Handleiding. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m (versie )

Transcriptie

1 Handleiding Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m 2015 (versie )

2 Voorwoord: De Green Key, hét keurmerk voor duurzame bedrijven in de toerisme- en recreatiebranche, is in toenemende mate een symbool waaraan kwaliteitsbedrijven te herkennen zijn. In en buiten Europa hebben steeds meer toeristisch recreatieve organisaties dit keurmerk. De Green Key is het middel om de duurzaamheids- en milieuprestaties te meten en te communiceren naar de gasten/klanten. Recreanten merken in dat geval dat duurzaamheid, milieu en natuur voor de organisatie belangrijk zijn en dit kan een reden zijn om het gebruik en verblijf hoger te waarderen. De systematiek van de Green Key is gebaseerd op het groeimodel en kent drie niveaus: brons, zilver en goud. Hoe hoger het niveau, hoe meer (optionele) maatregelen de organisatie heeft ingevoerd. Een bedrijf dat in het bezit is van de Green Key heeft meer gedaan dan wet- en regelgeving vereist. Het bedrijf heeft duurzame investeringen gedaan om afval, geluid, water- en energieverbruik te verminderen. Daarnaast heeft het bedrijf aan de recreant de kans gegeven om hier een rol in te spelen. Communicatie neemt bij het voeren van de Green Key een belangrijke rol in. De medewerkers en gasten worden betrokken bij de aanpassingen die milieubelasting verminderen. De Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit is verantwoordelijk voor het uitvoeren van de Green Key. Deze Stichting, waarin onder andere ANWB, RECRON, KHN afdeling hotels en HISWA vertegenwoordigd zijn, ziet toe op de juiste toepassing en controle van de Green Key. De Stichting stelt, in samenwerking met de Foundation for Environmental Education (FEE), de eisen op waaraan moet worden voldaan om voor de Green Key in aanmerking te komen en voert de keuringen uit of laat deze uitvoeren. De Green Key is één van de vijf programma s van FEE ( net als de Blauwe Vlag voor schone stranden en jachthavens, dat ook door de Stichting KMVK wordt uitgevoerd. In Nederland wordt FEE vertegenwoordigd door FEE-Nederland (FEEN). Uiteraard is het de wens van de Stichting dat alle openbare indoor zwem- en sportcomplexen in Nederland ernaar streven om voor het keurmerk in aanmerking te komen. Het doel is dat uiteindelijk alle openbare indoor zwem- en sportcomplexen financieel gezond zijn en verantwoord werken! Namens Stichting Keurmerk Milieu, Veiligheid en Kwaliteit Derk-Jan Verstand Voorzitter Erik van Dijk Directeur Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

3 Inhoudsopgave... 1 Voorwoord:... 2 Inhoudsopgave... 3 Inleiding: Management: Wet- en regelgeving (V) De MVO verklaring (V) Startdocument Green Key (V) Duurzaamheidprogramma (V) Registratiesysteem (V) Green Key coördinator / Green Team (V) Registratiesysteem 2 (O) Medewerkers: Geïnformeerd personeel (V) Verdiepingsslag duurzame kennis personeel (O) CO2 - footprint (O) Communicatie: Green Key schild en certificaat (V) Informatie bezoekers-1 (V) Informatie bezoekers - 2 (O) Communicatie Green Key logo (O) Bestuurlijke functies (O) Actieve beïnvloeding gedrag bezoekers (O) Aanbieden van educatieve activiteiten (O) Free publicity in duurzaam ondernemen (O) Water: Waterbesparing kranen, douches en wc s (V) Waterbesparing douches en wastafels-1 (O) Besparing zwembadwater (V) Extra besparing zwembadwater (O) Extra waterbesparing (O) Zoutelectrolyse zwembadwater (O) Zelfzuivering afvalwater (O) Schoonmaak: Milieuverantwoorde schoonmaak-1 (V) Milieuverantwoorde schoonmaak-2 (O) Microvezel doekjes (O) Gebruik dispensers (O) Afval: Scheiding aardappel-, groente- en fruitafval (AGF) en/of swill afval (O) Extra afvalfractie (O) Afval publieksruimten (O) Afvalinzameling omgeving (O) Energie: Verlichting (V) Daglichtsystemen (O) Verlichtingssensoren (O) Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

4 7.4 Extra energiebesparing-1 (O) Klimaatbeheersing (O) Energie-efficiënte apparatuur (V) Koeling (V) Anti tochtmaatregelen (V) Tussenmeters (O) Centrale koeling (O) Warmte terugwinning (V) Duurzame stroom (V) Groen Gas (O) Duurzame energieopwekking (O) Duurzame technieken (O) Energielabel (O) Energieonderzoek (O) Voedsel en drank: Food en beverage-1 (V) Food en beverage-2 (O) Food en beverage-3 (O) Monoverpakkingen-1 (V) Monoverpakkingen-2 (O) Producten voor eenmalig gebruik (V) Tapwater en/ of postmix (O) Groen en ruimte Groenbeheerplan (O) Onderhoud groenvoorzieningen (V) Natuurontwikkeling (O) Vervoer Vervoermanagement-1 en gasten (V) Vervoermanagement-2 en medewerkers (V) Vervoermanagement-3 en leveranciers (V) Vervoermanagement-2 voor gasten, medewerkers en leveranciers (O) Mobiliteitsscan (O) Bedrijfsgebouwen en leveranciers: Minder milieubelastend papier 1 (V) Minder milieubelastend papier 2 (O) Minder milieubelastend papier 3 (O) Minder papier en inkt (V) Duurzaam bouwen tijdens nieuwbouw, verbouw of renovatie- 1 (V) Duurzaam bouwen tijdens nieuwbouw, verbouw of renovatie- 2 (O) Milieuvriendelijk schilderwerk (O) Milieuvriendelijke brandblussers (O) Duurzame bedrijfskleding (O) Maatschappelijke betrokkenheid Maatschappelijke betrokkenheid-1 (V) Maatschappelijke betrokkenheid-2 (O) Duurzaam inkoopbeleid (O) Ketenverantwoordelijkheid (O) MVO verslag (O) Bonusnormen Aanvullende maatregel-1 (Bonusnorm) (O) Aanvullende maatregel-2 (Bonusnorm) (O) Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

