Grenzen aan de Wmo? Onderzoek naar toepassing van inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden door gemeenten bij Wmo-aanvragen

Transcriptie

1 Grenzen aan de Wmo? Onderzoek naar toepassing van inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden door gemeenten bij Wmo-aanvragen

2

3 Grenzen aan de Wmo Onderzoek naar toepassing van inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden door gemeenten bij Wmo-aanvragen Stichting De Ombudsman September 2012

4 Inhoudsopgave Inhoudsopgave Voorwoord 5 1. Inleiding Aanleiding Onderzoeksopzet Leeswijzer 9 2. Ontwikkelingen rond de Wmo Wat vooraf ging Recente ontwikkelingen Toekomst Onderzoeksresultaten Context van het onderzoek Resultaten april Resultaten juli Provincies Grote steden Kanteling-gemeenten Verschillen tussen gemeenten Voorbeelden uit de praktijk Inleiding Huishoudelijke hulp Hulpmiddelen Vervoersvoorzieningen Woonvoorzieningen Conclusies 39 Merendeel Wmo-verordeningen niet op orde 39 Onnodige procedures 39 Beschikbaarheid informatie laat te wensen over 40 Wijziging gemeentelijk beleid duurt lang 40 2

5 Inhoudsopgave 6. Aanbevelingen 43 Aanbevelingen aan gemeenten 43 Handreiking aan Wmo-gebruikers 44 Bijlagen 47 Bijlage 1. Begrippen en onderzoeksverantwoording 49 Bijlage 2. Resultaten Wmo-onderzoek april Bijlage 3. Resultaten Wmo-onderzoek juli Colofon 69 3

6

7 Voorwoord Voorwoord De Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) is de wet die ondersteuning biedt aan mensen met beperkingen. Gemeenten hebben een belangrijke rol in de uitvoering van deze wet, aangezien zij als lokale overheid dichtbij de burger staan. Zodoende kunnen zij inspelen op individuele situaties en de best mogelijke oplossing zoeken om burgers met beperkingen te compenseren. Uit dit onderzoek komt naar voren dat driekwart van alle gemeenten inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden in hun Wmoverordeningen hebben opgenomen, hetgeen expliciet niet is toegestaan. Door het ten onrechte handhaven van inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden in het lokale Wmo-beleid slaan gemeenten de plank mis. Dergelijk beleid is in strijd met de wet en de jurisprudentie en is zeer schadelijk voor een kwetsbare groep mensen in de maatschappij. Door te kiezen voor inkomensgrenzen worden mensen ten onrechte uitgesloten van ondersteuning. Aan een inhoudelijke, individuele beoordeling komt men dan niet eens meer toe. Dit is in strijd met het doel van de Wmo. Dit onderzoek is een vervolg op een aantal onderzoeken die Stichting De Ombudsman de afgelopen jaren heeft uitgevoerd naar gemeentelijke regelgeving rond de Wmo. Uit deze eerdere onderzoeken kwamen signalen naar voren waaruit bleek dat gemeenten hun gemeentelijk beleid niet altijd even goed op orde hebben. Dit blijkt ook nu weer het geval. Met dit onderzoek wil De Ombudsman bijdragen aan een beter en cliëntgerichter Wmobeleid op lokaal niveau. De uitkomsten van dit onderzoek maken inzichtelijk waar verbeterpunten liggen. Burgers moeten er op kunnen vertrouwen dat hun gemeente een juiste uitvoering geeft aan het Wmo-beleid op lokaal niveau. Dat dit op dit moment nog niet overal het geval is, valt te betreuren. De Ombudsman spreekt zich niet uit over de vraag of het doen van een beroep op de (financiële) zelfredzaamheid van burgers al dan niet rechtvaardig is. De wetgever heeft gemeend dat er binnen de Wmo geen ruimte is voor inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden, hetgeen ondubbelzinnig is bevestigd door de rechter. Gemeenten hebben zich hieraan te houden. Dat een groot aantal gemeenten toch inkomensgrenzen of andere financiële voorwaarden toepassen, of in hun beleid de mogelijkheid daartoe hebben opgenomen, is wellicht begrijpelijk in het licht van de huidige bezuinigingen en economische crisis. Toch pleit dit gemeenten niet vrij. Het gaat immers om een betrouwbare overheid die er is voor de burgers, en niet andersom. De Ombudsman vindt het onbegrijpelijk dat er gemeenten zijn die burgers met beperkingen bij voorbaat de toegang tot wettelijk ingestelde voorzieningen op onterechte gronden ontzeggen. Een overheid die enerzijds verwacht dat 'iedereen meedoet' en hiertoe voorzieningen treft, maar anderzijds obstakels opwerpt voor de burgers die deze voorzieningen hard nodig hebben, laat een dubbel gezicht zien. De Ombudsman pleit er dan ook voor dat gemeenten zo spoedig mogelijk een einde maken aan deze praktijken. mr. Carolien Pietjouw Directeur Stichting De Ombudsman 5

