Nuttig materiaal De aanpak van eet- en gewichtsproblemen in de CLB: Nuttig materiaal februari 2009

Transcriptie

1 Nuttig materiaal

2 I. Bewegingsdagboek... 3 II. Eetdagboek... 4 III. Checklist voor de omgeving bij een vermoeden van een eetstoornis... 5 IV. Checklist voor jongeren Heb ik een eetprobleem?... 8 V. De actieve voedingsdriehoek VI. Een gerichte anamnese VII. Een persoonlijke test voor kinderen VIII. Gewicht en figuur: een attitudetest IX. Nuttige publicaties X. Praktische tips rond voeding en eten XI. Tips voor een gezonde gewichtscontrole XII. Tips voor ouders van een jongere met een eetprobleem XIII. Toetsen van motivatie

3 I. Bewegingsdagboek Wat deed ik van beweging en hoelang? maandag dinsdag woensdag donderdag vrijdag zaterdag zondag week 1 s morgens s middags s avonds week 2 s morgens s middags s avonds week 3 s morgens s middags s avonds 3

4 II. Eetdagboek datum wat heb ik gegeten en gedronken hoeveel 7-9 u 9-12 u u u u u Bron: Behandelingsstrategieën bij kinderen met overgewicht (2001) 4

5 III. Checklist voor de omgeving bij een vermoeden van een eetstoornis Bron: (1) Doel: De checklist is een hulpmiddel om je eigen bezorgdheid/waarnemingen met gerichte informatie aan te vullen. Indicatie: Te gebruiken bij (eerste) vermoedens van een eetstoornis. Enerzijds merken ouders, leerkrachten of anderen dat er met het eetgedrag iets niet in orde is. Anderzijds ontkent de jongere dit zelf (zij praat het goed, of probeert het te verbergen). Werkwijze: Ga na welke uitspraken naar jouw mening van toepassing zijn. - Je hebt bij elke vraag de keuze uit ja, nee of? (? = bij twijfel, min-of-meer, enkel een vermoeden). - Vervolgens scoor je als volgt: ja = 2 punten,? = 1 punt, nee = 0 punten. - Na optelling kan de eindsom als volgt worden geïnterpreteerd: 0 10 = er is hoogstwaarschijnlijk (nog) niet echt iets abnormaals aan de hand; = waarschijnlijk voorlopig nog geen reden tot bezorgdheid, maar herhaal deze test binnen twee maanden; = hier mag men zeker vermoeden dat het om een eetstoornis gaat; raadpleeg in ieder geval een deskundige; = zonder twijfel ernstige eetstoornis, waarvoor zo snel mogelijk deskundige hulp gezocht moet worden. Opmerkingen: - Ga niet voor detective spelen of de situatie dramatiseren. - Bagatelliseer het probleem niet. - Enkel een deskundige kan een juiste diagnose stellen. 5

6 JA? NEE 1 Stelt het aan tafel komen of samen eten uit of tracht het te mijden 2 Is duidelijk gespannen tijdens de maaltijd 3 Is boos of agressief tijdens de maaltijden 4 Begint meestal met het voedsel in kleine stukjes te snijden 5 Klaagt over te veel of te vet eten 6 Is zeer kieskeurig wat voedsel betreft (wil altijd iets aparts of bijzonders) 7 Probeert te onderhandelen over voedsel (bijv. ik eet dit wel als dat niet hoeft) 8 Eet traag, met kleine hapjes 9 Wil alleen magere spijzen of dieetproducten eten (zo min mogelijk calorieën) 10 Beweert zelden honger of eetlust te hebben 11 Wil graag helpen in de keuken of kookt graag 12 Gaat braken (overgeven) na het eten 13 Verstopt tijdens het eten voedsel in servet, kleding of handtas 14 Gooit in het geniep voedsel weg (buiten in vuilnisbak, toilet of gootsteen) 15 Verstopt of verzamelt (hamstert) voedsel of snoep (in eigen kamer, kast) 16 Eet op ongewonde tijdstippen (bijv. heel vroeg in de ochtend of s nachts) 17 Heeft een hekel aan bezoek of feestjes (om het moeten mee-eten) 6

