De geschiedenis van misdaad en berechting

Transcriptie

1 Gevangenismuseum Module 4 Lange Leo vertelt over: De geschiedenis van misdaad en berechting Lespakket basisonderwijs; groep 5 en 6 Werkbladen voor de leerling

2 Misdaad en berechting door de eeuwen heen Inhoud De geschiedenis edenis van misdaad en berechting ; Straffen op het schavot ; Alleen in de cel 3 De 20 e eeuw; Veranderingen 4 De 21 e eeuw; Cellentekort en nieuwe straffen 5 Spreekwoorden 6 Tijdsbalk van 1500 tot nu Wat gaan we doen? Dit pakket hoort bij het Gevangenismuseum. Daar kun je van alles zien over de gevangenis. Hoe ziet een cel eruit? Hoe was het vroeger in de gevangenis? Wat is er in Veenhuizen? Je vindt hier verhalen en opdrachtjes. Je meester of juf zal je vertellen of je die alleen, in groepjes of met de hele klas gaat lezen of maken. Kom je met de klas naar het museum toe? In het Gevangenismuseum kun je van alles meemaken, van de middeleeuwen tot de moderne tijd. Illustraties: Natascha Stenvert Copyright Gevangenismuseum 2

3 De geschiedenis van misdaad en berechting Lange Leo s overgrootvader, Grijze Tinus, zat vroeger ook in de gevangenis in Veenhuizen. Grijze Tinus had het altijd over 'die goeie ouwe tijd'. En 'vroeger was alles beter'. Als verpleegde in Veenhuizen had Grijze Tinus het inderdaad niet slecht, al was het leven niet makkelijk. Maar hoe was het eigenlijk om vroeger als misdadiger in de gevangenis te zitten? Waren er wel gevangenissen? Hoe werden misdadigers eigenlijk gestraft? We gaan met Lange Leo terug in de tijd, om antwoord op deze vragen te krijgen ; Straffen op het schavot We beginnen rond 1600, omdat toen de eerste tuchthuizen kwamen. Een tuchthuis was een soort eerste gevangenis. Maar hoe ging het daarvóór dan eigenlijk? Vóór 1600 werden misdadigers niet opgesloten in een gevangenis. Dieven of moordenaars kregen heel andere soorten straf dan nu. Ze werden bijvoorbeeld ter dood veroordeeld! De doodstraf is pas in 1870 in Nederland afgeschaft. Je kon ook voor paal worden gezet. Ken je dat spreekwoord? Iemand die een wet had overtreden werd dan bijvoorbeeld aan een paal vastgebonden. Iedereen mocht hem dan uitschelden en rotte eieren naar hem toegooien. Dat was dus echt een schande, voor jezelf én je familie. Dit werd dan ook een schandstraf genoemd. Een andere schandstraf is het rondlopen met loodzware schandstenen om je nek of aan je been. Er waren ook lijfstraffen. Een lijfstraf was bijvoorbeeld Leo krijgt een schandstraf Een schandstraf betekent dat je voor gek werd gezet. Iedereen mocht naar je kijken, roepen en dingen naar je gooien. Iedere steen die Lange Leo draagt, weegt 18 kilogram en ook de ketting weegt aardig wat! zweepslagen. Bij een lijfstraf werd gekeken naar je misdaad. Bij een dief werd bijvoorbeeld de hand afgehakt. Of bij een leugenaar werd een gat in zijn tong geboord. Een gevangenisstraf is een vrijheidsstraf; je vrijheid wordt afgepakt. Er waren vroeger ook wel vrijheidsstraffen, maar die zaten heel anders in elkaar. In plaats van dat je werd opgesloten, werd je verbannen uit een stad of streek. Dat noemen we een banningsstraf. Heel lang zijn al deze lijfstraffen uitgevoerd. In afwachting van je straf en rechtszaak zat je in het cachot. Daarna werd de straf uitgevoerd, in het openbaar. Elke stad had een schavot, midden in de stad. Zo kon iedereen komen kijken en zien wie iets verkeerds had gedaan. De bedoeling was natuurlijk dat je je dan wel twee keer bedacht voor je ging stelen, je wist heel goed wat je te wachten stond! 3