5 Inleiding: In deze handleiding over de Green Key voor dagrecreatiebedrijven kunt u lezen welke de normen er zoal zijn en aan welke normen een dagrecreatiebedrijf dient te voldoen voor het gewenste niveau van de Green Key en hoe aan de normen kan worden voldaan. De Green Key bestaat uit VERPLICHTE (V) en OPTIONELE (O) normen, in dit document vervolgens aangeduid als (V) en (O). Aan alle verplichte normen dient voldaan te worden. De verplichte maatregelen, gemarkeerd met een (V) gaan over basis van duurzame maatregelen zoals het besparen van gas, water en elektriciteit en het verminderen van de hoeveelheid afval. Een bedrijf dient aan alle verplichte maatregelen te voldoen. De hoogte van het niveau van de Green Key te weten brons (minimaal verplichte niveau), zilver of goud wordt bepaald door het aantal optionele maatregelen dat u op uw bedrijf heeft ingevoerd en toegepast. Deze optionele normen kunt u vrij kiezen uit het totaal van de 61 optionele normen. De optionele maatregelen, gemarkeerd met een (O) bestrijken uiteenlopende milieuaandachtsgebieden. Het aantal daadwerkelijk toegepaste optionele maatregelen bepaalt welk niveau (brons, zilver of goud) van de Green Key het bedrijf kan verkrijgen. In het onderstaande schema is aangegeven aan hoeveel normen u dient te voldoen voor de niveaus brons, zilver en goud. Sector Verplichte normen Optionele normen totaal 51 Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 29 Brons: 13 Zilver: 20 Goud: 27 Definitie: Een openbaar indoor zwem- en sportcomplex is een openbaar toegankelijke gelegenheid met (bij voorkeur) horecavoorziening, waarvan de hoofdattractie gevormd wordt door een overdekt zwembad. Bij voorkeur is de gelegenheid geen onderdeel van een camping, dagrecreatiepark-, of bungalowpark. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

6 1. Management: Aantal criteria Behaalde criteria V = 6 O = Wet- en regelgeving (V) Het bedrijf is op de hoogte van de voor haar geldende wet- & regelgeving en voldoet hieraan. Een inventarisatie hiervan is opgenomen in het archief. Er wordt voldaan aan de geldende wet- & regelgeving (zoals gebruikersvergunning, arbowet, WHVZ, regelgeving rondom Legionella etc.). Het bedrijf heeft vergunningen aangevraagd en gekregen en/of meldingen gedaan. Met betrekking tot de Wet milieubeheer gelden vaak de voorschriften uit het activiteitenbesluit. De ondernemer verklaart door jaarlijkse ondertekening van het standaardformulier, dat het bedrijf kennis heeft genomen van en voldoet aan de geldende wet- en regelgeving en dat het bedrijf geen aanschrijving heeft in het kader van handhaving. Bewijsmateriaal vervaardigd voor het behalen en behouden van het keurmerk Veilig & Schoon kan ook dienen als bewijsmateriaal binnen het Green Key programma. Het ondertekende standaardformulier inzake de wet- en regelgeving c.q. geen openstaande aanschrijving. Ondertekening updaten naar datum keuring. 1.2 De MVO verklaring (V) Het bedrijf heeft een MVO-verklaring opgesteld waarin zij haar doelstelling(en) rondom duurzaamheid en maatschappelijk verantwoord ondernemen heeft vastgelegd. De verklaring is geplaatst op de website en is zichtbaar opgehangen voor het publiek. Een MVO verklaring is een verklaring van de hoogst leidinggevende in het bedrijf waarin aangegeven wordt dat duurzaamheid en MVO, integraal onderdeel zijn van de bedrijfsvoering. De verklaring besteedt minimaal aandacht aan: - algemene MVO doelstellingen/ duurzaamheidsbeleid op hoofdlijnen, - zorg voor people/planet/profit als structureel onderdeel van bedrijfsdoelstellingen, Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

7 - dat uitvoering werkzaamheden in overeenstemming is met ondernemingsbeleid en vastgestelde procedures, - algemene regels t.a.v. de uitvoering van het duurzaamheidsbeleid van de onderneming met betrekking tot het voldoen aan wettelijke voorschriften, scholing van medewerkers en registratie/monitoren van milieuprestaties van de onderneming. Bedrijfsbezoek: visuele controle zichtbaarheid MVO-verklaring voor de gast. Verplicht geplaatst op de website. Administratieve controle inhoud schriftelijke MVO-verklaring. 1.3 Startdocument Green Key (V) Het bedrijf heeft eenmalig een doorlichting uitgevoerd (of laten uitvoeren) om de nul situatie ten tijde van de aanvraag van het keurmerk vast te stellen. De bevindingen zijn vastgelegd in het Startdocument. Het startdocument Green Key is een algemene rapportage van de stand van zaken op duurzaamheids- en milieugebied en vormt de basis van de Green Key. Het rapport wordt bij voorkeur opgesteld door een extern adviesbureau, maar kan ook zelf opgesteld worden met behulp van het format startdocument. Indien het rapport door het bedrijf zelf is opgesteld heeft het voorkeur dat het rapport wordt bekeken door een externe partij. Het document bevat minimaal de volgende onderdelen: 1. Het startdocument dient te beginnen met: een beschrijving van het bedrijf; de activiteiten die ze uitvoert; welke faciliteiten er zijn; welke gebouwen er zijn die onder de Green Key vallen (inclusief aantal vierkante meters); een overzicht van de grote technische installaties voor verwarmen, koelen en luchtbehandeling evenals de regeltechnische en de zwembadinstallaties. een inventarisatie van de verlichting; een inventarisatie van de aanwezige apparatuur; een overzicht van het terrein of een plattegrond. 2. De jaarlijkse verbruiksgegevens en de jaarlijkse kosten bepaald van energie, water, linnengoed en afval. Dit betreft de verbruiksgegevens van tenminste 3 jaar voorafgaand aan de eerste beoordeling voor de Green Key (bij nieuwbouw vervalt deze norm over de afgelopen 3 jaar). 3. Vervolgens zijn met deze gegevens van verbruik en kosten de jaarlijkse kengetallen bepaald van het bedrijf. De gegevens zijn verwerkt tot de volgende kengetallen: hoeveelheden gas (stadsverwarming), water, suppletiewater, elektriciteit, afval, schoonmaaken desinfectiemiddelen per bezoeker. alle kosten voor gas (stadsverwarming), water, elektriciteit, afval, schoonmaak- en desinfectiemiddelen, water en afval per bezoeker. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

