Erop of eronder. Waterschappen staan voor cruciale verkiezingen. Mister Coast valt in de prijzen Groot interview met Marcel Stive

Transcriptie

1 Mister Coast valt in de prijzen Groot interview met Marcel Stive Watersector richt zijn blik op nanotechnologie 11 de jaargang / nummer 1 / maart 2015 / 12,50 Erop of eronder Waterschappen staan voor cruciale verkiezingen

2

3 Verschijningsdata 2015: COLOFON WaterForum Magazine is een uitgave van: Burgemeester Pabstlaan 10/ B XE Hoofddorp Doelgroep Midden en hoger technisch, financieel, commercieel en algemeen management binnen de watertechnologie en deltatechnologie en de toeleverende sectoren. Uitgever Mark van Waadenoijen Kernekamp Bladmanager Sandra Alberts Hoofdredactie Arjan Veering, Met medewerking van Jeroen Bezem, Loes Elshof, Adriaan van Hooijdonk, Olav Lammers, Esther Rasenberg, Rob Schoon en Jac van Tuijn. Secretariaat , Verkoop Mooijman Marketing & sales Vormgeving Novaforum Studio Abonnementenadministratie WaterForum Magazine wordt op aanvraag en tegen betaling van abonnementsgeld ( 49,95) toegestuurd aan relevante doelgroepen. Prijs van losse nummers bedraagt 12,50. Aanvraag en/of adresmutaties via secretariaat@waterforum.net Leveringsvoorwaarden Op alle aanbiedingen, offertes en overeenkomsten van NovaForum Business Media BV zijn van toepassing de voorwaarden die zijn gedeponeerd bij de Kamer van Koophandel Haaglanden. Copyright NovaForum Media BV, Auteursrecht op inhoud en vormgeving zijn voorbehouden aan de uitgever. Gehele of gedeeltelijke overname van artikelen uit WaterForum Magazine is slechts toegestaan met bronvermelding en na schriftelijke toestemming van de uitgever. Mister Coast Twee keer reist Marcel Stive dit jaar naar Amerika om een prestigieuze internationale prijs op te halen. Toeval? Niet helemaal. Zijn afdeling waterbouw op de TU Delft levert baanbrekend onderzoek en leidt deltaspecialisten voor de hele wereld op. Een groot interview met een gedreven kustwetenschapper, die liever zand dan beton ziet in de strijd tegen water. 31 Naar de stembus 38 De opmars van nanotechnologie heeft voor de waterwereld twee gezichten. Aan de ene kant vormen de kleine deeltjes een risico als ze in het water terecht kunnen komen, aan de andere kant biedt nanotechnologie ongekende kansen om waterbehandeling te verbeteren. Klein, kleiner, kleinst Waterschappen zijn de oudste vorm van democratie in Nederland, maar kiezers liepen er tot nu toe niet warm voor. Zal dat dit keer anders zijn, nu de waterschapsverkiezingen samenvallen met de stembusgang voor de provincies? Landelijke partijen, waterpartijen en enkele verrassende nieuwkomers maken zich op voor de waterpolitiek.

4 GSM2 Modemlogger KELLER grondwater en riooloverstort data draadloos beschikbaar Waterstanden draadloos beschikbaar per en FTP Compatible met globale netwerk frequenties Tot 5 sensoren per modem (grondwater versie) SMS Alarm functionaliteit Geïntegreerde realtime luchtdruk compensatie Batterij levensduur tot 10 jaar Volledig op afstand herprogrammeerbaar Uitstekende datazekerheid Dataopslag in uw eigen SQL database (geen hosting) Automatische berekeningen (o.a. overstort, stijghoogte) Automatische export naar diverse bestandsformaten Nivosensoren - Grondwater Dataloggers - Riooloverstort Dataloggers - Telemetrie KELLER Meettechniek BV Postbus AB REEUWIJK -HOLLAND subsidiary of KELLER AG für Druckmesstechnik Tel Fax E sales@keller-holland.nl

5 redactioneel Water en schaliegas Provincies, gemeenten en een groot deel van de Haagse politiek keren zich tegen de winning van schaliegas. Drinkwaterbedrijven en waterbeheerders houden de plannen voor schaliegas desalniettemin met argusogen in de gaten. Want wat als de druk om te gaan winnen straks toch wordt opgevoerd? Tegelijk kunnen er voor watertechnologen juist kansen liggen om te werken aan een veilige winning. Puzzelen in de Botlek Evides Industriewater bouwt in de Botlek een nieuwe zuiveringsinstallatie om het afvalwater van verschillende chemische concerns gezamenlijk te behandelen. Alle puzzelstukjes moeten precies in elkaar vallen. Aqua Nederland Vakbeurs Op 17 maart gaat de Aqua Nederland Vakbeurs van start. Waterforum grasduint in de nieuwe producten en diensten die op de nationale beurs voor de water- en rioleringsbranche te zien zijn. Verder een interview met de voorzitter van de nieuwe branchevereniging Envaqua. Extra: bedrijven presenteren zich in het Waterplatforum (pagina 67 en verder) Verder in dit nummer 7 Column Jac van Tuijn 8 Actueel 14 Hybride Nereda Vroomshoop bewijst zich 18 Mens in Beeld: Tom Vereijken Erop of eronder Ik stem op 18 maart blanco. Tenminste, voor het bestuur van mijn waterschap. Niet omdat er geen goede kandidaten zijn en al zeker niet omdat de waterschappen geen goed werk zouden doen. Integendeel. Waterschappen zijn een van de beter functionerende overheden. Toch stem ik blanco, omdat ik denk dat klassieke verkiezingen niet goed bij de waterschappen passen. In stappen zijn de waterschappen de kiezers steeds dichter genaderd maar die hebben zich niet laten verleiden, ook niet door de grotere inbreng van partijen bij de verkiezingen. In 2008 nam een op de vijf kiesgerechtigden de moeite te stemmen, toen nog per brief. Nu is er een echte stembusgang, samen met de verkiezingen voor de Provinciale Staten, in de hoop dat de opkomst flink hoger zal zijn. Maar in deze verkiezingen schuilt een gevaar voor de waterschappen, want als de opkomst wel tegenvalt zal hun onafhankelijkheid ongetwijfeld weer ter discussie komen te staan. De voorstanders van opheffing slijpen de messen al. Maar misschien helpen de partijcampagnes wel. En met het Kieskompas kan de kiezer door de tamelijk lastige materie navigeren, waarbij dan wel opvalt dat erg veel vragen over waterschapsbeleid vergezeld gaan van de opmerking '... als u dit meer geld kost' of '...als de belastingen daarvoor omhooggaan'. Zijn verkiezingen nodig? Ja, zegt Unie-voorzitter Peter Glas in dit magazine, want we heffen belastingen en daar moeten verkiezingen tegenover staan. In principe heeft hij gelijk, maar wat als de burger er niet voor warmloopt, ondanks campagnes en kieswijzers? In ieder geval niet de schouders ophalen en weer doorgaan, zoals na 2008 is gebeurd. Zoek echt naar moderne vormen van bestuur, nieuwe manieren van inspraak, andere 'checks and balances'. Kom met vernieuwing, voordat Den Haag de bestuurslagen op de schop neemt. Anders is het 'erop of eronder', zoals wat provocerend op onze cover staat. Daarom stem ik blanco: mijn stem telt mee in de opkomst, maar de waterschappen mogen het niet bij het oude laten. Als oudste democratisch orgaan van ons land kunnen zij het voortouw nemen in de bestuurlijke vernieuwing. Arjan Veering Hoofdredacteur WaterForum Magazine

