Het belang van brancheverenigingen

Transcriptie

1 Het belang van brancheverenigingen Speech van mr. Pieter Kalbfleisch Directeur-generaal van de Nederlandse Mededingingsautoriteit t.b.v. MKB-Nederland, d.d. 8 april alleen het gesproken woord geldt - Inleiding Allereerst wil ik mijn dank uitspreken richting de organisatoren van deze MKB-middag, om mij in de gelegenheid te stellen een woord tot u te richten. Als u de laatste editie van het NMagazine, het kwartaalblad van de NMa, leest ziet u dat ik mijn organisatie zie als toegankelijk, strikt en realistisch. In dat licht vind ik het uitermate belangrijk mijn visie en het beleid van de NMa aan u kenbaar te maken, maar ook van u te horen wat uw reactie daarop is. Vandaag wil ik het met u hebben over twee onderwerpen: Wat is de rol van brancheverenigingen bij de naleving van de Mededingingswet? en Wat mag er wél in het Mededingingsrecht? Uiteraard wil ik een en ander ook graag plaatsen in het perspectief van de naderende Modernisering van het Europese Mededingingsrecht, die is neergelegd in Verordening 1/2003 van de Europese Commissie. 1 Mijn stelling van vanmiddag is: Uw rol wordt steeds belangrijker en er mag heel veel. Ik kom hierop terug. Het systeem van Mededinging, en elke andere wet, bestaat in al haar eenvoud eigenlijk uit twee dingen: 1. Naleving van de regels, de Mededingingswet; 2. Handhaving van regels, de Mededingingswet. Om dat proces te vergemakkelijken is een aantal elementen noodzakelijk. Het belangrijkste element is: transparantie. 1 Verordening 1/2003, Pb. L 1/1 van 4 januari

2 Vaak komt mij ter oren dat het beeld van het MKB is dat samenwerking door de Mededingingswet wordt verboden en dat er op dit gebied niets mag. Ik bestrijd dat, er is zelfs heel veel mogelijk, zolang er maar geen beperkende afspraken worden gemaakt over de elementaire concurrentieparameters: prijs, kwantiteit en kwaliteit. Daarnaast hoor ik, vaak in één adem met het voorgaande, dat door de Mededingingswet de rol van brancheverenigingen wordt gemarginaliseerd. Ook dit deel ik niet. Ik ben van mening dat door de komst van de Mededingingswet uw rol juist groter is geworden en dat door de Modernisering de rol van ondernemingen en brancheverenigingen enkel zal toenemen. Dit heeft te maken met het feit dat door de Modernisering en het vervallen van ontheffingsverzoeken het belang van self-assessment zal toenemen. Brancheverenigingen kunnen hierbij een uitermate nuttige rol vervullen. Mijn indruk is voorts dat uw verlangen naar transparantie omtrent wat er niet en met name wél mag onder de Mededingingswet zal worden aangewakkerd. De NMa zal daar op verschillende manieren in voorzien! Niet in de laatste plaats om u uw nuttige rol te laten vervullen. Indien ten slotte de naleving van de Mededingingswet (soms willens en wetens) niet helemaal uit de verf is gekomen, dan zijn wij transparant over het vervolg. Dit vervolgtraject behelst de handhaving van de Mededingingswet. Handhaving begint bij de clementieregeling, gaat verder bij onderzoeken en de daarmee gepaard gaande onderzoeksbevoegdheden en eindigt bij sanctiebesluiten. Daarbij kan het voor u en de tot uw branche behorende ondernemingen in deze fase van het proces gunstig zijn als u en/of de ondernemingen hun proces van self-assessment kunt aantonen. Dat is in vogelvlucht mijn betoog van vanmiddag. Ik zal mijn verhaal opbouwen aan de hand van de begrippen Naleving, Handhaving en Transparantie. 2