8 kosten per eenheid verbruik gas (stadsverwarming), water, elektriciteit, afval, schoonmaaken desinfectiemiddelen. 4. De kengetallen worden vervolgens vergeleken met de gemiddelden voor soortgelijke bedrijven ( benchmarken ). Met behulp van zowel de kengetallen als bevindingen tijdens de rondgang op het bedrijf kan worden geanalyseerd waar besparingen mogelijk zijn. Op basis van deze analyse worden maatregelen benoemd die zich binnen 5 jaar terugverdienen. 5. Tenslotte wordt via het maken van een startdocument de huidige situatie in kaart gebracht t.o.v. de gewenste situatie, aan de hand van de Green Key normen. Zodoende wordt duidelijk waar de verbeterpunten zitten. Maatregelen die voor Green Key verplicht zijn en waar nog niet aan wordt voldaan, kunnen direct worden opgenomen in het duurzaamheidprogramma in het aanvangsjaar van het duurzaamheidsprogramma. Optionele normen kunnen afhankelijk van het gewenste eindniveau onderverdeeld worden in het duurzaamheidprogramma van de komende jaren. Inhoudelijk beoordelen van het startdocument Green Key. 1.4 Duurzaamheidprogramma (V) Het bedrijf heeft een duurzaamheidprogramma voor de komende drie jaar opgesteld en stelt dit jaarlijks bij. Het duurzaamheidprogramma geeft per jaar aan welke activiteiten en maatregelen de organisatie neemt om de bedrijfsvoering verdergaand te verduurzamen. Ook maatregelen om binnen het bedrijf de verbruiken van gas, water, elektra en de hoeveelheid afval in te verminderen zijn onderdeel van het programma. De basis van het duurzaamheidprogramma is de output van het startdocument. Daarnaast kunnen hier alle adviezen, aanbevelingen en verbeterpunten in worden verwerkt. Administratieve controle inhoud duurzaamheidprogramma. 1.5 Registratiesysteem (V) Het bedrijf registreert via Mijn Green Key jaarlijks de verbruiksgegevens (hoeveelheden en kosten) van gas (stadsverwarming), water, suppletiewater, elektriciteit, afval, schoonmaak- en desinfectiemiddelen. Deze gegevens worden omgerekend naar kengetallen. Hiervoor wordt gebruik gemaakt van het invulformulier van de interne pagina s van Mijn Green Key. De gegevens worden jaarlijks aan de stichting KMVK ter beschikking gesteld. Het registratiesysteem dient over de afgelopen 3 jaren in ieder geval de volgende gegevens als Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

9 resultaat te laten zien: hoeveelheden gas (stadsverwarming), water, suppletiewater, elektriciteit, afval, schoonmaak- en desinfectiemiddelen per bezoeker. alle kosten voor gas (stadsverwarming), water, elektriciteit, afval, schoonmaak- en desinfectiemiddelen, water en afval per bezoeker. kosten per eenheid verbruik gas (stadsverwarming), water, elektriciteit, afval, schoonmaaken desinfectiemiddelen. De gegevens worden ingevoerd in Mijn Green Key, de interne pagina van de onderneming op Administratieve controle registratiesysteem via Mijn Green Key. 1.6 Green Key coördinator / Green Team (V) Op het bedrijf is er een Green Team aangesteld dat uit minimaal 3 personen bestaat. Voor kleine bedrijven kan volstaan worden met één Green Team lid die dan tevens Green Key coördinator is. Het Green Team is de groene motor van het bedrijf. Één lid van het Green team is Green Key coördinator en ondertekent de standaard functieomschrijving. Ook neemt er altijd een directielid (vestigingsniveau) deel. Het Green Team komt minimaal eens per kwartaal bijeen, houdt hiervan notulen bij of stelt besluitenlijsten op. Het directielid is de schakel naar het management en koppelt daar naar terug en verzorgt waar nodig fiat voor maatregelen en acties. Een breed draagvlak in de organisatie is belangrijk voor een effectieve implementatie van een zorgsysteem zoals de Green Key. Ook het actief zijn en houden van medewerkers is essentieel voor het levendig houden van het systeem. Een Green Team verdeelt enerzijds taken maar haalt anderszijds informatie en ideeën uit de organisatie en vertaalt deze naar acties. Dit onder aanvoering van de Green Key coördinator. Het Green team fungeert tevens als denktank, er worden actief duurzaamheidsacties ontwikkeld. Het activiteitenprogramma wordt opgenomen in het duurzaamheidsprogramma. De Green Key coördinator neemt minimaal de volgende taken op zich: centraal aanspreekpunt voor alle duurzaamheidszaken. draagt zorg voor de instructie van de medewerkers op het gebied van duurzaamheid, zorgt voor het beheer en het actueel houden van het duurzaamheidsarchief, is verantwoordelijk voor het opstellen van het duurzaamheidsprogramma (zie norm 1.5). De specifieke taken van de Green Key coördinator zijn in zijn/haar functieomschrijving aanwezig en worden ook daadwerkelijk door de Green Key coördinator uitgevoerd. Taken kunnen binnen het Green Team worden verdeelt. In geval van (langdurige) ziekte kunnen ook taken worden overgenomen. Zowel de Green Key coördinator als de overige leden van het green team hebben het takenformulier ondertekend. Administratieve controle op ondertekende functieomschrijving Green Key coördinator, actielijsten Green team, notulen Green team, notulen management overleg. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

10 1.7 Registratiesysteem 2 (O) De twee bedrijfsonderdelen met het hoogste water en elektraverbruik zijn voorzien van tussenmeters voor water en elektra. Daarnaast worden geproduceerde kilo s afval, de liters schoonmaak- en desinfectiemiddelen maandelijks geregistreerd. De geregistreerde verbruiksgegevens worden maandelijks geregistreerd en besproken in de managementteambijeenkomsten (punt 2.1). Van de verbruiksgegevens dienen grafieken gemaakt te worden welke inzicht geven in het verloop van het verbruik en inzicht geeft in het verloop t.o.v. de afgelopen 3 jaren. Ook in die gevallen waar op het bedrijf in eigen beheer drinkwater wordt gewonnen en gedistribueerd, dienen tussenmeters voor water aanwezig te zijn. De analyseresultaten van de grafieken worden besproken met het management (punt 2.1) en de resultaten uit de besprekingen en/of eventuele acties worden vermeld in de notulen. Bedrijfsbezoek: administratieve controle plattegrond en steekproefsgewijze controle aanwezigheid tussenmeters en geregistreerde tussenmeterstanden (duurzaamheidsarchief). Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