4 De geschiedenis van misdaad en berechting Vanaf het begin van de 17e eeuw kwamen er tuchthuizen in de grote steden. De tuchthuizen waren bedacht door Dirck Volckertszoon Coornhert. Hij schreef in 1587 een boek over het opnieuw opvoeden van misdadigers. In plaats van ze op het schavot te straffen, vond hij het beter ze een vak te leren. Zou dat niet veel beter zijn? Dan konden ze werken en hoefden niet meer te stelen. Hiervoor kwamen in 1595 de eerste tuchthuizen. In de tuchthuizen moest heel hard gewerkt worden. Vrouwen moesten wol spinnen. Al snel heette het tuchthuis voor vrouwen spinhuis. Mannen moesten tropisch hout raspen. Dat hout werd gebruikt om stof mee te verven. Al snel werd het mannentuchthuis het rasphuis genoemd. Jammer genoeg leerden de tuchtelingen geen vak. De goede ideeën van Coornhert werden snel vergeten. Met het werk in de tuchthuizen werd goed geld verdiend. Winst werd belangrijker dan de heropvoeding van misdadigers ; Alleen in i de cel Vanaf ongeveer 1850 veranderde er veel. Tot dan toe werden gevangenen allemaal samen opgesloten, in een vieze zaal waar ze ook moesten werken en slapen. Dat was toen heel gewoon. Daarna kwamen er allerlei wetenschappers met ideeën over misdaad en gevangenen. Bijvoorbeeld om gevangenen helemaal alleen op te sluiten, net zoals ze in Amerika al deden. Dat heet cellulaire opsluiting (in een cel in plaats van op zaal). Anderen vonden dat een raar idee. Als je de hele dag alleen was, zou je dan niet gek worden? Toch gingen ze het proberen. In 1850 werd in Amsterdam een nieuwe gevangenis gebouwd, met allemaal losse celletjes in plaats van grote zalen. Na een tijdje werd het een wet: overal moesten gevangenissen worden verbouwd. De eerste cellulaire gevangenen deden álles alleen. Bewaarders mochten niet tegen gevangenen praten. Een gedetineerde had zelden contact met de buitenwereld. Hij mocht één brief per week schrijven of ontvangen. Leo zit cellulair Vanaf 1850 worden gedetineerden helemaal alleen opgesloten. Sommigen werden daar langzaam gek van. Buiten de cel moest de gevangene een celkap opzetten, een soort masker met twee gaten voor de ogen. Op die manier konden ze elkaars gezicht niet zien. Zelfs in de kerk werden gevangenen in een soort kastje opgesloten. Zo zagen ze alleen het altaar en niet elkaar. Het altijd maar alleen zijn, was natuurlijk helemaal niet goed voor de gevangenen. Toen ze allemaal samen werden opgesloten, zoals we zagen bij de tuchthuizen, kwamen ze niet als beter mens uit de gevangenis. Maar de eenzame opsluiting was geen oplossing. Toch is dat in Nederland tot na de Tweede Wereldoorlog zo gedaan. Speciaal voor deze nieuwe manier van opsluiten, is de koepelgevangenis bedacht. Dat is een grote ronde gevangenis, met in het midden de bewaarder en rondom alle cellen. Zo kan de bewaarder alle cellen zien en de gevangenen alleen de bewaarder. 4