7 18 Eet soms overdreven veel (vreetbuien) 19 Klaagt veel over verstopping (obstipatie) 20 Neemt (of vraagt) vaak laxeermiddelen 21 Voelt zich te dik (ook na vermagering) 22 Praat veel over slanke lijn of diëten 23 Staat dikwijls tijdens de maaltijd op (bijv. om iets te halen in de keuken) 24 Zit weinig stil, loopt veel 25 Moet altijd actief bezig zijn 26 Doet veel aan sport of lichamelijke inspanningen 27 Is zeer ijverig in studie of werk 28 Is zelden moe, neemt weinig rust 29 Vindt zichzelf gezond of normaal 30 Staat weigerachtig tegenover behandeling (vindt dit overbodig) Reference List (1) Vandereycken W, Vandeputte A, Stuyven C. Tijdige herkenning van eet- en gewichtsproblemen in het CLB. www eetexpert be

8 IV. Checklist voor jongeren Heb ik een eetprobleem? Bron: (1) HEB IK EEN EETSTOORNIS? Doel: De checklist is een hulpmiddel om de leerling meer inzicht te doen krijgen in haar situatie en tot toenemende bewustwording te komen. Indicatie: Wanneer de leerling erkent dat ze een eetstoornis heeft, maar nog niet doordrongen is van de ernst en de hulp die ze nodig heeft. Werkwijze Bij voorkeur wordt de checklist afgenomen door een vertrouwenspersoon of hulpverlener. Je kunt de leerling ook alleen de lijst laten invullen als ze het moeilijk vindt dit samen te doen. De lijst bij voorkeur doorlopen tijdens een gesprek met de leerling. Open sfeer en vertrouwen zijn belangrijk. Benadruk dat de leerling zo eerlijk en open mogelijk is, zodat je haar kunt helpen, maar vooral ook voor haarzelf. Bij elke vraag de keuze uit ja, nee of? (? = bij twijfel). Geef volgende uitleg: Naarmate je op de vragen vaker ja hebt geantwoord (aangenomen dat je eerlijk bent) neemt de kans toe dat je inderdaad een eet- of gewichtsprobleem hebt. Dit hoeft nog geen volledig ontwikkelde eetstoornis te zijn zoals anorexia nervosa of boulimia nervosa. Het is echter wel goed dat je op tijd een deskundige zoekt voor advies en hulp. Nadat de leerling de antwoorden heeft gegeven, kun je haar vragen bij wijze van proef ook de lijst in te vullen zoals ze denkt dat haar moeder of een goede vriendin voor haar zou doen. De verschillen bieden een goede aanleiding tot een gesprek. Gewicht en uiterlijk JA? NEE 1 Ben je ontevreden met je huidige gewicht? 2 Weeg je jezelf dikwijls? 3 Maak je binnen een week grote gewichtsschommelingen mee? 4 Reageer je ongelukkig als je in gewicht bent aangekomen? 5 Heb je vroeger problemen met je gewicht gehad? 6 Hecht je veel belang aan je uiterlijk? 7 Zijn er gewichtsproblemen bij naaste familieleden? 8 Let je in de spiegel speciaal op of je er dik uitziet? 9 Is de omvang van je buik of heupen erg belangrijk? 10 Doe je lichaamsoefeningen om er beter uit te zien? 8

9 11 Wil je met je kleding verbergen hoe je eruit ziet? 12 Zou je heel slank willen zijn of blijven? 13 Benijd je anderen omdat ze er slanker uitzien? Eten en voedsel JA? NEE 1 Sla je regelmatig maaltijden over? 2 Probeer je vetten en sauzen te vermijden? 3 Kijk je op de verpakking hoeveel calorieën iets bevat? 4 Probeer je een vermageringsdieet te houden? 5 Leg je een voorraad van bepaald voedsel aan? 6 Vind je het vervelend samen met anderen te moeten eten? 7 Denk je veel na over wat je eet of gegeten hebt? 8 Ga je soms braken na het eten? 9 Gebruik je regelmatig laxeermiddelen? 10 Gebeurt het dat je niet meer kunt stoppen met eten? 11 Lijkt het erop dat je verslaafd bent aan eten? 12 Neem je eetlustremmers of andere afslankmiddelen? 13 Schaam je je over je eetgewoonten? 9

10 V. De actieve voedingsdriehoek Uitgebreide documentatie in De voedingsdriehoek: een praktische voedings- en beweeggids. Een gids voor ieder die rond voeding en voedingsvoorlichting werkt, aan de hand van praktische fiches: 10

