

9 Inleiding Alphen aan den Rijn is een uitzonderlijke stad, centraal gelegen in het Groene Hart. De ligging, de opbouw en ontwikkelingsgeschiedenis geven de stad en het omringende landschap een geheel eigen gezicht, een eigen sfeer en identiteit. Dat moet zo blijven en kan nog verder worden uitgebouwd. Toch gaat dat niet vanzelf. De gemeente Alphen aan den Rijn stelt zich daarom een aantal doelen inzake de ruimtelijke en functionele kwaliteit. In het ruimtelijk beleid van de gemeente is de laatste jaren de aandacht voor ruimtelijke kwaliteit sterk toegenomen. Ook in het komend decennium zal er in Alphen aan den Rijn een verdere kwaliteitsslag worden gemaakt. Dit geldt onder meer voor het stadshart en het stationsgebied, maar ook elders in de stad zal worden gewerkt aan de sfeer en het beeld van Alphen aan den Rijn. De ambitie om te werken aan de ruimtelijke en beeldkwaliteit van de stad hangt sterk samen met de groeiende aandacht voor beeldkwaliteit bij zowel de politiek als bij het publiek. De verantwoordelijkheid voor de kwaliteit van de bebouwde en onbebouwde omgeving in het algemeen en beeldkwaliteit in het bijzonder ligt bij de gemeentelijke overheid. Er zijn tal van instrumenten die de gemeente kan inzetten om de ruimtelijke kwaliteit te bevorderen. De welstandstoets is één van deze instrumenten. De gevels van gebouwen vormen samen met de openbare ruimte de dagelijkse leefomgeving van de mensen in Alphen aan den Rijn. Dat betekent dat de verschijningsvorm van een bouwwerk geen zaak is van de eigenaar alleen; elke voorbijganger wordt ermee geconfronteerd. Het welstandstoezicht werd in het begin van de twintigste eeuw ingesteld om te voorkomen dat bouwwerken de openbare ruimte zouden ontsieren. Met welstandstoezicht regisseert de gemeente, als vertegenwoordiger van het algemeen belang, het uiterlijk aanzien van de stad. Volgens artikel 12 van de Woningwet is de welstandsbeoordeling gericht op "het uiterlijk en de plaatsing van bouwwerken, zowel op zichzelf, als in verband met de omgeving of de te verwachten ontwikkeling daarvan". Bij het welstandstoezicht gaat het dus om de beoordeling van de verschillende aspecten van een ontwerp. Dit toezicht vindt plaats door het ontwerp voor te leggen aan een commissie van onafhankelijke deskundigen, de welstandscommissie, die een advies uitbrengt aan het gemeentebestuur over de vraag of een bouwaanvraag voldoet aan redelijke eisen van welstand. Door de meeste mensen wordt deze zeggenschap van de welstandscommissie goed begrepen. Er dient immers altijd een afweging te worden gemaakt tussen de individuele vrijheid (de bouwaanvraag) en het algemeen belang (de ruimtelijke kwaliteit). Maar de uitvoering van het welstandstoezicht roept veel vragen op. Daarom wordt er meer inzicht gevraagd in de criteria die bij de beoordeling worden toegepast. Men wil vooraf weten welke aspecten een rol spelen bij de welstandsbeoordeling. De welstandsnota Alphen aan den Rijn is vooral een sturend en stimulerend hulpmiddel en niet zozeer een instrument om van alles te verbieden. Voorkomen moet worden dat er gebouwen ontstaan die afbreuk doen aan de omgeving. In zo'n geval krijgt de indiener echter alle gelegenheid de plannen aan te passen. Ook dat hoort bij sturen en stimuleren. Voortaan kan ieder op elk moment opzoeken welke welstandscriteria bij de welstandsbeoordeling een rol zullen spelen. De welstandscriteria zijn duidelijk geformuleerd en afgeleid van de bestaande omgeving. Het uitgangspunt is dat ieder de waardevolle karakteristieken van zijn eigen buurt kan herkennen. Bij het ontwerpen van nieuwe gebouwen of aanpassingen van bestaande bouwwerken moet daarmee rekening worden gehouden. Wie heel afwijkende ideeën of wensen heeft, kan al vroeg in het ontwerpproces in overleg treden met de gemeente zodat snel duidelijk is of die plannen kans van slagen hebben. Inleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 3

10 Inleiding Doel en uitgangspunten van de Welstandsnota De belangrijkste doelstellingen van de welstandsnota Alphen aan den Rijn kunnen in 4 aspecten worden samengevat, waarmee nader inhoud wordt gegeven aan het welstandstoezicht, zoals dat in het voorgaande is beschreven. 1. Welstandstoezicht als instrument voor ruimtelijke kwaliteit In het ruimtelijk kwaliteitsbeleid van de gemeente Alphen aan den Rijn staat centraal dat alle ingrepen in de gebouwde en ongebouwde omgeving moeten bijdragen aan de beeldkwaliteit van de stad. Concreet betekent dit voor het welstandstoezicht dat bouwwerken minder dan voorheen alleen op zichzelf worden beoordeeld, en meer op de betekenis die ze hebben voor de omgeving. Redelijk eisen van welstand zijn niet alleen op het object gericht, maar door middel van gebiedsgerichte welstandscriteria ook op de omgevingsaspecten. 2. Het vooraf expliciteren van welstandscriteria Welstandscriteria moeten volgens de Woningwet "zo concreet mogelijk" zijn. Dit betekent niet dat in alle gevallen volledige objectiviteit mogelijk is, maar wel dat altijd zekerheid kan worden geboden over de aspecten die een rol spelen bij de welstandsbeoordeling. Door de beoordeling objectiever en meer voorspelbaar te maken wordt voorkomen dat planindieners voor verrassingen komen te staan. De welstandscriteria zijn gebaseerd op de kwaliteiten per gebied. Sommige gebieden verdragen meer vrijheid dan anderen, dat komt tot uiting in de detaillering van de welstandscriteria. 3. Heldere omschrijving van de procedures van welstandsbeoordeling Het welstandstoezicht moet objectiever en transparanter worden door een open(bare) werkwijze. Helderheid over de procedures van welstandstoetsing en wie de welstandstoetsing verricht dragen daaraan bij. 4. Bieden van een inspirerend kader Het welstandsbeleid moet een onderwerp van publieke discussie zijn en blijven. Welstandsbeleid moet geworteld zijn in de samenleving en bijdragen aan de discussie over welstand en beeldkwaliteit in Alphen aan den Rijn. Het kwaliteitsdenken van initiatiefnemers moet al in een vroeg stadium worden gestimuleerd. De gebiedsbeschrijvingen, waarderingen en criteria zullen burger, architecten en bedrijfsleven kunnen inspireren bij de voorbereiding van bouwplannen, juist in de fase dat er nog geen schets op papier staat. Inleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 4