3 1. NALEVING Het is goed om aan te geven wie waarvoor verantwoordelijk is. In het reeds gememoreerde NMagazine geef ik aan dat de NMa toezichthouder is, niets meer en niets minder. De NMa is slechts verantwoordelijk voor het toezicht op de naleving van de Mededingingswet. Ondernemingen Het is van belang dat we de verantwoordelijkheid voor naleving van de Mededingingswet neerleggen daar waar hij thuis hoort: bij de ondernemingen. De NMa is er niet voor verantwoordelijk dat ondernemingen zich houden aan de Mededingingswet, net zo min als de belastingdienst ervoor verantwoordelijk is dat mensen belastingaangifte doen. Goede naleving van de regels begint bij, in goed Nederlands, self-assessment. Zelf beoordelen of het gedrag en de samenwerking verenigbaar is met het Mededingingsrecht. Dit geldt uiteraard niet alleen voor de Mededingingswet, maar ook voor andere wetgeving. U zult ook zelf moeten oordelen of uw gedrag in overeenstemming is met vigerende milieuregelgeving. In die zin is er niets nieuws onder de zon. Het belang van een goede self-assessment zal met de Modernisering enkel toenemen. Immers, als gevolg van de Modernisering zal per 1 mei 2004 de mogelijkheid komen te vervallen om een ontheffing voor mededingingsbeperkende afspraken met interstatelijk effect aan te vragen. Interstatelijk effect is aanwezig wanneer de handel tussen lidstaten wordt of kan worden beïnvloed. Dit is bijvoorbeeld het geval bij grensoverschrijdend economisch verkeer 2. Daar staat tegenover dat de uitzonderingsgrond van het Europese kartelverbod per 1 mei 2004 zogenaamde rechtstreekse werking verkrijgt. Dit betekent dus dat per 1 mei 2004 er een exception legale bestaat. Dit houdt in dat per 1 mei 2004 ondernemingen zélf moeten beoordelen of hun afspraken voldoen aan alle vier de uitzonderingscriteria van artikel 81, lid 3 EG-verdrag en in dat geval dus niet verboden zijn 3. Overigens is het voornemen van het kabinet om ook voor louter nationale 2 Meer informatie over het begrip interstatelijk effect is te vinden in de Bekendmaking Commissie beïnvloeding van de handel. Te vinden op comm/ competition. 3 Meer informatie is te vinden in de Bekendmaking Commissie toepassing artikel 81 lid 3 EG, comm/ competition 3

4 mededingingbeperkende afspraken, dus zonder interstatelijk effect, de mogelijkheid een ontheffing aan te vragen te laten vervallen. Dit brengt mee dat ondernemingen zelf moeten bepalen of ze voldoen aan alle uitzonderingscriteria van het Europese dan wel nationale kartelverbod. Met andere woorden: self-assesment is nú al belangrijk als het gaat om naleving, maar na 1 mei 2004 is het nóg belangrijker. Het is daarbij goed om te benadrukken dat door de Modernisering de materiële mededingingsregels niet veranderen. Het kartelverbod en het verbod op misbruik van een economische machtspositie blijven onverkort van toepassing. Mijn boodschap ten aanzien van ondernemingen is derhalve dat u zelf een grote verantwoordelijkheid draagt. Dit vergt een actieve houding. In eerste instantie is van belang het ontmoedigen, voorkomen en bestrijden van kartels binnen de eigen organisatie. Bijvoorbeeld door middel van scholing en voorlichting van en binnen uw eigen organisatie, gedragscodes of compliance programs zo u wilt, en klokkenluiderreglementen. Maar daarnaast door hulp en voorlichting aan uw leden. En zegt u nu niet dat kartels niet meer voorkomen, want nog zeer recent zijn wij onregelmatigheden op het spoor gekomen. Brancheverenigingen Brancheverenigingen (of ondernemersverenigingen) zijn intermediaire organisaties. Eén van hun doelstellingen is het voorlichten van de leden. De brancheverenigingen kunnen in het mededingingsrecht een belangrijke eigen rol vervullen. De NMa ziet een belangrijke, positieve rol voor brancheverenigingen bij het voorkomen van overtredingen van de Mededingingswet. Gezien uw positie en contacten bent u optimaal gepositioneerd om uw leden te ondersteunen met betrekking tot mededingingsvraagstukken. Hierbij moet u in het bijzonder denken aan: voorlichting themadagen, verhelderende artikelen in branchebladen (wij willen u hierbij helpen, bijvoorbeeld mijn medewerkers laten zich graag door u interviewen), informatielijnen, het opzetten van compliance programma s, clementie-ondersteuning, etc. 4