11 VI. Een gerichte anamnese Om aangepast advies te kunnen geven of om meer in detail het gedrag ten aanzien van eten en bewegen in kaart te brengen kan volgende anamneselijst voor ouders ondersteuning bieden. Op gelijkaardige wijze kan de leefstijl van de adolescent worden bevraagd. Anamneselijst overgewicht 1. Wat vindt u van het gewicht van uw kind? 2. Kent u de gevolgen van overgewicht? Zo niet, bespreken en folder meegeven om thuis na te lezen. 3. Kent u oorzaken van overgewicht hij kinderen? Wat denkt u dat de oorzaak van het overgewicht bij uw kind is? 4. Heeft u tot nu toe maatregelen genomen? ja... nee... Zo ja, welke? 5. Wat geeft u uw kind te drinken? bij het eten tussendoor 6. Hoe vaak en hoeveel gezoete dranken krijgt uw kind per dag/week? 7. Hoe lang zit uw kind gemiddeld per dag voor de tv of achter de computer? 8. Heeft uw kind een tv op zijn/haar eigen kamer? Heeft uw kind een computer op zijn/haar eigen kamer? 9. Hoe lang (gemiddeld aantal minuten/dag) speelt, wandelt of fietst uw kind buiten per dag? spelen wandelen fietsen 10. Sport uw kind in clubverband? Hoeveel tijd per week? 11. Ontbijt uw kind? Zo nee, waarom niet? 12. Wat eet uw kind als ontbijt? 11

12 13. Heeft uw kind gezondheidsproblemen? ja... nee... Zo ja, welke? 14. Gebruikt uw kind medicatie? ja... nee... Zo ja, welke? 15. Welk gedrag denkt de ouder zelf te kunnen veranderen? op gebied van gezoete dranken op gebied van tv-kijken op gebied van buitenspelen/bewegen op gebied van ontbijten Bron: (2) Reference List (1) Bulk-Bunschoten A, Renders C, HiraSing R. Het kind boft. Het overbruggingsplan: een behandelplan voor kinderen met overgewicht. Tijdschrift voor Jeugdgezondheidszorg 2006;38(oktober):

13 VII. Een persoonlijke test voor kinderen Bron: (3) Ja? Nee 1 Ben je trots op jezelf? 2 Vind je dat je er leuk uit ziet? 3 Ben je tevreden met je karakter? 4 Vind je je gewicht goed? 5 Vind je dat anderen leuker zijn dan jij? 6 Vind je het belangrijk wat anderen van jouw uiterlijk vinden? 7 Vergelijk jij hoe je eruit ziet vaak met bekende sterren? 8 Vind je dat je genoeg vrienden hebt? 9 Denk je dat andere kinderen vinden dat je er goed uit ziet? 10 Vind je mooi zijn heel belangrijk? 11 Kijk je vaak in de spiegel of je er dik uit ziet? 12 Zijn er gewichtsproblemen in jouw familie? 13 Durf je alle kleding die je mooi vindt te dragen? 14 Eet je drie maaltijden per dag? 15 Sla je wel eens maaltijden over? 16 Probeer je alleen maar gezond te eten? 17 Gebeurt het wel eens dat je niet kunt stoppen met eten? 18 Probeer je wel eens af te vallen? 19 Vind je het gezellig om samen met anderen te eten? 20 Sport je heel erg veel? Scoringsysteem: Tel je punten op. Hieronder staat hoeveel punten je per antwoord kunt verdienen. Vragen 1, 2, 3, 4, 8, 9, 13, 14, 19: ja = 0,? = 1, nee = 2 Vragen 5, 6, 7, 10, 11, 12, 15, 16, 17, 18, 20: ja = 2,? = 1, nee = 0 Bereken het totaal en lees hieronder wat de uitslag van jouw test is! 13