6 T +31 (0)

7 7 column door Jac van Tuijn Pioneering spirit Wat een schip! In januari liep het grootste hefvaartuig ter wereld de haven van Rotterdam binnen, gebouwd voor offshorebedrijf Allseas van de reder Edward Heerema. Alle aandacht ging echter uit naar de naam van het schip, Pieter Schelte. Heerema had zijn vader willen eren als pionier van de Nederlandse offshore, maar riep een storm van kritiek over zich af vanwege Pieter Scheltes duistere oorlogsverleden. Mede onder druk van Shell, de beoogde eerste huurder, besloot Heerema toch maar de scheepsnaam te veranderen in Pioneering Spirit, de initialen ongemoeid latend. Terug naar het schip zelf. Meer nog dan van zijn kolossale afmetingen, was ik onder de indruk van wat het schip kan: het pakt een afgedankt olieplatform vast, snijdt dat los en brengt het aan wal om het verder te laten afbreken. Een prachtig staaltje milieutechnologie, de PS is een vaartuig van de circulaire economie. Als eerste klus gaat het schip voor Shell enkele oude boorplatformen ontmantelen in het Brent-veld op de Noordzee. Inderdaad, daar waar Greenpeace in 1995 het platform Brent Spar bezette om te voorkomen dat het zou worden afgezonken. Twintig jaar later, laat Shell mede gedwongen door Europese wetgeving zijn platformen niet afzinken maar recyclen. Zo werkt de milieumarkt Laten we er nog eens naar kijken: eerst is er protest, dan komt er wetgeving, vervolgens is er een investeerder in dit geval scheepsmagnaat Edward Heerema die met een oplossing komt en tenslotte is er een bedrijf dat die oplossingen gaat toepassen. Zo werkt de markt van de milieutechnologie. Een afgedwongen markt. Het gaat overigens niet alleen om wetgeving die iets verbiedt. Het kunnen ook regels zijn die randvoorwaarden stellen en de milieurisico's beperken. Of beleid dat met subsidies iets stimuleert. Als we die chronologie van de milieutechnologie nu eens toepassen op het actuele vraagstuk van schaliegas. De winning van schaliegas en -olie roept eveneens hevige protesten en maatschappelijke debatten op, en begrijpelijk want met name in de VS hebben gaswinningbedrijven er een puinhoop van gemaakt. Niemand wil zulke wantoestanden in zijn achtertuin. Maar net als destijds bij het voorgenomen afzinken van olieplatformen, kan volgens mij ook bij schaliegas dit soort rampzalige schade worden voorkomen worden met goede milieuwetgeving en een goede handhaving. Veiligheid afdwingen De Nederlandse watersector zou daarbij kunnen helpen. We hebben veel hydrologische kennis, betrouwbare modelleringsoftware en waterbehandelingstechnologie te bieden om het winnen van schaliegas in goede banen te leiden. Maar veilige winning moet worden afgedwongen met een helder pakket aan milieueisen. Lukt het niet om daaraan te voldoen, dan kan er ook niet geboord worden. Er vallen dan vanzelf wingebieden af, op andere locaties zal de winning economisch niet interessant zijn. Blijven over de locaties waarvoor een vergunning, gebaseerd op goede milieubeschermende maatregelen, wel een optie kan zijn. En dan moeten er dus ondernemers zijn die durven te investeren in de ontwikkeling van specifieke hydrologische kennis en waterbehandelingstechnieken. Net als Heerema deed in zijn hefschip om oude boorplatforms af te voeren. Maar dat gebeurt alleen zekerheid is over de milieueisen. Consortium Dus, werk aan de winkel voor de overheid. Maak een einde aan de, deels door emoties overstemde, generieke discussies over wel of geen schaliegas. Stel een set heldere milieueisen op het liefst binnen Europa waarna de markt zijn werk kan doen. Wat bijvoorbeeld te denken van een internationaal opererend consortium van Nederlandse bedrijven met waterexpertise die de risico's op het gebied van schaliegaswinning kunnen overzien en beheersen? Over Pioneering Spirit gesproken.s Jac van Tuijn is voormalig hoofdredacteur en mede-oprichter van Waterforum Online. Hij werkt nu als freelance journalist en moderator, met name op het gebied van (internationaal) watermanagement. Meer columns van Jac