11 Deel A Welstandsbeleid 1. Het nieuwe welstandstoezicht 2. Bestuurlijke aspecten beleid 3. Welstandstoetsing 4. Gebruikshandleiding

12 Welstandsbeleid 1. Het nieuwe welstandstoezicht Het welstandstoezicht vindt haar wettelijke grondslag in de Woningwet, doordat zij gekoppeld is aan de beoordeling van een aanvraag voor een bouwvergunning. De welstandszorg in Nederland bestaat ruim 100 jaar. In 1901 bij de totstandkoming van de Woningwet kreeg de welstandszorg een juridisch kader. Deze wet maakte het mogelijk om aan bouwplannen niet alleen technische, maar ook esthetische eisen te stellen. In de nieuwe Woningwet, die sinds 1 januari 2003 van kracht is, worden veranderingen doorgevoerd om het welstandsbeleid toegankelijker en toetsbaarder te maken. Onderhavige welstandsnota en het hierin uitgedragen beleid geeft invulling aan het toegankelijk en toetsbaarder maken van het welstandsbeleid. Net als in veel andere steden is er in Alphen aan den Rijn behoefte ontstaan aan een betere kwaliteit van de gebouwde omgeving en een goede kwaliteit van de toetsing. Op nationaal niveau doen zich een aantal ontwikkelingen voor die van invloed zijn op het Alphen aan den Rijnse welstandsbeleid. Hiertoe behoren met name een reeks aanbevelingen die zijn gedaan voor modernisering van het welstandstoezicht. Het welstandstoezicht is en blijft een belangrijk instrument voor het gemeentebestuur om invloed uit te oefenen op de kwaliteit van de leefomgeving. In het algemeen wordt het geaccepteerd dat de gemeente waakt over de openbare ruimte, die nu eenmaal in belangrijke mate wordt vormgegeven door private bouwwerken. De buitenkant van het gebouw is immers de binnenkant van de stad. Het bestaansrecht van het welstandstoezicht staat dus als zodanig nauwelijks ter discussie, maar wel de mate waarin en de wijze waarop het wordt toegepast. Het gemeentebestuur van Alphen aan den Rijn geeft daarvoor met deze welstandsnota het sturend instrument om dit te bereiken. Woningwet 2002 De welstandscommissie Alphen aan den Rijn geeft uitvoering aan de Woningwet 2002, waarin is geconcludeerd, dat voor het welstandstoezicht op zich voldoende bestaansrecht aanwezig is, ook in de 21e eeuw, maar dat het toezicht dan wel transparanter, meer voorspelbaar en "klantvriendelijker" ingericht moet worden. Een aantal onderdelen is specifiek gericht op het welstandsbeleid: - De Woningwet 2002 verruimt de categorie bouwvergunningsvrije bouwwerken en er wordt onderscheid gemaakt in lichte en reguliere bouwvergunningen. - Er geldt een wettelijke verplichting welstandscriteria vast te stellen in een welstandsnota. Indien de raad geen welstandsnota heeft vastgesteld, is geen welstandstoetsing mogelijk. Aanvragen om bouwvergunning kunnen in dat geval niet meer worden geweigerd als niet wordt voldaan aan redelijke eisen van welstand. - In de welstandsnota zal vooraf zo concreet mogelijk worden aangegeven welk inhoudelijk toetsingskader en welke welstandscriteria worden gehanteerd. - De benoemingstermijn van leden van een welstandscommissie wordt gesteld op drie jaar, met een mogelijke verlenging van maximaal drie jaar. Vergaderingen van de welstandscommissie zijn in principe openbaar. - B&W krijgen bij strijdigheid van een bouwplan met redelijke eisen van welstand de mogelijkheid de bouwvergunning toch te verlenen indien zij van mening zijn dat daarvoor zwaarwegende redenen aanwezig zijn. - B&W is jaarlijks verplicht aan de raad verantwoording af te leggen over de wijze waarop zij het welstandstoezicht hebben uitgevoerd. De welstandscommissie is verplicht verslag aan B&W uit te brengen. - De gemeenteraad kan gebieden en bouwwerken aanwijzen waar geen redelijke eisen van welstand gelden. Ook wordt het mogelijk om voor verschillende gebieden verschillende kwalitatieve welstandseisen te formuleren. Deel A 1. Het nieuwe welstandstoezicht Welstandsnota Alphen aan den Rijn 6

13 Deel A Welstandsbeleid 1. Het nieuwe welstandstoezicht 2. Bestuurlijke aspecten beleid 3. Welstandstoetsing 4. Gebruikshandleiding

14 Welstandsbeleid 2. Bestuurlijke aspecten van het welstandsbeleid Procedure welstandsnota Volgens art. 12a van de Woningwet 2002 stelt de gemeenteraad de welstandsnota vast. Dit houdt concreet in dat de welstandsnota Alphen aan den Rijn uiterlijk op 1 juli 2004 door de Raad zal moeten worden vastgesteld, omdat anders een wettelijke grondslag voor het welstandsbeleid in Alphen aan den Rijn ontbreekt. De verantwoordelijkheid voor de uitvoering van het welstandsbeleid ligt bij B&W, aangezien deze is gekoppeld aan de bevoegdheid tot afgifte van bouwvergunningen. B&W hebben bevoegdheid een bouwvergunning te weigeren indien niet wordt voldaan aan redelijke eisen van welstand. In veel gevallen speelt het advies van de onafhankelijke en deskundige welstandscommissie daarbij een rol. Bouwaanvragen en dus ook de toetsing door welstand bewegen zich continu op het raakvlak van de individuele vrijheid en het algemeen belang. Daarom is het zowel wenselijk als verplicht (artikel 12, lid 4 van de Woningwet 2002) dat de burger middels inspraak de mogelijkheid krijgt om zich over het welstandsbeleid uit te spreken. De welstandscommissie Omdat de welstandsbeoordeling een complexe aangelegenheid is, vragen B&W bij de meeste bouwplannen een deskundig en onafhankelijk advies van de welstandscommissie. De welstandscommissie kijkt naar het bouwwerk zelf en naar de inpassing in de omgeving. Het advies van de welstandscommissie is uiteindelijk één van de aspecten die een rol spelen bij de beslissing van burgemeester en wethouders om een bouwvergunning al dan niet te verlenen. Voorheen baseerde de welstandscommissie zich bij haar adviezen op enkele abstracte welstandscriteria uit de bouwverordening en de "Richtlijnen voor Welstand". Met het vaststellen van deze welstandsnota wordt dat anders. Het welstandsadvies is voortaan gebonden aan democratisch vastgestelde welstandscriteria. De gemeenteraad stelt met de welstandsnota vast waar de welstandscommissie op moet letten bij de beoordeling. Door bijvoorbeeld in de welstandsnota bepalingen over het kleurgebruik in een bepaalde wijk op te nemen, geeft de raad aan dat aspect belangrijk te vinden voor het aanzien van die wijk. Worden er geen bepalingen over kleurgebruik opgenomen dan kan de welstandscommissie dat aspect voortaan niet laten meewegen bij de beoordeling. Repressief welstandstoezicht: excessenregeling Ook bouwwerken waarvoor geen bouwvergunning hoeft te worden aangevraagd, moeten aan een minimale kwaliteit voldoen. Volgens art. 19 van de Woningwet 2002 kunnen B&W de eigenaar van een bouwwerk dat "in ernstige mate in strijd is met redelijke eisen van welstand" aanschrijven om die strijdigheid op te heffen. De criteria hiervoor moeten volgens de woningwet in de welstandsnota zijn opgenomen. Het criterium dat in Alphen aan den Rijn van toepassing is, is dat sprake moet zijn van een buitensporigheid in het uiterlijk van een bouwwerk die ook voor niet-deskundigen evident is. Het gaat hierbij dus om bouwwerken waaraan een groot deel van de mensen zich ergert. Dit kan betrekking hebben op het afsluiten van een bouwwerk voor zijn omgeving, het ontkennen of vernietigen van architectonische bijzonderheden, armoedig materiaalgebruik, toepassing van felle of contrasterende kleuren, opdringerige reclames of een grove inbreuk op wat in de omgeving gebruikelijk is. De excessenregeling is niet bedoeld om de plaatsing van een bouwwerk tegen te gaan. Het gaat hier om repressief toezicht. Jaarlijkse verslaglegging B&W zijn op basis van de Woningwet 2002 verplicht jaarlijks een verslag op te stellen voor de gemeenteraad over de wijze waarop zij met hun verantwoordelijkheid voor het uitoefenen van het welstandstoezicht, zijn omgegaan. In deze rapportage komen in ieder geval de volgende punten aan de orde: Deel A 2. Bestuurlijke aspecten beleid Welstandsnota Alphen aan den Rijn 8