5 3 De 20 e eeuw; ; Veranderingen De geschiedenis van misdaad en berechting Aan het begin van de twintigste eeuw waren steeds meer mensen tegen het eenzame opsluiten. Toch veranderde er pas echt iets na de Tweede Wereldoorlog. In 1940 begon de Tweede Wereldoorlog. Die oorlog duurde tot Veel mensen werden toen door de Duitsers in de gevangenis opgesloten. Op die manier zagen steeds meer mensen hoe slecht het eigenlijk was in de Nederlandse gevangenissen. Ook rechters, politici en hoogleraren waren opgesloten. Zij merkten toen hoe erg het was om de hele dag alleen te zijn. Na de oorlog is een commissie ingesteld. De commissie ging kijken wat er allemaal zou moeten veranderen. In 1947 kwamen ze met een rapport dat leidde tot de invoering van de Penitentiaire Beginselenwet. Deze nieuwe wet werd in 1951 aangenomen. Dankzij deze wet heeft iedere gevangene voortaan recht op sporten, bibliotheekbezoek, arbeid, recreatie, sociaal werk en reclassering. Er bestaan nu ook open en halfopen gevangenissen. Die zijn bedoeld om een gedetineerde langzaam te laten wennen aan het vrij zijn. 4 De 21 e eeuw: Cellentekort en nieuwe straf Er is al een tijdje een groot cellentekort in Nederland. Daarvoor worden allerlei oplossingen verzonnen. Van ongeveer 1980 tot 2000 zijn er heel veel cellen bijgebouwd, maar nóg is er een groot cellentekort. Langzaam wordt duidelijk dat dat niet de oplossing is. Er worden allerlei alternatieve straffen verzonnen, zoals Elektronisch Toezicht. Elektronisch toezicht is een andere vorm van vrijheidsstraf. De veroordeelde moet dan met een soort enkelbandje thuis blijven (of een deel van de dag). Als hij tóch de deur uitgaat, gaat er een alarm af. Ook worden er 2 gevangenen in één cel gezet. En nu is er zelfs een proef met zes gevangenen op een cel. Iedere dag kun je wel iets over gevangenissen of straffen in de krant lezen. Dat straffen niet streng genoeg zijn. Of dat de doodstraf maar weer terug moet komen. Wat vinden jullie daarvan? Na de gevangenisstraf mag een ex-gevangene weer naar buiten. Maar dan hebben ze geen werk en misschien zelfs wel geen huis meer. Reclassering Nederland is een stichting die dan komt helpen. De Reclassering krijgt geld van het ministerie van Justitie om ex-gevangenen te helpen bij het opnieuw opbouwen van hun leven. Op die manier hoopt Justitie dat ze niet nóg een keer in de fout gaan. Leo kijkt naar de toekomst Als Lange Leo na 6 maanden vrijkomt, staat er een ambtenaar van de Reclassering klaar. Zij kijkt met hem naar de toekomst en de keuzes die hij nu moet gaan maken. 5

6 De geschiedenis van misdaad en berechting 5 Spreekwoorden Ken jij spreekwoorden die met middeleeuwse straffen te maken hebben? Iets met een paal of een blok? Of andere spreekwoorden die iets met dit onderwerp te maken hebben? Schrijf ze hieronder op. Teken één van de spreekwoorden hieronder 6

7 6 Tijdsbalk van tot nu De geschiedenis van misdaad en berechting Hieronder zie je een tijdsbalk die loopt van 1500 tot nu. Vul de ontbrekende jaartallen of gebeurtenissen op de stippellijntjes in. In het lesmateriaal vind je allerlei jaartallen en gebeurtenissen. Nederlandse geschiedenis : 1600: Ontdekkers en hervormers 1588 Republiek der Z... Nederlanden 1500 Het gevangeniswezen / Veenhuizen 15.. Het eerste tuchthuis in Amsterdam : 1700: Tijd van regenten en vorsten 1600 Slag bij Het einde.-jarige oorlog 1600 Niet alle misdadigers gaan naar het tuchthuis. Er worden ook gemene straffen gegeven, op het waar iedereen mag komen kijken : 1800: Pruiken en revoluties 1795 Franse Tijd onder : 1900: Burgers en stoommachines Koninkrijk der Nederlanden Nederlandse Grondwet Generaal van den. richt de Maatschappij van Weldadigheid/Misdadigheid op Misdadigers worden in eenzaamheid opgesloten : 1950: De wereldoorlogen Eerste Wereldoorlog Wereldoorlog Vanaf 1950: De televisie en de computer Het gaat weer beter/slechter met Nederland na twee wereldoorlogen Nederlanders worden door de Duitsers gevangen gezet en zien dan pas hoe erg de gevangenis is Invoering van de Beginselenwet, gevangenen krijgen het nu beter tot nu Veel nieuwe en modernere gevangenissen. 7