11 2 Medewerkers: Aantal criteria Behaalde criteria V = 1 O = Geïnformeerd personeel (V) Alle medewerkers zijn geïnformeerd over het MVO/duurzaamheidsbeleid van het bedrijf. Naast het algemene MVO/duurzaamheidsbeleid is het belangrijk dat ook alle medewerkers geïnformeerd zijn en blijven over specifieke eigen bijdragen die verband houden met zijn/haar taak (te weten afval, schoonmaak, registratie nutsverbruiken/water- en energiebesparing, communicatie met gasten). Voldoen aan deze norm kan op meerdere manieren, bijvoorbeeld: Iedere vaste medewerker ondertekent de voor hem/haar van toepassing zijnde instructie. Deze ondertekende instructies worden opgenomen in het duurzaamheidarchief; Minstens 1 keer per jaar vindt een bijeenkomst plaats waarbij milieuzaken en/of de Green Keynormen zijn besproken. Hierbij komen dan specifieke uitvoeringstaken aan de orde en paraferen de deelnemers een presentielijst; Indien met uitzendkrachten gewerkt wordt is het advies dit met het uitzendbureau te organiseren. Administratieve controle werkinstructies en ondertekening door medewerkers of verslag en presentielijst met parafen jaarlijkse bijeenkomst (in duurzaamheidsarchief). 2.2 Verdiepingsslag duurzame kennis personeel (O) Alle vaste medewerkers op de loonlijst met een contract groter dan 12 uur per week hebben een MVO/duurzaamheidscursus of interne opleiding gevolgd in het kader van het voldoen aan de eisen van de Green Key. De keurmeester mag ter plaatste de cursus beoordelen maar laat, om teleurstellingen te voorkomen, het curriculum van een dergelijke cursus van te voren goedkeuren door de Stichting KMVK. In de algemene bijlage van de handleiding is een pakket van eisen opgenomen waaraan de cursus minimaal moet voldoen. De aanwezigheid van de medewerkers wordt aangetoond aan de hand van handtekeningen op een presentielijst waarop tevens de datum staat waarop de cursus is gegeven. De cursus moet aan de eisen voldoen en administratieve controle van de presentielijsten. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

12 2.3 CO2 - footprint (O) Het bedrijf heeft haar CO2-footprint berekend. In het rapport zijn minimaal de volgende elementen opgenomen: 1) De omvang van de CO2 productie op basis van minimaal het: a. Gasverbruik b. Elektraverbruik c. Woon- en werkverkeer medewerkers d. Zakelijke reizen medewerkers e. Transport leveranciers f. Bedrijfsvervoer van goederen en personen 2) een actieplan voor de CO2 reductie; 3) de wijze en omvang van de compensatie van de CO2 uitstoot (certificaten). De Green Key geeft de voorkeur aan sterk verminderen van de CO2 uitstoot. Alleen compenseren van de CO2 uitstoot is dus niet voldoende. Een CO2 footprint (bij voorkeur volgens de NEN-ISO ) geeft inzicht in de directe en indirecte uitstoot van broeikasgassen, omgerekend naar CO2 equivalenten. De rapportage dient een duidelijk beeld te geven van de omvang van de productie en de te nemen acties om tot reductie te komen. De voorgang wordt besproken in het managementoverleg (2.1) en gerapporteerd in de verslagen. Controle van de rapportage en de verslagen m.b.t. de voortgang en acties. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

13 3 Communicatie: Aantal criteria Behaalde criteria V = 2 O = Green Key schild en certificaat (V) Het Green Key schild en certificaat zijn voor bezoekers het gehele jaar rond zichtbaar opgehangen. Het logo van Green Key is op de website geplaatst, er is een link naar de website van Green Key. Zodra de onderneming het certificaat behaald heeft dient het Green Key certificaat en het schild zichtbaar opgehangen te worden. Het certificaat kan bij de ingang, de receptie,, het schild bij de centrale ingang. Tevens dient het logo van de Green Key op de website geplaatst te worden. Voor complexe situaties, bijvoorbeeld een gebouw of terrein met meerdere gasteningangen volstaat het niet dat er slecht bij één ingang iets is opgehangen, er worden dan afspraken op maat gemaakt. NB: het schild is gemaakt van gerecycled materiaal. Visuele controle tijdens bedrijfsbezoek. 3.2 Informatie bezoekers-1 (V) De communicatie naar gasten over het milieu/duurzaamheid gebeurt aantoonbaar op minimaal drie manieren. Green Key is een programma van FEE, de Foundation for Environmental Education. Doelstelling van deze wereldwijde organisatie is om burgers bewust te maken van natuur en milieu, dat we zuinig met onze aarde omgaan. Dit betekent dat Green Key accommodaties informatie verstrekken aan bezoekers over dit thema. Dit kan in op verschillende manieren (minimaal 3) geïmplementeerd worden. Bijvoorbeeld door: - een MVO paragraaf in een nieuwsbrief; - de Green Key folder (verkrijgbaar bij de St. KMVK); - vermelding van Green Key op facturen of het interne videokanaal; Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

14 - voorlichting in de brochure van de organisatie, met daarbij informatie en het webadres van de Green Key website. Bedrijven die nog niet in het bezit zijn van een Green Key kunnen op hun website aangeven dat ze bezig zijn met de voorbereidingen om de Green Key te behalen en mogen hierbij gebruik maken van het hiervoor ontwikkelde Green Key logo. De duurzaamheidsverklaring, het certificaat, het muurschild en de Green Key vermelding op de website vallen niet onder deze norm. Visuele controle van de verschillende vormen van voorlichting. 3.3 Informatie bezoekers - 2 (O) De communicatie naar gasten over het milieu/duurzaamheid gebeurt aantoonbaar op minimaal 5 manieren. Zie norm 3.2. Visuele controle van de verschillende vormen van voorlichting. 3.4 Communicatie Green Key logo (O) Het Green Key logo wordt via minimaal 3 verschillende manieren consequent door het bedrijf in beeld gebracht. Het gaat hier om consequente doorvoering. Bijvoorbeeld op alle guest directories, onder alle s, op alle menukaarten, vermelding van het Green Key logo op alle facturen of het interne videokanaal, al het briefpapier of op alle enveloppen. Hier en daar een sticker met het Green Key logo of het Green Key vlaggetje op de balie is onvoldoende. Visuele controle tijdens bedrijfsbezoek. 3.5 Bestuurlijke functies (O) De ondernemer/manager is aantoonbaar actief in bestuurlijke functies met als doel te komen tot een duurzamer samenleving in de regio. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

15 In het bewijsmateriaal moet duidelijk beschreven zijn op welke wijze deze functie bijdraagt aan verduurzaming van de direct omgeving van de organisatie. duurzaamheid in den brede. Schriftelijk bewijsmateriaal dient beschikbaar te worden gesteld (document, verklaring, foto). 3.6 Actieve beïnvloeding gedrag bezoekers (O) De organisatie stimuleert actief het milieugedrag van de bezoekers. De onderneming kan door allerlei maatregelen zo milieubewust mogelijk worden, maar als de gasten daar niet aan meewerken wordt het optimale resultaat niet bereikt. De bedoeling van deze norm is om de gasten actief te stimuleren om duurzaam en milieubewust gedrag te vertonen. Visuele controle van de manier van actieve beïnvloeding. 3.7 Aanbieden van educatieve activiteiten (O) Het bedrijf organiseert (of laat organiseren) minimaal twee maal per jaar educatieve natuur en/of milieuactiviteiten voor de gasten/bezoekers. De activiteit wordt schriftelijk aangekondigd, duurt minimaal een dagdeel en wordt in samenwerking met een lokale / regionale natuur- of milieuorganisatie of andere deskundige partij uitgevoerd. In het milieuarchief is schriftelijk bewijs opgenomen dat de activiteiten zijn uitgevoerd zijn of gaan worden. Voorbeelden van dergelijke activiteiten zijn: Natuur de onderhouden en/of te behouden (b.v. wilgen knotten, papier /afval opruimen); Excursies of georganiseerde wandelingen of fietstochten naar natuurgebieden in de omgeving, onder leiding van een deskundige; Milieu-zeskamp of andere competities met het onderwerp milieu of natuur. Administratieve controle van aankondiging en bewijs van uitvoeren (milieuarchief). 3.8 Free publicity in duurzaam ondernemen (O) De organisatie kan aantonen dat zijn duurzaamheidsbeleid 3 maal genoemd is in de media in de afgelopen twee jaren. Toelichting. De onderneming draagt de activiteiten die zij onderneemt op het gebied van duurzaamheid actief uit. Benadert regelmatig de media met nieuws over duurzaamheid of nodigt journalisten in dat kader hier voor uit voor een bedrijfsbezoek. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