8

9 1. Inleiding 1. Inleiding 1.1 Aanleiding Op grond van de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) hebben gemeenten de opdracht om voorzieningen te treffen ter compensatie van beperkingen die inwoners ondervinden, op het gebied van wonen, vervoer en het aangaan van sociale verbanden. Nadere regels zijn te vinden in het landelijk Besluit maatschappelijke ondersteuning (Bmo). Het gemeentelijk beleid is vastgelegd in Wmo-verordeningen. Daarnaast leggen gemeenten regelingen rond de Wmo op lokaal niveau vast in Wmo besluiten en beleidsregels. In het kader van bezuinigingen zijn steeds meer gemeenten op zoek naar manieren om de kosten van de Wmo in te perken. Steeds meer Rijkstaken worden overgeheveld naar gemeenten zonder dat daartegenover extra budgetten staan. In 2012 ontvingen gemeenten voor huishoudelijke hulp circa 1,2 miljard als integratie-uitkering vanuit het Gemeentefonds. Naast de integratie-uitkering voor huishoudelijke hulp geven gemeenten circa 3,5 miljard uit aan Wmo-taken die worden gefinancierd uit hun algemene middelen. 1 Gemeenten menen dat de financiële grenzen van de Wmo zijn bereikt. Om de Wmo betaalbaar en bereikbaar te houden voor iedereen zien gemeenten zich genoodzaakt maatregelen te treffen. Vanaf 2010 is er een duidelijke toename te zien van gemeenten die naast een eigen bijdrage voor huishoudelijke hulp ook eigen bijdragen vragen voor andere Wmo-voorzieningen. Daarnaast groeit het aantal gemeenten dat inkomensgrenzen of andere financiële voorwaarden stelt bij de beoordeling van Wmoaanvragen. Een inventariserend onderzoek van Stichting de Ombudsman in in het kader van het project De Kanteling 3 liet ondermeer zien dat 15 van de 19 onderzochte gemeenten een inkomensgrens in hun Wmo-verordening hadden staan. In het huidige onderzoek, met als laatste peilmoment juli 2012, is dit aantal vastgesteld op 14 gemeenten. 4 Wettelijk kader Gemeenten voelen zich gezien de stijgende kosten van de Wmo genoodzaakt om de financiële verantwoordelijkheid en het sociale netwerk van Wmo-gebruikers zelf steeds meer aan te spreken. Lange tijd voelden gemeenten zich gesterkt in de mogelijkheid tot het stellen van financiële voorwaarden bij de beoordeling van Wmo-aanvragen door de ruime formulering hierover in het tweede lid van artikel 4 Wmo. Daarin is opgenomen dat het College van Burgemeester en Wethouders bij het bepalen van voorzieningen, naast de persoonskenmerken en behoeften van de aanvrager van de voorzieningen, rekening houdt met de capaciteit van de aanvrager om uit een oogpunt van kosten zelf in 1 Rijksbegroting 2012, XVI Volksgezondheid, Welzijn en Sport, 2 Hoe krijgt het Wmo-beleid vorm in de praktijk? Een onderzoek naar de wettelijke kaders van de Wet maatschappelijke ondersteuning aan de hand van verordeningen van negentien gemeenten in het kader van het project De Kanteling, Stichting De Ombudsman, april Zie toelichting in begrippenlijst in bijlage 1 4 Anno 2012 zijn er 18 in plaats van 19 Kanteling-gemeenten doordat IJsselmonde is opgegaan in de gemeente Rotterdam 7

