De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg

Transcriptie

1 De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg Jody van Eijnatten S531263

2 De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg Scriptie geschreven ter afronding van de Master Rechtsgeleerdheid accent privaatrecht te verdedigen ten overstaan van de Examencommissie van de Faculteit Rechtsgeleerdheid van de Universiteit van Tilburg mr. R. de Jong mr.v.m. Smits te verdedigen op donderdag 27 september 2012, 15:00 uur. 1

3 2

4 Voorwoord Het heeft even geduurd, maar nu is het eindelijk zover. Voor u ligt de scriptie De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg. De scriptie is geschreven voor de Master Rechtsgeleerdheid accent Privaatrecht aan de universiteit van Tilburg. Gaandeweg mijn studie begon ik me steeds meer te interesseren voor het Jeugdrecht. De keuze voor jeugdrecht was dan ook makkelijk gemaakt. Een goed scriptieonderwerp zoeken was wat lastiger, maar ik heb uiteindelijk een erg interessant onderwerp gevonden. Toen het onderzoekonderwerp was goedgekeurd had ik de intentie om gelijk aan de slag te gaan. Helaas bleek het daadwerkelijk beginnen toch moeilijker dan gedacht. In het begin van het onderzoek had ik veel moeite om de goede literatuur te vinden. Maar hoe meer ik las over gesloten jeugdzorg, hoe meer interesse ik in het onderwerp kreeg en hoe leuker de zoektocht en het onderzoek werden. Maar genoeg gekeken naar het verleden, nu is het tijd om te kijken naar de toekomst. Deze scriptie betekent namelijk het einde van mijn studietijd. Zonder hulp had ik dit resultaat nooit kunnen bereiken Mijn dank gaat natuurlijk allereerst uit naar mijn scriptiebegeleidster mevrouw de Jong. Ik wil haar bedanken voor haar eindeloze geduld, opbouwende kritiek, interessante ideeën en haar adviezen die zij mij het afgelopen jaar heeft gegeven. Daarnaast wil ik mijn ouders bedanken, omdat ze met altijd hebben gesteund en achter al mijn keuzes stonden. Natuurlijk wil ik ze ook bedanken voor het geduld dat ze met me hebben. Ook wil ik mijn zus, zwager en Ukkie bedanken voor hun steun. Voor de nodige afleiding wil ik graag mijn vrienden bedanken bij wie ik altijd terecht kan, ook als het even tegenzit. Jody van Eijnatten Geertruidenberg, 25 September

5 Inhoudsopgave 1. Inleiding 7 2. De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg Inleiding Voor wie is gesloten jeugdzorg bedoeld? Wet op de jeugdzorg De splitsing tussen civiel- en strafrechtelijk geplaatste jongeren De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg Inbreuken op de persoonlijke vrijheid Wettelijke grondslag voor plaatsing in gesloten jeugdzorg Interne rechtspositie Dwangmaatregelen en vrijheidsbeperking Rechtsbescherming Klachtrecht Vertrouwenspersoon Conclusie De rechtspositie van jongeren in justitiële jeugdinrichtingen Inleiding De Beginselen wet justitiële jeugdinrichtingen De rechtspositie van gedetineerde jongeren neergelegd in het IVRK De interne rechtspositie van jongeren in een justitiële jeugdinrichting Het perspectiefplan en de huisregels Maatregelen en straffen in justitiële jeugdinrichtingen Het klachtrecht van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen Bemiddeling 27 4

6 .3.2 Beklag Beroep Conclusie De rechtspositie van jongeren die opgenomen zijn in het kader van de Wet BOPZ Inleiding Wat is de Wet BOPZ? Op wie is de Wet BOPZ van toepassing? De interne rechtspositie van jongere die opgenomen zijn op grond van de Wet BOPZ Het Behandelingsplan Huisregels Dwangtoepassing Maatregelen en middelen Klachtrecht Wet verplichte geestelijke gezondheidszorg (Wet verplichte GGZ) Conclusie Een nadere blik op gesloten jeugdzorg inleiding Gesloten jeugdzorg en het EVRM Gesloten jeugdzorg en het IVRK Vergelijking van Nederlandse regelgeving Gesloten jeugdzorg vs. de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen Gesloten jeugdzorg vs. de Wet Bopz Conclusie en aanbevelingen Conclusie Aanbevelingen 50 5

7 7. Literatuurlijst 52 6

8 1. Inleiding Voor 1 januari 2008 werden zowel jongeren op strafrechtelijke titel als op een civielrechtelijke titel in een justitiële jeugdinrichting geplaatst en vielen zij onder de Beginselenwet Justitiële jeugdinrichtingen. Vanaf 1 januari 2008 is daar door de inwerkingtreding van de Wet gesloten jeugdzorg verandering ingekomen 1. Thans is het op grond van art. 29b Wet op de jeugdzorg (hierna; Wjz) mogelijk dat jongeren met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen in een gesloten jeugdzorg instelling geplaatst kunnen worden, met het doel om een einde te maken aan de crisissituatie waarin de jongeren verkeren en hun leven te stabiliseren. 2 De jongeren die opgenomen worden hebben bescherming nodig tegen zichzelf of tegen anderen. Het gaat dan bijvoorbeeld om meisjes die onder invloed zijn van een loverboy of om agressieve jongeren. Voor deze jongeren is het van belang om in geslotenheid behandeld te worden, zodat zij zich niet kunnen ontrekken of door anderen worden ontrokken aan de zorg die zij nodig hebben. De jongeren worden gedwongen in een gesloten jeugdzorginstelling geplaatst. Door het plaatsen van de jongeren in een gesloten jeugdzorginstelling worden zij beperkt in hun bewegingsvrijheid en kunnen zij gedwongen worden om mee te werken aan een behandeling, met het gevolg dat er inbreuken gemaakt worden op bepaalde grondrechten, zoals het recht op eerbiediging en bescherming van de persoonlijke levenssfeer (art. 10 GW), het recht op onaantastbaarheid van het menselijk lichaam (art. 11 GW), het brief- en telefoongeheim (art. 13 GW) en het recht op bewegingsvrijheid (art. 15 GW). 3 Voor iedere jongere die in een gesloten jeugdzorg instelling geplaatst wordt, wordt een behandelingsplan opgesteld. In dit behandelingsplan kunnen beperkende maatregelen opgenomen worden om te zorgen dat de jongere de hulp krijgt die hij nodig heeft, hierbij kan zelfs dwang worden toegepast. De jongere die in een Jeugdzorg-plus instelling is geplaatst, is dus erg kwetsbaar. Hij of zij is geheel afhankelijk van degene die macht over hem uitoefent. Als er dwang wordt toegepast dan wordt de jongere genoodzaakt iets de doen of te laten; het is dus een uiterste vorm van gedragsbeïnvloeding. 4 Daarom is het van belang dat de rechtpositie van jongeren in gesloten jeugdzorg beschermd wordt. In de literatuur wordt echter commentaar gegeven op het klachtrecht na de wijziging van de Wet op de Jeugdzorg. Een belangrijk artikel dat aanleiding gaf voor dit onderzoek is het artikel van M.E.J.C. van Diepstraten. Hierin wordt aangegeven dat, in tegenstelling tot de Beginselenwet justitiële inrichtingen, in de Wet op de Jeugdzorg veel meer open normen gehanteerd worden en niet uitputtend geregeld wordt welke beperkingen er mogelijk zijn in het kader van het opleggen van vrijheidsbeperkende maatregelen en maatregelen die onder dwang worden toegepast. Er wordt gevreesd dat de jongeren die in gesloten jeugdzorg instellingen geplaatst worden minder rechtsbescherming zullen krijgen dan toen zij nog onder de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen vielen. Ook het klachtrecht dat van toepassing is op gesloten jeugdzorg krijgt in dit artikel kritiek. Zo zijn er in de Wet op de Jeugdzorg twee soorten klachtrecht geregeld, namelijk het gewone en het speciale klachtrecht. Het speciale klachtrecht is omschreven in de artikelen 29w tot en met 29y Wet op de Jeugdzorg. 1 Wet van 20 december 2007, Stb. 2007, Vlaardingerbroek 2009, p , 4 Dörenberg 2010, p

