Brownfield: nachtmerrie of zoete droom?

Transcriptie

1 Brownfield: nachtmerrie of zoete droom? Auteurs: Reinier Besemer Bodem voor Ruimte Henk Puylaert H2Ruimte Stellingen 1. Zolang brownfields als stadskankers worden bestempeld, blijven het nachtmerries. 2. Integratie van de werelden van bodem en ruimtelijke inrichting is een voorwaarde wil de aanpak van brownfields enige kans van slagen hebben. 3. De krenten zijn uit de pap, maar laten we nu niet om de hete brij heen draaien, ook wat resteert is een lekkere hap. 4. Brownfields zijn de parels in de stad, maar er is een multitool nodig om de oester te openen.

2 Brownfields zijn interessant voor de verstedelijkingsopgaven waar Nederland voor staat. De aanpak ervan dient meerdere doelen: het invullen van de ruimtebehoefte met minder druk op de groene ruimte, het voldoen aan de milieudoelstellingen in het bijzonder de bodemsaneringsopgave en het behalen van doelen gericht op versterking van de stedelijke en regionale economie. Inleiding Waar in de Verenigde Staten en in delen van Europa (o.a. Groot Brittannië en Tsjechië) de term brownfields volledig is ingeburgerd, is nu ook in Nederland een groeiende belangstelling voor brownfields waar te nemen. Die belangstelling komt zowel van de overheid als van marktpartijen. Waar komt die belangstelling vandaan, wat zijn voor de initiatiefnemers valkuilen maar vooral ook kansen en hoe kan de aanpak van brownfields worden gestimuleerd en versneld? Dit zijn vragen waar wij met dit paper een antwoord op willen geven. Brownfields zijn verlaten of onderbenutte industriële of bedrijfsmatige gebieden waar expansie of ontwikkeling wordt bemoeilijkt door de (mogelijke) aanwezigheid van bodemverontreiniging, maar die een potentieel hebben voor hergebruik en ontwikkeling in ruime zin. Zij variëren in oppervlakte van enkele hectaren tot tientallen hectaren. Achtergrond De industrialisatie en de bevolkingsgroei van de afgelopen eeuwen hebben een grote invloed gehad op de ontwikkeling van het Nederlandse landschap, de dorpen en de steden. Het bebouwde areaal is toegenomen ten koste van vooral oppervlakten agrarisch gebied en natuurgebied. De groei is de laatste decennia zelfs exponentieel: besloeg het stedelijk gebied in 1970 nog zo'n 8% van het oppervlak in Nederland, in 2003 is dit toegenomen tot ruim 13% (CBS, 2008, zie ook figuur 1). Figuur 1 Ontwikkeling bodemgebruik in Nederland Gedurende de opkomst van de industrie en nijverheid aan het eind van de 19 e en in de (eerste helft van de) 20 e eeuw groeien agglomeraties door de bouw van fabrieken en aanleg van bedrijventerreinen. In de laatste decennia van de 20 e eeuw komt de kenniseconomie op en verdwijnt voor een groot deel de behoefte aan grootschalige industrieterreinen. De sterke bevolkingsgroei en in het bijzonder de groei van het aantal huishoudens (mede door gezinsverdunning) zorgt zeker vanaf de jaren zestig van de 20 e eeuw voor een grote behoefte aan woningen. In grote getale worden nieuwe woonwijken tegen bestaand stedelijk gebied geplakt. Het gevolg is tweeledig: industrieterreinen die destijds nog buiten of aan de randen van de steden lagen, komen nu in de woonomgeving te liggen én een deel