10 1. Inleiding maatregelen te voorzien. Gemeenten zagen hierin een grondslag om naast de eigen bijdrage en het eigen aandeel, zoals opgenomen in artikel 15 en 19 Wmo, ook andere financiële eisen, zoals inkomensgrenzen, te stellen. Dit had tot gevolg dat mensen met een inkomen boven het door een gemeente bepaalde norminkomen in zijn geheel niet meer voor een Wmo-voorziening in aanmerking kwamen. Politieke en rechterlijke uitspraken In november 2011 stelt kamerlid Venrooy-Van Ark vragen aan staatssecretaris Veldhuijzen Van Zanten-Hyllner (Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS)) over de zelfstandige inkomenspolitiek die gemeenten voeren binnen de Wmo. De staatssecretaris antwoordt hierop dat de Wmo uitgaat van een individuele toets per cliënt. De Wmo staat volgens haar niet toe dat gemeenten in hun verordening een inkomensgrens instellen, waarboven geen aanspraak op een voorziening bestaat. 5 Het standpunt van de minister wordt vervolgens bevestigd in een uitspraak van de Centrale Raad van Beroep van 18 januari Hierin spreekt de Centrale Raad zich expliciet uit tegen het stellen van inkomensgrenzen binnen de Wmo. 6 De Centrale Raad heeft bepaald dat het tweede lid van artikel 4 Wmo geen ruimte biedt om naast de in de wet opgenomen regelingen rond de eigen bijdrage en het eigen aandeel inkomensgrenzen te stellen. Eerder al had de Centrale Raad bepaald dat er binnen de Wmo geen ruimte is voor het toepassen van financiële voorwaarden, zoals besparingsbijdragen. 7 Het oordeel van de Raad zet een streep door de inkomensmaatregelen waartoe steeds meer gemeenten het afgelopen jaar, ingegeven door bezuinigingen, zijn overgegaan. Via het systeem van de eigen bijdragen mogen gemeenten gebruikers van Wmovoorzieningen aanspreken op hun inkomen. De eigen bijdrage binnen de Wmo bestaat uit een vast en inkomensafhankelijk deel. Mensen met een hoog inkomen betalen daarmee automatisch een hogere eigen bijdrage voor Wmo voorzieningen die zij verstrekt krijgen van hun gemeente. Het is aan deze aanvragers zelf om vervolgens de rekensom te maken of het voor hen niet aantrekkelijker is om zelf een voorziening aan te schaffen of deze uiteindelijk via een eigen bijdrage feitelijk terug te betalen aan de gemeente. Daarnaast kunnen gemeenten binnen het kader van de wet bij verstrekking van een financiële tegemoetkoming voor Wmo-voorzieningen een eigen aandeel vragen. In de praktijk blijkt echter dat gemeenten inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden nog steeds betrekken bij de beoordeling van Wmo-aanvragen van hun inwoners, ondanks het ontbreken van een wettelijke grondslag daarvoor. Bij Stichting De Ombudsman kwamen hierover het afgelopen jaar een groot aantal meldingen binnen. Dit was aanleiding voor een inventariserend onderzoek onder alle gemeenten in Nederland. In februari 2012 is De Ombudsman het onderzoek gestart. 1.2 Onderzoeksopzet Centraal in dit onderzoek staat de vraag in hoeverre gemeenten inkomensgrenzen en 5 Brief van 10 november 2011, kenmerk: DBO , Antwoorden eerste termijn behandeling Begroting VWS CRvB 18 januari 2012, LJN: BV CRvB 19 december 2011, LJN: BU7263 8