14 0 6 punten Je denkt positief over jezelf. Gelukkig maar, want, hoe je er ook uitziet en hoe je ook bent, je bent uniek. Je mag er wezen! Blijf goed voor je lijf zorgen door gezond te eten en regelmatig te bewegen. Zeker als je straks gaat groeien tot een volwassene. Dan heeft je lijf dat nog meer nodig! 7 13 punten Soms ben je wat onzeker over jezelf. Dat kan iedereen wet eens overkomen. Maar bedenk wel dat jij jij bent. Er is niemand zoals jij. Jij bent uniek. Zorg maar dat je goed voor je lijf zorgt door gezond te eten en geregeld te bewegen. Zeker omdat je binnenkort flink gaat groeien tot een volwassene. Je lijf heeft dan zeker voldoende beweging en goed voedsel nodig! punten Let jij niet een beetje teveel op je uiterlijk? Vergelijk jij jezelf niet te vaak met anderen? Je laat daardoor wel eens je kop hangen. Het maakt je onzeker. Maar besef je wel dat je uniek bent? Er is geen tweede zoals jij en daarom ben je bijzonder. Praat er eens over met een goede vriend(in) of een leerkracht of volwassene die je vertrouwt. Binnenkort ga je flink groeien omdat je tot volwassene gaat opgroeien. En daar heeft je lijf jouw hulp bij nodig. Om goed en gezond te kunnen groeien heeft je lichaam voldoende en gezonde voeding nodig. En regelmatig lekker bewegen. Denk je daar aan? punten Jij hebt problemen met eten. Misschien eet je te weinig, misschien eet je te veel. Hoe dan ook, dit is niet gezond voor je lichaam. Zoek hulp bij iemand die je vertrouwt. Je gaat namelijk binnenkort opgroeien tot een volwassene en dan heb je zeker voldoende en goede voeding nodig. Ga ook eens naar de website of (1) Snoeck C, Van Rijsingen C. Kinderen en eetgedrag en eetstoornissen ISBN ed

15 VIII. Gewicht en figuur: een attitudetest Voor leerkrachten en CLB medewerkers Ga na welke je eigen gevoelens en gedachten zijn in verband met gewicht en uiterlijk voorkomen. Geef door middel van een cirkeltje rond het getal van uw keuze aan wat er op u van toepassing is. 0 = nooit of niet 1 = weinig 2 = soms of matig 3 = regelmatig of behoorlijk 4 = vaak of in sterke mate DEEL 1 1. Als u traint doet u dat vooral om het voedsel dat u at te verteren of om uw gewicht te beheersen Hoe vaak weegt u zich? Als u in contact bent met erg dikke mensen beleeft u dat als negatief U bewondert slanke mensen en wilt zelf ook graag slank zijn Staat u vaak voor de spiegel om naar uw figuur te kijken? U kleedt zich anders dan u zoudt willen, omdat u vormen of delen van uw lichaam waar u niet tevreden mee bent wilt verdoezelen Er zijn activiteiten die u leuk vindt, maar toch niet doet omdat u uw lijf niet wilt laten zien U denkt vaak aan uw figuur Uw gewicht en eten bepalen hoe u over uzelf denkt en hoe u uw persoonlijkheid beoordeelt

16 10. U gebruikt de woorden dik en vet als u iemand wilt uitschelden of kwetsen. DEEL Zijn de volgende uitspraken WAAR of NIET WAAR voor u? Omcirkel wat van toepassing is: 1. Als u 5 kg zou kunnen afvallen en als die nooit meer terug zouden komen, dan zou dat 5 jaren van uw leven waard zijn. 0 (niet waar) 1 (waar) 2. Als u het woord onverzorgd leest, verbindt u dat met een dik persoon. 0 (niet waar) 1 (waar) 3. U vindt dat leerlingen die optreden als danser of toneelspeler slank moeten zijn. 0 (niet waar) 1 (waar) 4. Het maakt voor u niets uit of u wat kilo s aankomt of afvalt, want u bent steeds uzelf en u voelt zich goed. 0 (waar) 1 (niet waar) SCORE Tel de getallen met een kringetje op en noteer het totaal: als u meer dan 26 punten scoorde in deel 1 en meer dan 2 punten in deel 2, moet u vragen stellen bij uw attitude. Deze test is bedoeld als een ruwe attitudetest. Onafhankelijk van de uitslag van de test is het belangrijk dat u uw eigen houding ten aanzien van voedsel, gewicht en lijf kent. We zijn wellicht meer beïnvloed door de hedendaagse overdreven aandacht voor het lichaam dan we zelf willen toegeven. Het is in ieder geval erg belangrijk dat u zichzelf goed bewust bent van uw attitude ten aanzien van eten en gewicht en dat u hiermee de attitude van anderen (leerlingen) kunt beïnvloeden, zonder dat dit uw bedoeling is. Bron: Jeugd en eetstoornissen (SABN) 16