9 Geplaatste jongeren hebben de mogelijkheid om te klagen over een aantal maatregelen die hun vrijheid aantasten. In artikel 29w lid 1 Wjz staat limitatief opgesomd op welke maatregelen dit speciale klachtrecht van toepassing is. Tegen deze beslissingen staat beroep open en zij zijn bindend. Het gewone klachtrecht ziet op klachten die niet onder art. 29w Wjz vallen. Zo klagen jongeren over hun bejegening op grond van het gewone klachtrecht van art. 68 Wjz. De beslissingen die hier genomen worden zijn echter niet bindend en er staat geen beroepsmogelijkheid tegen open. Dit zou volgens van Diepstraten een achteruitgang zijn ten opzichten van de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen. 5 De vraag die ik in deze scriptie wil beantwoorden is: Hoe is de rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg geregeld, en in hoeverre behoeft deze rechtspositie verbetering in vergelijking met andere vigerende wettelijke regelingen die betrekking hebben op vrijheidsbenemende situaties van minderjarigen en wordt de rechtspositie voldoende beschermd in het licht van grond- en mensenrechten? Om tot een antwoord te komen op deze vraag zal in het eerste hoofdstuk worden behandeld wat gesloten jeugdzorg inhoudt en welke maatregelen toegepast kunnen worden in het kader van gesloten jeugdzorg. Daarnaast ga ik bekijken welke rechtsmiddelen openstaan voor deze jongeren om voor zich zelf op te komen binnen gesloten jeugdzorg. In het tweede hoofdstuk staat de justitiële jeugdinrichtingen centraal. Hier worden jongeren op strafrechtelijke titel geplaatst. Plaatsing in een justitiële jeugdinrichting betreft net als gesloten jeugdzorg een vrijheidsbenemende maatregel, waar ook dwang toegepast wordt. Tevens was voorheen de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen ook van toepassing op de civielrechtelijk geplaatste jongeren in justitiële jeugdinrichtingen. Het was de enige mogelijkheid buiten de psychiatrie om, die geboden kon worden waar vrijheidsontneming en vrijheidsbeperkende maatregelen toegepast konden worden. In hoofdstuk drie wordt ingaan op de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen, zoals onder andere op welke gronden jeugdige geplaatst worden in een justitiële jeugdinrichting en welke dwang- en controlemaatregelen toegepast kunnen worden. Ook wordt in het derde hoofdstuk ingegaan op het klachtrecht dat geregeld is in de Bjj. Vervolgens wordt de Wet bijzondere opname psychiatrische ziekenhuizen (Wet Bopz) besproken. Bij de Wet Bopz is tevens sprake van een vrijheidsbenemende situatie voor minderjaren. Net als bij gesloten jeugdzorg, worden ook hier jongeren gedwongen opgenomen en is ook hier een machtiging van de rechter nodig om een jongere op te kunnen nemen. In de Wet Bopz is tevens een klachtprocedure geregeld. Voor de minderjarige gelden als hij is opgenomen de regels van de Wet Bopz. Dit houdt in dat dwangbehandeling toegepast kan worden en dat daarvoor middelen en maatregelen gebruikt worden. Ook zijn er vrijheidsbeperkingen mogelijk op grond van art. 40 Wet Bopz. 6 In dit hoofdstuk wordt dus de rechtspositie behandeld van jongeren die zijn opgenomen in het kader van de Wet Bopz. Ook worden de dwangmaatregelen bekeken die op de jongeren toegepast kunnen worden en op welke grond ze toegepast mogen worden. Tevens wordt onderzocht welke rechtsmiddelen minderjarigen ter beschikking hebben en hoe zij dus binnen deze instelling kunnen opkomen voor hun rechten. Daarna wordt bekeken of de rechtspositie voor jongeren in gesloten 5 M.E.C.J. Diepstraten, Klachtrecht voor jongeren die van hun vrijheid zijn beroofd, FJR 2008, 3 p Freunekes 2010, p

10 jeugdzorg verbetering behoeft. Ook wordt onderzocht of de rechtspositie voldoende beschermd wordt in het licht van de grond- en mensenrechten. Dit is van belang, omdat er door middel van vrijheidsbeneming en het toepassen van dwang- en controle maatregelen ernstige inbreuken kunnen worden gemaakt op bepaalde grondrechten. 9