11 1. Inleiding andere financiële voorwaarden stellen bij de beoordeling van Wmo-aanvragen. 8 Het onderzoek betreft een studie van Wmo-verordeningen en bijbehorende Wmo-besluiten van alle 415 gemeenten in Nederland. Bij elke gemeente is onderzocht of er in de desbetreffende Wmo-verordening en het bijbehorende Wmo-besluit een inkomensgrens is opgenomen en zo ja, hoe hoog en voor welke Wmo-voorzieningen deze is vastgesteld. Daarnaast is gekeken of gemeenten gebruik maken van eigenbijdrageregelingen en voor welke voorzieningen deze worden toegepast. Ook is onderzocht of besparingsbijdragen en andere financiële voorwaarden onderdeel uitmaken van het gemeentelijke Wmo-beleid. Daarbij is tevens gekeken of gemeenten bezig zijn met stappen om hun Wmoverordeningen aan te passen aan de laatste jurisprudentie. Deze inventarisatie heeft plaatsgevonden via internetonderzoek en dossierstudie. Daarbij is gekozen voor twee peilmomenten, respectievelijk in april 2012 en juli Na de tweede onderzoeksronde naar gemeentelijke Wmo-verordeningen en -besluiten, is met een aantal gemeenten rechtstreeks contact gezocht. Dit om ontbrekende informatie te achterhalen of onduidelijkheden uit de weg te ruimen. Er hebben telefonische gesprekken plaatsgevonden met Wmo-beleidsmedewerkers van een dertigtal gemeenten. 1.3 Leeswijzer In het volgende hoofdstuk komt het juridisch kader rond inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden binnen de Wmo aan de orde. Er wordt een kort overzicht gegeven van de jurisprudentie onder de Wvg en de Wmo alsmede van de meest recente rechtspraak. Vervolgens wordt ingegaan op ontwikkelingen die in de nabije toekomst te verwachten zijn. In hoofdstuk 3 volgen de resultaten van het onderzoek naar gemeentelijke Wmo-verordeningen en besluiten. De uitwerking van het Wmo-beleid van gemeenten rond inkomensgrenzen en andere financiële voorwaarden wordt in hoofdstuk 4 geïllustreerd aan de hand van praktijkvoorbeelden. Conclusies en aanbevelingen volgen in hoofdstuk 5 en 6. In de bijlagen zijn de definities van gebruikte termen, de onderzoeksverantwoording en de tabellen met onderzoeksresultaten opgenomen. 8 De uitwerking van de probleemstelling in deelvragen is opgenomen in de onderzoeksverantwoording in bijlage 1 9 Zie bijlage 1 voor meer informatie over de onderzoeksverantwoording. 9

12 Staatssecretaris Veldhuijzen Van Zanten-Hyllner (VWS) antwoordt op Kamervragen dat inkomensgrenzen niet thuishoren in de Wmo Centrale Raad van Beroep bepaalt dat er binnen de Wmo geen ruimte is voor besparingsbijdragen Centrale Raad spreekt zich uit tegen inkomensgrenzen binnen de Wmo Item van Stichting De Ombudsman over Wmo inkomensgrenzen in Vara-programma Kassa Tweede Kamerlid Venrooy (VVD) stelt tijdens het Vragenuur Kamervragen aan staatssecretaris Veldhuijzen Van Zanten-Hyllner (VWS) naar aanleiding van de Wmo-uitzending van Kassa VNG schrijft brief aan leden over inkomensgrenzen in de Wmo Start Wmo-onderzoek Stichting De Ombudsman Brief van staatssecretaris Veldhuizen van Zanten aan gemeente Renkum, die ten onrechte inkomensbeleid voert ten aanzien van huishoudelijke hulp. Item over Wmo inkomenstoets huishoudelijke hulp in EOprogramma De Vijfde Dag Tweede ronde Wmo-onderzoek Stichting De Ombudsman Presentatie Onderzoeksrapport Wmo inkomensgrenzen Stichting De Ombudsman Nov Dec Jan Feb Mrt Apr Mei Jun Jul Aug Sep