van deze terreinen komt door het vertrek van de oorspronkelijke gebruikers braak te liggen of raakt onderbenut. In de meeste van deze gebieden is door de vroegere industriële activiteiten sprake van bodemverontreiniging: het ontstaan van brownfields is een feit. Onze voorouders hebben met hun activiteiten sporen in de bodem achtergelaten. Archeologen hebben daarvan vele waardevolle voorbeelden naar boven gehaald. Soms ook voorbeelden van industriële activiteiten. Vooral de industrie uit de vorige eeuw heeft bijgedragen aan de sporen, die we zijn gaan

3 aanduiden met de term bodemverontreiniging. Het gaat om stoffen die bewust of onbewust door menselijk handelen in de grond en het grondwater terecht zijn gekomen en die een risico (kunnen) vormen voor de gezondheid van mens, plant en dier. Voorbeelden zijn gasfabrieken, kolen- en olieopslagplaatsen, metaalbedrijven, chemische wasserijen en automobielbedrijven. Archeologie en bodemsanering lijken zo niet veel van elkaar te verschillen. Opgave Opgave bodemsanering Het landsdekkend beeld bodemverontreiniging heeft duidelijk gemaakt, dat er in Nederland naar verwachting zo n terreinen zijn waarvan het vermoeden bestaat dat deze zijn verontreinigd. Een deel ervan is reeds gesaneerd. Vervolgonderzoek moet uitwijzen hoeveel van de resterende locaties daadwerkelijk verontreinigd zijn en vanwege de mogelijke risico s voor mens en milieu moeten worden gesaneerd. De verwachting is dat zo n terreinen met spoed (in ieder geval vóór 2015) moeten worden gesaneerd (LDB 2005). Enorme aantallen, waarvan de kosten niet alleen (meer) op de overheidsbegrotingen kunnen drukken. De insteek van het rijk is dat voor deze opgave ook marktpartijen aan zet zijn: zowel de veroorzakers (voor zover die te achterhalen zijn) als de initiatiefnemers voor de (her)inrichting van deze gebieden. Opgave voor woningbouw en bedrijventerreinen Naast deze bodemsaneringsopgave ligt er nog een flinke woningbouwopgave. In haar beleidsprogramma wil het huidige kabinet naar een groei van ca tot woningen per jaar. Het streven is om 25% à 40% hiervan te realiseren in bestaand bebouwd gebied. Ook is er nog vraag naar uitbreiding van het areaal bedrijventerreinen, overigens niet uitsluitend door maagdelijk groen gebied op te offeren ( greenfields ) (Ministerie van Algemene Zaken, 2007). De Structuurvisie Randstad 2040 benoemt de kwantiteit van de opgave voor de Randstad treffend. Tot 2040 moet minstens tien keer Amersfoort worden geplaatst (Ministerie van VROM, 2008: 67). De snelle veroudering van bedrijventerreinen, het te ruime en goedkoop aanbod van nieuwe uitleglocaties (greenfields), onvoldoende differentiatie in terreinaanbod en de matige ruimtelijke kwaliteit en landschappelijke inpassing van greenfields was voor de Ministers die verantwoordelijk zijn voor de ruimtelijke ordening en de economische zaken aanleiding om de Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen in te stellen. Deze komt met een aantal aanbevelingen (zie kader op de volgende bladzijde), waaronder de revitalisering en herstructurering van in totaal circa hectare bedrijventerrein in de periode tot 2020 (Taskforce herontwikkeling bedrijventerreinen, 2008).