11 2. De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg 2. 1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt allereerst beschreven op wie gesloten jeugdzorg van toepassing is en wat de redenen waren voor het wijzigen van de Wet op de jeugdzorg. Vervolgens wordt dieper ingegaan op de rechtspositie van jongeren die geplaatst zijn in gesloten jeugdzorg. Daarna komt de rechtsbescherming aanbod en als laatste wordt het hoofdstuk afgesloten met een conclusie Voor wie is gesloten jeugdzorg bedoeld? Met de inwerkingtreding van de Kinderwetten werden in 1905 in Nederland de kinderbeschermingmaatregelen ontheffing en ontzetting ingevoerd en in 1922 volgde de ondertoezichtstelling. 7 Gesloten jeugdzorg is een kinderbeschermingsmaatregel. Kinderbeschermingsmaatregelen zijn instrumenten voor de overheid die zij kan toepassen om minderjarigen te beschermen, bij wie de lichamelijke en/ of geestelijke ontwikkeling, vaak door toedoen of nalaten van de ouders of voogd, in ernstige mate wordt geschaad of bedreigd. 8 Jongeren met zeer zware problematiek worden in een jeugdzorgplus- instelling geplaatst zodat zij binnen de jeugdzorg geholpen kunnen worden en zij zich niet aan de benodigde zorg kunnen ontrekken. 9 De jeugdzorgplus- instelling biedt een vorm van gespecialiseerde jeugdzorg die met een machtiging tot plaatsing in een accommodatie voor gesloten jeugdzorg start. De behandeling binnen de instelling is er op gericht dat de jongere een dusdanige gedragsverandering ondergaat, dat hij zo snel mogelijk weer deel kan nemen aan de samenleving. 10 In 2010 waren ongeveer 1300 jongeren geplaatst in een gesloten jeugdzorginstelling. De reden dat deze jongeren in jeugdzorgplus instellingen geplaatst worden, lopen uiteen. 11 De jongeren worden op grond van art. 29 Wjz in jeugdzorgplusinstellingen geplaatst, omdat zij ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen hebben die hun ontwikkeling naar volwassenheid ernstig belemmeren. Zo kunnen psychiatrische problemen en verslaving een rol spelen om een jongere in een jeugdzorgplus instelling te doen opnemen. 12 Het gaat bijvoorbeeld om jongeren die hun agressie niet kunnen beheersen en daardoor vaak in de problemen raken. Ook kan het gaan om jongeren die in het criminele circuit dreigen terecht te komen. Het gaat dus om jongeren die problemen veroorzaken, maar het gaat ook om jongeren die door slechte invloeden van buitenaf ernstig in de problemen komen. Sommige jeugdigen zijn namelijk erg makkelijk te beïnvloeden en daardoor onder invloed van anderen in de problemen komen of problemen veroorzaken. 13 Een voorbeeld van een jongere die te maken heeft met gesloten jeugdzorg, is de 16 jarige Lotte. Lotte is slachtoffer geworden van een loverboy, waardoor zij erg is onthecht van haar 7 Vlaardingerbroek 2009, p Vlaardingerbroek 2009, p Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 10 Pilots trajecten jeugdzorg plus richtinggevend kader voor periode Pilots trajecten jeugdzorgplus richtinggevend kader voor periode Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3 (MVT). 10

12 gezinssituatie, te maken heeft met chronische posttraumatische stressstoornis klachten en te maken heeft met verslavingsproblematiek. Lotte staat onder toezicht van de Bouman GGZ. De loverboy vormt een ernstig gevaar voor haar ontwikkeling. De mensen uit haar verleden weten waar Lotte zich bevindt en vormen een acuut gevaar voor haar veiligheid. Daarom is het voor Lotte van belang dat zij in een veilige leefomgeving terecht komt en dat zij zich kan richten op herstel en kan werken aan een toekomstperspectief. Een belangrijk onderdeel is scholing, want Lotte heeft al een geruime tijd geen onderwijs meer gevolgd. De veiligheid van Lotte en de medewerkers van de Bouman GGZ kan niet langer meer worden gegarandeerd sinds Lotte weer contact heeft met de loverboys uit haar verleden en deze jongens ook gezien zijn rond haar huidige behandelinstelling. Lotte geeft zelf ook aan dat zij druk van buiten de instelling ervaart en dat zij hier geen weerstand meer tegen kan bieden. Dit alles zet haar motivatie voor verdere behandeling onder druk. Het is daarom noodzakelijk dat Lotte zo snel mogelijk in een gesloten instelling wordt geplaatst. 14 Voor Lotte is onmiddellijke verlening van jeugdzorg noodzakelijk in verband met ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen die de ontwikkeling naar volwassenheid ernstig belemmeren en die maken dat de opneming en het verblijf noodzakelijk zijn om te voorkomen dat zij zich aan de zorg die zij nodig heeft zal onttrekken of daaraan door anderen zal worden onttrokken. 15 Het is dus van belang dat zij geplaatst wordt in een jeugdzorgplus- instelling, zodat zij de behandeling krijgt die zij nodig heeft met het oog op een beter toekomstperspectief. Lotte is een van de vele kinderen die te maken heeft met ernstige gedragsproblemen. Het is van belang dat zij in een veilige omgeving terecht komt, waar zij kan werken aan haar gedragsproblemen en later weer deel uit kan maken van de samenleving Wet op de jeugdzorg In 1989 trad de Wet op de jeugdhulpverlening in werking. De belangrijkste doelen van de Wet op de Jeugdhulpverlening zijn vervat in het zo-zo-zo- beginsel. Dit houdt in dat de zorg zo dicht mogelijk bij huis plaats vindt, zo kort mogelijk duurt en waarbij zoveel mogelijk passende hulp moet worden verstrekt. 16 Uithuisplaatsing moest zoveel mogelijk worden vermeden, in plaats daarvan moesten ambulante hulp, dagbehandeling en pleegzorg gestimuleerd worden. 17 Op 1 januari 2005 is de Wet op de jeugdzorg inwerking getreden, welke de Wet op de jeugdhulpverlening heeft vervangen. De belangrijkste doelen die de Wet op de jeugdzorg beoogt zijn het afstemmen van vraag en aanbod, het versterken van de positie van de cliënt en het realiseren van meer samenhang binnen de jeugdzorg. 18 Ook werd het Bureau Jeugdzorg de ingang naar jeugdzorg. Op grond van art. 5 Wjz stelt Bureau Jeugdzorg vast welke zorg een cliënt krijgt. 19 Door de invoering van de Wet op de Jeugdzorg is het mogelijk gemaakt dat jongeren geholpen kunnen worden vanuit de jeugdzorg, soms worden daar de geestelijke gezondheidszorg en de zorg voor lichtverstandelijk gehandicapten bij 14 Rb. Dordrecht 15 februari 2012, LJN BV8098 (De casus is gebaseerd op deze uitspraak, Lotte is een fingeerde naam). 15 Art. 29b Wjz 16 Ros & Sol 2006, p Boendemaker & uit Beijerse 2008, p Kok 2005, p Kok 2005, p