16 Bewijsmateriaal uit kranten, tijdschriften 4 Water: Aantal criteria Behaalde criteria V = 2 O = Waterbesparing kranen, douches en wc s (V) Het bedrijf past waterbesparende maatregelen toe bij kranen, douches en wc s. De doorstroming van tappunten bij wastafels is maximaal 6 liter per minuut. De doorstroming van douches is maximaal 9 liter per minuut. Voor de spoeling van toiletten wordt maximaal 6 liter water gebruikt. Uitzonderingen: Bij wc s geldt bij gebruik van grijswater een maximum van 9 liter per spoeling. Bij het gebruik van een stortbak met een stopknop (die duidelijk staat aangegeven) of dual flush, mag de maximale spoeling 9 liter bedragen. Bij de controle wordt steekproefsgewijs de doorstroming gemeten Waterbesparing douches en wastafels-1 (O) Het bedrijf past extra waterbesparende maatregelen toe bij kranen en douches. De doorstroming van tappunten bij wastafels is maximaal 5 liter per minuut. De doorstroming van douches is maximaal 8 liter per minuut. Bedrijfsbezoek: visuele controle en steekproefsgewijze meting van de doorstroming. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

17 4.3 Besparing zwembadwater (V) Er zijn minimaal twee waterbesparende maatregelen getroffen waarmee de hoeveelheid suppletiewater voor het zwembad aantoonbaar teruggebracht/beperkt is. In en/of ten behoeve van de zwembadinstallatie zijn tenminste twee waterbesparende maatregel getroffen. De getroffen maatregelen moet leiden tot aantoonbare waterbesparing. Voorbeelden hiervan zijn: Ozon-installatie; Overloopgoot; Koper/zilverionisatie Een ureumreductor; Een koolstoffilter; Ook andere voorzieningen zijn mogelijk. Het bedrijf moet ten tijde van de beoordeling de toegepaste maatregel zowel schriftelijk als visueel kunnen aantonen. Visuele en administratieve controle doorgevoerde maatregelen tijdens bedrijfsbezoek. 4.4 Extra besparing zwembadwater (O) Er zijn minimaal vier waterbesparende maatregelen getroffen voor het terugdringen van de hoeveelheid suppletiewater. Streven hierbij is om de hoeveelheid verversingswater terug te brengen tot maximaal van 15 liter/per minuut. Volgens de wettelijke norm dient wekelijks 30 liter water p.p. ververst te worden. Indien voldoende maatregelen zijn getroffen kan volstaan worden met het verminderen van de hoeveelheid suppletiewater. In en/of ten behoeve van de zwembadinstallatie zijn tenminste vier waterbesparende maatregel getroffen. Voorbeelden zijn genoemd bij norm 4.3 Visuele controle doorgevoerde maatregelen tijdens bedrijfsbezoek. 4.5 Extra waterbesparing (O) Het bedrijf past extra waterbesparende maatregelen toe om drinkwaterverbruik terug te dringen. Aanvullend op de beperking in de waterdoorstroming wordt door het bedrijf een extra systeem ingezet om het drinkwaterverbruik terug te dringen. Hierbij kan gedacht worden aan het toepassen van druk- of sensorkranen, een systeem om de waterdoorstroom gemakkelijk tijdelijk te stoppen, een betaalsysteem (muntjes, sep key), het gebruik van grijswater voor bijvoorbeeld toiletspoelingen, een waterhergebruik systeem etc. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

18 Bedrijfsbezoek: visuele controle. Maatregel moet wel een substantiële besparingsbijdrage leveren. 4.6 Zoutelectrolyse zwembadwater (O) De zwembadinstallatie is voorzien van een zoutelektrolyse installatie. Door het toepassen van zoutelektrolyse is aanleveren van chloor niet meer nodig. Visuele controle doorgevoerde maatregelen tijdens bedrijfsbezoek. 4.7 Zelfzuivering afvalwater (O) Op het bedrijf wordt (een gedeelte van) het afvalwater behandeld met behulp van een eigen zuiveringsinstallatie en lokaal hergebruikt. Een helofytenfilter (rietzuivering) kan onderdeel uitmaken van de waterzuivering. Het effluent van het filter kan worden hergebruikt voor bijvoorbeeld toiletspoeling. Over de werking van het systeem wordt uitleg gegeven aan de gasten. Het zuiveringssysteem dient te voldoen aan de wettelijke normen. Bedrijfsbezoek: visuele controle aanwezigheid systeem en uitleg aan gasten. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

19 5 Schoonmaak: Aantal criteria Behaalde criteria V = 1 O = Milieuverantwoorde schoonmaak-1 (V) Voor de dagelijkse schoonmaak van alle droge ruimtes (ruimtes waar bezoekers met kleding lopen, publieke openbare ruimtes) wordt gebruik gemaakt van reiniging volgens de microvezelmethode. Voor de dagelijkse schoonmaak van alle natte ruimtes (ruimtes waar bezoekers in badkleding lopen) behorende tot het zwembad, wordt gebruik gemaakt van minder milieubelastende schoonmaakmiddelen. Deze middelen dragen een milieukeurmerk (zoals Europees Ecolabel, Nordic Swan en Blauwe Engel) en bevatten geen chloor, ammonia, fosfaten en minder dan 5% niet-ionogene oppervlakte actieve stoffen. Geen van de schoonmaak- of desinfectiemiddelen mag het symbool Milieugevaarlijk of pictogram GHS09 Gevaar voor het aquatisch milieu bevatten. Het gebruik van een doseersysteem is verplicht. Schoonmaak en desinfectie in zwembaden is aan wettelijke normen onderworpen; regelmatig reinigen en desinfecteren is volgens de Wet en het Besluit Hygiëne en Veiligheid Badinrichtingen en Zwemgelegenheden (W.H.V.B.Z. / B.H.V.B.Z.) verplicht. Aan desinfectiemiddelen worden wettelijke (effectiviteits)eisen gesteld. Een desinfectiemiddel dient (volgens de eisen van het Ctgb) specifiek toegelaten te zijn voor toepassing in zwembaden. Microvezelmateriaal is niet geschikt voor gebruik in natte ruimten. Gezien de soorten vervuiling (huidvetten, kalkaanslag, micro-organismen) en de doorgaans hogere vervuilingsgraad, zijn de zogenaamde allesreinigers, interieurreinigers en sanitairreinigers te zwak voor een voldoende visueel en hygiënisch resultaat. Beter is het om specifieke ontvetters en ontkalkers hiervoor in te zetten. Wel kan er onderscheid gemaakt worden tussen middelen voor dagelijks/frequent gebruik en middelen voor periodiek gebruik en middelen voor probleemoplossing welke voldoen aan de hierbovengenoemde criteria. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