5 Dit zijn allemaal activiteiten die naar mijn mening tot de core business behoren van brancheverenigingen. Dit is niet nieuw want anderen gingen u reeds voor. Ik zal u een aantal voorbeelden geven activiteiten die door brancheverenigingen kunnen worden verricht. Een branchevereniging kan bijvoorbeeld brochures opstellen. Een voorbeeld daarvan is de in 2002 door FME-CMW opgestelde brochure of handreiking : Mededingingsrecht voor de praktijk - 30 aandachtspunten bij afspraken en besluiten van ondernemingen en brancheorganisaties. Deze brochure heeft men overigens aan ons voorgelegd. Wij geven geen NMa- stempel of goedkeuring. We zijn wel bereid er naar te kijken en te adviseren. Wij hebben ten aanzien van deze brochure een aantal concrete suggesties gedaan om de tekst te verhelderen en de tekst aangevuld, bijvoorbeeld ook op het gebied van fusies: bij welke drempels is een nationale dan wel Europese melding noodzakelijk. De AVBB is een ander voorbeeld. Zij hebben naar aanleiding van de bouwfraude een branchecode en een model-bedrijfscode (compliance program) opgesteld. Deze initiatieven juichen wij enorm toe. De model-bedrijfscode is aan ons voorgelegd en daarop hebben wij richting de AVBB suggesties ter verbetering gedaan. Zo hebben wij bijvoorbeeld aangegeven dat de regels die gesteld zijn in de model bedrijfscode de verantwoordelijkheid moeten leggen in de gehéle organisatie, ook bij het hogere management, dat de model bedrijfscode moet voorzien in stappen om daadwerkelijke naleving te bewerkstelligen en dat interne en externe juridische adviseurs zich actief moeten richten op naleving van de mededingingsregels. Ten aanzien van bedrijfscodes is overigens in deze zelfde Malietoren door mijn voorganger op 14 november 2002 een interessante voordracht gehouden. Deze voordracht vindt u ook op onze website. 4 Daarin worden door ons handreikingen gedaan. Naast bovenstaande kunnen brancheverenigingen uiteraard ook, ook namens de leden, juridische adviezen inwinnen. 4 Zie 5

6 2. Transparantie Zoals aangegeven is het de verantwoordelijkheid van de onderneming zélf om te beoordelen of de gedraging is toegestaan onder de Mededingingswet. Als gezegd zal dat door de Modernisering toenemen. Brancheverenigingen kunnen hierbij bij uitstek een grote rol spelen! Zowel de brancheverenigingen als de leden zijn zelf verantwoordelijk voor de naleving van de Mededingingswet en derhalve moet u uw huiswerk goed doen. Dit kan enkel als transparant is hoe de Mededingingswet moet worden geïnterpreteerd en hoe men zich moet / mag gedragen; ergo: wat er wel en niet verboden is. Met andere woorden: huiswerk maken kan enkel aan de hand van openbare bronnen en studieboeken. Dat is er in overvloed op het gebied van Mededingingsrecht en mededingingseconomie niet te vergeten! Self-assessment kan zodoende verricht worden aan de hand van een groot aantal openbare bronnen. Het afschaffen van de ontheffingsprocedure zorgt voor een verlichting van de administratieve lasten. Dit is een groot voordeel voor u. Ik begrijp echter volkomen dat dit niet ten koste mag gaan van de rechtszekerheid. Vandaar dat de NMa in voorkomende gevallen bereid is de dialoog met u als brancheorganisaties aan te gaan, transparant te zijn en zal trachten via u ondernemingen voldoende rechtszekerheid te geven. Waar kunt u die rechtszekerheid nu vandaan halen? Ik zal u een niet-limitatieve opsomming geven van bronnen die u kunt raadplegen. Transparantie formeel Europees Europese Jurisprudentie: uitspraken van de Europese Commissie, uitspraken van het Gerecht van Eerste Aanleg en het Hof van Justitie; Europese Groepsvrijstellingen en de daarbij behorende Richtsnoeren van de Europese Commissie. Denk hierbij bijvoorbeeld aan het beleid inzake de verticale (distributie)overeenkomsten en het beleid inzake de horizontale samenwerkingsovereenkomsten; 6

7 Bekendmakingen van de Europese Commissie: bijvoorbeeld de bekendmaking over de afbakening van de relevante markt; Specifieke bekendmakingen inzake Modernisering. Eén van de belangrijkste bekendmakingen voor u, betreft de bekendmaking van de Europese Commissie over de toepassing van artikel 81, lid 3 EG. Hiermee kunnen ondernemingen in de overgrote meerderheid van de gevallen een betrouwbare toetsing van hun overeenkomsten aan artikel 81 EG uitvoeren. Nationaal Uitspraken van de d-g NMa: bijvoorbeeld over erkenningsregelingen en informatieuitwisseling; Uitspraken van de Rechtbank Rotterdam; denk hierbij bijvoorbeeld aan de recente uitspraak inzake VNI. Wij geven overigens ook op onze website relevante jurisprudentie weer (NL-Tree, Accell). Uitspraken van het College voor Beroep van het bedrijfsleven. Denk hierbij bijvoorbeeld aan de recente uitspraak inzake notarissen; Richtsnoeren van de NMa: Richtsnoeren samenwerking bedrijven. De NMa is overigens voornemens deze Richtsnoeren een update te geven. Hierbij de uitdrukkelijke oproep: indien u elementen kent van de Richtsnoeren samenwerking bedrijven die volgens u verduidelijking behoeven, aarzelt u dan niet deze aan de NMa kenbaar te maken! Brochures van de NMa. Zo mag ik vandaag aan u presenteren de brochure Modernisering van het Europees Mededingingsrecht. Daarin wordt ook kort aangegeven wat deze Modernisering voor u zal betekenen. Naast deze bronnen bestaat er uiteraard een veelvoud aan wetenschappelijke juridische en economische literatuur. Ten slotte - last but not least - is er natuurlijk de grote kennis van de juridisch adviseurs. 7