8 8 actueel Nanocoating maakt membraan geschikt voor verwijdering microverontreiniging Onderzoeker Joris de Grooth van de Universiteit Twente (UT) heeft een manier ontwikkeld om ultrafiltratiemembranen te voorzien van een uiterst dunne, polymeer coating. Na de behandeling kunnen de membranen microverontreinigingen, zoals medicijnresten, uit water verwijderen. De Grooth heeft de methode ontwikkeld op het nano-instituut Mesa+ van de UT, in samenwerking met membraanproducent Pentair X-Flow. De Grooth is in februari op zijn onderzoek gepromoveerd. De Grooth heeft op bestaande hollevezemembranen met een gaatjes van 5 nanometer via een relatief eenvoudig proces laag voor laag een polymeer coating van ongeveer 2 nanometer weten aan te brengen. Groot voordeel van de technologie is dat de nanofiltratielaag vanuit het water kan worden aangebracht op het membraan. De methode is daardoor relatief goedkoop en dat brengt grootschalige toepassing dichter- Twee van de drie finalisten voor de Prins Friso Ingenieursprijs zijn actief in het water. Landschapsarchitect Gijs van den Boomen is onder meer bedenker van Sea Spring Cities voor het duurzaam toegankelijk maken van onderzeese zoetwaterbronnen en van de Living with Water-projecten in Chinese steden. Allard van Hoeken is verantwoordelijk bij, zo concludeert onderzoeker De Grooth. Zuivering met de behandelde membranen vergt bovendien geen voorbehandeling zoals coagulatie en flocculatie. Oppervlaktewater kan in één stap worden gezuiverd. Het membraan zou door de coating chemisch stabieler zijn dan reguliere spiraalgebonden membranen en eenvoudig te reinigen zijn met chloorbleekloog. De membraantechnologie is de afgelopen maanden uitgebreid getest op verschillende locaties, onder meer op de pilotlocatie van Pentair X-Flow in Enschede en bij drinkwaterbedrijven in België en Zweden. Volgens De Grooth is er veel belangstelling voor het nieuwe membraan. Microverontreinigingen in oppervlaktewater zijn immers een toenemend probleem. De aangetroffen concentraties mogen dan laag zijn, maar ze komen wel in het drinkwater terecht omdat de huidige rwzi s die niet effectief verwijderen. Belofte of bedreiging» Nanotechnologie en het water, pagina 38 Wateringenieurs in race voor eerste Prins Friso prijs voor het vermarkten en de technologische ontwikkeling van de drijvende getijdenenergieopwekker BlueTEC. Op 18 maart zal de door ingenieursvereniging Kivi ingestelde Prins Friso-prijs voor het eerst worden uitgereikt. Bekijk de filmpjes van de finalisten: WATERforum Chatten met Willem-Alexander 18 maart Prins Willem-Alexander kruipt achter een pc in het Scheveningse congrescentrum om daar te gaan chatten met een aantal jongeren in de rest van de wereld, die op de VN-kantoren in hun land klaar zitten. Willem-Alexander is gastheer van het Tweede Wereld Water Forum, dat in Den Haag wordt gehouden. Na ruim twee jaar klaarstomen is het zijn eerste echt grote optreden als watervertegenwoordiger op het internationale podium. Het Wereld Water Forum is een succes en legt de basis voor het VN-millenniumdoel voor schoon water en sanitatie. In Nederland zelf markeert het forum het begin van een groeiend zelfbewustzijn van de watersector, niet in de laatste plaats door het optreden van watermanager Willem-Alexander. Op 18 maart 2000 verschijnt ook de allereerste editie van WaterForum Online, een nieuwsbrief over water en een bijbehorende website. Inmiddels zijn er 659 edities van de nieuwsbrief verschenen. (foto: ANP) Gespot online Trouwen voor schoon water Amerikaanse stellen die willen trouwen, terprojecten in Midden-Amerika, Zuid-Azië kunnen met de aankoop van hun ringen en Afrika. Een ring geeft water voor twee twee mensen in ontwikkelingslanden personen. De ringen van eerlijk goud, levenslang van water voorzien. De Amerikaanse juwelier Do Amore werkt samen met gebieden worden geleverd in een houten eventueel met diamanten uit conflictvrij de ngo Water.org. Het staat een deel van doosje met de opdruk water for two. de verkoopprijs van de ringen af voor wa- en bit.ly/1vqgn8d

9 SMART MONITORING NETWORK connected devices & services Schlumberger Water Services biedt een compleet scala aan technologie en advies op het gebied van grondwater management. Betrouwbare en nauwkeurige sensoren worden gecombineerd met de laatste ontwikkelingen op het gebied van draadloze communicatie en data visualisatie. Naast kwalitatief hoogwaardige grondwaterdata biedt Grond- & oppervlaktewater Schlumberger Water Services tevens oplossingen om een monitoring grondwatermeetnet effectiever en efficiënter te beheren. Diver-NETZ Draadloze data collectie vanuit het veld naar kantoor Visualisatie Het monitoren en managen van grondwater meetnetten wordt steeds belangrijker. Daarnaast neemt het op afstand uitlezen en beheren van dergelijke meetnetten een steeds grotere vlucht. Diver-NETZ borduurt verder op het gebruik van de Diver datalogger voor deze toepassingen. Het systeem is ontworpen om de diverse workflows zowel in het veld als op kantoor zo efficiënt en naadloos mogelijk op elkaar te laten aansluiten. Hierdoor neemt de betrouwbaarheid van het gehele systeem sterk toe. Eigenschappen Elke Diver uit de huidige portfolio kan worden geïmplementeerd in het systeem. De gehele keten is gebaseerd op low-power technieken Het systeem biedt de mogelijkheid om het meetnet te beheren, te analyseren en te visualiseren Standaard kunnen rapporten m.b.v. gebruiksvriendelijke software worden gegenereerd De visualisatie van het meetnet m.b.v. een web portal. Communicatie Data management & controle Diver datalogger Waterkwantiteit & - kwaliteit