17 IX. Nuttige publicaties Braet C., Joossens L., Moens E., Mels S. & Tanghe A. (2007). Kinderen en jongeren met overgewicht. (Handboek voor begeleiders; Werkboek voor ouders; Werkboek voor kinderen; Werkboek voor adolescenten). Antwerpen: Garant. Braet C. & Van Winckel M. (red.)(2001). Behandelingsstrategieën bij kinderen met overgewicht. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Bulk-Bunschoten A.M.W., Renders C.M., Van Leerdam F.J.M. & Hirasing R.A. (2004). Signaleringsprotocol overgewicht in de jeugdgezondheidszorg. Bulk-Bunschoten A.M.W., Renders C.M., Van Leerdam F.J.M. & Hirasing R.A. (2005). Overbruggingsplan voor kinderen met overgewicht. Methode voor individuele primaire en secundaire preventie in de jeugdgezondheidszorg. Uitgeverij VUMC. Hirasing R.A. & Gouwerok M. (2008). Kinderen en overgewicht. Een actieplan voor ouders. Rean Uitgeverij. Moyson N. & Roofthooft E. (red) (2002). Van eetlast naar eetlust: eetproblemen van babyleeftijd tot volwassenheid. Leuven/Leusden: Acco. Seys D.M., Rensen J.H.M. & Obbinck M.H.J., (red) (2000). Behandelingsstrategieën bij jonge kinderen met voedings- en eetproblemen. Houten/Diegem: Bohn Stafleu Van Loghum. Snoeck C. & Van Rijsingen C. (2005). Kinderen en eetgedrag en eetstoornissen. Amersfoort: Kwintessens. Vandereycken W., Vandeputte A., & Stuyven C. (2004). Tijdige herkenning van eet- en gewichtsproblemen in het CLB. Veereman-Wauters G., Rommel N., Hoffman I., van Elsacker E., Demeter K. & Mariën P. (2000). Pentalfa: Multidisciplinaire aanpak van voedingsproblemen bij kinderen. Tijdschrift voor Geneeskunde, 56(5),

18 X. Praktische tips rond voeding en eten AANBEVELINGEN ROND AANTAL EETMOMENTEN (BRON: ) Kinderen tussen 1 en 6 jaar groeien snel en zijn heel actief. Geef een kind gezonde, aantrekkelijke maaltijden en tussendoortjes. Het ontbijt is en blijft een zeer belangrijke maaltijd: jong geleerd is oud gedaan. De meeste kinderen kunnen alleen kleine porties aan. Spreid de voeding over 3 hoofdmaaltijden en maximaal 3 tussendoortjes. Zorg er wel voor dat je niet vervalt in een patroon waarin een kind de hele dag door eet en drinkt. Ouders laten zich hier soms toe verleiden wanneer hun kind bij de maaltijden niet of slecht eet. Heeft een kind altijd iets te drinken of te eten, dan houdt dat enkele gevaren in: Hoe groter het aantal eetmomenten is, des te groter is de kans op tandbederf. Leeft een kind op tussendoortjes, dan raakt zijn voedingsevenwicht uit balans. Energierijke tussendoortjes bederven zijn eetlust. Zo heeft een kind bij de volgende hoofdmaaltijd geen honger meer. Hou het aantal en de hoeveelheid tussendoortjes goed in de gaten. Het gevaar bestaat namelijk dat een kind elke gemoedstoestand gaat koppelen aan een bepaalde smaak: bv. troosten aan zoet, tv-kijken aan chips, enz.. TIPS VOOR MOEILIJKE ETERS (4;4) Zorg voor voldoende buitenlucht vooraleer aan tafel te gaan. Na een spelletje buiten of een wandeling zal het eten meestal veel lekkerder smaken. Waarschuw het kind op tijd dat het aan tafel moet komen zodat het rustig zijn spel kan afmaken. Zorg voor een niet te warme of te koude temperatuur binnenshuis, omdat beide extremen vaak de eetlust negatief beïnvloeden. Verwacht geen grote trek wanneer het kind erg moe of erg onrustig is. Een maaltijd moet aan tafel genomen worden (niet voor de televisie, niet rechtstaand), in een rustige omgeving, liefst met het ganse gezin en op vaste tijdstippen. Het kind niet al spelend laten eten of er met een lepel achterlopen. Probeer van elke maaltijd een feest te maken (familieruzies moeten niet aan tafel uitgevochten worden). Laat het kind meehelpen met het dekken van de tafel; een fleurig tafelkleed of 18