20 Een doseersysteem wordt onder andere gebruikt om overdosering te voorkomen. Er zijn verschillende systemen zoals een vast doseerstation, een mobiel doseerapparaat, een doseersysteem op de fles of een doseersysteem voor sproeiflacon (patronen). Bij uitbesteding van de schoonmaakactiviteiten dient binnen 2 jaar na de eerste beoordeling voor de Green Key het contract te worden herzien met bovenstaande voorwaarden. De inkoopfacturen van de schoonmaakmiddelen zijn opgenomen in het milieuarchief. Uitzonderingen: 1. Keukens waar voedselbereiding plaatsvindt en waarop de wetten voor hygiëne en voedselveiligheid (HACCP) van toepassing zijn vallen niet onder deze norm. 2. Op oppervlakken waarvan u schriftelijk kunt aantonen dat het gebruik van minder milieubelastende schoonmaakmiddelen en/of middelen met een milieukeurmerk een onvoldoende werking hebben, mag worden afgeweken van de milieuverantwoorde norm, mits deze reinigingsmiddelen met een frequentie van minder dan 1x per maand worden toegepast. 3. Ruimtes waarop de Wet hygiëne en veiligheid bad- en zwemgelegenheden (WHVBZ) en/of Besluit hygiëne en veiligheid bad- en zwemgelegenheden (BHVBZ) van toepassing is en waarvan u schriftelijk kunt aantonen dat het gebruik van minder milieubelastende schoonmaakmiddelen voor de dagelijkse schoonmaak niet toegestaan en/of onmogelijk is vallen niet onder deze norm. Administratieve controle inkoopfacturen en veiligheidsinformatiebladen van reinigings- en desinfectiemiddelenmiddelen (in milieuarchief), administratieve controle contract uitbesteding schoonmaakactiviteiten (in milieuarchief), visuele controle op doseersystemen, schoonmaakplan en reinigings- en desinfectiemiddelen. 5.2 Milieuverantwoorde schoonmaak-2 (O) Voor de periodieke schoonmaak van alle natte ruimtes (ruimtes waar bezoekers in badkleding lopen) behorende tot het zwembad, wordt gebruik gemaakt van minder milieubelastende schoonmaakmiddelen. Deze middelen dragen een milieukeurmerk (zoals Europees Ecolabel, Nordic Swan en Blauwe Engel) en bevatten geen chloor, ammonia, fosfaten en minder dan 5% niet-ionogene oppervlakte actieve stoffen. Geen van de schoonmaak- of desinfectiemiddelen mag het symbool Milieugevaarlijk of pictogram GHS09 Gevaar voor het aquatisch milieu bevatten. Zie norm 5.1 Zie norm 5.1 Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

21 5.3 Microvezel doekjes (O) Voor de dagelijkse schoonmaakactiviteiten maakt het bedrijf gebruik van microvezel doekjes. Het gebruik van deze doekjes levert een besparing op het gebruik van schoonmaakmiddelen. Deze middelen mogen namelijk niet gebruikt worden in combinatie met de microvezel doekjes. Inkoopfacturen en aanwezigheid zijn van de microvezel doekjes. 5.4 Gebruik dispensers (O) De onderneming heeft in alle toiletruimtes en personeelsruimtes zeep-, foam- of shampoodispensers geïnstalleerd met zeepvulling met een erkend milieukeurmerk. Visuele controle tijdens bedrijfsbezoek Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

22 6 Afval: Aantal criteria Behaalde criteria V = 0 O =4 6.1 Scheiding aardappel-, groente- en fruitafval (AGF) en/of swill afval (O) De onderneming houdt het aardappel-, groente- en fruitafval (AGF) en/of het swill afval gescheiden van het overige afval en zorgt voor gescheiden afvoer van deze afvalstroom. De hoeveelheid wordt geregistreerd in Mijn Green Key. Bedrijfsbezoek: visuele controle voorzieningen voor gescheiden inzameling. Controle registratie. 6.2 Extra afvalfractie (O) De onderneming houdt bovenwettelijk nog één extra fractie gescheiden van het rest afval en zorgt voor gescheiden afvoer hiervan. De omvang is substantieel. Doel van de norm is het verder stimuleren van recycling en hergebruik. Voorbeelden van extra gescheiden fracties kunnen zijn: Bovenwettelijke afvalscheiding (zie tabel in de bijlage), kurken naar de vereniging, kaarsen naar de school, etc. Ook het aanbieden van afgeschreven inventaris aan goede doelen (bijvoorbeeld matrassen of meubels voor derde wereld landen) valt onder deze norm. Stromen die maar éénmalig over een periode van meerdere jaren vrijkomen kunnen alleen maar in het betreffende vervangingsjaar worden opgevoerd. Visuele controle op de aanwezigheid van voorzieningen voor gescheiden inzameling en controle op de berekening van bovenwettelijke scheiding. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

23 6.3 Afval publieksruimten (O) De onderneming biedt afval inzamelingsmogelijkheden voor minimaal de drie fracties papier, plastic en restafval aan in de publiek toegankelijke ruimten. Afval in publieksruimtes is goed te scheiden door het plaatsen van zogenaamde gecombineerde vuilnisbakken in publieksruimten, in zogenoemde trioafvalbakken. Visuele controle op aanwezigheid van voorzieningen. 6.4 Afvalinzameling omgeving (O) Het bedrijf verzorgt, actief en goed zichtbaar, voorzieningen voor de inzameling van KCA afval (batterijen en lampen) voor bezoekers en buurtbewoners. Het ingezamelde KCA wordt door een erkende afvalinzamelaar verwijderd. Bedrijfsbezoek: visuele controle voorzieningen. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