10 10 actueel Harde kritiek op nota Grote Wateren van Dijksma De watersector heeft twee nieuwe blikvangers: de Watercampus in Leeuwarden (boven) en het nieuwe gebouw van KWR Watercycle Research in Nieuwegein (rechts). Spectaculaire waternieuwbouw De watersector heeft sinds begin dit jaar twee nieuwe blikvangers: het hoofdgebouw van de Watercampus in Leeuwarden en het nieuwe pand van KWR Watercycle Research in Nieuwegein. Beide gebouwen zijn door hun spectaculaire uiterlijk echte architectonisch iconen. En de nieuwbouw biedt in beide gevallen hoogstandjes op het gebied van duurzaamheid, energie en natuurlijk waterefficiency. De nieuwbouw op de Watercampus is door een consortium van Friese bureaus Gear ontworpen. Het nieuwe gebouw is het hoofdkwartier van waterkennisinstituut Wetsus maar huisvest als bedrijfsverzamelgebouw ook andere (watergerelateerde) bedrijven, naast laboratoria en diverse ontmoetingsruimten. Het gebouw heeft het Breeam-NL excellent -certificaat voor duurzame nieuwbouw. Begin januari heeft KWR in Nieuwegein eveneens zijn nieuwe gebouw kunnen betrekken. Het gebouw is ontworpen door architectenbureau Cepezed uit Delft. Op de eerste verdieping bevinden zich de laboratoria voor chemisch en microbiologisch onderzoek. In het atrium en op de benedenverdieping zijn werk- en vergadervoorzieningen. Ook hier is duurzaamheid een belangrijk kenmerk van het gebouw, onder meer met een energiebesparing van 60%. Op het water de kern van het werk van KWR wordt ruim 25% bespaard, de afvoer van water naar het riool gaat zelfs met 60% terug. De nota Natuurambities Grote Wateren 2050 van staatssecretaris Sharon Dijksma van Economisch Zaken stuit op felle kritiek. De nota, die Dijksma in februari naar de Tweede Kamer stuurde, pleit voor een dynamisch kustbeheer dat leidt tot een natuurlijk waddenlandschap dat ook een verbeterde veiligheid moet opleveren. Met name het idee om meer zout water in de Zuidwestelijke delta toe te laten leidt tot weerstand, omdat zo verzilting van de Biesbosch zou optreden. Dijkgraaf Michiel van Haersma Buma van het Hoogheemraadschap van Delfland reageerde verbolgen: Voor de zoetwatervoorziening in de Zuidwestelijke Delta is de Biesbosch als zoetwaterbassin van groot belang. We hebben afgesproken dat er twee zoetwatervoorzieningen zijn in Nederland, het IJsselmeer en de Biesbosch. Zeker bij het verzilten van het Volkerak-Zoommeer zullen we deze laatste in dit gebied hard nodig hebben. Van Haersma zegt hardop de nota zo snel mogelijk te willen vergeten en zich op de eerdere deltabeslissingen te richten. Volgens deltacommissaris Wim Kuijken schetst de nota van Dijksma een streefbeeld, terwijl de deltabeslissingen vastgesteld beleid vormen. Via zijn twitteraccount was Kuijken zeer uitgesproken. Veiligheid en goed water blijft primair, ZO IS T. Ook emeritus-hoogleraar waterbouw Huib de Vriend, ex-directeur van kennisinstituut Deltares, plaatst kanttekeningen bij de nota, met name op het gebied van veiligheid. Bij Natuurmonumenten is Dijksma s nota over de Rijkswateren goed ontvangen. De stichting spreekt van een prachtig vergezicht met een veilig waterlandschap en veerkrachtige natuur. Meer reacties op de nota: Gespot online (foto: Bigstock) 36 hours challenge VP Delta organiseert op 22 en 23 maart een deltawedstrijd voor studenten, promovendi en ondernemers. Binnen 36 uur moeten teams van elk drie deelnemers een drijvende stedelijke constructie ontwerpen en bouwen van goedkope materialen die ook in ontwikkelingslanden makkelijk verkrijg- baar zijn. Aan het einde van het weekeinde worden de bouwsels te water gelaten gelaten in de Rotterdamse haven. Aanmelden (met een ontwerpschets op een A4 tje) kan tot 7 maart.

11 11 actueel Watersector moet Europese mkb-subsidies nog ontdekken Terwijl het Nederlandse mkb oprukt in de lijst van subsidieaanvragers voor het Europese subsidieprogramma Horizon 2020, blijft de watersector sterk achter. Alleen watertechnologiebedrijf Optisense wist in de laatste ronde een grote subsidie binnen te slepen. Horizon 2020 is het programma voor onderzoek en innovatie van de Europese Unie. Brussel stelt in de periode 2014 tot mrd beschikbaar voor innovatie. Binnen het programma is er een speciaal loket voor het midden- en kleinbedrijf met een budget van 3 mrd. Via andere kanalen gaat nog eens 6 mrd uit Horizon 2020 naar het mkb. De subsidieregeling kent verschillende fases. Voor de eerste fase, een haalbaarheidstudie, is tot maximaal per aanvrager te verkrijgen. Doel is hiermee de eerste stappen te zetten in een innovatietraject. In de tweede en derde fase is 2,5 mln subsidie te verkrijgen. De tweede fase is bedoeld voor de demonstratie van technologieën of de marktintroductie van reeds uitontwikkelde producten of diensten, de derde fase is gericht op verdere grootschalige commercialisering. Het Twentse Optisense, met een dochterbedrijf in Singapore, wil met de subsidie twee van zijn sensor- en analyseproducten Eventlab en Minilab integreren tot één firewall voor de waterbeveiliging. Volgens de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) maken bedrijven uit de watersector goede kans op geld uit Horizon Mkb ers hoeven om in aanmerking te komen voor een subsidie niet, zoals bij veel andere regelingen, samen te werken in consortia maar kunnen op eigen kracht een aanvraag indienen. Wel vergt de aanvraag een flinke tijdsinvestering, van zeker drie maanden. Meer nieuws over subsidieregelingen: Schultz adviseert Wereldbank over aanpak waterproblemen Minister Melanie Schultz van Haegen (Infrastructuur en Milieu) is benoemd tot voorzitter van de adviesraad voor water global practice (WGP) van de Wereldbank. Zij gaat de Wereldbank adviseren over de aanpak van de mondiale waterproblematiek. De adviesraad is nieuw in het leven geroepen en richt zich vooral op een integrale benadering van de waterproblematiek. De Nederlandse aanpak van overstromingsgevaar, waterkwaliteit en de watervoorraad is deels voorbeeld voor de nieuwe organisatie. Minister Schultz zegt via de Wereldbank een lans te willen breken voor een zoveel mogelijk preventieve aanpak van de waterproblemen. Innovatieprijs voor Permeoblokken De Rioned-innovatieprijs is op 5 februari gewonnen door Antoine van Hout en Perry Peeters van de gemeente Sint Anthonis met de bovengrondse toepassing van de waterdoorlatende Permeoblokken van Betonindustrie De Hamer. Deze blokken zijn een alternatief voor de traditionele goten en kolken. Het systeem combineert de functies van regenwatertransport, infiltratie en drainage. De blokken van Betonindustrie De Hamer zijn speciaal ontwikkeld als infiltratiesysteem voor situaties waarbij het grondwaterpeil hoog is (diepte minder dan één meter). Door de zeer open structuur van de wand vangt het Permeoblok afstromend water op en infiltreert het direct in de ondergrond. Het waterdoorlatende vermogen van de Permeoblok is zo groot dat de infiltratiesnelheid alleen afhankelijk is van de mate waarin de bodem het water kan opnemen. Daarnaast heeft het systeem een bergend en afvoerend vermogen, om in geval van zeer intensieve regenbuien wateroverlast te voorkomen. Laatste kans: Water World Over water zijn veel fotoboeken verschenen, maar toch even de aandacht voor het project Water World van de Brit Mike Jones. Als professioneel fotograaf heeft Jones over de hele wereld foto s van water en landschappen gemaakt. De schitterende serie wil hij nu in boekvorm uitgeven. Jones is op crowdfundingsite Kickstarter een project gestart om een gelimiteerde oplage in hoge kwaliteit uit te brengen. Bijdragen beginnen vanaf 20 pond in ruil voor een gesigneerde fotoafdruk. Voor 500 pond geeft Jones niet alleen een gesigneerd exemplaar van het boek maar ook een persoonlijke masterclass (water)fotografie. Maar wees snel, zondag 8 maart loopt de inschrijving af. Kickstarter.com of kck.st/1ktbkje