8 Transparantie informeel Naast de transparantie die voortvloeit uit openbare bronnen dan wel betrekking heeft op staand beleid, hebben brancheverenigingen of andere overkoepelende organisaties de mogelijkheid contact op te nemen met de NMa en met name het MKB c.q. ondernemersloket en de informatielijn. Bij dergelijke contacten kunnen ambtenaren van de NMa wijzen op bepaalde risico s die verbonden zijn aan voorgenomen regelingen. Zoals ik al aangaf bestaat er geen NMakeurmerk of wordt er geen NMa stempel uitgedeeld, maar in dergelijke gesprekken wordt u gewezen wordt op mogelijke aandachtspunten en risico s van regelingen, contracten of gedragingen. Daarbij proberen we u zo helder en concreet mogelijk van advies te dienen en suggesties aan de hand te doen. Onze eerste vraag zal echter altijd zijn: Wat heeft u zelf al gedaan of onderzocht? Ik wil u graag enkele voorbeelden geven van organisaties die van deze mogelijkheid gebruik hebben gemaakt. Branchevereniging als soort erkenningsregeling. Een in de betrokken markt belangrijke branchevereniging meldde zich bij de NMa met vragen over haar lidmaatschapsregeling. Het lidmaatschap van deze branchevereniging werkte in feite als de deelname aan een erkenningsregeling, gezien het feit dat bepaalde kwaliteitseisen werden gesteld. In een recente uitspraak in de VNI (installateurs)zaak heeft de Rechtbank te Rotterdam ons erop gewezen dat de NMa in dergelijke zaken daadwerkelijk moet aantonen dat het lidmaatschap van een bepaalde vereniging een factor van belang is in de betreffende markt. In die zin hechten wij dan ook bijzondere waarde aan expliciete en concrete klachten over de moeilijkheden die u in uw markt ondervindt, indien u bijvoorbeeld niet deel mag nemen aan een bepaalde erkenningsregeling! Wij zijn afhankelijk van uw signalen om de (uitsluitende) effecten van een regeling aan te tonen. Indien aangetoond kan worden dat het lidmaatschap een factor van belang is, is één van de eisen aan erkenningsregelingen dat de regeling dient te voorzien in een onafhankelijke beslissing over toelating. Dat kan bij de eerste beoordeling zijn of nadat een erkenning geweigerd is, in beroep. In de zojuist genoemde regeling stond niet 8

9 expliciet vermeld dat onafhankelijk beroep mogelijk was tegen de beslissing over toelating. In een gesprek met de desbetreffende branchevereniging bleek echter dat wel degelijk de mogelijkheid bestond op onafhankelijk beroep. Gewezen is toen op de mogelijkheid om dit expliciet in de regeling op te nemen. Een ander element betrof het feit dat potentiële deelnemers een financiële verklaring moesten overleggen dat de organisatie financieel gezond was. In de oorspronkelijke tekst stond vermeld dat deze financiële verklaring moest worden afgegeven door een accountant die door de betreffende branchevereniging was aangewezen. Door de NMa is aangegeven dat dit andere, niet door de branchevereniging aangewezen accountants kan belemmeren bij het aanbieden van diensten aan deelnemers van de erkenningsregeling. Dit element is derhalve door de betrokken branchevereniging gewijzigd. Uitwisseling van informatie betreffende omzetgegevens Een ander voorbeeld betrof een verzoek van een werkgeversvereniging om een gesprek over een door haar opgezet systeem waarin bepaalde informatie over de behaalde omzetten tussen de leden wordt uitgewisseld. In dat gesprek is door ambtenaren van de NMa aangegeven dat, met name gezien de kenmerken / structuur van de markt, momenteel geen aanleiding bestaat voor de NMa om te veronderstellen dat deze informatie-uitwisseling de mededinging beperkt. Er was sprake van een behoorlijk groeiende markt. Verder was de toegang tot de betrokken markt relatief eenvoudig; er waren niet veel investeringen nodig om toe te kunnen treden. Tevens vond er op de betrokken markt relatief veel toe- en uittreding plaats. Voorlichting over informatie-uitwisseling Een laatste voorbeeld betrof een branchevereniging die haar leden extra wilde voorlichten over bepaalde aspecten van informatie-uitwisseling die veelvuldig binnen deze branche voorkomen. Deze branchevereniging had haar beleid in een notitie uiteengezet. Dit beleid was ontwikkeld op basis van de Richtsnoeren samenwerking bedrijven van de NMa. Vervolgens had de branchevereniging een en ander uitgewerkt in een aantal concrete adviezen over wat groepen ondernemers binnen deze branche wel en niet zouden mogen uitwisselen aan gegevens. Gezien de twijfel die bij de 9