15 Welstandsbeleid 2. Bestuurlijke aspecten van het welstandsbeleid - de wijze waarop B&W zijn omgegaan met de welstandsadviezen - in welke categorieën van gevallen zij de aanvraag voor een lichte bouwvergunning niet aan de welstandscommissie hebben voorgelegd en op welke wijze zij in die gevallen zelf toepassing hebben gegeven aan de welstandscriteria. - in welke categorieën van gevallen en hoe vaak zij tot een handhavingactie op basis van artikel 12 of 19 Ww zijn overgegaan. Ook de welstandscommissie stelt jaarlijks een jaarverslag op van haar werkzaamheden. Tenminste eenmaal per jaar vindt een gesprek plaats tussen vertegenwoordigers van het gemeentebestuur en de welstandscommissie. Mede op grond van de evaluatieresultaten in de jaarverslagen kan de gemeenteraad besluiten om het welstandsbeleid of de welstandscriteria, eventueel tussentijds, aan te passen. In voorkomende gevallen zullen de procedures van de gemeentelijke inspraakverordening worden gevolgd. Bestemmingsplannen Op het grondgebied van de gemeente Alphen aan den Rijn zijn ca. 85 bestemmingsplannen van toepassing. De meeste van deze plannen kennen geen directe welstandsaspecten en is de toelichting op het bestemmingsplan summier waar het gaat om beeldkwaliteit en welstand. In de komende tijd zullen een aantal van de bestemmingsplannen worden geactualiseerd. Het verdient aanbeveling daarbij expliciet aandacht te besteden aan de welstandsaspecten van de betreffende gebieden en te verwijzen naar de welstandsnota. Tevens bestaat de mogelijkheid om in het kader van het vooroverleg artikel 10 Bro de welstandscommissie als overlegpartner te laten reageren op bestemmingsplannen. Bestemmingsplannen zijn van groot belang voor de welstandstoetsing omdat zij daarvoor in belangrijke mate de randvoorwaarden scheppen. De raakvlakken tussen het bestemmingsplan en het welstandsbeleid liggen zowel op het niveau van de beleidsuitvoering als op het niveau van de beleidsontwikkeling. Zo blijkt in de praktijk van de welstandstoetsing nog regelmatig onduidelijkheid te bestaan over de ruimte die een bestemmingsplan biedt voor een welstandsoordeel. Relatie welstandsbeleid en bestemmingsplannen: waar ligt het primaat Volgens de gewijzigde Woningwet 2002 moeten alle in het kader van het welstandstoezicht te hanteren criteria in een welstandsnota worden opgenomen*. Zonder welstandsnota is geen welstandstoetsing meer mogelijk. Dit betekent dat buiten de welstandsnota om geen welstandscriteria kunnen worden vastgelegd en dat bestemmingsplannen niet (meer) de geijkte plaats zijn voor het vastleggen van welstandsbepalingen. Het primaat voor de vastlegging van welstandscriteria ligt dus bij het welstandsbeleid. In de praktijk van de welstandadvisering doen zich situaties voor waarin discussie mogelijk is over de vraag welke ruimte het bestemmingsplan biedt voor een welstandsoordeel. * art. 12a Woningwet Deel A 2. Bestuurlijke aspecten beleid Welstandsnota Alphen aan den Rijn 9

16 Welstandsbeleid 2. Bestuurlijke aspecten van het welstandsbeleid De vraag is ook hier waar het primaat ligt, zeker wanneer sprake is van strijdigheid van bepalingen uit het bestemmingsplan en criteria uit de welstandsnota. Volgens vaste jurisprudentie en het nieuwe artikel 12, lid 3 van de Woningwet 2002** is het uitgangspunt dat de welstandstoets zich richt tot de bebouwingsmogelijkheden die het bestemmingsplan biedt en dat welstandstoezicht niet mag leiden tot een geheel of gedeeltelijk tenietgaan van de bebouwingsmogelijkheden. Het primaat ligt in dit soort situaties dus in principe bij het bestemmingsplan. Alleen als het bestemmingsplan "meer keuze" open laat tussen de verschillende mogelijkheden om de bouw te realiseren, is het bestuur - met inachtneming van de uitgangspunten van het bestemmingsplan - vrijer in de welstandsbeoordeling***. Beeldkwaliteitsplannen Voor belangrijke ontwikkelingsgebieden wordt gebruik gemaakt van het instrument "beeldkwaliteitsplan". Deze planvorm geeft de uitgangspunten aan voor het te ontwikkelen stedenbouwkundig en architectonisch ontwerp. Het is een op locatie en opgave afgestemd referentiekader voor de vormgeving. Buiten de welstandsnota om mogen ingevolge de Woningwet 2002 geen welstandscriteria worden vastgesteld. Voor zover nu reeds beeldkwaliteitsplannen van kracht zijn, zullen deze beschouwd worden als een welstandsnota, indien het plan qua inhoud voldoet aan de in artikel 12a Woningwet 2002 gestelde eisen, het plan door de gemeenteraad is goedgekeurd en ten aanzien van de vaststelling inspraak conform de gemeentelijke inspraakverordening is verleend. Indien een beeldkwaliteitsplan hieraan niet voldoet dan zal dat plan opgenomen moeten worden in de welstandsnota. Voor beeldkwaliteitsplannen die wel aan de criteria voldoen, wordt met een verwijzing daarnaar volstaan. ** Artikel 12, lid 3 van de Woningwet 2002 luidt: "Voorzover de toepassing van de criteria, bedoeld in artikel 12 a (dat zijn dus de welstandscriteria) leidt tot strijdigheid met het bestemmingsplan of met de in de bouwverordening opgenomen voorschriften van stedenbouwkundige aard, die criteria buiten toepassing blijven". Zie ook Welstandstoezicht juridisch getoetst, Nijmeijer, *** ARRS 18 februari 200, AB 2000, met noot Nijmeijer. Hier komt uitvoering de relatie tussen welstand en bestemmingsplan aan de orde. Deel A 2. Bestuurlijke aspecten beleid Welstandsnota Alphen aan den Rijn 10