19 onderleggers kunnen helpen. Laat het kind eens mee beslissen over wat er de volgende dag gegeten wordt. Pas de voeding, de hoeveelheid en de consistentie aan aan de leeftijd van het kind (een peuter/kleuter is geen kleine volwassene). Schep niet te veel op het bord; grote borden met weinig op zijn meestal aantrekkelijker dan volle kleine borden. TIPS VOOR KINDEREN DIE TE WEINIG ETEN (4) Beter zes kleine maaltijden dan drie grote, maar om het uur eten aanbieden mag ook niet (zorg voor een gezond tien- en vieruurtje). Varieer zoveel mogelijk de voeding. Men kan de calorieën in de voeding opdrijven door voldoende vetstoffen te gebruiken (kinderen tot de leeftijd van 5 jaar hebben sowieso al voldoende vetten in hun voeding nodig). Gebruik volle melk en vollemelkproducten (opgepast voor koemelkallergie). Smeer de boterham voldoende met boter of margarine (geen minarine). Voeg aan de warme maaltijden een extra klontje boter of margarine toe. Bak de aardappelen af en toe en geef ook meer puree (met volle melk en boter). Voeg een scheutje room toe aan soep, sauzen,. Voeg een de soep vleesballetjes, gebakken broodkorstjes of gemalen kaas toe. Dien de soep liefst een tijdje voor de maaltijd op of geef ze na de maaltijd als drank. Men kan ook suiker gebruiken om de energie op te drijven. Wil men echter geen gewenning aan de zoete smaak, dan kan men gebruikmaken van voedingssuikers zoals te koop in de apotheek. Ze geven evenveel calorieën, maar geven slechts de helft van de zoetkracht. Laat je kind geen uren aan tafel zitten, dit helpt ook niet. Hierdoor krijg je geen plezierige associatie met tafelen. Voor kleine en beweeglijke kinderen is drie kwartier aan tafel zitten voldoende. TIPS VOOR KINDEREN DIE TE VEEL ETEN (4) Zeg nooit iets over het te dik zijn van je kind in de negatieve betekenis. Kinderen voelen deze opmerkingen aan alsof ze niet goed of niet geliefd zijn. Oefen niet te veel controle uit op het eetgedrag van het kind. Dit leidt tot stiekem eten en snoepen. Zorg voor een evenwichtige voeding (de voedingsdriehoek kan hierbij helpen, zie Bijlage V 19

20 Geef het goede voorbeeld: eet met kleine hapjes en kauw langzaam. Schep niet te veel ineens op het bord, het kind kan dan nog bijvragen. Gebruik halfvolle melk en halfvollemelkproducten (opgepast voor koemelkallergie). Men kan de calorieën in de voeding beperken door niet te veel vetstoffen en suikers te gebruiken. Leg je kind geen streng dieet op, zo mist het voedingsstoffen die belangrijk zijn voor de ontwikkeling. Bovendien gaat het kind honger krijgen, waardoor het de neiging kan hebben stiekem of tussendoor te eten of te snoepen. Veel bewegen of sporten is aan te bevelen (bijvoorbeeld samen fietsen, zwemmen, ). ALGEMENE PRAKTISCHE EETTIPS (4;5) Het goede voorbeeld doet wonderen. Dit geldt voor tafelmanieren en voor eetgewoonten. De tv eet niet mee. Ook spelen of tekenen hoort niet tijdens de maaltijd. Praten moet uiteraard wel kunnen, de eetmomenten zijn een ideaal gezellig gezinsmoment. Een tafel om van te smullen. Laat kinderen op hun eigen, originele manier de tafel dekken. Kies eetgerei dat is aangepast aan hun motoriek. Klokvaste maaltijden. Een kind heeft nood aan regelmaat, ook met betrekking tot eten. Roep de kinderen aan tafel wanneer het eten bijna klaar is, zo kunnen ze hun spel of activiteit afronden. Neem rustig de tijd, maar tafel niet te lang. Verwacht niet dat kinderen zoals volwassenen rustig kunnen natafelen. Maak duidelijke afspraken. Begin met een beetje. Een te vol bord is vaak niet aantrekkelijk voor kinderen met weinig eetlust. Vraagt je kind bij, reageer dan positief in plaats van negatief bij het niet leegeten van het (te vol) bord. Een nieuwe smaak is niet meteen raak. Blijf nieuwe smaken aanbieden, eventueel in combinatie met geliefde smaken. Voor een keer is belonen fout. Een beloning voor een leeg bord of een straf voor een vol bord aan het einde van de maaltijd, maakt van eten een machtsmiddel. Schenk niet te veel aandacht aan een niet leeggegeten bord en geef geen tussendoortje kort nadien. Het bord moet niet altijd leeg. Ouders beslissen wat er gegeten wordt en wanneer, het kind geeft aan hoeveel. Bij systematische overstimulatie kan het kind de zelfregulatie verliezen. 20