24 7 Energie: Aantal criteria Behaalde criteria V = 6 O = Verlichting (V) Binnen uiterlijk één jaar na de keuring heeft de onderneming uitsluitend energie-efficiënte verlichting toegepast in en rond (=buitenverlichting) het gebouw. Het opstellen van een lichtpuntinventarisatie is het verplichte startpunt van dit traject. In een lichtpunt inventarisatie zijn per ruimte minimaal de volgende punten vastgelegd: Soort lamp Wattage Fitting Branduren per dag Energie-efficiënte verlichting heeft minimaal een lichtopbrengst van 40 lumen/watt. PL,TL, SL en LED verlichting voldoen hieraan, halogeenverlichting en gloeilampen voldoen niet. Uitzondering: Indien er geen passend alternatief is kan men op dat punt dispensatie krijgen. In dat geval moet aantoonbaar gemaakt worden dat het technisch niet gerealiseerd kan worden of dat de benodigde investering een terugverdientijd heeft van meer dan 5 jaar. Controle op aanwezigheid van energie-efficiënte verlichting in het bedrijf en buiten. Steekproefsgewijs controle of de lichtpunteninventarisatie in het duurzaamheidarchief een reële weergave is van de praktijk. Controle aanwezigheid van lichtpunteninventarisatie in het duurzaamheidarchief. 7.2 Daglichtsystemen (O) Er wordt in het gebouw substantieel gebruik gemaakt van daglicht voor ruimteverlichting. Er mag in de betrokken ruimtes overdag geen verlichting branden. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

25 Het toelaten van daglicht dringt het elektraverbruik voor verlichting terug. Voorbeelden zijn dakkoepels in platte daken, grote raampartijen, het gebruik van solar tubes e.d. In die gevallen is het zinvol gebruik te maken van automatische daglichtschakelingen op de verlichting zodat bij voldoende lichtinval de verlichting automatisch uitgaat. Visuele controle van de aanwezige daglichtsystemen. 7.3 Verlichtingssensoren (O) In en rond het bedrijf wordt in een substantieel deel van minimaal 2 van de volgende ruimtegroepen gebruik gemaakt van verlichtingssensoren (inclusief deurschakelaars) om te voorkomen dat verlichting onnodig brandt: toiletruimtes gangen werkkaste. opslagruimtes (ook koel/vriescellen) technische ruimtes kantoren laad- en losruimtes parkeergarages trappenhuizen. Verlichtingssensoren kunnen lampen aan/uit schakelen op basis van bijvoorbeeld aanwezigheid van personen (bewegingssensor) of bij te weinig lichtinval (daglichtsensor) of beide. Een deurschakelaar schakelt verlichting indien een deur open gedaan wordt. Op deze wijze wordt het onnodig branden van lampen voorkomen. Visuele controle van de aanwezige verlichtingssensoren 7.4 Extra energiebesparing-1 (O) Het bedrijf past extra energiebesparende maatregelen toe. Binnen de branche is bekend dat een groot aantal energiebesparende maatregelen ruimschoots binnen de acceptabele terugverdientijd van 5 jaar ligt. Te denken valt aan toerengeregelde zwembadpompen (frequentieregelaars), zwembadafdekking, installatie-indeling met apart regelbare en schakelbare temperatuurzones, etc. Deze norm geldt eveneens indien aansluitend op het energiebesparend onderzoek door het bedrijf alle energiebesparende maatregelen uitgevoerd worden met een terugverdientijd van 5 jaar. Bedrijfsbezoek: visuele controle. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

26 7.5 Klimaatbeheersing (O) Het bedrijf beschikt over en maakt gebruik van de mogelijkheden van een GebouwBeheerSysteem (GBS). Met een GBS is het bedrijf instaat de aangesloten apparatuur efficiënt te laten functioneren. Hiermee wordt o.a. bedoeld dat installaties op de juiste tijden in en uit bedrijf geschakeld worden, de parameters zoals ruimtetemperatuur centraal ingesteld worden, dat misbruik van de regelinstellingen door ondeskundig personeel voorkomen kan worden (inlogbevoegdheid), dode zone verwarmen/koelen ingesteld kan worden, instellingen t.b.v. veeg-/puls schakelingen, etc. Uit het GBS kunnen grafieken, trends en/of statistieken uitgedraaid worden ter bewaking van efficiënt gebruik. Bedrijfsbezoek: visuele controle aanwezigheid GBS,, controle grafieken, trends, etc Energie-efficiënte apparatuur (V) De organisatie beschikt over een actuele apparatuurinventarisatie van de aanwezige apparaten. Bij vervanging worden (indien mogelijk) enkel nog apparaten aangeschaft met tenminste energielabel A of vergelijkbaar. De apparatuurinventarisatie geeft een overzicht van de aanwezige apparatuur (gas en elektra). Kleinere handapparatuur hoeft niet meegenomen te worden. De lijst wordt jaarlijks i aangevuld cq. bijgewerkt om vervanging in beeld te houden. Bij aanschaf of vervanging van apparatuur (indien aanwezig) geldt de eis dat er aantoonbaar een energiezuinige variant aangeschaft is (energielabel). Vaatwassers en wasmachines worden voorzien van hot-fill. In het duurzaamheidsprogramma zijn, indien van toepassing, investeringen en de te verwachte aankoopdatum aangegeven voor de vervanging van de reeds aanwezige apparatuur. Bij aanwezigheid van meer apparaten van hetzelfde soort dienen alle apparaten aan de eis te voldoen. Visuele controle aanwezige apparatuur. Administratieve controle inventarisatie (Duurzaamheidsprogramma). Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

27 7.7 Koeling (V) Alle koelapparatuur (ook de kleinere) wordt goed onderhouden. Tot de onderhoudswerkzaamheden van de koeling behoren minimaal de volgende aspecten: Regelmatig reinigen van de condensor(s), Controle op slijtage van de deurrubbers (deze dienen ook schoon en heel te zijn) Controle op het ijsvrij houden van de verdamper (kan handmatig of automatisch), Het controleren van de temperatuursinstelling in de koel- of vriescel (hoe lager de temperatuur, hoe meer energie er wordt verbruikt). De wettelijke maxima zijn 18 o C (diepvries), 4 o C (diep gekoeld) en 7 o C (gekoeld). Een regelmatige meting (één maal per maand) met een geijkte thermometer is noodzakelijk; het resultaat van de meting wordt geregistreerd. Hiervoor zijn werkinstructies aanwezig. Indien het onderhoud is uitbesteed, worden bovenstaande punten opgenomen in het onderhoudscontract. Bij inloopkoelingen en vriezers is minimaal één van de twee maatregelen verplicht uitgevoerd: Er is een strokengordijn aangebracht Er is een deurschakelaar aangebracht (deur open, licht aan en/of koelventilator uit) Bedrijfsbezoek: visuele controle deurrubbers, de aanwezigheid werkinstructies koeling en (indien van toepassing) logboek en serviceformulieren. Indien van toepassing: controle afspraken onderhoudscontract. 7.8 Anti tochtmaatregelen (V) Bij de buitendeuren van de gebouwen wordt onnodig warmteverlies voorkomen. De volgende maatregelen zijn van toepassing: deurdranger, tochtgordijn, tochtsluis, automatische deuren. Bedrijfsbezoek: visuele controle aanwezige apparatuur. 7.9 Tussenmeters (O) In de hoofdstromen zijn extra tussenmeters geplaatst, zodat de verbruiken voor: - Elektriciteit voor de hoofd bedrijfsonderdelen afzonderlijk bekend zijn, bijvoorbeeld: restaurant, zwembad, sporthal. - Gas dient bemeterd te zijn naar aard van het verbruik, bijvoorbeeld: verwarmen, tapwater, CV, zwembadverwarming. - Bij drinkwater dient onderscheid gemaakt worden in suppletiewater, warmtapwater, water voor schoonmaak, horeca, etc. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