12 Bezoek onze stand, nr. 185 op Aqua Nederland Vakbeurs Gorinchem KSB introduceert hoog-efficiënte afvalwaterpompen tot 150kW KSB introduceert afvalwaterpompen van het type Amarex/KRT met energiezuinige motoren. Deze motoren voldoen aan de toekomstige Europese rendementseisen IE3 (Premium Efficiency) voor standaardmotoren. De nieuwe pompsets, zijn toepasbaar als dompelpomp en als overstroombare droogopgestelde kort gekoppelde blokpomp en kunnen zowel met als zonder Ex-beveiliging worden geleverd. De uitvoering in natte en droge opstelling funtioneren zonder koelmantel en zonder mediumkoeling. KSB Nederland BV. Amarex N Amarex/KRT Amarex/KRT Onze techniek. Uw succes. Pompen n Afsluiters n Service

13 13 actueel 19 maart Kennisdag Inspectie Waterkeringen Laat u niet gek maken! Dit is de boodschap tijdens de twaalfde Kennisdag Inspectie Waterkeringen. Zorgplicht voor waterkeringen is een gezamenlijke verantwoordelijkheid, waaraan iedereen een bijdrage levert. Die bijdrage stellen we graag centraal tijdens het programma van de kennisdag. Locatie: Burgers Zoo, Arnhem Organisatie: STOWA agenda 26 maart Mini cursussen Leren van en met elkaar! Speciaal voor u als rioleringsbeheerder, -manager of -beleidsmedewerker een dag met praktijkgerichte cursussen. Ze worden allemaal gegeven door ervaren vakmensen. Er zijn cursussen ontwikkeld op mbo- en hbo-niveau. Locatie: Utrecht Organisatie: Stichting RIONED 23 april Voorjaarscongres 2015 Welke bestuurlijke paradoxen bepalen het benutten van kansen in de ondergrond? Dat de ondergrond kansen biedt wordt de laatste jaren meer en meer duidelijk. Zo kan gebiedsgericht grondwaterbeheer een slimme en goedkopere oplossing zijn om een bodemverontreiniging te saneren. Door toepassing van bijvoorbeeld warmte-koude opslag levert de bodem ons energie. We zijn afhankelijk van de bodem voor voedselproductie. Goed (grond)waterbeheer kan bodemdaling tegengaan. Maar voordat deze kansen benut kunnen worden moeten er keuzes worden gemaakt. Locatie: Het Spoorwegmuseum, Utrecht Organisatie: Koninklijk Nederlands Waternetwerk maart Wasser Berlin In future, the hall layout of the trade fair will reflect the economic cycle of the water industry, whose 360-degree approach symbolises the principle of sustainability as well as demonstrating that WASSER BERLIN INTERNATIONAL showcases products, services and solutions from all parts of the water industry. In 2015, for the first time, the WASSER BERLIN INTERNATIONAL Congress will take on the format of a Hall Forum and will thus become an integral part of trade fair events. No extra charges will be made for the congress. Locatie: Berlijn, Duitsland Organisatie: Messe Berlin En verder: 11 maart Seminar geneesmiddelen in afvalwater: boemerang of geen probleem 16 maart Seminar warmteterugwinning uit afvalwater: kansen en uitdagingen 20 maart Nederlandse Viering Wereld Waterdag 22 maart International World Water Day 2015: water and sustainable development 2 april Emissie Symposium