4 Kern van de aanbevelingen van de Taskforce (her)structurering bedrijventerreinen (2008): 1. Kies voor een aanpak langs drie strategische lijnen: - inhaalslag herstructurering via economische stadsvernieuwingsaanpak tot omstreeks 2020; - verzakelijking van de bedrijventerreinenmarkt; - regionale aanpak. 2. Focus voorlopig op een opgave van circa hectare revitalisering en herprofilering tot 2020 (verwachte investeringsopgave bedraagt 6,35 miljard euro). 3. Kies verevening, hogere grondprijzen en collectieve middelen als dekkingsmiddel voor de inhaalslag in de herstructurering. 4. Maak bindende afspraken met provincies en gemeenten over onder meer: - een rol voor de provincies als systeemverantwoordelijke instantie; - een regionaal grondprijsbeleid, regionale verevening en regionale beheersafspraken; - de vorming van regionale ontwikkelingsbedrijven voor bedrijventerreinen. 5. Richt een nationaal herstructureringsfonds op, naar analogie van het Nationaal Groenfonds. 6. Voorzie in mogelijkheden voor verevening bij private ontwikkeling van bedrijventerreinen door aanpassing van de Wet ruimtelijke ordening. 7. Verruim de moderniseringsbepaling van de Wet ruimtelijke ordening zodanig, dat deze ook kan worden ingezet voor de modernisering van bedrijventerreinen. 8. Faciliteer selectieve vrijstelling van overdrachtsbelasting voor bedrijfsmatige vastgoedtransacties op nader aan te wijzen bedrijventerreinen en herstructureringsmaatschappijen en onderzoek andere fiscale mogelijkheden gericht op afschrijving, groen beleggen etcetera. 9. Werk naar een algemene invoering van geïntegreerd en duurzaam parkmanagement. 10. Bevorder ruimtelijke functiemenging door een procedureel vereenvoudigde afweging van de omgevingskwaliteit in het kader van de Wet ruimtelijke ordening mogelijk te maken, dit als vervolg op de Interimwet stad-en-milieubenadering. Gecombineerde opgave bodemsanering én verstedelijking Bij de (her)inrichting van gebieden moet meer dan ooit rekening worden gehouden met (de kans op) bodemverontreiniging. In veel gevallen zal bodemsanering noodzakelijk zijn. Om een indruk te krijgen hoeveel van de te herstructureren en her in te richten gebieden zodanig verontreinigd zijn, dat daadwerkelijk gesaneerd moet worden, is tijdens een studie naar nieuwe instrumenten voor de aanpak van brownfields gepoogd op basis van bestaande inventarisaties een schatting te maken (Consortium BBB, 2007). Ook in de vervolgstudie is hieraan aandacht besteed door een aantal provincies en gemeenten te interviewen (Boer&Croon e.a. 2008). Uiteindelijk bleek het niet mogelijk om betrouwbare gegevens zoals aantallen en hectaren te genereren. Belangrijkste oorzaak: bodem en ruimte zijn twee verschillende werelden die deze problematiek vanuit een eigen gezichtsveld benaderen. Verdere integratie en onderzoek zijn nodig om iets te kunnen zeggen over de gezamenlijke bodemsanerings- en inrichtingsopgaven in Nederland. Brownfields kunnen aan de hand van 3 hoofdkenmerken worden ingedeeld: - In stedelijk gebied of excentrisch gelegen; - Solitair of geclusterd; - In gebruik of buiten gebruik. Bepalende factoren voor een succesvolle herontwikkeling: - Eigendomssituatie; - Aard en mate van bodemverontreiniging; - Aansprakelijkheidsstelling voor de bodemverontreiniging; - Invloed van andere milieuaspecten; - Activiteiten op de locatie; - Gebruik van de omgeving; - Mogelijkheden voor (ruimtelijke ) ontwikkeling. (Boer&Croon e.a., 2008)

5 Kansen en ambities Voor veel ontwikkelaars is de ontwikkeling van greenfield aantrekkelijker dan de herstructurering van binnenstedelijk gebied. Een greenfield brengt relatief weinig financieel risico met zich mee. Toch biedt de ontwikkeling van brownfields veel mogelijkheden. Aangezien zij veelal strategisch in of aan de rand van binnensteden zijn gelegen, zijn zij qua opbrengst (verkoopprijs per vierkante meter) uiterst interessant. Daarnaast en dat is vooral voor de lokale overheden en de omwonenden een belangrijk criterium geeft de ontwikkeling van een verlaten of onderbenutte locatie een niet te onderschatten impuls aan