10 branchevereniging bestond over enkele aspecten, is contact gezocht met de NMa. In een gesprek is toen door NMa een extra toelichting gegeven. Met bovenstaande voorbeelden wil ik aangeven en aantonen dat de NMa zeker u als branchevereniging wil faciliteren in uw adviserende rol richting uw leden. Daarnaast wil ik met deze voorbeelden óók aangeven dat veel mag en kan onder de Mededingingsregels. U ziet aan de bovenstaande voorbeelden dat u de NMa daarover kunt raadplegen. Maar u dient éérst en vooral uzelf getoetst- te hebben respectievelijk erop toe te zien dat de bij u aangesloten ondernemingen zich getoetst hebben. Transparantie - wat mag wel onder de Mededingingswet Een veelgehoorde klacht is dat de NMa (en de Richtsnoeren samenwerking bedrijven) slechts zouden aangeven wat er niet mag onder de Mededingingswet. Nu is het in het algemeen zo dat de NMa door duidelijk aan te geven wat niet mag, natuurlijk (impliciet) duidelijkheid geeft over wat wel mag. Feitelijk mag er zeer veel binnen het Mededingingsrecht. U mag bijvoorbeeld afspraken maken om bepaalde milieudoelstellingen te bereiken. Daarbij mag u echter geen afspraken maken over de elementaire concurrentieparameters prijs en hoeveelheid. U mag dus niet onderling afspreken dat u bepaalde milieudoelstelling nastreeft en daarbij en passant afspreken dat u één gezamenlijk tarief hanteert. De regels omtrent milieudoelstellingen vinden wij vaak prima. De prijsafspraak niet, omdat deze in de regel niet noodzakelijk is voor het kunnen bewerkstellingen van de milieudoelstelling. Helaas komen wij vaak dergelijke en passant afspraken tegen in op zichzelf zeer goede en nobele regelingen. In het Mededingingsrecht mag u ook regels stellen om de kwaliteit van uw branchevereniging te behouden. De regels moeten dan objectief en transparant zijn en non-discriminatoir worden toegepast. U mag dus wel een beunhaas uitsluiten, maar niet een onderneming wiens kwaliteit volledig voldoet aan uw eisen. Zeker niet als het keurmerk van de vereniging van levensbelang is voor het kunnen opereren op de markt, bijvoorbeeld, omdat afnemers geen zaken doen met ondernemers zonder keurmerk. U begrijpt dat u op deze wijze de eerlijke concurrentie op oneerlijke gronden kunt frustreren. 10

11 Enkele concrete voorbeelden waarover veel vragen bestaan: In de eerste plaats betreffende informatie-uitwisseling. Het verzamelen, bewerken en verspreiden van marktgegevens door een externe onafhankelijke organisatie (die dus niet zelf op de betrokken markt actief is), waaruit het marktgedrag van de individuele deelnemende ondernemingen niet valt te herleiden (= anonimiteit), zal in het algemeen zijn toegestaan onder de Mededingingswet. Een ander aspect betreffende informatieuitwisseling is de actualiteitswaarde van de gegevens bij informatie-uitwisseling. Hoewel dit natuurlijk per branche zeer verschillend kan zijn, kunt u zich voorstellen dat hoe recenter de uitgewisselde gegevens zijn, des te gevoeliger dit voor de concurrentie is! Echter, indien gegevens ouder zijn dan twaalf maanden, mag dit in principe binnen de kaders van de Mededingingswet. Ten tweede wil ik u een voorbeeld geven uit de hoek van de brancheverenigingen, te weten (horizontale) prijsadviezen. Een branchevereniging mag haar leden wél informeren over het jaarlijkse inflatiecijfer dat door het CBS is berekend. Wat daarbij niet mag is adviseren dat deze verhoging moet worden doorberekend. Een branchevereniging mag haar leden geen adviezen geven om de prijzen te verhogen met een bepaald bedrag of een bepaald percentage. Ter derde wil ik ook graag transparant zijn over inkoopmacht. Vanuit MKB-Nederland bereiken ons regelmatig geluiden dat er sprake zou zijn van het uitbuiten van kleine leveranciers door grote retailers met inkoopmacht. Wij weten dat dit speelt in de zorgsector en de supermarktenwereld. Om eerlijk te zijn: deze signalen zijn vaak algemeen geformuleerd en niet goed onderbouwd. Zoals u wellicht weet is inkoopmacht een onderdeel van de NMa agenda Ik roep u dan ook op zich met uw concrete klachten over inkoopmacht bij mij te melden! De NMa heeft er belang bij gevoed te worden met concrete problemen die u tegenkomt in de markten waarop u opereert. Als u met klachten komt dan kijken wij daar serieus naar. Het heeft onze aandacht. U moet in uw klacht aandacht schenken aan het feit dat de inkopende onderneming misbruik maakt van haar machtspositie (op de inkoopmarkt). Het Calimero-beeld oproepen is helaas onvoldoende. De ervaring leert dat dit soort zaken tot de moeilijkste categorie 11