14 14 actueel De gecombineerde Nereda- en conventionele zuivering op rwzi Vroomshoop. (foto s:waterschap Vechtstromen, RHDHV) Korrelslibtechnologie laat zich goed combineren met conventionele afvalwaterzuivering Resultaten Vroomshoop openen nieuwe markt voor hybride Nereda Door Rob Schoon De nieuwe rioolwaterzuivering in Vroomshoop, bestaande uit een combinatie van een conventionele actief slibsysteem en een Nereda-korrelslibreactor werpt zijn vruchten af. De zuiveringsresultaten van de zogenaamde hybride installatie zijn goed en beide technologieën versterken elkaar. De ervaringen in Vroomshoop effenen het pad voor meer hybride Nereda-installaties. In het Twentse dorp Vroomshoop draait sinds de zomer van 2013 de eerste hybride Nereda-installatie. De verouderde rioolwaterzuivering is vervangen door een nieuw gebouwde korrelslibreactor, gekoppeld aan een conventionele actiefslibinstallatie. Door de uitbreiding met de korrelslibreactor kon de verouderde rwzi Westerhaar worden opgeheven en wordt dit afvalwater nu met een persleiding naar Vroomshoop getransporteerd. Na anderhalf jaar praktijkervaring laten waterschap Vechtstromen en Nereda-patenthouder Royal Haskoning DHV (RHDHV) zien dat de hybride installatie goede zuiveringsresultaten haalt, tegen relatief lage kosten. Mathijs Oosterhuis, strategisch adviseur bij Vechtstromen, is tevreden over de uitkomsten van het project, waar hij al vanaf het eerste begin in 2008 bij was betrokken. De rioolwaterzuivering in Vroomshoop was destijds, na bijna veertig jaar dienst, verouderd. De slibbezinking leverde problemen op en aan strengere fosfaateisen voor lozing op het oppervlaktewater werd niet voldaan. Al snel kwam Nereda als optie in beeld, een nieuwe zuiveringstechnologie waarbij het afvalwater in een reactor met aeroob korrelslib wordt behandeld. Op de rioolwaterzuiveringsinrichting in Epe werd de Nereda-technologie destijds getest en verder ontwikkeld. Oosterhuis zag mogelijkheden voor de rwzi in Vroomshoop. De pilotresultaten in Epe gaven vertrouwen. Het kleine benodigde oppervlak vergeleken met conventionele zuiveringen én het lagere energiegebruik gaven uiteindelijk de doorslag om voor Nereda te kiezen. Dit ondanks dat in het geval van Vroomshoop de investeringskosten voor een hybride uitvoering hoger waren dan de investeringskosten voor een conventionele uitbreiding. De innovatieve zuiveringstech-

15 15 actueel Oud Nieuw Biologische capaciteit ie ie Hydraulische capaciteit 700 m 3 /uur 1000 m 3 /uur P-tot mg/l 2,5 0,9 N-tot mg/l 12 7 Zwevende stof mg/l 8 10 Kosten aanpassing 9,2 miljoen euro nologie sloot echter uitstekend aan bij het duurzaamheidsbeleid van het waterschap. dingen tussen beide zuiveringen, vertelt Oosterhuis. De verdeling van de belasting van beide installaties is bij droog weer Verschillen in wateraanvoer De nieuwe installatie in Vroomshoop zou bovendien meer afvalwater moeten gaan zuiveren vanwege de sluiting van de nabijgelegen rwzi Westerhaar. Die extra capaciteit was op zich geen probleem, maar het waterschap ontdekte dat de verschillen in wateraanvoer tijdens regen (RWA) en tijdens droog weer (DWA) groot waren. Bij neerslag zou de zuivering zo n 1000 m 3 /h te verwerken krijgen, bij droog weer niet meer dan 160 m 3 /h. Om een dergelijke RWA/DWAverhouding ongeveer fifty-fifty, maar bij hevige neerslag loopt het aandeel van de conventionele zuivering op tot 70%. De koppeling van de zuiveringen bood ook een voordeel voor de omvang van de installatie. Omdat het effluent van de Nereda-zuivering niet 100% vrij is van onopgeloste deeltjes, kunnen we in Vroomshoop het effluent van de reactor ook op de nabezinkers van de oude installatie lozen. Dat kan door de goede bezinkeigenschappen van het korrelslib. Zo is geen extra nabehandeling nodig, zegt Oosterhuis. het best te kunnen opvan- gen, kwamen het waterschap en RHDHV vervolgens met het plan een korrelslibreactor te combineren met een conventioneel actiefslibsysteem. Opsteker Nadat de hybride zuivering in de zomer van 2013 echt van start was gegaan, werden al begin 2014 de eerste doelen bereikt. De slibkorrels waren toen volledig gevormd, we Slimme link Dat zo n hybride concept goed zou kunnen uitpakken, kwam al naar voren uit de bevindingen met de Nereda-installatie in Epe, vertelt leading professional Helle van der Roest van Royal Haskoning DHV. Tijdens de opstartfase van de Nereda-reactor brachten we het spuislib tijdelijk op de bestaande aerobe zuiveringsinstallatie. Dat bleek positieve effecten te hebben op de bestaande zuivering voor effluentkwaliteit en slibeigenschappen. Van die kennis maakten we later gebruik in Vroomshoop. Daar hebben we die effecten in de praktijk verder bekeken. In de hybride installatie wordt het spuislib van de Nereda-reactor nu standaard gespuid op de conventionele zuivering. Het spuien is een van de slimme verbin- zagen de bezinkeigenschappen van het zuiveringsslib continu verbeteren. Niet alleen van de Nereda, maar ook het slib van de conventionele installatie bezonk bijna twee keer beter dan in een gebruikelijk ontwerp. Weer een jaar verder zijn we nog uitermate tevreden. De combinatie van de twee technieken pakt goed uit. We halen goede zuiveringsresultaten, zonder grote operationele problemen, concludeert Oosterhuis. Voor RHDHV zijn de resultaten een opsteker. Het ingenieursbureau zet de Neredatechnologie op de mondiale markt en het voorbeeld van Vroomshoop kan volgens Van der Roest een extra impuls geven aan het vermarkten van de zuiveringstechnologie. Het potentieel wordt nog groter, want een bestaande installatie is met de De wereld in Bij de ontwikkeling van Nereda stonden de praktijktoepassingen en de mogelijkheden om de technologie te vermarkten voorop. De technologie is ontwikkeld in een publiek-private samenwerking tussen TU Delft, Stichting Onderzoek Toegepast Waterbeheer (Stowa), de waterschappen en Royal Haskoning DHV. Doel was de investeringen terug te verdienen, onder meer op de internationale zuiveringsmarkt. In 2011 is in Epe de eerste municipale, fullscale Nereda-installatie in gebruik genomen. Bijna vijf jaar later zijn er wereldwijd 25 Neredainstallaties in aanbouw of in bedrijf. Er worden nu stappen gezet om wereldwijd professionele training en opleiding te verzorgen. We werken samen met stichting Wateropleidingen aan een internationale opleiding voor Neredatechnologie. Met de Unie van Waterschappen onderzoeken we of Nederlandse ervaringsdeskundigen kunnen worden ingezet bij de opstart van Nereda-zuiveringen of bij opleiding van technologen in het buitenland. Nereda-technologie betrekkelijk eenvoudig te upgraden tot een moderne, duurzame zuivering, aldus Van der Roest. Hij wijst erop dat de praktijkervaring nieuwe voordelen naar voren brengt naast de bekende selling points van de compactheid en de energiezuinigheid. De hybride uitvoering, zoals in Vroomshoop, levert door het continue enten met het korrelslib een verbetering op van de slibbezinking van het conventionele systeem. Hierdoor kan de hybride installatie extra afvalwater verwerken en een betere effluentkwaliteit bereiken. Daarnaast wordt in een Nereda-installatie fosfaat biologisch verwijderd, zodat toevoeging van additionele chemicaliën in het conventionele systeem kan worden geminimaliseerd. Het hybride Nereda-concept kan daarmee een interessante optie zijn voor de modernisering van bestaande afvalwaterzuiveringen, zowel in Nederland als in het buitenland. S