de verhoging van de kwaliteit van het omringende gebied in de breedste zin en daarmee aan de waardestijging van het onroerend goed in de omgeving. En last but not least: hergebruik van binnenstedelijke ruimte bespaart op de steeds schaarser worden groene ruimte. Mooier Nederland Het is mede daarom dat bijvoorbeeld Milieudefensie op een aparte website aandacht besteed aan haar programma Recycle de ruimte over de benutting van bestaande bedrijventerreinen en dat de Stichting Natuur en Milieu met haar campagne Zuinig op de ruimte actie voerde tegen de verdere verrommeling van het Nederlandse landschap. Maar niet alleen milieuorganisaties proberen een lans te breken voor de herstructurering van bestaand stedelijk gebied en de aanpak van brownfields: ook marktpartijen maken zich daarvoor sterk. Zoals een groep ondernemers uit verschillende disciplines binnen de vastgoedsector die zich vanuit een persoonlijke betrokkenheid hebben verenigd in de werkgroep Laten we Nederland mooier maken. Zij willen een brede discussie over de ruimtelijke ontwikkelingen in Nederland op gang brengen. Dit alles past uitstekend in het programma Mooi Nederland, dat minister Cramer van Volkshuisvesting Ruimtelijke Ordening en Milieu (VROM) tot speerpunt van haar beleid heeft gemaakt. Hiermee wil zij vooral de verrommeling van het landschap tegengaan. Ook de parallel met de verrommeling van het stedelijk gebied is snel getrokken. SER-ladder Minister Cramer (VROM) en Minister Van der Hoeven (Economische Zaken), politiek gesteund in de Tweede Kamer en tevens gesteund door het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Vereniging van Nederlandse gemeenten (VNG), gaan de toepassing van de SER-ladder voor bedrijventerreinen verplicht voorschrijven in een Algemene Maatregel van Bestuur (AMvB) (Cramer, 2008). De SERladder is een denkmodel dat bestaat uit drie opvolgende treden: 1) zorg voor een optimaal gebruik van de beschikbare (of door herstructurering beschikbaar te maken) ruimte, 2) benut de mogelijkheden om door meervoudig ruimtegebruik de ruimteproductiviteit te verhogen, en 3) pas als het voorgaande onvoldoende ruimte biedt, is de optie van uitbreiding van het ruimtegebruik aan de orde. Cultureel erfgoed Op veel brownfields is cultureel of vaker nog industrieel erfgoed aanwezig in de vorm van pakhuizen, loodsen, fabrieken en directeurswoningen. Zeker de gebouwen die stammen van rond 1900, maar ook wel gebouwen van recenter datum, hebben een kenmerkende architectuur en hebben, ondanks de vaak vervallen staat waarin zij verkeren, economische, maatschappelijke en culturele potentie. Ontwikkeling betekent een spin-off voor zowel de locatie als de omgeving. De Westergasfabriek in Amsterdam en de voormalige Marinewerf in Den Helder zijn voorbeelden Westergasfabriek als cultureel park te Amsterdam: een herontwikkelde brownfield (foto: Mecanoo).

6 waar een groot deel van de gebouwen een nieuwe toepassing hebben gekregen. Op het Hembrugterrein in Zaandam is vooruitlopend op de herontwikkeling ervan het grootste deel van de gebouwen tot rijks- of gemeentelijk monument verklaard. Drempels In de afgelopen jaren zijn de nodige locaties en gebieden herontwikkeld tot zowel bedrijventerrein als woongebied. Dit zijn vooral de krenten in de pap ofwel de meest interessante terreinen met relatief weinig financiële en procedurele risico s. Het zijn de terreinen die voldoen aan de belangrijkste criteria voor een ontwikkelaar: een toplocatie qua ligging én tevoren goed in te schatten en uiteindelijk goed te beheersen risico s in termen van tijd en geld. Veel terreinen zijn echter nog niet aan snee. Waarom is de herstructurering van brownfields nog geen dagelijkse praktijk? Onherkenbaar probleem Uit eerdergenoemde inventarisaties (Consortium BBB, 2007 en Boer&Croon e.a., 2008) is gebleken dat een deel van de geïnterviewden het helemaal niet als probleem zag. Bij ons zijn er geen brownfields, was een aantal malen het antwoord. Vergeten werd dat de ontwikkeling van een aantal omvangrijke locaties met een complexe eigendomsverhouding en een aanzienlijke