13 betrokken. Zo kunnen jongeren die te maken hebben een zeer zware problematiek binnen de jeugdzorg geholpen worden. 20 In art. 1 Wjz staat dat jeugdzorg inhoudt ondersteuning van en hulp aan jeugdigen, hun ouders, stiefouders of anderen, die een jeugdige als behorende tot hun gezin verzorgen en opvoeden, bij opgroei- of opvoedingsproblemen of dreigende zodanige problemen. Op grond van art. 3 Wjz kunnen cliënten aanspraak maken op jeugdzorg. Men krijgt geen aanspraak op jeugdzorg als er aanspraak bestaat op de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen. 21 In het Uitvoeringsbesluit Wjz wordt verder uitgewerkt wat de omvang, aard en inhoud is van de aanspraak op jeugdzorg De splitsing tussen civiel- en strafrechtelijk geplaatste jongeren Een belangrijke verandering in de Wet op de jeugdzorg vond plaats op 1 januari Voor 1 januari 2008 werden civielrechtelijk geplaatste jongeren samen met strafrechtelijk geplaatste jongeren in een justitiële jeugdinrichting geplaatst. De wetswijziging gesloten jeugdzorg heeft tot gevolg gehad dat deze samenplaatsing van civiel- en strafrechtelijke geplaatste jongeren is beëindigd. 23 De civiel- en strafrechtelijk geplaatste jongeren verschillen niet zo veel van elkaar met betrekking tot hun achtergrond en de problemen die ze hebben. 24 Toch is er veel kritiek op het samen plaatsen geweest, wat reden was om de Wet op de Jeugdzorg te wijzigen. Dat komt mede omdat er in justitiële jeugdinrichtingen een streng regime geldt. Zo is er bijvoorbeeld sprake van een strenge beveiliging in die instellingen. Civielrechtelijk gesplaatste jongeren zijn vaak een kwetsbare groep; zij hebben vaak al veel meegemaakt, zoals mishandeling. 25 Uit het onderzoek van Verwey- Jonker is gebleken dat de jongeren, hun ouders en de groepsleiders het niet eerlijk vonden dat jeugdigen die op grond van een civielrechtelijke titel geplaatst waren, samen werden geplaatst met jeugdigen die op een strafrechtelijke titel geplaatst werden. De plaatsing in justitiële jeugdinrichtingen werd ervaren als plaatsing in een gevangenis. 26 Ook treedt er verharding op in de justitiële inrichtingen en is er de kans dat jongeren die geplaatst zijn op een civielrechtelijke titel het gedrag van de strafrechtelijk geplaatste jongeren gaan overnemen, wat kan resulteren in crimineel gedrag. 27 Het belang van gesloten jeugdzorg is dat jongeren zich door gedwongen behandeling niet aan de benodigde zorg kunnen onttrekken. 28 Sinds deze wetswijziging kunnen jongeren die op civielrechtelijke titel geplaatst worden in een gesloten jeugdzorg accommodatie aanspraak maken op de Wet op de jeugdzorg. De jongeren met ernstige gedrags- en opvoedingsproblemen vallen niet meer onder de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen. Gesloten jeugdzorg is geregeld in hoofdstuk IVa van de Wet op de jeugdzorg, in de artikelen 29a tot en met 29y Wjz. 20 Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 21 Vlaardingerbroek 2009, p Vlaardingerbroek 2009, p Wet van 20 december 2007, Stb. 2007, Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 27 Rapport Verwey-Jonker instituut, p Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 12

14 Tegenwoordig zijn er 14 jeugdzorgplus instellingen die verdeeld zijn over vijf zorggebieden in Nederland, zodat de geplaatste jongeren zo dicht mogelijk bij hun eigen leefomgeving geplaatst kunnen worden De rechtspositie van jongeren in gesloten jeugdzorg Inbreuken op de persoonlijke vrijheid Wanneer de kinderrechter de beslissing neemt om een jongere in gesloten jeugdzorg te plaatsen, is er sprake van vrijheidsbeneming. Dit betekent dat er een inbreuk wordt gemaakt op een fundamenteel recht, namelijk de persoonlijke vrijheid van de jongere die geplaatst wordt. Op grond van art. 15 GW heeft een ieder recht op vrijheid, tenzij bij of krachtens de wet zijn vrijheid wordt ontnomen. Ook internationale verdragen beschermen het recht op persoonlijke vrijheid. Zo bepaalt art. 5 lid 1 EVRM jo. art. 9 lid 1 IVBPR dat een ieder recht heeft op vrijheid en veiligheid van zijn persoon. Een grond waarop de bewegingsvrijheid beperkt mag worden volgens art. 5 lid 1 onder d EVRM is het toezien op de opvoeding. De opvoeding moet erop gericht zijn dat de jongeren uiteindelijk kunnen participeren in de samenleving. 30 Art. 37 aanhef onder b IVRK bepaalt dat de staten die partij zijn moeten waarborgen dat geen enkel kind op onwettige of wikkelkeurige wijze van zijn of haar vrijheid wordt beroofd. Vrijheidsberoving wordt slechts gehanteerd als uiterste maatregel en voor de kortst morgelijke passende duur. Plaatsing in een gesloten instelling betekent dat er sprake is van vrijheidsbeneming. De Grondwet en internationale verdragen zijn in het geding als er sprake is van vrijheidsbenemende maatregelen en eisen dat er een wettelijke grondslag is voor deze inbreuk Wettelijke grondslag voor plaatsing in gesloten jeugdzorg Gesloten jeugdzorg is een ingrijpende kinderbeschermingsmaatregel. De jongere krijgt, nadat de kinderrechter een machtiging gesloten jeugdzorg heeft afgegeven, in een gesloten jeugdzorg instelling te maken met dwang, controle maatregelen en vrijheidsbeperkende maatregelen. De jongeren verblijven dag en nacht in een accommodatie voor gesloten jeugdzorg, om daar de opvoeding en behandeling te krijgen die noodzakelijk is. 32 Daarom is het van belang dat er een wettelijke grondslag bestaat. Op grond van art. 29b lid 3 Wjz kunnen jongeren in een jeugdzorgplus instelling worden geplaatst indien er sprak is van ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen die de ontwikkeling naar volwassenheid ernstig belemmeren en die maken dat de opneming en het verblijf noodzakelijk zijn om te voorkomen dat de jeugdige zich aan de zorg die hij nodig heeft zal onttrekken. De plaatsing moet dus noodzakelijk zijn en er moet sprake zijn van ernstige gedragsproblemen. 33 Volgens Bruning en Liefaard past dit goed bij het uitgangspunt van art. 37 aanhef onder b IRVRK, dat gesloten Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 31 Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 32 Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 33 Bruning & Liefaard 2009, p

15 jeugdzorg terughoudend en voor de kortst mogelijke passende duur moet worden toegepast. 34 De jongere verblijft in een jeugdzorgplus-instelling met het doel gedragsverandering te bereiken, hieraan moet voortvarend gewerkt worden. De maatregel mag niet langer duren als de gedragsverandering is bereikt. Het voortduren van de maatregel zou dan disproportioneel zijn. 35 Om een jongere in een gesloten jeugdzorg accommodatie te kunnen plaatsen is er op grond van art. 1:261 lid 5 BW een machtiging nodig. 36 Een machtiging wordt slechts afgegeven op grond van art. 29b lid 2 Wjz als het kind onder toezicht is gesteld, de voogdij over het kind berust bij Bureau Jeugdzorg of een ander die het gezag over het kind heeft instemt met de gesloten opneming en het verblijf. Er hoeft dus niet perse ondertoezichtstelling te zijn opgelegd; zo worden ouders niet langer beperkt in hun gezag. De heer Engels (D66) heeft hier echter kritiek op, want door het wegvallen van de ondertoezichtstelling zijn vormen van ondersteuning en bescherming van een gezinsvoogd niet van toepassing. 37 Een machtiging kan alleen worden verleend indien een gekwalificeerde gedragswetenschapper een verklaring heeft gegeven. 38 Deze gedragsdeskundige speelt een belangrijke rol in de zorgvuldige besluitvorming. 39 Bureau Jeugdzorg stelt voorafgaand aan de machtiging een indicatiebesluit op en verklaart dat geslotenheid noodzakelijk is. Het is aan de gedragswetenschapper, die de jongere kort van te voren heeft onderzocht, om in te stemmen met de verklaring van bureau jeugdzorg. De gedragwetenschapper stelt zelf geen verklaring op. 40 Hij moet toetsen of de geslotenheid noodzakelijk is. 41 Echter, in de Wjz staat niet beschreven om wat voor gedragswetenschapper het moet gaan, die het kind onderzoekt. Deze wordt op grond van art. 29b lid 5 Wjz bij nadere regelgeving aangewezen. Kan een machtiging niet worden afgewacht, dan kan de kinderrechter op grond van art. 29c Wjz op verzoek een voorlopige machtiging verlenen om een jongere op te nemen in gesloten jeugdzorg. De voorlopige machtiging kan worden opgelegd als de kinderrechter van oordeel is dat onmiddellijke verlenging van jeugdzorg noodzakelijk is. Om de voorlopige machtiging te kunnen opleggen is het voldoende als er een ernstig vermoeden bestaat, dat de jongere ernstige opgroei- of opvoedingsproblemen heeft die noodzaken tot gesloten jeugdzorg. Een verklaring van Bureau Jeugdzorg is wel vereist dat het ernstige vermoeden bestaat dat aan het criterium voldaan is voor het verlenen van de machtiging. Daarnaast is ook de instemming van een gedragwetenschapper vereist, tenzij feitelijk onderzoek niet mogelijk was. 42 De voorlopige machtiging kan voor ten hoogste vier weken worden opgelegd. Blijkt na deze periode van vier weken langer verblijf in een jeugdzorgplus-instelling noodzakelijk te zijn, dan kan opnieuw een verzoek worden ingediend op grond van art. 29b Wjz. 34 Bruning & Liefaard 2009, p Forder 2012, p Feunekes & van Exel 2010, p Handelingen I 2007, Art. 29b lid 5 Wjz. 39 Kuin & Troost 2009, p Kamerstukken II, 2007/ 08, , nr Kamerstukken II, 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 42 Kamerstukken II, 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 14