13

14

15 2. Ontwikkelingen rond de Wmo 2. Ontwikkelingen rond de Wmo 2.1 Wat vooraf ging Onder de Wet voorzieningen gehandicapten (Wvg) werd toepassing van inkomensgrenzen toegestaan door de Centrale Raad van Beroep. In een uitspraak van 20 augustus bepaalde de Raad dat noch de Wvg noch de daarop berustende Regeling het stellen van inkomensgrenzen ten aanzien van een forfaitaire vergoeding voor vervoerskosten belemmerde. In een tweetal uitspraken van 1 juli oordeelde de Raad dat een inkomensgrens ter hoogte van 1,5 maal de bijstandnorm waarboven geen forfaitaire tegemoetkomingen, zoals vervoerskostenvergoedingen, werden verstrekt niet in strijd was met de Wvg. Het uitgangspunt was dat een belanghebbende met een inkomen boven het genoemde norminkomen in beginsel in staat werd geacht de kosten van het gebruik van een eigen auto te dragen. De Raad overwoog dat dit uitgangspunt paste binnen de zorgplicht van het gemeentebestuur. Het heffen van besparingsbijdrages was onder de Wvg niet toegestaan. In een uitspraak van 4 juni 2008 oordeelt de Raad dat de gemeentebesturen het heffen van een financiële bijdrage bij het verstrekken van voorzieningen in natura uitsluitend kunnen baseren op de eigenbijdrageregeling in artikel 6 van de Wvg. Volgens de Raad voorziet de wet er niet in dat bij verordening kan worden bepaald dat door het gemeentebestuur in plaats van of naast een eigen bijdrage een (besparings)bijdrage wordt geheven. 12 Wvg-jurisprudentie houdbaar onder de Wmo? Vervolgens was het de vraag of de onder de Wvg tot stand gekomen jurisprudentie van toepassing bleef onder de Wmo. Aanvankelijk leek dit het geval. Ten aanzien van inkomensgrenzen haalde de rechtbank Leeuwarden in een uitspraak van 2 april de Wvg-jurisprudentie van de Centrale Raad aan. Daarin werd het stellen van een inkomensgrens in een gemeentelijke verordening als voorwaarde om in aanmerking te komen voor deelname aan het collectief vervoer geoorloofd geacht, voor zover deze strookte met het uitgangspunt van de Wvg dat een gehandicapte met een inkomen boven de gestelde grens zelf zou kunnen voorzien in de kosten van het vervoer in de directe leefomgeving. Dat bepaalde (categorieën) gehandicapten door het stellen van een inkomensgrens niet (meer) voor een voorziening in aanmerking komen, was een door de formele wetgever niet uitgesloten consequentie daarvan. 14 De rechtbank Leeuwarden oordeelde dat dit uitgangspunt en deze jurisprudentie ook onder de Wmo dienden te worden toegepast. Een persoon met een inkomen boven de gestelde inkomensgrens werd geacht zelfredzaam te zijn, waardoor het college, behoudens omstandigheden, geen zorgplicht heeft. In hoger beroep stelde de Centrale Raad vast dat de vervoersvoorziening in kwestie was afgewezen op grond van een bepaling in de gemeentelijke Wmoverordening dat het bezit van een personenauto algemeen gebruikelijk werd geacht, zodat 10 JSV 1996/319 en AB 1996/ RSV 1997/249 en 250; USZ 1997/182 en CRvB 4 juni 2008, LJN: BD AWB 08/ JSV 2004,

16 2. Ontwikkelingen rond de Wmo een auto of een met een auto vergelijkbare voorziening niet in aanmerking kwam voor voor een verstrekking of een vergoeding. De Raad oordeelde vervolgens dat het collectief vervoer naar zijn aard niet gelijkgesteld kan worden aan een met een auto vergelijkbare voorziening als bedoeld in de verordening. Daarmee was de aanvraag van de betrokkene ten onrechte afgewezen. De Raad kwam vervolgens niet meer toe aan de beantwoording van de vraag of het toepassen van een inkomensgrens überhaupt is toegestaan voor collectief vervoer en/of andere vervoersvoorzieningen. 15 Verdere jurisprudentie over toelaatbaarheid financiële voorwaarden Op 18 januari 2010 deed de rechtbank Leeuwarden een uitspraak die tegengesteld was aan de eerder genoemde uitspraak van 2 april In de nieuwe visie van de rechtbank is de strekking van artikel 4 Wmo gericht op het leveren van maatwerk binnen de compensatieplicht die gemeenten hebben. Het is de rechtbank niet gebleken dat de wetgever bij invoering van artikel 4 Wmo de bedoeling had om gemeenten aanvullende mogelijkheden te geven tot het stellen van financiële voorwaarden. Deze mogelijkheden zijn beperkt tot het vaststellen van een eigen bijdrage of een eigen aandeel als bedoeld in artikel 15 en 19 Wmo. 16 In juni 2010 volgt een uitspraak van de rechtbank Maastricht over afwijzing van een vervoersvoorziening op grond van een inkomensgrens. In deze zaak wordt door de rechtbank vastgesteld dat de door de gemeenteraad vastgestelde Wmo-verordening geen bepalingen bevatte over een te stellen inkomensgrens bij (vervoers)voorzieningen. Het college kan weliswaar nadere regels stellen ter uitvoering van de Wmo-verordening, maar het college is met het stellen van een inkomensgrens verder gegaan dan de verordening toestaat. De rechtbank acht het stellen van een inkomensgrens als algemeen normstellende bepaling zodanig essentieel in de verhouding tussen gemeenteraad en college dat dit niet door het college in een besluit kan worden vastgesteld. Het college is haar bevoegdheden daarom te buiten gegaan. Het bestreden besluit wordt vernietigd omdat het gebaseerd is op een onverbindende bepaling. De rechtbank komt in dit geval niet toe aan beantwoording van de vraag of het stellen van een inkomensgrens op zich wel is toegestaan. Het gegeven dat de gemeente wordt opgedragen een nieuw besluit te nemen met inachtneming van de overwegingen van de rechtbank suggereert dat de inkomensgrens op zichzelf niet ter discussie staat. 17 Dit wordt bevestigd door de uitspraak van de rechtbank Maastricht van 15 oktober In deze zaak ging het om een bepaling in de Wmo-verordening van de gemeente op grond waarvan een belanghebbende niet in aanmerking kwam voor een vervoersvoorziening als zijn inkomen meer bedroeg dan 1,5 keer het norminkomen. De rechtbank oordeelde dat de gemeenteraad met deze bepaling binnen het kader van de Wmo was gebleven en niet buiten de grenzen van zijn verordenende bevoegdheid was getreden. 18 Deze uitspraak leidde tot kamervragen. In antwoord op de vraag van Kamerlid Venrooy-Van Ark (VVD) liet de staatssecretaris van VWS weten dat er geen inkomensgrenzen onder de Wmo mogen 15 CRvB 12 oktober 2010, LJN:BO Rechtbank Leeuwarden 18 januari 2010, LJN: BL Rechtbank Maastricht 7 juni 2010, LJN: BM Rechtbank Maastricht 15 oktober 2010, AWB 09/