12 mededingingszaken behoort. Mijn medewerkers streven er naar om eind mei met een consultatiedocument te komen waarbij wij stakeholders waaronder ook u - verzoeken te reageren. Na verwerking van de reacties zullen wij trachten te komen tot het opstellen van richtlijnen met betrekking tot deze problematiek. In de workshops zal vanmiddag nader worden ingegaan op de problematiek inzake inkoopmacht. Schriftelijke informele zienswijzen In gevallen die ondanks de bovengenoemde transparantie aanleiding geven tot werkelijke onzekerheid, omdat hierin nieuwe of onopgeloste vragen betreffende de toepassing van de Mededingingswet rijzen, is het mogelijk dat ook afzonderlijke ondernemingen de NMa informeel om advies willen vragen. De NMa kan in een schriftelijke verklaring (adviesbrief) informeel advies geven. Maar laat ik duidelijk zijn: de insteek is terughoudend. Wij hanteren een Ja, mits beleid. Dit wijkt overigens niet af van het beleid dat de Europese Commissie hanteert na de Modernisering en autoriteiten in andere landen zoals bijvoorbeeld het Bundeskartellamt in Duitsland. Bij het Ja, mits beleid is uiteraard de mits belangrijk. Wij geven een informele zienswijze af als (cumulatief!): er sprake is van een nieuwe rechtsvraag; er sprake is van een groot maatschappelijk / economisch belang. Denk hierbij aan grote investeringen die met de transactie gemoeid zijn in relatie tot de grootte van de betrokken ondernemingen; de noodzaak bestaat van strategische signaalwerking; de verzoeker(s) voor dit alles voldoende stelt(-len). Er moet dus geen nader onderzoek nodig zijn. Van belang is ook dat het geven van informele zienswijzen absoluut niet ten koste van onze kerntaken, de handhavingsprioriteiten, mag gaan. Ten slotte zal de NMa geen informele zienswijzen geven als: a) er een soortgelijke zaak bij de NMa loopt of onder de rechter is; b) er een soortgelijke zaak bij de Europese Commissie loopt dan wel bij buitenlandse mededingingsautoriteiten 12

13 Een voorbeeld uit het verleden zou zijn het samenwerkingsverband tussen mobiele telecomoperators, daar waar het ging over het gezamenlijk investeren in een UMTS netwerk. Een case met veel risico, een hoog maatschappelijk belang, grote investeringen en waarbij de verzoekers veel informatie hebben aangeleverd. Het is voorts van belang de transparantie door middel van het ondernemersloket en de informatielijn, niet te verwarren met het geven van informele zienswijzen. Informele zienswijzen zijn met name bedoeld voor individuele ondernemingen die, bijvoorbeeld, een groot samenwerkingsverband willen aangaan. De NMa is, indien aan de zojuist genoemde voorwaarden is voldaan, bereid schriftelijk informeel advies te verstrekken. Maar nogmaals, terughoudend. Wij willen echter niet het gevaar lopen het kind met het badwater weggegooid te hebben. Ik beloof u derhalve dat wij ons beleid met betrekking tot de informele zienswijzen over een jaar zullen evalueren. Waarom een terughoudend beleid? U vraagt zich wellicht af: waarom is de NMa zo terughoudend in het geven van informele zienswijzen. In de eerste plaats is van belang dat wij geen adviesbureau zijn. Wij worden echter soms wel zo gezien en misbruikt. Voor juridisch advies zijn andere kanalen en in de geest van Markt & overheid willen wij ons niet op deze markt begeven. Juridisch adviseurs zijn de adviseurs voor bedrijven. De NMa handhaaft de wet. Wij nemen u dus niet aan de hand en zijn geen geleidehond. U bent allen volwassen branches en ondernemingen en zeker nu de Mededingingswet al een tijdje bestaat, mag worden verondersteld dat een en ander voldoende bekend en uitgekristalliseerd is en u dus scherp zicht heeft. Bovendien: de eerlijkheid gebiedt mij te zeggen dat wij voor een dergelijke uitgebreide advieslijn op dit moment niet de capaciteit hebben. 13