17 Deel A Welstandsbeleid 1. Het nieuwe welstandstoezicht 2. Bestuurlijke aspecten beleid 3. Welstandstoetsing 4. Gebruikshandleiding

18 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing In de welstandsnota worden verschillende categorieën bouwwerken behandeld. Deze komen voort uit de bouwvergunningsprocedure zoals die in de Woningwet 2002 is vastgesteld. Daarin is sprake van drie categorieën onderscheiden, te weten: - Vergunningvrije bouwwerken; - Licht vergunningplichtige bouwwerken - Regulier vergunningplichtige bouwwerken. Daarnaast worden er in deze welstandsnota verschillende categorieën van gebieden aangewezen, waarin een meer of minder zware welstandstoetsing wordt gevoerd. Naast het aanwijzen van gebieden zijn in het kader van de welstandsbeoordeling welstandscriteria nodig. Deze criteria dienen zo concreet mogelijk te zijn en zoveel mogelijk van te voren geëxpliciteerd worden. Hierbij wordt onderscheid gemaakt in typen welstandscriteria: - Algemene criteria: deze liggen ten grondslag aan iedere bouwplanbeoordeling. Fungeren daarnaast als 'vangnet' wanneer een bouwplan gemotiveerd afwijkt van de gebiedsgerichte criteria; - Gebiedsgerichte criteria: specifieke aan bebouwing in verschillende deelgebieden gerelateerde criteria. Gelden voor bouwvergunningplichtige bouwwerken; - Thematische uitwerkingen: gelden aanvullend op de gebiedsgerichte criteria voor specifieke bouwwerken zoals monumenten, historische boerderijen en masten of specifieke plekken; - Sneltoetscriteria: algemeen geldende met name kwantitatieve criteria voor licht bouwvergunningplichtige bouwwerken. Deze sneltoetscriteria gelden eveneens voor een vrijwillige toetsing van vergunningsvrije bouwwerken. 3.1 Bouwvergunningprocedure Als gevolg van de Woningwet 2002 heeft de bouwvergunningprocedure een ingrijpende verandering ondergaan. De huidige categorie meldingsplichtige bouwwerken is komen te vervallen. In de bouwvergunningprocedure worden drie categorieën onderscheiden, te weten:. Vergunningvrije bouwwerken;. Licht vergunningplichtige bouwwerken. Regulier vergunningplichtige bouwwerken. Vergunningvrije bouwwerken Deze categorie is van toepassing op verschillende kleine bouwwerken, zoals garages, schuurtjes, dakkapellen, aan- en uitbouwen, zonnecollectoren en (schotel)antennes. Binnen bepaalde afmetingen en onder bepaalde omstandigheden zijn deze vergunningvrij. Ze worden niet onderworpen aan de voorschriften van de gemeentelijke Bouwverordening, het bestemmingsplan en de welstandstoetsing. De bebouwing dient wel te voldoen aan de eisen uit het Bouwbesluit, maar er wordt niet preventief op getoetst. Bouwwerken in van rijkswege beschermde stads- en dorpsgezichten zijn nooit vergunningvrij. Het gaat hierbij om bouwwerken in, op, aan of bij een monument waarbij "bij" wordt gedefinieerd als zijnde in de directe omgeving van het monument (dat wil zegen op het betreffende perceel). Een belangrijk uitgangspunt bij het vergunningvrije bouwen is de voorkant-achterkant benadering. Dit houdt in dat vanuit de optiek van stedenbouw en welstand verschil bestaat tussen het bouwen aan de voorkant en aan de achterkant van een bouwwerk. Bouwen aan de voorkant is voor veel meer mensen zichtbaar dan bouwen aan de Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 12

19 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing achterkant. De voorkant maakt deel uit van de openbare ruimte van de stad en is daarom kwetsbaarder dan de achterkant; de achterkant heeft een veel meer privaat karakter en kan meer vrij gelaten worden. De voorwaarden waaronder een bouwwerk uit de bovengenoemde groep vergunningvrij is, komen veelal zeer globaal geformuleerd neer op:. het bouwwerk wordt niet aan, in of bij de voorgevel gebouwd; de kant van het gebouw die grenst aan de openbare ruimte;. plaatsing gebeurt niet in een beschermd stadsgezicht (op grond van de Monumentenwet beschermd), niet aan of bij monumenten en niet aan of bij niet voor permanente bewoning bestemde woningen;. het bouwwerk is niet te hoog, breed of diep in verhouding tot het gebouw waar het aan of bij wordt gebouwd. Vergunningplichtige bouwwerken Is een bouwwerk niet vergunningvrij, dan is het vergunningplichtig. Met de nieuwe Woningwet bestaat er een lichte en een reguliere procedure. Het betreft hier kleinschalige bouwwerken zoals dakkapellen, aan- en uitbouwen, bijgebouwen e.d. Per Algemene Maatregel van Bestuur van Rijkswege (13 juli 2002) is een lijst gegeven van bouwwerken die behoren tot de lichte bouwvergunningprocedure. Bij deze lichte procedure mag de afhandeling maximaal zes weken duren (mits er geen aanhoudingsgronden gelden). Bij overschrijding van deze termijn wordt een vergunning van rechtswege verleend. Ook voor deze categorie is een voorkant- achterkant benadering relevant. Tevens geldt voor deze bouwwerken dat ze niet in een beschermd stadsgezicht zijn geplaatst, en niet aan of bij monumenten en niet aan of bij niet voor permanente bewoning bestemde woningen. Ten behoeve van de toetsing van plannen die voor deze procedure in aanmerking komen heeft de gemeente 'loketcriteria' opgesteld. De loketcriteria zijn minimale visuele kwaliteitseisen en gelden dus voor aan- en uitbouwen, bijgebouwen en overkappingen, erfafscheidingen, dakkapellen, etc. De criteria zijn zeer objectief geformuleerd. Als een plan aan de loketcriteria voldoet kan de bouwvergunning snel verleend worden. Een groot voordeel voor de indiener van een plan is dat deze vooraf moet kunnen zien of het plan in de criteria past en de bouwvergunning binnen korte tijd rond is. In plaats van de loketcriteria kan de gemeente ook bepalen dat een bouwwerk voldoet als dat identiek is aan een 'trendsetter', een door welstand goedgekeurd bouwwerk van hetzelfde type. In beschermde stadsgezichten geldt dat ingrepen die elders vergunningvrij zijn tenminste onder de lichte bouwvergunningsprocedure vallen. Reguliere bouwvergunningprocedure Deze reguliere bouwvergunningprocedure geldt voor alle bouwwerken die niet vergunningvrij zijn of niet onder de lichte procedure vallen. Aanvragen om een reguliere vergunning worden preventief getoetst aan het bestemmingsplan, het Bouwbesluit, de bouwverordening en aan redelijke eisen van welstand. Aanvragen worden dus altijd voorgelegd aan de welstandscommissie. De procedure, toetsingscriteria en afhandelingstermijnen voor aanvragen van een reguliere bouwvergunning zijn gelijk aan 12 weken + eenmalig 6 weken verlenging door B&W. 3.2 Gebiedsgericht welstandsbeleid Gebiedsgericht welstandsbeleid is vervat in gebiedsgerichte criteria voor regulier vergunningsplichtige bouwwerken en in gebiedsgerichte sneltoetscriteria voor lichtvergunningsplichtige bouwwerken. Voor elk van de gebieden worden de kenmerken en karakteristieken beschreven. Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 13