16 Als een jongere opgenomen wordt in een jeugdzorgplus-instelling moet er een hulpverleningsplan worden opgesteld. 43 Dit hulpverleningsplan bepaalt hoe de gesloten jeugdzorg vorm krijgt. Dit hulpverleningsplan moet afgestemd zijn op de zorgbehoefte van de jongere. 44 Het hulpverleningsplan staat los van de huisregels die in een instelling voor een ieder gelden. De huisregels hebben betrekking op een ordelijke gang van zaken, het waarborgen van een pedagogisch klimaat en de veiligheid binnen de accommodatie Interne rechtspositie Door de invoering van de gesloten jeugdzorg is de interne rechtspositie veranderd voor jongeren die in een jeugdzorgplus-instelling geplaatst zijn. Voorheen, toen zij in een Justitiële Jeugdinrichting werden geplaatst, was de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen op deze jongeren van toepassing. Nu zijn de artikelen 29o tot en met 29y Wjz op hen van toepassing. De zorgaanbieder moet op grond van art. 24 Wjz verantwoorde zorg bieden en krijgt de ruimte om dit zelf in te vullen aan de hand van globaal geformuleerde wettelijke kaders. Zo regelt de Wet in art. 29o tot en met art. 29r Wjz dat er een hulpverleningsplan moet worden opgesteld, waarop de verantwoorde zorg die geboden dient te worden kan worden afgeleid. Verantwoorde zorg betekent: zorg van goed niveau, die in ieder geval doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht wordt verleend en die is afgestemd op de zorgbehoefte van de cliënt. 46 Blijkens art. 29n lid 1 Wjz moeten de jeugdzorgplus-instellingen een regeling vaststellen waarin vermeld moet staan welke personen welke maatregelen, methode of beperkingen kunnen inzetten en waarin ook is geregeld op welke wijze tot toepassing wordt besloten. Tevens moet elke gesloten jeugdzorginstelling op grond van art. 29n lid 1 Wjz huisregels vaststellen. Huisregels gelden in het algemeen, ze zien niet op een individu. De huisregels worden opgesteld om een ordelijke gang van zaken en veiligheid binnen de accommodatie te waarborgen. Huisregels kunnen de vrijheid van jongeren beperken, bijvoorbeeld dat op een bepaald tijdstip niet meer gebeld mag worden. 47 De heer Engels (D66) vindt het zorgelijk vanuit het oogpunt van bescherming en rechtszekerheid, dat regelingen omtrent dwangmaatregelen niet geheel in de wet zijn geregeld. Jongeren en ouders kunnen namelijk niet instemmen met het hulpverleningsplan, omdat uitgegaan wordt van verantwoorde zorg en de hulpverleningplannen toegespitst worden op de individuele situatie van de jongere. 48 Als de jongere en ouders wel met het hulpverleningsplan moeten instemmen, dan bestaat er de kans dat de jongere niet de zorg krijgt die hij nodig heeft. Voor elke jongere die geplaatst wordt in een gesloten jeugdzorginstelling, wordt een hulpverleningsplan opgesteld. Hierin wordt aangegeven welke maatregelen toegepast kunnen worden en er wordt aangegeven waarom deze maatregelen in het belang van de jongeren worden toegepast. Dit is op grond van artikel 29o lid 3 jo. 29p lid 4 Wjz noodzakelijk om te voorkomen dat de jongere zich onttrekt aan de noodzakelijke zorg of voor zover dit nodig is 43 Art. 29o Wjz 44 Dörenberg 2010, p Art. 29n lid 2 Wjz. 46 Art. 24 lid 1 Wjz. 47 Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3 (MVT). 48 Handelingen I 2007,