16 Hét fysieke knooppunt van de watertechnologie Internationale samenwerking WaterCampus Leeuwarden organiseert samenwerking tussen (inter-)nationale bedrijven, kennisinstellingen en overheden in de watertechnologiesector, teneinde synergie te creëren voor innovatie, onderwijs en ondernemerschap van wereldniveau en om daarmee de positie van Europese watertechnologie te versterken. WaterCampus biedt naast deze samenwerkingsfunctie een unieke onderzoeksinfrastructuur en is daarmee een ontmoetingsplaats van wetenschappers en bedrijven uit heel Europa. Sinds december 2014 is Leeuwarden UN Innovating City op gebied van watertechnologie. Belangstelling voor samenwerking, ondersteuning, onderwijs, onderzoek (faciliteiten), business development of vestiging op WaterCampus Leeuwarden? Bezoek ons op APPLIED RESEARCH SCIENCE BUSINESS Samenwerkingsverband Noord-Nederland (SNN). Hier wordt geïnvesteerd in uw toekomst. Water Alliance wordt medegefinancierd door het Europees fonds voor regionale ontwikkeling en door het ministerie van EZ, Pieken in de Delta. standnummer: SLIBONTWATERING SCHEIDINGINSTALLATIES ROOSTERGOED EFFLUENTBEHANDELING AFVALWATER VERWIJDERING BEHANDELING we serve solutions! VERHUUR/LEASE

17 Wateropleidingen brengt praktijkgerichte waterkennis op een hoger peil! (030) ENERGIEZEKERHEID VOOR UW (DRINK)WATERBELEID! Zonder stroom staat een groot deel van het dagelijks leven stil. Om dit te voorkomen bieden wij u standaard en op maat gemaakte noodstroomoplossingen. Met ruim 80 jaar ervaring vindt u bij ons dan ook alleen producten van de beste kwaliteit. UW NOODSTROOMSPECIALIST GENERATORSETS NOODSTROOM LEVENSLANG ONDERHOUD Kemper en Van Twist Diesel B.V. Keerweer 62 Dordrecht +31 (0) info@kvt.nl

18 18 Mens in beeld Waternetwerker Tom Vereijken stapt in badkuip Flevoland In mijn hoofd ben ik voortdurend bezig met water CV Tom Vereijken (1960) 1981 studie voedsel- en watertechnologie, Van Hall Instituut 1981 technoloog Bavaria 1987 manager Paques 1999 MBA's aan University of Rochester en aan Nijenrode Business University 2006 initiatiefnemer en voorzitter European Water Partnership 2007 directeur innovatiebureau Netherlands Water Partnership 2009 directeur water bij Grontmij Nederland 2009 voorzitter European Partners for the Environment 2011 lid van adviesraad German Water Partnership 2013 diverse adviesfuncties voor Europese Commissie, o.m. voor water en grondstoffen 2014 partner bij Corporation Blue 2015 lijsttrekker VVD Flevoland bij waterschapsverkiezingen Zuiderzeeland