20 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing Daarbij gaat het onder meer om de volgende aspecten: - de ruimtelijke karakteristiek en samenhang; - de architectonische kwaliteiten; - de dynamiek van de bouwopgave; - en de wijze waarop bovenstaande zaken binnen de gemeente worden beleefd en gewaardeerd. Strijdigheid met de gebiedsgerichte criteria De gebiedsgerichte criteria zijn algemeen geldend voor de regulier vergunningsplichtige bouwwerken in een bepaald gebied. Er zijn echter uitzonderingssituaties denkbaar waar deze algemeen geldende gebiedsgerichte criteria ontoereikend, onbruikbaar of niet van toepassing zijn. Onderstaand zijn deze gevallen aangegeven en worden bepaalde toepassingsregels gehanteerd. Deze toepassingsregels zijn algemeen geldend in alle gebiedstypen. In bijzondere situaties wanneer een bouwplan afwijkt van de gebiedsgerichte criteria, maar door schoonheid, bijzonderheid, architectuur of structuur wél aan redelijke eisen van welstand voldoet, zal worden getoetst aan de "Algemene Criteria". De initiatiefnemer, ontwerper of architect zal in dit geval gemotiveerd moeten aantonen waarom het plan op die plek wél architectonisch-stedenbouwkundig verantwoord is. Toepassingsregels voor gebiedsgerichte criteria - Voor percelen gelegen binnen meerdere gebiedstypen geldt het gebiedstype waarbinnen de huisnummering van die percelen, zoals vastgelegd op de gemeentelijke huisnummerkaart, is gelegen; - Licht-bouwvergunningsplichtige bouwwerken die onderdeel uitmaken van een totaal bouwplan (regulier vergunningsplichtig) worden getoetst aan de gebiedsgerichte criteria; Strijdigheid met de algemene criteria Als een plan zowel in strijd is met de gebiedsgerichte als de algemene criteria, maar als B&W het plan toch aanvaardbaar achten, dan geldt de inherente afwijkingsbevoegdheid. Criteria zijn immers beleidsregels (art. 12a lid Woningwet 2003). Hiervan kan naar zijn aard in bijzondere gevallen en mits gemotiveerd afgeweken worden (zie art. 4:84 Algemene wet bestuursrecht). Verschillende niveaus van welstand In het voorgaande is uiteengezet dat er in de bouwvergunningprocedure een drietal categorieën bouwwerken worden onderscheiden. Daarnaast heeft de gemeente Alphen aan den Rijn er voor gekozen om ook de plek waar het bouwwerk staat van invloed te laten zijn op de mate van toetsing van het bouwwerk door de welstandscommissie. Alphen aan den Rijn wenst meer aandacht voor welstand en beeldkwaliteit waar dat echt nodig is, maar anderzijds zal er in de beeldkwaliteit meer vrijheid worden geboden waar dat kan. Deze keuze is gestoeld op een afweging van gebiedskwaliteiten. In zijn algemeenheid geldt daarbij dat naarmate de waardering voor een bepaald gebied, gecombineerd met een bepaalde samenhang tussen cultuurhistorie, stedenbouw en architectuur, hoger is, een hoger niveau van welstand gehanteerd wordt. Hiertoe wordt een gebiedsgericht beleid vastgesteld middels een aanwijzing van welstandsniveaus: Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 14

21 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing - Gebieden met een bijzonder welstandsregime; - Gebieden met een regulier welstandsregime; - Gebieden met een basisniveau van welstand; - Welstandsvrije gebieden (komen in Alphen aan den Rijn niet voor). In algemene zin kan worden gesteld dat deze kenmerken op het basisniveau van welstand op hoofdlijnen worden beoordeeld, bij het regulier niveau van welstand tevens op hun specifieke samenstellende delen en bij het bijzonder niveau van welstand hiervoor de wijze van detaillering wordt toegevoegd. De welstandsniveaus bepalen de mate van sturing van het welstandstoezicht. Hoe hoger de kwaliteitsambities voor een bepaald gebied zijn, hoe meer aandacht de formulering van de welstandscriteria krijgt en hoe explicieter ze zijn, maar ook hoe zwaarder de argumentatie van de ingreep door de initiatiefnemer en de ontwerper in het welstandsadvies zal meewegen en hoe meer handhaving bestuurlijke prioriteit krijgt. Welstandvrij Om uiteenlopende redenen kunnen gebieden welstandsvrij worden gemaakt. Dit is denkbaar in gebieden die een zeer privaat karakter hebben (bedrijventerreinen) of een experimenteel karakter. Bij nieuwe ontwikkelingen zal de gemeente steeds afwegen of daarin de mogelijkheid van welstandsvrij bouwen kan worden opgenomen. Basisniveau van welstand Bij het basisniveau van welstand wordt de toets door welstandstoezicht beperkt tot die aspecten die te maken hebben met de situering van het bouwwerk (rooilijn, zijdelingse afstand, oriëntatie), de hoofdvormen van het bouwwerk (bouwmassa, bouwhoogte,kapvorm en kaprichting), de schaal en geleding van het gebouw, het overwegende materiaalgebruik en de gebruikte kleurtoon. De toets is vooral gericht op het gebouw als geheel in relatie tot zijn omgeving. Het welstandstoezicht is in deze gebieden beperkt tot het handhaven van de basiskwaliteiten. Dit basisniveau van toetsen wordt toegepast in gebieden waar de bestaande ruimtelijke structuur relatief veel kan verdragen. Afwijkingen en ingrepen hebben hier minder grote gevolgen voor de ruimtelijke kwaliteit. Er zal bij de toets niet gedetailleerd op architectonische kwaliteit worden beoordeeld. Regulier welstandsniveau In gebieden waarvoor het regulier welstandsniveau van toepassing is, wordt naast de criteria uit de basistoets ook getoetst op aspecten die te maken hebben met de gevelaanzichten en de belangrijkste detailleringen van het bouwwerk. Het bouwwerk wordt dus uitgebreider en op de architectonische kwaliteiten beoordeeld. Daarbij wordt gelet op kenmerkende massaverhoudingen, schaal en maat, plaatsing van gevelelementen in het vlak, verticaliteit/horizontaliteit, hiërarchische verhoudingen tussen gevelelementen onderling en de vormgeving van gevelelementen. Ook wordt gelet op de specifieke materiaalkeuze en de materiaalkleur van de hoofdvlakken. Dit regulier niveau van welstand is gericht op het handhaven van bestaande karakteristieken en kwaliteiten. Nieuwe ontwikkelingen vragen om een zorgvuldige afstemming. De kwaliteit moet bijdragen aan de bestaande karakteristiek en samenhang. Bouwopgaven mogen daaraan op eigen wijze invulling geven. Dit regime zal worden toegepast in gebieden waar de ruimtelijke kwaliteit en samenhang van belang zijn, maar die ook enige dynamiek kunnen verdragen. Bijzonder welstandsniveau Bij het bijzonder niveau van welstand wordt het bouwwerk ook op detailaspecten beoordeeld. Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 15