21 CHECKLIST TAFELMANIEREN (6) Hieronder vind je een lijstje met goede tafelmanieren. Niet elke ouder vindt ze even belangrijk. Misschien is het thuis aan tafel allemaal wat minder belangrijk, maar in een restaurant of als je op visite gaat en ergens blijft eten, worden ze doorgaans wel op prijs gesteld. Met bestek eten; Niet met volle mond praten; Nog niet beginnen te eten voordat iedereen heeft opgeschept; Pas van tafel gaan als iedereen klaar is of ouders toestemming hebben gegeven (mits de maaltijd niet al te lang duurt); Niet door gesprekken schreeuwen; Niet je mond volproppen, maar rustig eten; Op je stoel blijven zitten tijdens het eten, dus niet steeds weglopen; Niet met eten spelen of knoeien; Handen wassen voor het eten. Reference List (1) Moyson N, Roofthooft E. Van eetlast naar eetlust. Eetproblemen van babyleeftijd tot volwassenheid. Eerste druk. ed (2) De Geeter H. Kinderen gezond leren eten. Wie, waar, wanneer en hoe. www nice-info be 2006 (3) HiraSing R, Gouwerok M. Kinderen en overgewicht, een actieplan voor ouders. www overgewicht org

22 XI. Tips voor een gezonde gewichtscontrole Stel je maaltijd samen volgens de voedingsdriehoek. Kies bij voorkeur magere producten in plaats van vette (vette vis mag wel). Kies voor voedsel dat de eetlust verzadigt omdat het veel voedingsvezels bevat: rauwkost en fruit. Eet langzaam. Eet op regelmatige tijdstippen. Sla het ontbijt niet over. Zorg voor een ontspannen en prettige sfeer aan tafel, vermijd alleen te eten. Drink veel water: zeker 1,5 liter per dag: - het voert de afvalstoffen goed af - het drinken van een glas geeft een gevuld gevoel. Doe aan sport (30 minuten per dag). Controleer je gewicht 1 maal per week telkens op hetzelfde ogenblik en in dezelfde omstandigheden. 22

23 XII. Tips voor ouders van een jongere met een eetprobleem 1. Eet op regelmatige tijdstippen: geef voldoende tijd aan de maaltijden en aan samen eten. 2. Vermijd machtsspelletjes in verband met voedsel: ouders zijn verantwoordelijk voor de soort maaltijden die ze aanbieden, het tijdstip waarop ze ze aanbieden en de plaats waar ze ze aanbieden. De kinderen zijn verantwoordelijk voor de hoeveelheid die ze eten, en of ze iets eten. 3. Zorg voor een ontspannen en plezierige sfeer aan tafel: eten is genieten van het gevoel en de kwaliteit van het voedsel en genieten van elkaars aanwezigheid, met aandacht voor een positief gesprek. De gesprekken tijdens de maaltijden gaan niet over het beperken van vetten, en ook niet over het aantal vitamines en mineralen. 4. Vermijd voedsel te catalogeren als goed of slecht : zorg voor een grote verscheidenheid aan voedsel. Eet als ouder zelf alles in normale omstandigheden. 5. Vermijd de band te leggen tussen lichamelijke inspanning en eetgedrag: zorg ervoor dat lichamelijke activiteit en eten gezien worden als twee verschillende activiteiten. 6. Beschrijf je kinderen naar anderen niet op basis van hun uiterlijk, lengte of lichaamsvorm. Vertel hoe ze zich voelen, wat ze zeggen en doen in plaats van hoe ze eruit zien. Deze tip geldt ook voor uzelf. 7. Leg er de nadruk op dat mensen die zich goed voelen er ook goed uitzien en niet omgekeerd: als ouder kan uw (gezond) gedrag in verband met voedsel, lichaamsbeeld, lichaamsvorm en fysieke activiteit een positief effect hebben op uw kind. 23