14 3. Handhaving De verantwoordelijkheid voor naleving van de wet ligt niet bij de NMa, dat is al gezegd. De NMa is wel verantwoordelijk voor het verhelderen van de wettelijke normen, daar waar deze nog onduidelijk zijn, en voor effectieve handhaving, dat wil zeggen toezicht en opsporing. Overleg, belangenbehartiging en solidariteit mogen niet ontaarden in onderlinge afstemming. Individueel ondernemerschap en eerlijke concurrentie dienen voorop te staan. Indien u uw self-assessment goed heeft verricht, kunt u aan de slag met uw samenwerkingsverband of uw erkenningsregeling. U vraagt zich wellicht af: is het dan nog nodig om te handhaven? Mijn antwoord daarop is een duidelijk: ja. De NMa heeft als missie markten laten werken hetgeen ten goede zal komen aan afnemers en consumenten. Het MKB heeft dezelfde doelgroep. Met een gezonde concurrentie zal de afnemer / consument waar voor zijn geld krijgen en voldoende keuze hebben tussen producten tegen een redelijke prijs. Als wij handhavend optreden dan is dat niet om het creatieve, innovatieve proces uit de markt te halen of ondernemerschap te frustreren. Integendeel, wij halen de rotte appels uit het gefrustreerde marktwerkingproces. Want enkel een goed marktwerkingproces leidt tot dynamiek, innovatie en vooruitgang. Ook u als onderneming en branchevereniging heeft er baat bij om onderdeel te zijn van gezond werkende markten waar u op eerlijke wijze om de gunst van de consumenten kunt strijden om op deze wijze uw en ons aller welvaart te vergroten. Clementie Als u er onverhoopt achter komt dat naleving in uw branche of onderneming van of binnen uw bedrijf niet (helemaal) succesvol is geweest, dan komt al snel het hoofdstuk handhaving om de hoek kijken. Wij bieden echter nog één mogelijkheid: Clementie. In de Richtsnoeren Clementietoezegging geven wij transparant aan wat er te verdienen valt als u er achter bent gekomen dat u de Mededingingswet overtreedt of overtreden heeft. It pays to talk! De NMa staat welwillend tegenover clementieverzoeken, omdat wij spontane naleving als hoogste doel stellen. Sommige sectoren van de economie moeten een omslag maken en dat is niet eenvoudig. De NMa is tegelijk streng en redelijk. Verboden 14

15 concurrentiebeperkend gedrag zal worden opgespoord. Ik geef u de waarschuwing dat de NMa bereid en in staat is actief en doortastend verborgen kartels op te sporen en te bestraffen. Tegelijkertijd zal de NMa redelijkheid betrachten ten aanzien van ondernemingen die zelf schoon schip willen maken (clementie). De bouw is daarvan het levende voorbeeld. Repressie en bestraffing zijn niet de primaire doelen van de NMa. Gezonde concurrentie in goed functionerende markten is dat wel. Indien de NMa een verboden gedraging opspoort, zal zij bij de bestraffing ook redelijk zijn in zaken waarin de betrokken onderneming of branchevereniging kan aantonen dat zij selfassessment heeft verricht. Van belang is dus alle desbetreffende stukken te bewaren om deze later als bewijs te kunnen gebruiken. Het zal dan gaan om zaken waarin de grens tussen goed of fout niet scherp valt te trekken. Ik wil met klem benadrukken dat het hier natuurlijk niet de hard-core prijs of marktverdelingsafspraken betreft. Redelijkheid in geval van een mislukt self-assessment kan alleen indien de betrokken onderneming dan wel de branchevereniging kan aantonen dat hij een diepgaand self-assessment heeft verricht en daarnaast hoe dat is verricht. Mijn advies is dan ook: documenteer uw self-assessment grondig, want wellicht kan het u later in een procedure bij de NMa helpen. Modernisering en handhaving Door de Modernisering zal de handhaving door de NMa verder versterken. Ook de NMa zal additionele bevoegdheden krijgen. Zo kan per 1 mei a.s. vergaand worden samengewerkt met mededingingsautoriteiten van andere lidstaten binnen het zogenaamde European Competition Network. Dit is het netwerk, waarbinnen de met de Modernisering ingezette decentrale handhaving van de artikelen 81 en 82 van het EG-verdrag, uitvoering zal krijgen. Joint investigation Deze samenwerking betreft onder andere de mogelijkheid om de mededingingsautoriteit van een andere lidstaat te verzoeken op zijn grondgebied inspecties of andere onderzoeksactiviteiten te verrichten en het aldus verzamelde materiaal aan de verzoekende autoriteit over te dragen. Daarmee wordt de arm van de handhaver verlengd tot in principe 15