22 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing Naast de eerder genoemde criteria wordt dan ook gelet op de materiaalverwerking, de specifieke materiaalkeuze en de verdere detaillering van de architectuur in de vorm van gevelafwerking, ornamenten, voegvormen en -kleur, aanduiding van bewegende delen in kozijnen, muurankers en muurschotels. Daarbij is afstemming, consistentie, evenwicht en samenhang in materiaal, kleur en detaillering een criterium. Dit niveau van welstandstoezicht beperkt zich tot gebieden waar de combinatie van ruimtelijke kwaliteiten en samenhang en de aanwezige of verwachte dynamiek van de bouwopgaven vragen om extra aandacht voor de ruimtelijke kwaliteit. In deze gebieden zullen naast het welstandsbeleid aanvullende ruimtelijke beleidsinstrumenten moeten bijdragen aan de te bereiken ruimtelijke kwaliteiten. Welstandsniveau Bijzonder Regulier Basis Omgeving - Context - Woningschakeling - Context - Woningschakeling - Context Bouwwerk - Karakteristiek - Massaopbouw - Compositie gevel - Karakteristiek - Massaopbouw - Compositie gevel - Massaopbouw Kleur/materiaal - Materialisering - Kleurgebruik - Materiaal en kleur van hoofdvlakken - Overwegend materiaalgebruik en kleurtoon Detail - Kozijn- en raamindeling - Beeldbepalende detaillering Soms - Beeldbepalende detaillering N.v.t. 3.3 Welstandsbeleid voor kleine bouwplannen Voor het bepalen van vergunningsvrije of licht-vergunningsplichtige bouwwerken is het belangrijk om duidelijkheid te hebben in de zogenaamde voor- en achterkant situaties. Voor- en achterkant benadering (BBIb) Eén van de uitgangspunten bij het bepalen of een bouwwerk vergunningsvrij dan wel licht-vergunningsplichtig is, is de zogenaamde voor- en achterkant benadering (zie toelichting op het Besluit Bouwvergunningsvrije en licht-bouwverguningplichtige bouwwerken (BBIb)). Deze benadering houdt in dat er met het oog op stedenbouw en welstand in een aantal gevallen verschil moet worden gemaakt tussen het bouwen aan de overkant of aan de achterkant van een bouwwerk. Vanuit welstandsoptiek is het bouwen aan de voorkant in het algemeen kwetsbaarder dan het bouwen aan de achterkant. Onder voorkant wordt in dit verband verstaan de voorgevel, het voorerf en het dakvlak aan de voorzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voorzover die zijde (zijdelings) gekeerd is naar de weg of het openbaar groen. Onder achterkant wordt in dit verband verstaan de achtergevel, het achtererf en het dakvlak aan de achterzijde van een gebouw; de zijgevel, het zijerf en het dakvlak aan de zijkant van een gebouw voorzover die zijde (zijdelings) niet gekeerd is naar de weg of het openbaar groen. Het begrip "weg" wordt nader verklaard in de Wegenverkeerswet. Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 16

23 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing Bij het begrip "openbaar groen" moet worden uitgegaan van hetgeen daaronder in het normale spraakgebruik wordt verstaan, zoals parken, plantsoenen en speelveldjes, die het gehele jaar (of een groot deel van het jaar) voor het publiek toegankelijk zijn. "Gekeerd naar de weg of het openbaar groen" impliceert dat er tussen het gebouw of het erf en de weg of het openbaar groen een directie feitelijke relatie is. Die relatie is er niet wanneer zich tussen het gebouw of het erf en de weg of het openbaar groen andere begrenzende elementen aanwezig zijn, zoals het erf van de buren, bos (bij)gebouwen of water. Dit betekent dat bijvoorbeeld bij een sloot als scheidend element, de zijkant gekeerd naar de weg of het openbaar groen een achterkant wordt in plaats van een voorkant. Met het oog op behoud van kwaliteit worden bouwwerken aan de voorkant altijd kritischer beoordeeld. In de sneltoetscriteria is daarom voor een aantal bouwwerken onderscheid gemaakt tussen bouwwerken aan de voorkant en aan de achterkant. Voor dakkapellen, aan- en uitbouwen, bijgebouwen en overkappingen is in de welstandscriteria onderscheid gemaakt in criteria voor de voor- en achterkant, zoals deze begrippen in het BBIb zijn vastgelegd. Met de hiervoor opgenomen definities wordt overigens nog niet de vraag beantwoord welke gegevens nu als voor-, achter- en/of zijgevel moeten worden aangemerkt. Voor het antwoord op die vraag is bepalend welke gevel in het concrete geval als voorgevel moet worden beschouwd. Wanneer is vastgesteld welke gevel de voorgevel is, kan vervolgens eenvoudig worden bepaald welke gevel de achtergevel is en dus ook welke gevels zijgevels zijn. Er zijn gevallen denkbaar waarin discussie kan ontstaan. In dergelijke gevallen wordt voor het bepalen welke gevel de voorgevel is, primair afgegaan op de ligging van de voorgevelrooilijn, zoals die in het bestemmingsplan of in de bouwverordening is aangegeven. Als ook dan nog twijfel bestaat, zal de feitelijke situatie doorslaggevend zijn voor de vraag waar zich de voorgevel bevindt. Mede aan de hand van de jurisprudentie kunnen daarvoor de systematiek van huisnummering (waar zich het huisnummer bevindt), de zijde van het gebouw waar zich de voordeur of hoofdingang bevindt, de plaats waar de brievenbus is aangebracht en de plaats waar zich de hoofdontsluiting van het perceel bevindt als aanknopingspunten worden gehanteerd. Voor de goede orde wordt erop gewezen dat voor de toepassing van dit besluit een gebouw slechts één voorgevel heeft. Onder verwijzing naar de jurisprudentie inzake het bouwvergunningsvrij bouwen bij hoekwoningen kan dus niet gesteld worden dat een hoekwoning, waarbij sprake is van twee voorgevelrooilijnen, ook twee voorgevels heeft. Precedentwerking In vele gevallen wordt door de aanvrager verwezen naar eerder uitgevoerde en dus vaak goedgekeurde bouwwerken. Een dergelijk bouwwerk kan als precedent werken voor overige bouwplannen. Dit levert voornamelijk bij uitgevoerde bouwwerken, die achteraf niet voldoen aan redelijke eisen van welstand, problemen op. Hierdoor wordt de ongewenste willekeur van de welstandscommissie alleen maar versterkt. Door een gebiedsgericht beleid te voeren kan de gemeente voor een groot deel beargumenteerd afwijken van de verwijzingen naar eerder uitgevoerde bouwwerken. Bouwaanvragers kunnen dan alleen nog verwijzen naar eerder uitgevoerde bouwwerken in de omgeving. Dit sluit niet alleen precedentwerking uit. Ook in de directe omgeving zijn vaak voorbeelden aan te dragen die niet voldoen aan redelijke eisen van welstand. Het op deze manier uitsluiten van precedentwerking van "slechte" voorbeelden in dan ook een illusie. Nieuw beleid is maatgevend (uitsterf-regeling) De gemeente Alphen aan den Rijn heeft gekozen om het nieuwe welstandsbeleid als richtinggevend vast te stellen. Eerder toegestane bouwwerken kunnen niet verwijderd worden maar zullen langzamerhand verdwijnen (uitsterven) doordat het nieuwe welstandsbeleid bepalend is. Het door bouwaanvragers verwijzen naar deze eerder toegestane exemplaren gaat niet meer op, de gemeente heeft namelijk een duidelijk stand- Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 17