17 2. Ontwikkelingen rond de Wmo worden gesteld Recente ontwikkelingen Op 19 december 2011 spreekt de Centrale Raad zich uit tegen het toepassen van een besparingsbijdrage binnen de Wmo. De Raad leidt uit de wetsgeschiedenis af dat het de bedoeling is geweest van de wetgever om artikel 4, tweede lid Wmo, vanwege inkomenseffecten, te interpreteren in het licht van de artikelen 15 en 19 Wmo. Het aspect rekening houden met de capaciteit van de aanvrager is gekoppeld aan de eigenbijdrageregeling. Dit betekent dat artikel 4, tweede lid Wmo geen ruimte biedt om naast de eigen bijdrage extra financiële voorwaarden, zoals een besparingsbijdrage, op te leggen bij het verstrekken van een voorziening in natura als een scootmobiel. Dat de genoemde besparingsbijdrage zijn grondslag vindt het het algemeen gebruikelijk zijn van het bezit van een fiets doet daaraan niet af. De Raad oordeelt dat de uitsluitingsgrond algemeen gebruikelijk in het kader van de Wmo slechts kan zien op de betreffende voorziening zelf en geen grondslag kan zijn voor een bijdrage vanwege een mogelijke kostenbesparing ten aanzien van een andere, wel algemeen gebruikelijke voorziening. 20 In de uitspraak van 19 december 2011 stelt de Raad dat naast de besparingsbijdrage ook andere financiële voorwaarden binnen de Wmo niet zijn toegestaan. Het is nog enige tijd onzeker of dit ook geldt voor inkomensgrenzen. Met de uitspraak van de Raad van 18 januari 2012 volgt een duidelijk antwoord op deze vraag. De Raad acht het onwenselijk dat gemeenten inkomensbeleid gaan voeren en volgt dezelfde redenering als in de uitspraak uit december 2011 rond de toepassing van besparingsbijdragen. De Raad is van oordeel dat naast de op artikel 15 Wmo gebaseerde eigen bijdrage geen ruimte is voor het stellen van een inkomensgrens bij de beoordeling van Wmo-aanvragen. 21 Met de twee uitspraken van de Centrale Raad van eind 2011 en begin 2012 over besparingsbijdragen en inkomensgrenzen is meer duidelijkheid gekomen over de financiële grenzen van de Wmo. Hiermee is de discussie over de rol die de financiële draagkracht van belanghebbenden speelt bij Wmo-aanvragen echter nog niet ten einde. 2.3 Toekomst In de brief over inkomensgrenzen in de Wmo die de Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) op 31 januari 2012 aan haar leden stuurde, valt onder meer de toekomstvisie van gemeenten op de Wmo te lezen. 22 De VNG erkent in de brief dat volgens de laatste jurisprudentie geen algemene inkomensgrens voor Wmo-voorzieningen is toegestaan. Tegelijkertijd stelt de VNG dat de Centrale Raad het laatste woord over het vraagstuk van de financiële zelfredzaamheid nog niet heeft gesproken. De VNG hoopt met toekomstige uitspraken van de Centrale Raad over Wmo-zaken met dit onderwerp meer inzicht te krijgen in de grenzen van de Wmo. Daarnaast is de VNG in overleg met het Rijk om de bepalingen in de Wmo en het Bmo 19 Brief van 10 november 2011, kenmerk DBO , Antwoorden eerste termijn behandeling Begroting VWS CRvB 19 december 2011, LJN: BU CRvB 18 januari 2012, LJN: BV Ledenbrief Inkomensgrenzen in de Wmo, VNG, 31 januari