17 voor de veiligheid van de jeugdige of voor de veiligheid van andere of als dit nodig is voor de handhaving van de huisregels. Het hulpverleningsplan is toegespitst op de zorgbehoefte van de jongere en vormt de basis voor het verlenen van hulp. In het hulpverleningsplan kunnen vrijheidsbeperkende maatregelen opgenomen worden. In het hulpverleningsplan dient aangegeven te worden in welke situatie de maatregelen toegepast mogen worden en hoe lang de maatregel kan duren. 49 In de wet staat echter niet aangegeven dat in het hulpverleningsplan ook opgenomen moet wie de maatregel mag toepassen. Op grond van artikel 29t Wjz kunnen maatregelen, methoden of beperkingen die niet vooraf in het hulpverleningsplan waren opgenomen, enkel toegepast worden in tijdelijke noodsituaties Dwangmaatregelen en vrijheidsbeperking In de Wet op de jeugdzorg staan verschillende maatregelen die toegepast kunnen worden in het kader van gesloten jeugdzorg. Deze maatregelen tasten de vrijheid van de jongeren aan die opgenomen zijn. Op grond van art. 24 Wjz moet een zorgaanbieder verantwoorde zorg aanbieden, wat inhoudt dat de zorg van goed niveau, doeltreffend, doelmatig en cliëntgericht wordt verleend en is afgestemd op de reële behoefte van de cliënt. Volgens lid 2 van het voorgaande artikel behoort tot verantwoorde zorg in ieder geval die zorg die wordt verleend gebaseerd op het hulpverleningsplan. 50 Vrijheidsbeperkende maatregelen zijn er om te zorgen dat de jongere zich niet kan onttrekken aan de noodzakelijke jeugdzorg, maar ook voor de veiligheid voor de jeugdige zelf of voor de veiligheid van anderen. 51 De maatregelen die toegepast kunnen worden op de jongeren zijn op grond van art. 29o lid 2 Wjz: het verbod om zich op te houden op de in het hulpverleningsplan aangegeven plaatsen en op zo nodig de tijdstippen waarop dat verbod geld, tijdelijke plaatsing in afzondering, tijdelijke overplaatsing binnen de accommodatie of naar een andere accommodatie die is aangegeven op grond van artikel 29k Wjz en het vastpakken en vasthouden. Op grond van art. 29r lid 1 jo. lid 3 Wjz mogen tegen de wil van de jongere maatregelen toegepast worden, om te controleren of wat in het hulpverleningsplan is opgenomen wordt nagekomen. Daarnaast worden controlemaatregelen ook toegepast voor zover dit nodig is voor de handhaving van de huisregels. Tevens kunnen deze maatregelen toegepast worden om te voorkomen dat jeugdzorg aan anderen niet wordt tegengewerkt. 52 Een voorbeeld is het controleren van de post van iemand zonder drugsproblematiek, zodat de drugs niet terecht kan komen bij een jongeren met een drugsverslaving. 53 Deze controle maatregelen houden in: onderzoek aan lichaam en kleding, onderzoek urine op aanwezigheid van gedragbeïnvloedende middelen, onderzoek van de kamer van de jeugdige op aanwezigheid van voorwerpen die hij niet in zijn bezit mag hebben en onderzoek van poststukken die 49 Kamerstukken II 2005/06, , nr. 3 (MVT). 50 Art. 24 Wjz 51 Art. 29o lid 1 jo. Lid 3 Wjz. 52 Art. 29r lid 3 Wjz. 53 Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 16

18 afkomstig zijn van de jeugdige of voor hem bestemd zijn op de aanwezigheid van voorwerpen. 54 Ook kan dwangbehandeling toegepast worden; wat betekent dat het hulpverleningsplan programma s kan bevatten waar de jongere tegen zijn wil aan mee moet werken. 55 Hij moet hieraan mee werken om het doel te bereiken dat wordt beoogd met het verblijf in een gesloten jeugdzorg accommodatie. 56 Tevens kan het hulpverleningsplan ook een geneeskundige behandelmethode bevatten die toegepast kan worden tegen de wil van de jongere. Geneeskundige behandelmethodes mogen zelfs onder dwang worden toegepast volgens art. 29p lid 3 Wjz om zo het doel van het verblijf te bewerkstelligen. Ook kunnen geneeskundige behandelmethoden op grond van art. 29p lid 4 Wjz onder dwang toegepast worden, voor de veiligheid van de jongere die geplaatst is of voor de veiligheid van andere. Door de ruim geformuleerde normen worden vergaande inbreuken mogelijk op de grondrecht van de jongeren. 57 Niet alleen ten aanzien van het hulpverleningsplan kunnen dwang- en controlemaatregelen toegepast worden, maar ook ten aanzien van het handhaven van de huisregels die binnen een instelling gelden. 58 Als zich een tijdelijke noodsituatie voordoet en er is nog geen hulpverleningsplan, dan mogen er op grond van artikel 29t Wjz toch maatregelen toegepast worden om die tijdelijke noodsituatie op te lossen. Het gaat dan om de maatregelen die beschreven staat in de artikelen 29o tot en met 29r Wjz. 59 Zo mogen jongeren bijvoorbeeld tijdelijk in afzondering geplaatst worden, worden vastgepakt en vastgehouden, onderzoek aan lichaam en kleding en onderzoek van poststukken. De maatregelen zijn tijdelijk en mogen maximaal zeven dagen duren. 60 Uit de rechtspraak blijkt dat soms maatregelen toegepast worden die niet in het hulpverleningsplan staan. Zo moest een jongen met een gestrekte rug, met de handen op de knieën, benen bij elkaar en zonder te bewegen stil blijven zitten op een kubus. De jongen moest een paar uur op de kubus zitten, nadat hij had gezegd dat hij s nachts had gefloten terwijl hij dat eigenlijk niet had gedaan. De jongen heeft meerdere keren tegen de medewerkers gezegd dat het pijn deed. Volgens de beroepscommissie is deze maatregel te zien als een beperking van de bewegingsvrijheid van de jongen. De maatregel was niet opgenomen in het hulpverleningsplan en ook niet in de huisregels. Tevens was er niet sprake van een tijdelijke noodsituatie. De beroepscommissie oordeelde dat er een ernstige inbreuk was gemaakt op de bewegingsvrijheid van de jongen en dat gehandelt was in stijd met art. 29o en 20t Wjz Art. 29r lid 2 Wjz. 55 Art. 29p Wjz. 56 Art. 29p lid 2 Wjz. 57 Dörenberg 2010, p Art. 29o lid 3 jo. Art. 29r lid 3 Wjz. 59 Dörenberg 2010, p Art. 29o jo. art. 29r Wjz. 61 Beroepscommissie RSJ, 4 juni 2010, 10/0261/JZ. 17

19 .3 Rechtsbescherming Klachtrecht Als iemand van zijn vrijheid wordt beroofd, is het noodzakelijk dat er rechtsbescherming wordt geboden. Degene die beroofd is van zijn vrijheid is namelijk geheel afhankelijk van degene die de macht over hem uitoefent. Volgens Rouvoet verslechtert de rechtsbescherming van jeugdigen niet onder de Wet op de jeugdzorg. De Wet op de jeugdzorg hanteert namelijk een ander uitgangspunt dan de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen die voorheen gold. Gesloten jeugdzorg gaat ervan uit dat de jongeren op het terrein van instelling verblijven, maar verder gaat de Wet op de jeugdzorg uit van vrijheid. Beperkingen die opgelegd worden zijn afgestemd op de individuele zorgbehoefte van de jongere. De Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen kent een ander uitgangpunt. Het gaat namelijk uit van beperkingen en kent vervolgens rechten aan de jongeren toe. 62 Een van de belangrijkste rechten die iemand heeft als het van zijn vrijheid beroofd is, is het klachtrecht. Het klachtrecht houdt in dat degene die van zijn vrijheid beroofd is, bij een onafhankelijke commissie van buitenstaanders kan klagen over beslissingen die hem raken. 63 Jongeren die in een accommodatie voor gesloten jeugdzorg geplaatst zijn, kunnen sommige klachten alleen voorleggen aan een klachtencommissie die beslissingen neemt die niet bindend zijn. Volgens van Diepstraten is dit een achteruitgang ten opzichte van het klachtrecht dat civielrechtelijk geplaatste jongeren voorheen hadden op grond van de Beginselenwet Justitiële Jeugdinrichtingen. 64 Op de Wet gesloten jeugdzorg zijn twee verschillen soorten klachtrecht van toepassing. Zo is er het gewone klachtrecht, art. 68 Wjz, en het speciale klachtrecht opgrond van art. 29w Wjz. Het speciale klachtrecht geeft de jongeren de mogelijkheid om te klagen over bepaalde maatregelen die hun vrijheid aantasten. De klacht dient schriftelijk te worden ingediend. Het gaat dan over de maatregelen die omschreven staan in de artikelen 29o tot en met 29t Wjz of over een beslissing die gaat over het verlof als bedoeld in art. 29v Wjz. Deze klachten worden door een speciale klachtencommissie behandeld. Art. 55d Uitvoeringsbesluit Wet op de jeugdzorg bepaalt dat van de klachtencommissie in ieder geval deel uit moeten maken; een jurist, een gekwalificeerde gedragwetenschapper alsmede een arts of als het gaat om behandeling van een stoornis van de geestesvermogens een psychiater. De beslissing van de commissie met betrekking tot de klacht kan zijn onbevoegdverklaring van de commissie, nietontvankelijkverklaring van de klacht, ongegrondverklaring van de klacht of gegrondverklaring van de klacht. 65 Als de jongere het niet eens is met de beslissingen die deze commissie neemt, dan kan hij in beroep gaan bij een onafhankelijke klachtencommissie van de Raad van Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming (RSJ). 66 De beslissingen die deze klachtencommissie neemt zijn bindend. 67 De RSJ toetst beslissingen die zijn genomen over 62 Kamerstukken II 2006/ 08, , nr Diepstraten 2008, p Diepstraten 2008, p Art. 29w lid 4 Wjz. 66 Art. 29w Wjz. 67 Diepstraten 2008, p