28 Het doel van deze norm is om meer inzicht te krijgen in het verbruik per soort stroom naar gebruiksdoel en bedrijfsonderdeel. Als norm 1.6 gehonoreerd is dient de registratie van de tussenmeters eveneens op maandniveau plaats te vinden. Bedrijfsbezoek: administratieve controle plattegrond en steekproefsgewijze controle aanwezigheid tussenmeters en de jaarlijks c.q. maandelijks geregistreerde tussenmeterstanden (duurzaamheidsarchief) Centrale koeling (O) Het bedrijf maakt aantoonbaar gebruik van een groepskoelingsinstallatie voor de koeling van meerdere apparaten (minimaal vermogen 250 Watt). Met een groepskoeling wordt bedoeld, dat meer apparaten substantieel gebruik maken van dezelfde koelinstallatie. Het totale koelvermogen is opgenomen in het archief. Visuele controle bij bedrijfsbezoek op aanwezigheid centrale koeling en check op totale vermogen 7.11 Warmte terugwinning (V) Het bedrijf past met behulp van technische voorzieningen energieterugwinning toe. Onder energieterugwinning wordt verstaan terugwinning van warmte, koude en relatieve vochtigheid. Toepassingen zijn twincool, warmtewiel, kruiswisselaar, etc. in de luchtbehandeling cq. ventilatie, warmteterugwinning uit afvoerwater van bijvoorbeeld douches. Visuele controle bij bedrijfsbezoek op aanwezigheid energieterugwinning Duurzame stroom (V) 100 % van de totale hoeveelheid afgenomen elektriciteit is duurzaam opgewekt. Duurzaam opgewekte stroom is de naam voor elektriciteit die wordt opgewekt uit duurzame energiebronnen als zon, wind en water. Er worden diverse benamingen hiervoor gebruikt: groene Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

29 stroom, ecostroom of natuurstroom. Indien u nog een doorloopt contract heeft, stapt u bij de eerst volgende herziening over op duurzaam opgewekte stroom. Aanwezigheid van contract/certificaat tussen het bedrijf en de energieleverancier inzake duurzaam opgewekte stroom in het milieuarchief Groen Gas (O) De totale hoeveelheid afgenomen gas is duurzaam opgewekt. Onder groen gas wordt verstaan gas gemaakt uit biomassa, dan wel CO2 gecompenseerd aardgas. Opgewaardeerd biogas kan ook in het aardgasnet gebracht worden en zo in een deel van de totale gasvraag voorzien. Neemt u Groen of CO2 gecompenseerd gas af dan gaat dit gepaard met een certificaat van oorsprong of een compensatie contract (aanplant van bomen). Aanwezigheid van contract tussen het bedrijf en de energieleverancier inzake groen gas in het milieuarchief Duurzame energieopwekking (O) Op het bedrijf wordt voor de bedrijfsvoering gebruik gemaakt van duurzame energiebronnen. Op het bedrijf wordt voor de bedrijfsvoering gebruik gemaakt van duurzame technieken. De energieopwekking wordt gemonitord en het bedrijf communiceert hierover. Dit betreft duurzame energiebronnen zoals wind, zon en water; door middel van een zonneboiler, windmolens, photovoltaïsche zonnecellen (opwekking elektriciteit) of vergelijkbare duurzame energiebronnen, tyleenslangen voor de (voor)verwarming van het zwembadwater. Visuele controle van de doorgevoerde maatregelen Duurzame technieken (O) Op het bedrijf wordt voor de bedrijfsvoering gebruik gemaakt van duurzame technieken. De energieopwekking wordt gemonitord en het bedrijf communiceert hierover. Onder duurzame technieken wordt verstaan een warmtekracht-installatie (WKK), stadsverwarming, opslag van warmte en koude in de bodem, warmtepompen en verbranding of vergisting van biomassa. Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m

30 Visuele controle van de installatie Energielabel (O) Het bedrijf heeft door een geaccrediteerd bureau een energielabel laten opstellen. Het verkregen label is zichtbaar voor gasten opgehangen. Met het energielabel voor gebouwen (EPA-U) krijgt een gebouweigenaar of gebruiker meer inzicht in de energieprestatie van zijn gebouw. De classificatie loopt van het A-label (zeer goed) tot het G- label (zeer slecht). Bedrijfsbezoek visuele controle Energieonderzoek (O) Het bedrijf heeft, als aanvulling op het startdocument, door een extern onderzoeksbureau, een uitgebreid energiebesparend onderzoek laten uitvoeren. Het rapport van het energiebesparingsonderzoek dient te voldoen aan de wettelijke vastgestelde eisen en bestaat uit minimaal de volgende zeven hoofdstukken: 1. Algemeen 2. Beschrijving van bestaande of geplande bouwwerken en/of processen in hun geheel 3. Energiehuishouding van bouwwerken en processen in hun geheel 4. Energiebalansen 5. Technische en organisatorische maatregelen 6. Energiezorg 7. Conclusies en aanbevelingen Het Startdocument kan gezien worden als nulmeting van het bedrijf, het Duurzaamheidsprogramma als plan van aanpak voor uitbreiding van mogelijke milieumaatregelen. Beide documenten geven een globaal en breed beeld waarvan energie een onderdeel uit maakt. Belangrijk is te weten welke technische en organisatorische mogelijkheden binnen het bedrijf aanwezig zijn om energie te besparen. Een energieonderzoek kan hier antwoord op geven. Om aan de norm te voldoen, dient het onderzoeksrapport aan de volgende criteria te voldoen. Visuele controle aanwezigheid studie bij bedrijfsbezoek, controle opname maatregelen in duurzaamheidsprogramma Openbare indoor zwem- en sportcomplexen 2013 t/m