18 2. Ontwikkelingen rond de Wmo over de eigenbijdrageregeling te verhelderen en waar mogelijk uit te breiden. De VNG is voorstander van verruiming van de mogelijkheden voor de lokale overheid om Wmogebruikers aan te spreken op hun eigen financiële verantwoordelijkheid. De VNG pleit ondermeer voor een zogenaamde omgekeerde toepassing van de eigenbijdrageregeling. Dit houdt in dat personen die op grond van hun inkomen via de eigen bijdrage de volledige kostprijs van de voorziening zullen betalen een voorziening geweigerd kan worden. De VNG meent dat de grondslag voor een dergelijke werkwijze te vinden is in de maximum eigen bijdrage van de eigenbijdrageregeling zoals opgenomen in het vierde hoofdstuk van het Bmo. Inmiddels is er ook een wetsvoorstel aanhangig tot wijziging van het Bmo, waardoor bij het bepalen van de eigen bijdrage en het eigen aandeel op grond van de Wmo naast het inkomen tevens rekening mag worden gehouden met het vermogen. In het aanvankelijke voorstel ging het om 4% van het vermogen. Inmiddels wordt uitgegaan van 8% van het vermogen. Deze vermogensinkomensbijtelling betekent dat het inkomen dat dient als grondslag voor het vaststellen van de eigen bijdrage met 8% van het belastbaar inkomen wordt verhoogd. 23 De discussie over de financiële grenzen van de Wmo zal ongetwijfeld de komende tijd nog voortduren. Nieuwe jurisprudentie zal nieuwe inzichten opleveren. Naast wijzigingen in wet- en regelgeving, waardoor de mogelijkheden van gemeenten om Wmo-gebruikers aan te spreken op hun eigen financiële verantwoordelijkheden worden uitgebreid, zijn er ongetwijfeld alternatieven te bedenken om de Wmo toegankelijk te houden voor gebruikers en betaalbaar voor gemeenten. Zo valt er voor gemeenten zeer waarschijnlijk nog het nodige te winnen bij het kosteneffectief contracteren met leveranciers van Wmovoorzieningen. Ook de mogelijkheden van hergebruik van tweedehands voorzieningen kunnen nader worden onderzocht. Begin augustus 2012 kondigde de gemeente Montfoort een 'witte fietsenplan' aan voor scootmobielen. De gemeente wil dat ouderen hun scootmobiel gaan delen. Als zij een scootmobiel nodig hebben, kunnen zij een scootmobiel bestellen uit een zogenaamde scootpool. 24 De gemeente Bellingwedde kondigde begin augustus soortgelijke plannen aan (zie kader). De meeste gemeenten lijken zich in hun pogingen tot bezuinigen echter vooralsnog met name te richten op het doen van een groter beroep op de financiële draagkracht van Wmo-gebruikers zelf. 23 Kamerbrief d.d. 12 juni 2012 staatssecretaris Veldhujizen Van Zanten-Hyllner (VWS) betreffende voorstel van wet houdende wijziging van de Algemene Wet Bijzondere Ziektekosten en de Wet maatschappelijke ondersteuning in verband met invoering van een vermogensinkomensbijtelling voor vaststelling van de eigen bijdragen voor zorg of voorzieningen op grond van die wetten (Kamerstukken II, 2011/12, )

19 2. Ontwikkelingen rond de Wmo Scootdelen Soms duurt het even voor een woord doorbreekt. In 2009 lazen we het woord scootpoolen voor het eerst. In Culemborg zou een proef gedaan worden met het delen van scootmobielen. Dit scootpoolen zou worden uitgetest door een groepje mensen die het samen met één scootmobiel zouden gaan doen, een zogeheten scootpool. Vandaag schrijft NRC Next over een initiatief van de gemeente Bellingwedde. Daar wil men het aantal scootmobielen terugdringen. Volgens een woordvoerder van de gemeente moeten er honderden scootmobielen in Bellingwedde zijn. Die worden natuurlijk lang niet allemaal tegelijk gebruikt en staan soms maar in de weg. Scootmobielen worden veelal door de gemeente gefinancierd. Nu gemeenten meer op de kleintjes moeten letten, levert scootdelen mogelijk enkele tienduizenden euro s op. Niet alleen op de aanschaf, maar ook op het onderhoud en de stalling. Bovendien beperkt scootpoolen het aantal ongebruikte scootmobielen. Het enthousiasme in Bellingwedde is groot. Zelfs zo groot dat er inmiddels bijna al gedacht wordt over rolstoelpoolen en rollatorpoolen Het zou zomaar kunnen dat de financiële crisis binnenkort gaat leiden tot allerlei creatieve oplossingen om te geld te besparen en de bijbehorende creatieve samenstellingen met het werkwoord poolen. Taalbank, 8 augustus