24 XIII. Toetsen van motivatie Stappen die doorlopen kunnen worden bij een gedragsverandering. Bij het begin moet de begeleider aansluiten bij het stadium waarin ouders en/of het kind zich bevindt. Voor-bewustwording Ouders en kind zijn zich niet bewust dat er een gewichtsprobleem bestaat. De JGZmedewerker maakt dit duidelijk, bijv. door middel van de groeicurve, en geeft informatie over de risico s van overgewicht, zowel direct als op langere termijn. Als ouders niet gemotiveerd zijn, kan men het probleem even laten rusten tot een gepland vervolgconsult (al dan niet hij een andere JGZ-medewerker). Bewustwording Ouders en kind kennen de gevaren van overgewicht, maar staan nog in dubio of zij vanwege het (dreigend) overgewicht bij hun kind hun gedrag willen veranderen. De JGZmedewerker bespreekt de redenen om wel of niet te veranderen en laat de ouders meedenken over de voor- en nadelen van een gezonder gewicht. De verantwoordelijkheid ons daadwerkelijk het gedrag te gaan veranderen ligt bij de ouders. Weer kan een extra consult (al dan niet bij een andere JGZ-medewerker) nodig zijn om te bereiken dat ouders wel hun gedrag gaan veranderen. Voorbereiding Het besluit om het gedrag te gaan veranderen is genomen. De ouders of het kind kiezen één of twee van de vier aangrijpingspunten waarop het gedrag veranderd gaat worden. Er bestaan hierbij twee mogelijkheden. - Minderen: hierbij worden concrete afspraken gemaakt voor een bepaalde tijd. Daarbij wordt een plan gemaakt hoe deze doelen bereikt kunnen worden in de specifieke situatie in dat gezin. - Stoppen: hierbij wordt per direct met één aangrijpingspunt gestopt. Het kind gaat niet meer voor de tv of computer zitten, gezoete dranken worden niet meer gebruikt, het ontbijt wordt nooit overgeslagen, enzovoort. Actie Er volgt een gedragsverandering, minderen en/of stoppen. Een dagboek wordt bijgehouden. Dit dagboek kan bij eventuele moeilijkheden geanalyseerd worden. 24

25 Volhouden De vervolgconsulten in het overbruggingsplan dienen om de gedragsverandering vol te houden en er eventueel een aangrijpingspunt bij te nemen. Bespreek ook de risicosituaties voor terugval, bijvoorbeeld vakantie, feestdagen, verjaardagen. Ga bij terugval gewoon weer een stapje terug en stel doelen op kortere termijn. Terugval De reden van terugval wordt besproken zonder negatief commentaar, zo nodig kan een nieuwe cyclus op een ander aangrijpingspunt gestart worden, waarna het proces opnieuw doorlopen wordt. Bron: (2) 25

26 Reference List (1) Vandereycken W, Vandeputte A, Stuyven C. Tijdige herkenning van eet- en gewichtsproblemen in het CLB. www eetexpert be 2004 (2) Bulk-Bunschoten A, Renders C, HiraSing R. Het kind boft. Het overbruggingsplan: een behandelplan voor kinderen met overgewicht. Tijdschrift voor Jeugdgezondheidszorg 2006;38(oktober):96-9. (3) Snoeck C, Van Rijsingen C. Kinderen en eetgedrag en eetstoornissen ISBN ed (4) Moyson N, Roofthooft E. Van eetlast naar eetlust. Eetproblemen van babyleeftijd tot volwassenheid. Eerste druk. ed (5) De Geeter H. Kinderen gezond leren eten. Wie, waar, wanneer en hoe. www nice-info be 2006 (6) HiraSing R, Gouwerok M. Kinderen en overgewicht, een actieplan voor ouders. www overgewicht org