16 alle lidstaten van de Europese Unie. Deze nieuwe mogelijkheid sluit aan bij het steeds internationaler opereren van het bedrijfsleven. Tegelijk met modernisering is sprake van de evaluatie en aanpassing van de Mededingingswet. Ook hierdoor zal de NMa mogelijk nieuwe bevoegdheden krijgen om beter te kunnen handhaven. Betreden woningen Het eerste punt is het kunnen betreden van woningen. De Europese Commissie heeft deze bevoegdheid in de nieuwe Verordening gekregen. Ik heb nooit begrepen dat als de Commissie dit nodig heeft om effectief op te kunnen sporen, waarom dan de NMa een dergelijke bevoegdheid niet nodig zou hebben. We sporen immers dezelfde kartels op. Daarnaast heeft de bouwfraude aangetoond dat belangrijke documenten in woonhuizen van bestuurders van bouwondernemingen werden bewaard. Ik ben dan ook verheugd dat in het wetsvoorstel waarmee de nieuwe Verordening in de nationale wetgeving wordt geïmplementeerd ook de NMa de bevoegdheid krijgt (uiteraard met de nodige waarborgen omkleed) woningen te betreden. In het verleden heeft menigéén zich erover verwonderd dat de bevoegdheden van de Commissie en de NMa op bepaalde punten verschilden. Dat is ook lastig voor ondernemingen. Het is dan ook goed dat de bevoegdheden op dit punt gelijk getrokken zijn. Verhogen boete niet-meewerken Een ander punt dat in het Kamerdebat aan de orde kwam was de verhoging van de boete voor niet-meewerken en het hiervoor ook, naast ondernemingen, kunnen beboeten van individuen. Tot op heden was de boete voor het niet-meewerken aan onderzoeken van de NMa EUR Van een dergelijk bedrag gaat weinig tot geen afschrikwekkende werking uit. Het verhogen van deze boete tot maximaal EUR voor natuurlijke personen en voor ondernemingen of ondernemersverenigingen tot EUR of, indien dit meer is, 1% van de omzet van ondernemingen of ondernemersverenigingen, is vanuit het oogpunt van afschrikking dan ook toe te juichen. Ik wil er op wijzen dat het hier een maximum betreft en de NMa zal ook hier in individuele gevallen op basis van de redelijkheid tot vaststelling van de boete komen. 16

17 Slot Was nou mijn boodschap vanmiddag voor u? 1. Er mag veel onder de Mededingingswet! 2. Self-assessment is belangrijk en wordt nóg belangrijker na 1 mei. Daarmee is en wordt uw rol als adviserende branchevereniging nog belangrijker. 3. De NMa is transparant in wat er wel en niet mag onder de Mededingingswet. Wij faciliteren u om een goede self-assessment te kunnen maken. Daarbij zijn wij evenwel geen adviesbureau dat goedkeurende verklaringen afgeeft. Het beleid ten aanzien van schriftelijke (individuele) informele zienswijzen is ja, mits, dus zeer terughoudend. 4. U kunt in procedures bij de NMa uw voordeel doen als u uw gedegen self-assessment kunt laten zien. Daarbij teken ik aan dat dat het geval is bij zaken die in het (licht) grijze gebied van de Mededingingswet liggen, niet bij inktzwarte hard-core prijsafspraken en marktverdelingen. Tot slot wil ik het initiatief om een MKB-middag zoals vandaag te organiseren prijzen. Ik juich een dergelijke middag, waarbij NMa-medewerkers enkele inhoudelijke workshops geven, van harte toe. Een dergelijke middag, om te scholen, te informeren en (naleving) te stimuleren is enkel goed. Van een frequente terugkeer van een dag als deze zou ik een voorstander zijn. Ik spreek hier dan ook de bereidheid uit om, indien dit vanuit de MKBgeledingen noodzakelijk wordt geacht, mijn medewerkers bijvoorbeeld 2 maal per jaar dergelijke workshops te laten geven. Tevens zal u dan een algemene update krijgen van de belangrijkste economische en juridische ontwikkelingen op dit punt. Uiteraard leg ik de bal aan uw zijde. Er moet bij u behoefte zijn aan verduidelijking en u moet aangeven waarover u met ons en vooral met elkaar, van gedachten wilt wisselen. Ik verwacht van u dat u contact zoekt met de NMa, indien er onderwerpen / aspecten zijn waarvoor het goed zou zijn om eens bij elkaar te komen. Rest mij u verder een plezierige en nuttige middag toe te wensen. Ik dank u voor uw aandacht. 17