20

21 3. Onderzoeksresultaten 3. Onderzoeksresultaten 3.1 Context van het onderzoek Het onderzoek naar inkomensgrenzen en andere financiële instrumenten in gemeentelijk Wmo-beleid Is uitgevoerd onder alle 415 gemeenten die Nederland telt. Er is gezocht naar de meest recente, beschikbare regelgeving. Waar verordeningen of besluiten niet online vindbaar waren, is contact opgenomen met de desbetreffende gemeenten om deze informatie op te vragen. Enkele gemeenten hebben laten weten nog volop bezig te zijn met aanpassing van hun regelgeving naar de laatste jurisprudentie rond inkomensgrenzen. Deze informatie is meegenomen in het onderzoek. Ook is vastgesteld dat er weliswaar nieuwsberichten circuleren over gemeenten die gestopt zijn met het toepassen van inkomensgrenzen, maar dat dezelfde gemeenten bepalingen over inkomensgrenzen nog steeds in hun gemeentelijk beleid hebben staan. Bij het vaststellen van cijfers hierover is uitgegaan van hetgeen is opgenomen in het gemeentelijk beleid zoals dat op het moment van onderzoek in verordeningen en besluiten door gemeenten werd gepresenteerd. Deze vormen immers de juridische grondslag voor besluiten van gemeenten op Wmo-aanvragen. Het onderzoek is daarmee weliswaar een momentopname, maar weldegelijk illustratief voor de stand van zaken. Besluiten die Wmogebruikers ontvangen zijn immers gebaseerd op hetgeen in diezelfde Wmo-verordeningen en besluiten is opgenomen. Het is deze informatie die zowel ambtenaren als inwoners van gemeenten raadplegen bij vragen over Wmo-aangelegenheden. 25 Opvallend is een extra onderzoeksresultaat. Hoewel het geen expliciete onderzoeksvraag was bij aanvang van het onderzoek is gaandeweg het onderzoek gebleken dat de beschikbaarheid en transparantie van informatie over het Wmo-beleid van gemeenten hier en daar te wensen overlaat. Gemeenten zijn weliswaar verplicht hun meest recente regelgeving te publiceren, maar dit gebeurt niet altijd. Ook komt het voor dat de informatie over de Wmo op de websites van gemeentes zelf niet makkelijk vindbaar, niet up-to-date of, in enkele gevallen, zelfs in zijn geheel niet online beschikbaar is. Er zijn een paar gemeenten die hun verordeningen en besluiten enkel ter inzage leggen op het gemeentehuis, waar burgers tegen betaling een kopie kunnen krijgen. Deze bevindingen rond beschikbaarheid van gemeentelijke informatie worden bevestigd in een onderzoek uit 2011 van adviesbureau Daadkracht naar beschikbaarheid en actualiteit van decentrale regelgeving. 26 Decentrale overheden moeten hun regelgeving op grond van de Wet elektronische bekendmaking sinds 1 januari 2011 integraal in een standaardformaat publiceren in de database Centrale Voorziening Decentrale Regelgeving (CVDR). Uit het onderzoek van Daadkracht komt naar voren dat 87% van de overheden zich niet of beperkt aan die wettelijke verplichting houdt. Slechts bij 13% van de gemeenten is sprake van volledige en juiste publicatie van regelgeving in CVDR. Het Kennis- en Exploitatiecentrum Officiële Overheidspublicaties (KOOP), onderdeel van de Werkmaatschappij van het Ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, bevestigt deze onderzoeksresultaten en geeft aan dat er een verbetertraject is gestart, 25 Zie bijlage 1 voor meer informatie over de onderzoeksverantwoording 26 Regelgeving CVDR 2011 Een onderzoek naar beschikbaarheid en actualiteit van regelgeving en de kwaliteit van metadata in de CVDR, Daadkracht, april