19 19 mens in beeld Door Olav Lammers Bovenaan de kandidatenlijst voor waterschap Zuiderzeeland prijkt een opvallende naam: Tom Vereijken. Na een werkleven lang in de watertechnologie en inspirator van diverse internationale waterplatforms, stapt hij nu in de waterpolitiek. Olav Lammers licht zijn doopceel. Geef Tom Vereijken de kans om over water te spreken en er volgt een avondvullend programma, zonder een moment van verveling. Ooit als voedingstechnoloog met specialisatie watertechnologie begonnen bij Bavaria, en later werkend voor Paques en Grontmij, speelt hij al jaren een vooraanstaande rol in tal van nationale en internationale waternetwerken. Nu is hij kandidaat voor de VVD bij waterschapsverkiezingen van Zuiderzeeland. Zijn drive? Water de plek te geven die het verdient, namelijk in het bewustzijn van de mensen: ondernemers, beleidsmakers, studenten. Bijna iedereen heeft de perceptie dat schoon water een vanzelfsprekendheid is. Dat is niet zo. Er is een kentering gaande, maar de bewustwording schiet nog niet voldoende op. Bavaria? Daar wil iedere net afgestudeerde wel beginnen. Dat begrijp ik. Maar vergis je niet, juist daar heb ik de arbeidsethos opgedaan die mijn carrière heeft bepaald: hands on, zelf zien hoe iets werkt en niet ophouden tot je het hebt bereikt. Daarna kwam ik bij Paques terecht. Ik had een anaerobe zuivering van Paques bij Bavaria binnengehaald. Toen vroeg Jos Pâques mij om te werken aan de afzet van water- technologie bij brouwerijen over de hele wereld. Ik ben daar met de watertechnologie meegegroeid. Het was allemaal nieuw. Ik heb toen veel gepubliceerd, ik kreeg meer een commerciële oriëntatie, behaalde mijn MBA's en betrad een sterk groeiend internationaal netwerk. En toen kwam het moment dat u breder wilde. Ja, ik verwonderde mij dat er, Europees gezien, weinig geld naar wateronderzoek ging. Ik kon dat niet rijmen met de problematiek rond waterschaarste of juist te veel water, en stervende kinderen door slechte waterkwaliteit. Iedereen was vooral met zijn eigen niche bezig, er was weinig samenwerking tussen de disciplines. Daarom nam ik het initiatief tot het European Water Partnership, naar voorbeeld van het Nederlandse NWP. Daaruit kwam het European Water Stewardship (EWS) met een generieke methode voor bedrijven en instellingen om duurzaam met water om te gaan. Ik had een sterke behoefte te schakelen tussen werkvloer en beleid. Die missie is nooit af: we zijn ver op weg, maar het kan sneller en beter. De vraag naar nieuwe technieken wordt nu in ieder geval getriggerd. Daar gaat het werkelijk om: het initiëren van vraaggestuurde ontwikkeling en onderzoek. En die komt in de praktijk nu goed op gang. U bedoelt echte innovaties? Precies, want tot kort geleden zag je vrijwel alleen graduele verbeteringen, geen innovaties met een echt grote impact. De Duitsers onderkennen dat als probleem voor hun hele maakindustrie. Bondskanselier Angela Merkel heeft het ambitieuze toekomstprogramma Industrie 4.0 opgezet. De Duitse watersector haakt daarbij aan met Watersystem 4.0. Daar kunnen wij dus van profiteren? Nee, het organiseren van samenwerkingen kunnen wij veel beter en daar ga ik me flink tegenaan bemoeien. En nu ook nog lijsttrekker voor de VVD bij Zuiderzeeland? Ja, dat is mij gevraagd en de leden hebben mij bovenaan gezet. Het was niet direct een ambitie op zichzelf. Maar Flevoland is een badkuip, er spelen veel bijzondere wateraspecten. Ik vind het goed om mijn ervaring nu ook regionaal in te zetten. Als ik gekozen word, natuurlijk. Hoeveel uren heeft uw dag? Ik tel niet in uren, voor mij telt het resultaat. Mijn hoofd is voortdurend bezig met deze materie. Daar waar ik organisaties kan aanzetten om dingen te kunnen uitvoeren, zal ik dat niet nalaten. S Waterschapsverkiezingen Waterschappen staan met stembusgang voor vuurproef pagina 31 en verder» Alle afleveringen mens in beeld?

20 20 interview Op zijn quad raast hij over het strand om te zien hoe de Zandmotor, zijn geesteskind, zich gedraagt tijdens een zwiepende storm. Kustwetenschapper Marcel Stive ziet liever zand dan beton in de strijd tegen het water. Dit jaar krijgt de Delftse hoogleraar twee prestigieuze internationale prijzen uitgereikt. Een interview over baanbrekend onderzoek, het belang van onderwijs, de toekomstige wateropgave van de deltasteden en de uitvoering van het Deltaprogramma. De zware beslissingen moeten nog komen. Delftse hoogleraar Marcel Stive krijgt twee internationale toponderscheidingen Vormgever van de kust Door Jac van Tuijn en Arjan Veering Hij laat net twee oud-studenten zijn werkkamer uit. Paar jaar geleden hier afgestudeerd, en nu werken ze via een kleine Nederlandse consultant aan een groot haven- en kustproject in Sri Lanka, vertelt Marcel Stive, hoogleraar Kustwaterbouwkunde en hoofd van de afdeling Waterbouwkunde van de Technische Universiteit Delft. Het is tekenend voor de 63-jarige wetenschapper: hij blijft veel van zijn studenten volgen als zij over de gehele wereld uitwaaieren. En natuurlijk ook de studenten die vanuit het buitenland naar Delft zijn gekomen en nu weer in eigen land sleutelposities bekleden bij overheden, het bedrijfsleven of in de wetenschap. Dit jaar mag Stive in de Verenigde Staten de international coastal engineering award in ontvangst nemen, de belangrijkste prijs in zijn vakgebied, uitgegeven door de vereniging van civiele ingenieurs ASCE. Daarnaast krijgt hij in mei, eveneens in Amerika, de Coastal Award 2015 uitgereikt, een oeuvreprijs voor kustwetenschappers. Twee toponderscheidingen in één jaar, is dat toeval? Een beetje wel natuurlijk, lacht Stive. Hoewel het om persoonlijke prijzen gaat, benadrukt hij liever dat de eer vooral uitgaat naar zijn afdeling waterbouwkunde, die tot de mondiale top behoort. Het gaat niet om mij. Het gaat erom dat wij op de TU Delft mensen afleveren die in de maatschappij met innovaties komen. Daarvoor moeten we het allerbeste onderwijs kunnen geven. Die twee Amerikaanse prijzen helpen daar zeker ook weer bij. Geheel toevallig is het ook weer niet, erkent Stive. De sterke inbreng van Nederlandse waterkennis in de Verenigde Staten na de orkanen Katrina en Sandy speelt daarin mee, maar ook innovaties zoals de Zandmotor voor de Zuid-Hollandse kust. De Amerikaanse collega's houden ons goed in de gaten en waarderen ons vernieuwende onderzoek. We hebben veel geïnvesteerd in jonge mensen en het opzetten van veldwerk. Ze zien dat we een kritische massa aan kennis hebben opgebouwd. We werken, zoals bij de Zandmotor, met veel andere disciplines samen. Wij zijn tamelijk uniek in de wereld. Dat veelzijdige waterbouwkundig onderzoek, versterkt het onderwijs. Vanuit de hele wereld komen studenten hier naar toe. Op dit moment komt 40% van onze studenten uit het buitenland. De Amerikaanse waardering is best opmerkelijk, omdat Stive naar eigen zeggen vroeger zijn inspiratie juist in de Verenigde Staten vond. Toen ik als jonge onderzoeker begon, keek ik met jaloezie naar Amerika. Daar was een groep topwetenschappers uit het hele land samengebracht, die grote veldexperimenten uitvoerde. Inmiddels zijn ze dat zelf een beetje kwijtgeraakt, onderzoekers werken er meer op zichzelf en moeten vooral