bodemverontreiniging alleen door ruimhartige financiële ondersteuning van de (rijks)overheid tot stand kon komen. Een aantal locaties zat zodanig in het collectieve geheugen, dat zij niet eens meer als brownfield werden herkend (bijvoorbeeld al jaren in gebruik als parkeerterrein). Complex en veel risico Voor andere terreinen is er minder animo. De ontwikkeling van een brownfield is complex. Zowel uit organisatorisch oogpunt (bijvoorbeeld meerdere eigenaren, inrichting en bodemkwaliteit op elkaar afstemmen), financieel oogpunt (zonder overheidsbijdragen nauwelijks rendabel en daardoor lastig qua aanbesteding) als qua risicobeheersing. Niet in termen van milieuhygiënische risico s, maar in termen van procesrisico s: wat gebeurt er bijvoorbeeld als er tijdens de realisatie een onverwachte verontreiniging wordt aangetroffen en moet worden verwijderd? In deze fase is optimalisatie van het inrichtingsplan op de bodemkwaliteit nauwelijks meer mogelijk. Het resultaat: extra kosten door aanvullende sanering én door vertraging in de uitvoering. Het Hembrugterrein te Zaandam: een brownfield met drempels maar ook potenties (foto: Gé Dubbelman). Wet- en regelgeving Een andere drempel ligt op het gebied van wet- en regelgeving. Op of rondom brownfields komt een aantal milieuproblemen samen: fijn stof, geluid, externe veiligheid, trillingen, stank en bodem. Bovendien gaat op vele brownfields tijdens de verbouwing de verkoop gewoon door. Dit is zeker lastig als woningen of kantoren worden toegevoegd op een terrein waar nog bedrijven in de zwaardere milieubelastende categorieën actief zijn. Op vele oude haventerreinen is dit het geval. Meer functiemenging biedt kansen voor een aantrekkelijker leefomgeving, maar sectorale milieunormen maken de realisatie van de gewenste gebiedskwaliteit niet eenvoudig, ook niet in procedureel opzicht.

7 De mogelijkheden, die de Interimwet stad- en milieubenadering biedt, zijn in de ogen van de Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen (2008: 16 en 17) onnodig complex en tijdrovend. Saneringsparadox Ondanks de liberalisering van de bodemwetgeving in Nederland (niet langer multifunctioneel maar functiegericht saneren) is de trend dat in de toekomst juist eerder méér dan minder multifunctionele saneringen plaatsvinden (Van der Griendt, 2008). Deze zogenaamde saneringsparadox is deels te verklaren uit eerdergenoemde procesrisico s. Om verrassingen (en daarmee vertragingen) vóór te zijn, is de keuze voor een grondiger sanering dan strikt nodig snel gemaakt.. De groei van dit verschijnsel ligt ook in de toenemende privatisering van de saneringsoperatie. Meer dan voorheen zijn marktpartijen zoals projectontwikkelaars en ontwikkelende bouwers betrokken. Deze hebben naast de milieuhygiënische en procesrisico s te maken met de beleving van bodemverontreiniging door toekomstige bewoners en gebruikers. Sanering wordt in veel gevallen nog ten onrechte geassocieerd met schoonmaken of verwijderen in plaats van risico s wegnemen, waardoor verwachtingen niet altijd waargemaakt worden. Het gevolg is dat haperingen ontstaan in de afzet van woningen en ander vastgoed. Het financiële risico daarvan is vaak groter dan de extra kosten voor de bodemsanering. Juist bij de aanpak van de lastige locaties is tijdige, deskundige en open communicatie een must wil de aanpak van brownfields enige kans van slagen hebben. Oplossingsrichtingen Communicatie Aandacht voor communicatie en informatieverstrekking is dus een belangrijke voorwaarde voor de slagingskans van een brownfieldontwikkeling: niet aan het eind van het traject, maar al gedurende de initiatieffase. Integratie bodemsaneringsplan en inrichtingsplan Een andere en vaak onderschatte voorwaarde is de vroegtijdige integratie van het bodemsaneringsplan en het ruimtelijk inrichtingsplan. De bodemkwaliteit stelt randvoorwaarden aan de toekomstige gebruiksmogelijkheden van een brownfield. Daaraan is tegemoet te komen door te saneren én door een slimme optimalisatie van het inrichtingsplan waardoor op saneringskosten is te besparen. Dat kan alleen in een vroeg