20 personen die een vrijheidsbenemende maatregel opgelegd hebben gekregen of personen die een vrijheidstraf opgelegd hebben gekregen. 68 Het andere klachtrecht is het reguliere klachtrecht op grond van de Wjz. Op grond van dit gewone klachtrecht kunnen de jongeren die in een accommodatie voor gesloten jeugdzorg zijn geplaatst, klagen over hun bejegening. Er zijn bij het gewone klachtrecht geen grondrechten in het geding waar een wettelijke grondslag voor nodig is. Het gaat om opvoedkundige reacties van de begeleider, zoals als je je bord niet leeg eet, krijg je geen toetje. 69 Daarnaast kan op grond van art. 68 lid 6 Wjz geklaagd worden over een gedraging van Bureau Jeugdzorg of zorgaanbieder of van een voor hen werkzame persoon jegens een persoon die inmiddels is overleden. Jongeren kunnen dan klagen op grond van het gewone klachtrecht dat beschreven staat in de Wet op de jeugdzorg. De klachtencommissie als bedoeld in art. 68 Wjz behandelt deze klachten. De Commissie bestaat uit drie leden die niet werkzaam zijn voor de stichting of zorgaanbieder, zij zijn dus onafhandelijk. 70 De klachtencommissie neemt binnen zes weken een beslissing. Tegen beslissingen van deze klachtencommissie staat geen beroep open bij de commissie van de Raad van Strafrechtstoepassing en Jeugdbescherming. Ook zijn de beslissingen van deze klachtencommissie niet bindend. Volgens van Diepstraten is dit een achteruitgang en betekent het een terugkeer naar het oude klachtrecht dat van toepassing was voor Voor 1997 hadden jongeren in een particuliere inrichting, op grond van de Wet op de jeugdhulpverlening, een klachtrecht dat inhield dat zij konden klagen bij een commissie van toezicht, maar de beslissingen die deze commissie nam waren niet bindend en er stond ook geen beroep tegen open Vertrouwenspersoon Artikel 1 Wjz bepaalt dat een vertrouwenspersoon een persoon is die werkzaam is bij een rechtspersoon als bedoeld in art. 41 lid 4 Wjz die onafhankelijk van het bestuur en van personen in dienst van de stichting of zorgaanbieder, cliënten van het door de stichting in stand gehouden bureau jeugdzorg of van de zorgaanbieder op hun verzoek ondersteunt in aangelegenheden samenhangend met de door de stichting uitgeoefende taken onderscheidenlijke aangelegenheden samenhangend met de geboden jeugdzorg. Op grond van artikel 57 Wjz moeten cliënten binnen de jeugdzorg een beroep kunnen doen op een vertrouwenspersoon. De cliëntenvertrouwenspersoon helpt bijvoorbeeld bij het opstellen van een klacht Conclusie Nu jongeren met een civielrechtelijke titel niet meer in een justitiële jeugdinrichting geplaatst worden, maar op grond van de Wjz in een gesloten jeugdzorginstelling, is hun rechtspositie veranderd. Net zoals in justitiële instellingen kunnen dwang, vrijheidsbeperkende- en Kamerstukken II 2005/ 06, , nr. 3 (MVT). 70 Art. 68 lid 2 onder a Wjz. 71 Diepstraten 2008, p Vlaardingerbroek 2009, p

21 controlemaatregelen opgelegd worden. Om een jongere te kunnen plaatsen in een gesloten jeugdzorg-instelling moet de kinderrechter een machtiging afgeven. Bureau Jeugdzorg geeft een indicatiebesluit af en een gedragswetenschapper moet, nadat hij de jongere onderzocht heeft, bevestigen dat het noodzakelijk is dat de jongere geplaatst wordt. In een jeugdzorgplus-instelling kunnen verschillende maatregelen opgelegd worden, die de persoonlijke vrijheid van de jongeren aantasten. De maatregelen zijn omschreven in hoofdstuk IVa in de Wet op de Jeugdzorg. Wie de maatregelen kan uitvoeren staat niet in de wet omschreven, dit wordt bepaald in het hulpverleningsplan. Dit is in tegenstelling tot de Beginselenwet Justitiële Jeugdinstellingen veel ruimer. In de BJJ staat in de wet omschreven wie een maatregel op kan leggen en hoe lang deze maatregel duurt. Maatregelen kunnen alleen opgelegd worden als zij in de huisregels staan, als zich een noodsituatie voordoet of als zij in het hulpverleningsplan staan die afgestemd is op de jeugdige zelf. De jongeren en hun ouders kunnen niet instemmen met het hulpverleningsplan. Dit is een goede zaak, want als de jongere of de ouders niet met het hulpverleningsplan instemmen zou de jongere niet de zorg krijgen die nodig heeft. Het hulpverleningsplan wordt juist opgesteld zodat dat jongere de zorg krijgt die hij nodig heeft. De maatregelen die daarin opgenomen worden hebben als doel dat hij zich niet kan ontrekken aan de benodigde zorg. Jongeren kunnen een klacht indienen bij een onafhankelijke commissie, het speciale klachtrecht. Het gaat dan om een klacht die betrekking heeft op een maatregel die hun vrijheid aantast. Tegen deze beslissing kan de jongere in beroep gaan bij de RSJ, wiens de beslissing bindend is. De jongeren die in een gesloten jeugdzorg-instelling geplaatst zijn kunnen ook klagen over hun bejegening binnen de instelling. Dit kan ook bij een onafhankelijke commissie, deze beslissingen zijn echter niet bindend en er staat geen beroep tegen open. Dit is een achteruitgang. Doordat de beslissing niet bindend is bestaat de kans dat de directeur niets met de beslissing van de commissie doet. De jongeren kan zelfs niet tegen de beslissing van de commissie in beroep komen, waardoor hij met lege handen staat als de beslissing niet nageleefd wordt. 20