24 Welstandsbeleid 3. Welstandstoetsing punt ingenomen. Het nieuwe beleid ten aanzien van bouwplannen is daarom wel duidelijk vertaald in criteria waaraan de consequentie getoetst zal worden. Als er alsnog wordt afgeweken van de opgenomen criteria dient dat goed beargumenteerd te worden. Deze afwijkingen zullen bovendien beschouwd worden als nieuwe uitzonderingen of mogelijkheden. 3.4 Thematisch welstandsbeleid Voor specifieke bouwwerken of bouwwerken op specifieke locaties zijn aanvullende criteria opgesteld. Per thema is aansluiting gezocht bij het ruimtelijke kwaliteitsbeleid en de gewenste ontwikkelingen. Naast het benoemen en onderscheiden van verschillende deelgebieden kent elke gemeente en regio ook haar specifieke gebouwen, gebouwtypen en bouwwerken op specifieke locaties. De gemeente Alphen aan den Rijn benoemt gebouwtypen en bouwwerken die zo gebiedseigen zijn, een specifieke functie hebben of als object op zich beeldbepalend zijn, dat daarvoor afzonderlijke criteria kunnen worden opgesteld. Daarnaast zijn er bepaalde plekken, zoals een dorpsrand, een entree, een verblijfsrecreatiegebied, of een park die bijzondere aandacht vragen. Deze thematische bebouwingstypen zijn uitgewerkt in Deel B - Hoofdstuk 4 van deze nota. Voor specifieke gebouwtypen en bouwwerken geldt dat de criteria altijd in samenhang gezien moeten worden met de gebiedsgerichte welstandscriteria waarin het bouwwerken wordt geplaatst. Deel A 3. Welstandstoetsing Welstandsnota Alphen aan den Rijn 18

25 Deel A Welstandsbeleid 1. Het nieuwe welstandstoezicht 2. Bestuurlijke aspecten beleid 3. Welstandstoetsing 4. Gebruikshandleiding

26 Welstandsbeleid 4. Gebruikshandleiding Gebruik In dit hoofdstuk zijn de criteria ten behoeve van de welstandstoets van de gemeente Alphen aan den Rijn uitgewerkt. Deze criteria zijn in belangrijke mate gestoeld op een gebiedsgerichte benadering. Er worden verschillende typen criteria onderscheiden. Aan welke criteria een bouwplan getoetst wordt, hangt af van het soort gebied en het type bouwwerk. Met behulp van de Amvb 'Bouwvergunningsvrije en lichtbouwvergunningsplichtige bouwwerken' kan worden bepaald of een bouwaanvraag vergunningsvrij, licht- dan wel regulier vergunnigsplichting is. De welstandstoets vormt een onderdeel van de bouwvergunningsprocedure. In de gemeente worden de volgenden typen criteria onderscheiden: - Algemene criteria: deze liggen ten grondslag aan iedere bouwplanbeoordeling. Fungeren daarnaast als 'vangnet' wanneer een bouwplan gemotiveerd afwijkt van de gebiedsgerichte criteria; - Gebiedsgerichte criteria: specifieke aan bebouwing in verschillende deelgebieden gerelateerde criteria. Gelden voor bouwvergunningplichtige bouwwerken; - Thematische uitwerkingen: gelden aanvullend op de gebiedsgerichte criteria voor specifieke bouwwerken zoals monumenten, historische boerderijen en masten of specifieke ; - Sneltoetscriteria: algemeen geldende met name kwantitatieve criteria voor licht bouwvergunningplichtige bouwwerken. Deze sneltoetscriteria gelden eveneens voor een vrijwillige toetsing van vergunningsvrije bouwwerken. Om te voorkomen, dat men achteraf geconfronteerd wordt met redelijke eisen van welstand kan een initiatiefnemer van een te bouwen vergunningsvrije bouwwerk dit vrijwillig toetsen aan redelijke eisen van welstand. De gebiedsgerichte criteria kunnen dan dienen als adviserend toetsingskader. Overzicht: Welstandstoets in drie stappen Stap 1: Ga na welke "vergunning"-status het bouwwerk heeft. Het bepalen van de status van de vergunning is de eerste stap om te kunnen vaststellen of, en zo ja, op welke wijze de welstandstoetsing zal plaatsvinden. In de Woningwet en de AmvB vergunningsvrije bouwwerken is het volgende onderscheid gemaakt: 1. Vergunningvrije bouwwerken 2. Licht vergunningplichtige bouwwerken 3. Regulier vergunningplichtige bouwwerken. Stap 2: Bepaal de status van het gebied. In de welstandsnota Alphen aan den Rijn wordt aangegeven welk niveau van welstandstoetsing in een bepaald gebied verlangd wordt. Er zijn in principe drie niveaus: 1. Basisniveau van welstand Bij het basisniveau van welstand wordt de toets door welstandstoezicht beperkt tot die aspecten die te maken hebben met de situering van het bouwwerk (rooilijn, zijdelingse afstand, oriëntatie), de hoofdvormen van het bouwwerk (bouwmassa, bouwhoogte,kapvorm en kaprichting), de schaal en geleding van het gebouw, het overwegende materiaalgebruik en de gebruikte kleurtoon. 2. Reguliere welstandsgebieden Hieronder vallen de gebieden die vanuit het perspectief van de gehele gemeente, geen zware toetsing nodig hebben, maar waar er wel aanleiding is om alert te blijven op de ruimtelijke kwaliteit. In gebieden waarvoor het regulier welstandsniveau van toepassing is, wordt naast de criteria uit de basistoets ook getoetst op aspecten Deel A 4. Gebruikshandleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 20