stadium als de contouren van de nieuwe inrichting nog niet geheel vastliggen. Creatief saneren (bijvoorbeeld met grondwatersanering gekoppeld aan duurzame energie in de vorm van warmtekoude-opslag) en ontwerpen gaan hand in hand. De initiatieffase moet dit verankeren. Durf én kennis is nodig: de werelden van bodem en ruimte zijn nog te veel vreemden van elkaar en betrokkenen zullen elkaars taal en gebruiken moeten leren kennen en begrijpen. Kwaliteit van de omgeving Om de kansen voor herontwikkeling van brownfields te vergroten is oog voor de kwaliteit van de omgeving van deze terreinen op zijn plaats. Brownfields zijn beter in de markt te positioneren naarmate de ruimtelijke en milieukwaliteit van de omgeving hoger is. Bijvoorbeeld door (beperkte) investeringen in de kwaliteit van de openbare ruimte in omliggende gebieden of vermindering van hinder, die uit het omliggende gebied komt. Het is als een huis dat in waarde stijgt als de omliggende huizen en de straat er prima uitzien. Een andere mogelijkheid voor een betere positionering van de brownfields is de verbetering van de bereikbaarheid. Vooral in het buitenland zijn diverse voorbeelden (Groot Brittannië voorop) van hoe de aanleg van een doorgaande tramlijn of vrije busbaan katalyserend werkt op de ontwikkeling van brownfields (bijv. de supertram in Sheffield, zie Syms,

8 2001). De brownfields liggen vaak centraal in het stedelijk gebied, maar zijn door hun lage bezoekersaantallen en geringe arbeidsintensiteit per hectare meestal beroerd ontsloten door openbaar vervoer. Aanleg van doorgaande openbaar vervoerverbindingen doet een andere kwaliteit van de bereikbaarheid ontstaan zodat deze terreinen voor andere functies sterk aan aantrekkelijkheid winnen. Wet op de ruimtelijke ordening centraal Bij de herontwikkeling van brownfields komt een grote diversiteit aan sectorale (milieu)wet- en regelgeving samen in een gebied. De optelsom van regels is geen garantie voor een optimale gebiedskwaliteit. Sterker nog: het bouwwerk aan regels en bijbehorende verplichtingen (o.a. op het gebied van rekenen en meten) is zo complex dat van een groot geluk sprake is als plannen ongeschonden de eindstreep halen. Dat geldt sterker naarmate er in het gebied meer functiemenging voorzien is. De ruimte voor de (lokale) politiek om zelf op grond van gewenste kwaliteiten voor het gebied te kunnen afwegen, is uiterst beperkt. De Wet op de ruimtelijke ordening (Wro) biedt met structuurvisies, bestemmingsplannen en projectbesluiten een helder kader. Aan deze Wro is een Wet Gebiedsontwikkeling en Milieu (zie onderstaand kader voor de essentie) te koppelen. Deze wet moet het mogelijk maken af te wijken van alle milieunormeringen bij gebiedsontwikkeling binnen de ruimte die Europese regelgeving biedt. Afwijken mag mits sprake is van integrale en duurzame gebiedsontwikkeling. Deze wet is te zien als de volgende fase in de ontwikkeling van de vigerende Interimwet stad- en milieubenadering. De Wet Gebiedsontwikkeling & Milieu maakt dat de politiek kan doen waarvoor ze zijn: belangen tegen elkaar afwegen, kiezen en zich verantwoorden aan de bevolking. De essenties van de Wet Gebiedsontwikkeling & Milieu op een rij: - de politiek-bestuurlijk verantwoordelijke partij voor gebiedsontwikkeling (meestal de gemeenteraad) besluit over de toepassing van de wet, vooraankondiging kan al in een structuurvisie; - afwijking is mogelijk op alle aspecten van de milieuwetgeving (zoals geluid, bodem, lucht, geur, externe veiligheid, water, energie en straling) en de natuurwetgeving binnen de kaders van Europa; - de integrale kwaliteitsbenadering houdt automatisch compensatie in die beargumenteerd moet worden en die zich leent voor politieke toetsing; - de procedure voor afwijking van wettelijke normen is vastgelegd door de koppeling met het bestemmingsplan en het projectbesluit waardoor democratische besluitvorming is verzekerd; - participatie, beroep en bezwaar verloopt eveneens via de procedures van de Wro. (De Zeeuw e.a., 2009: 33) Deze aanpak sluit ook aan op aanbeveling 10 van de Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen (zie kader bij opgave). De taskforce adviseert aan te koersen op een regeling in de Wro die zonder procedurele omwegen een integrale beoordeling van omgevingskwaliteit mogelijk maakt. Milieukwaliteitseisen dienen daarin van begin af aan het karakter van richtnormen te hebben waarvan beargumenteerd mag worden afgeweken (Taskforce herontwikkeling bedrijventerrein, 2008: 17) Nieuwe instrumenten Het Ministerie van VROM, verantwoordelijk voor de uitvoering van zowel de bodemsaneringsopgave als de ruimtelijke opgaven, zoekt momenteel naar instrumenten om de aanpak van brownfields te bevorderen en te versnellen. In dat kader heeft zij in de afgelopen jaren onderzoek laten verrichten naar nieuw instrumentarium (Consortium BBB 2007 en Boer&Croon e.a. 2008). Daarbij gaat het niet alleen om financiële stimulansen, want financiering van de aanpak van brownfields is slechts een deel van de complexe problematiek. Ook de bundeling van kennis en ervaring op inhoudelijk, procesmatig en financieel vlak is relevant (Van Hoogstraten e.a. 2009). Om de kans op succes te vergroten is op

9 basis van voornoemde studies voorgesteld om een onafhankelijke organisatie (werktitel Onafhankelijke Brownfield Organisatie) in het leven te roepen die tegelijkertijd op landelijk én regionaal niveau actief is. Landelijk werkt zij aan een uniforme en risicogerichte werkwijze en maakt hierover met bevoegde gezagen afspraken (er zijn in Nederland bijvoorbeeld 41 bevoegde gezagen voor de uitvoering en handhaving van de Wet bodembescherming: 12 provincies en 29 gemeenten). Daarnaast draagt zij bij aan kennisontwikkeling en het ontwikkelen van standaarden. Op regionaal niveau werkt zij aan projecten, hetgeen aansluit bij de visie over de regionale aanpak van gebiedsontwikkeling zoals ook voorgesteld door de Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen. Onafhankelijke Brownfield Organisatie De Onafhankelijke Brownfield Organisatie (OBO) dient over financiële middelen te beschikken en moet procesmanagementdiensten kunnen aanbieden. Voor de aanpak van de bodemverontreiniging wordt uitgegaan van een gebiedsgerichte benadering met een knip tussen boven- en ondergrond. Voor de ondergrond wordt een integraal en gebiedsgericht saneringsplan opgesteld met afspraken over de kostenverdeling tussen de betrokken partijen. De OBO neemt de uitvoering en verantwoordelijkheid voor de bodemsanering over. Vooral voor omvangrijke brownfields met complexe eigendomsverhoudingen wordt een significant kostenvoordeel bereikt. Ook voor de bovengrond moet de mogelijkheid bestaan dat de OBO de saneringsrisico s overneemt, zodat er voor ontwikkelaars en eigenaren/eindgebruikers geen langlopende verplichtingen en aansprakelijkheden resteren. Zo ontstaat zekerheid over de financiële verplichtingen. Het wachten is op verdere besluitvorming binnen het rijk. De verwachting is, dat de totstandkoming van een dergelijke organisatie een grote impuls voor de aanpak van brownfields zal betekenen. Tot slot Voor de Nederlandse situatie roept de term brownfields minder gelukkige associaties op: vaak wordt daarbij gedacht aan de enorme industriegebieden in Engeland, Duitsland of Oost-Europa. Of aan de uitgestrekte mijnbouwgebieden in de ons omringende landen, waar de term oorspronkelijk vandaan komt. Gebieden van een dergelijke omvang kennen wij hier niet of nauwelijks en onze definitie van een brownfield biedt een bredere interpretatie. Niettemin hangt er een negatief imago rond brownfields, zeker in de Nederlandse situatie. Dit is inherent aan de associaties die bodemverontreiniging met zich meebrengt. Desondanks zijn brownfields, gezien de kansen voor de stad, te beschouwen als parels in de stad, die met juiste en tijdige aandacht ontsloten kunnen worden. Instrumenten zijn voorhanden of in voorbereiding. De aanpak van brownfields in Nederland zal in de komende jaren een positieve wending krijgen ten gunstige van de kwaliteit van de bodem, de kwaliteit van het stedelijk gebied én de groene ruimte én ten gunste van het economische klimaat in stad en regio.