22 3. De rechtspositie van jongeren in justitiële jeugdinrichtingen 3.1 Inleiding In dit hoofdstuk wordt aandacht besteed aan de justitiële jeugdinrichtingen. De nadruk in dit hoofdstuk ligt op de rechtspositie die jongeren hebben die in justitiële jeugdinrichtingen zijn geplaatst. Jongeren die in justitiële jeugdinrichtingen geplaatst worden, worden beperkt in hun grondrechten. Zo worden zij beperkt in hun persoonlijke vrijheid. In dit hoofdstuk komt als eerste komt aan bod wat justitiële jeugdinrichtingen zijn. Vervolgens wordt de Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen behandeld. Deze is namelijk van groot belang op de rechtspositie van jongeren die geplaatst zijn in justitiële jeugdinrichtingen. Daarna wordt ingegaan op de interne rechtpositie van jongeren in justitiële jeugdinrichtingen. Dan volgt het klachtrecht en wordt het hoofdstuk afgesloten met een conclusie Wat zijn justitiële jeugdinrichtingen? Voordat de Wet op de jeugdzorg in 2008 werd gewijzigd, werden civielrechtelijk en strafrechtelijk geplaatste jongeren samen in een justitiële jeugdinrichting geplaatst. Na deze wijziging is er geen sprake meer van samen plaatsing van jongeren met een civielrechtelijke en strafrechtelijke titel. De redenen voor het niet langer samen plaatsen zijn in het vorige hoofdstuk behandeld. Tegenwoordig zijn er in Nederland tien justitiële jeugdinrichtingen. 73 De leeftijd van de jongeren die in de justitiële jeugdinrichtingen verblijven is varieert van 12 tot 18 jaar, met een uitloop naar 23 jaar. 74 Jongeren die met het strafrecht in aanmerking komen en een vrijheidsbenemende straf of maategel opgelegd krijgen, worden in een JJI geplaatst. Het gaat dan om jongeren die te maken krijgen voorlopige hechtenis, (nacht)detentie of de maatregel van plaatsing in een inrichting voor jeugdigen (PIJ). 75 Een belangrijk doel dat in de justitiële jeugdinrichtingen nagestreefd wordt, is het voorkomen dat de jongeren recidiveren. De ontwikkeling en opvoeding van deze jongeren staat dan ook centraal in de inrichtingen. 76 Voor de wetswijziging van 1 juli werden de jongeren in een behandel- of in een opvanginrichting geplaatst. Jongeren die een PIJ-maatregel opgelegd hadden gekregen werden in een behandelinrichting geplaatst. Jongeren die voorlopige hechtenis of jeugddetentie opgelegd kregen werden in een opvanginrichting geplaatst. 78 Na de wetwijzing is dit verschil komen te vervallen. De reden was dat alle jongeren die in een justitiële jeugdinrichting geplaatst worden, ongeacht onder welke vrijheidsbenemende titel, moeten kunnen profiteren van het behandelaanbod in de justitiële jeugdinrichting en dat zij ook toegang hebben tot alle noodzakelijke hulp. 79 De behandeling die de jongeren in een Bruning 2004, p Dörenberg 2010, p Wet van 13 December 2010 Stb, Dörenberg 2010, p

23 justitiële jeugdinrichting kunnen krijgen is een samenstel van handelingen die gericht zijn op het bij de jeugdige voorkomen, verminderen of opheffen van stoornissen of problemen van geestelijke, lichamelijke, pedagogische of sociale aard die hun ontwikkeling naar volwassenheid ongunstig beïnvloeden. 80 Door de wetswijziging profiteren nu alle jongeren die geplaatst zijn in een justitiële jeugdinrichting van de behandeling indien de gedragproblematiek van de jongere hier aanleiding toe geeft De Beginselen wet justitiële jeugdinrichtingen De Beginselenwet justitiële jeugdinrichtingen (Bjj) is op 1 september 2001 in werking getreden. 82 Een van de belangrijkste doelstellingen van de Bjj is het versterken van de rechtspositie van jongeren die geplaatst zijn in justitiële jeugdinrichtingen. 83 Deze wet fungeert als kaderwet voor de tenuitvoerlegging van vrijheidsbeneming in justitiële jeugdinrichtingen. De Bjj was volgens de regering nodig om te kunnen voldoen aan de ontstane behoefte aan een integrale regeling van de materiële en formele aspecten van het verblijf in een justitiële jeugdinrichting. 84 De Bjj is gericht op vrijheidsbeneming en resocialisatie van de jongeren. Hierbij staat de opvoeding centraal tijdens het verblijf. Om dat te bewerkstelligen is deelname aan scholings- en trainingsprogramma s van belang. 85 Door de vrijheidsbeneming krijgen jongeren te maken met inbreuken op hun grondrechten. De wetgever heeft als doel voor ogen gehouden, met betrekking tot de Bjj, om de beperkingen die kunnen worden gemaakt zo concreet mogelijk te omschrijven in de wet, zoals bijvoorbeeld de duur van een bepaalde maatregel. Dit is in overeenstemming met de beginselen van rechtszekerheid en rechtsgelijkheid. Het gaat om jongeren die in een bijzondere afhankelijke positie verkeren. Daarom is het volgens de wetgever van belang om zoveel mogelijk in de Bjj vast te leggen welke beperkingen op welke grondrechten mogen worden toegepast. 86 In de Bjj staan de minimumnormen, deze normen worden nader uitgelegd in lagere regelgeving. Voorbeelden van regels die in de Bjj staan zijn bijvoorbeeld dat jongeren recht hebben op een eigen kamer, zij mogen hun eigen kleding dragen en zij zijn vrij om hun eigen godsdienst te belijden. 87 De jongeren moeten zo min mogelijk worden beperkt in de uitoefening van hun recht en als ze beperkt worden in hun recht dan moet dit gelegitimeerd zijn. De maatregelen die opgelegd worden moeten proportioneel en noodzakelijk zijn De rechtspositie van gedetineerde jongeren neergelegd in het IVRK Vrijheidsbeneming maakt een grote inbreuk op de persoonlijke vrijheid van jongeren. 89 Een belangrijke bepaling voor jongeren die betrekking heeft op de vrijheidsbeneming, is art Kamerstukken II 2008/09, 31915, nr. 3 (MVT). 81 Kamerstukken II 2008/09, 31915, nr. 3 (MVT). 82 Wet van 2 november 2000, Stb. 2000, Kamerstukken II 2008/09, 31915, nr.3 (MVT). 84 Kamerstukken II 1998/99, 26016, nr.5 (Verslag). 85 Art. 2 Bjj. 86 Kamerstukken II 1997/98, 26016, nr. 3 (MVT). 87 Artt. 46 jo. 49 Bjj. 88 Liefaard 2010, p Art. 9 IVRK. 22