27 Welstandsbeleid 4. Gebruikshandleiding die te maken hebben met de gevelaanzichten en de belangrijkste detailleringen van het bouwwerk. 3. Bijzondere welstandsgebieden Het gaat hier om gebieden, structuren en objecten die van cruciale betekenis zijn voor het totaalbeeld van de stad. Stap 3: Wie toetst (welstandscommissie of gemandateerd ambtenaar) en aan welke criteria. De Woningwet biedt twee mogelijkheden voor toetsing van "redelijke eisen van welstand" (welstandscommissie, afdoening door een gemandateerde ambtenaar). Voor de reguliere bouwvergunning is advies van de welstandscommissie verplicht. De fatale afhandelingstermijn is bij deze vergunning 12 weken welke minimaal eenmaal met 6 weken kan worden verlengd. Voor een lichte bouwvergunning bedraagt de beslistermijn 6 weken. Voor een deel van de lichte bouwvergunningen moeten zogenaamde loketcriteria in de gemeentelijke welstandsnota worden opgenomen. B&W kunnen (mag, hoeft niet) de aanvraag voor een lichte bouwvergunning voorleggen aan de welstandscommissie. In Alphen aan den Rijn wordt gekozen voor afdoening door een gemandateerde ambtenaar, die het positieve welstandsadvies mag geven. Bij twijfel, of bij een verwacht negatief advies, wordt de welstandscommissie ingeschakeld. Deel A 4. Gebruikshandleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 21

28 Welstandsbeleid 4. Gebruikshandleiding Schema toetsing bouwwerken aan redelijke eisen van welstand, t.b.v. het verlenen van een bouwvergunning Type bouwwerk Type gebied Toetsende instantie, toetsingscriteria Bouwwerk is vergunningvrij Basis welstandsgebied geen welstandstoetsing nee: ja: Regulier welstandsgebied Bijzonder welstandsgebied Bouwwerk is licht vergunningsplichtig Basis welstandsgebied Regulier welstandsgebied a. loketcriteria van toepassing toetsing door gemandateerdambtenaar nee: ja: Bijzonder welstandsgebied b. loketcriteria niet van toepassing, of bij twijfel over loketcriteria: toetsing door welstandscommissie Bouwwerk is regulier vergunningsplichtig Basis welstandsgebied Regulier welstandsgebied toetsing door welstandscommissie: - gebiedstype - criteria - evt.: algemene welstandscriteria ja: Bijzonder welstandsgebied toetsing door welstandscommissie: - gebiedstype - criteria - gebiedsspecifieke criteria - evt.: algemene welstandscriteria Deel A 4. Gebruikshandleiding Welstandsnota Alphen aan den Rijn 22

29 Deel B Welstandscriteria 1. Verkenning 2. Algemene criteria 3. Gebiedsgerichte criteria 4. Thematische criteria

30 1. Verkenning 1. De vorming van het Alphense landschap Het landschap van Alphen aan den Rijn bestaat uit een complex geheel van elementen, zoals bebouwing, begroeiing, wegen, waterlopen en dijken. Dit landschap is gevormd vanaf omstreeks 2000 voor Christus toen de kustlijn zich sloot. Hierdoor stagneerde de afvoer van de grote rivieren. Het westelijke deel van Nederland, tussen de oostelijke zandgronden en de duinkust, veranderde in een uitgestrekt moerasgebied. Hier vond op grote schaal veenvorming plaats. Tussen de rivieren ontwikkelden zich dikke veenkussens. Rivierafzettingen De meanderende rivieren traden regelmatig buiten hun bedding, waarbij het materiaal dat het water meevoert werd afgezet. Het zwaardere materiaal (grover zand) werd als eerste dicht bij de rivier afgezet. Naast de rivier ontstonden zandige oeverwallen. In het gebied rond Alphen was het veenpakket zo dik dat de rivier het gebied amper kon overstromen en er ook geen klei op kon afzetten. De oeverwallen zijn hier smal gebleven. Drie riviertjes doorsnijden het veenpakket: de Oude Rijn, De Aar en de Meije. Deel B 1. Verkenning Welstandsnota Alphen aan den Rijn 24

31 1. Verkenning Occupatie Het Alphense landschap is een cultuurlandschap, dat door mensenhanden is gevormd. Al voor het Romeinse Rijk waren de smalle en hoger gelegen oeverwallen langs de rivier bewoond. De oudste min of meer permanente bewoning dateert uit de Romeinse tijd. Na de Romeinse tijd is het gebied lange tijd slechts dun bevolkt geweest, voornamelijk door vissers en jagers. Pas omstreeks de tiende eeuw werd het achterliggend veengebied in cultuur gebracht. Hierbij werd het systeem van de "cope-ontginning" gevolgd. Er werd een "cope-overeenkomst" gesloten die recht gaf op de ontginning van een deel van het veenmoeras. Deze uitgifte verliep via het recht van opstrek. Dat betekent dat wel de ontginningsbasis was bepaald, maar niet de diepte van het blok. Zo ontstond de kenmerkende "opstrekkende" verkaveling met smalle, diepe kavels. Lineaire dorpen langs de Oude Rijn en de weteringen (situatie rond 1700) Bij de verkaveling werd uitgegaan van een rivier, veenstroom of gegraven watergang als ontginningsbasis, waarlangs de boerderij werd geplaatst. De ontginning in en rond Alphen a/d Rijn en Aarlanderveen vond in hoofdzaak plaats vanaf de oever van de Oude Rijn. In mindere mate diende ook de oostoever van het riviertje de Aar als ontginningsbasis. Om het veenmoeras te ontwateren groeven de kolonisten, haaks op de oeverwal van de rivier, lange veengreppels; de zwetsloten. Deze greppels staken diep het gebied in. Het ontginningsblok van Aarlanderveen werd naar het oosten begrensd door een kade, een zijdwende (Ziende). Deze moest het ontgonnen land beschermen tegen wateroverlast uit het gebied rond de Meije. Deel B 1. Verkenning Welstandsnota Alphen aan den Rijn 25