10 Literatuur - Boer&Croon en ABL2 (2008). Verkenning van het financieel borgen van afspraken over de aanpak van brownfields en gebiedsgericht beheer van de boven- en ondergrond. - CBS - Centraal Bureau voor de Statistiek (2008) Bodemgebruik in Nederland Statline. - Consortium BBB (2007) Brownfields beter benut, SKB, Gouda. - Cramer J. (2008) Voortgang Samenwerkingsagenda Mooi Nederland en andere toezeggingen AO Nota Ruimte van 24 april 2008 Brief van Minister van VROM aan de Tweede Kamer op 24 april Griendt, J.S. van (2008) Nieuwe bodemwetgeving maakt forse kostenbesparingen mogelijk: je moet je talenten niet in de grond stoppen. in Real Estate Magazine nr. 62 december Hoogstraten, D. van, R. Besemer en D. Luteijn (2009). Een onafhankelijke uitvoeringsorganisatie voor de aanpak van brownfields. Nog te verschijnen in BODEM. - Landsdekkend beeld bodemverontreiniging- LDB (2005). Gegevens zijn veelal via provinciale en gemeentelijke websites te ontsluiten. - Ministerie van Algemene Zaken (2007). Samen werken, samen leven. Beleidsprogramma Kabinet Balkenende IV Den Haag. - Ministerie van VROM (2008), Structuurvisie Randstad 2040, Den Haag. - Syms, Paul (2001), Changing cities: the cases of Sheffield and Manchester, United Kingdom, School of environment and development, Sheffield. - Taskforce (her)ontwikkeling bedrijventerreinen (2008) Kansen voor kwaliteit een ontwikkelingsstrategie voor bedrijventerreinen. Advies aan de Minister van VROM en de Minister van EZ. Den Haag. - Zeeuw, F. de, H. Puylaert en H. Werksma (2009) Doorbreek de impasse tussen milieu en gebiedsontwikkeling, Stichting Kennis Gebiedsontwikkeling TU Delft, praktijkleerstoel gebiedsontwikkeling, Delft. Websites Over de auteurs Ing. Reinier Besemer is onder de naam Bodem voor Ruimte (gevestigd te Hoofddorp) werkzaam als zelfstandig adviseur bodem en leefomgeving ( Hij heeft ruim 25 jaar werkervaring op het grensvlak van bodemsanering en gebiedsinrichting: eerst als projectleider bij een provincie, vervolgens als bodemconsultant bij een adviesbureau en als projectmanager brownfields bij een ontwikkelend bouwbedrijf. Ir. Henk Puylaert is als planoloog en partner van H2Ruimte (gevestigd te Delft) werkzaam op het raakvlak van gebiedsontwikkeling en milieu ( Hij heeft ruim 25 jaar werkervaring op het gebied van de relatie tussen ruimte en voor de ruimtelijke ontwikkeling relevante thema's zoals bodem, ondergrond, water, milieu en verkeer & vervoer en op het gebied van strategische vraagstukken mede bezien vanuit een langere termijn perspectief.