Procedure. Afregelen PA (Soundcheck) Jan Hoekstra

Transcriptie

1 Procedure Afregelen PA (Soundcheck)

2 Inhoudsopgave: Hoofdstuk 1. Inleiding Algemeen. 3 Hoofdstuk 2. Afstemmen PA op akoestiek Algemeen Galm Resonantie Kam-effect PA installatie EQ-ing Afregelen m.b.v. een microfoon Afregelen m.b.v. een muziek CD Afregelen m.b.v. zuivere tonen, frequentiesweep Afregelen m.b.v. roze ruis in combinatie met een sectrumanalyser Tips and tricks. 10 Hoofdstuk 3. De soundcheck Algemeen Gainen EQ-ing Gebruik randapparatuur. 13 2

3 Hoofdstuk 1. Inleiding Algemeen. Nadat de PA is opgesteld en je hebt gecontroleerd m.b.v. een CD-speler of microfoon of het front en de monitoren goed functioneren kun je beginnen met het afregelen van de installatie. Het afregelen bestaat uit twee stappen: Het afstemmen van de installatie op de akoestische eigenschappen van de zaal. Het soundchecken. Het afstemmen van de installatie op de akoestische eigenschappen van de zaal is een puur technische handeling. Het doel van deze handeling is een uitgangssituatie te creëren waarbij in elke zaal de installatie zoveel mogelijk het zelfde klinkt. Tevens zorg je er in deze fase voor zoveel mogelijk ruimte te creëren voor het goed kunnen inregelen van de juiste sound die je met de band of artiesten hebt afgesproken. Tijdens het soundchecken ga je de verschillende instrumenten inregelen en maak je de mix. Deze meer creatieve fase voer je samen met de band uit. 3

4 Hoofdstuk 2. Afstemmen PA op akoestiek Algemeen. Elke zaal kent zijn eigen akoestische eigenschappen. Grofweg kunnen we de volgende problemen onderkennen: 2.2. Galm Resonantie Kam-effect Galm Sommige zalen kennen een zeer lange galmtijd, andere klinken erg droog. Ook het frequentiegebied waarin een zaal galmt kan zeer sterk verschillen. Galm wordt veroorzaakt door reflecties. Figuur 1 Reflecties. Early- en Late reflections gezamenlijk vormen het geheel van geluid wat wij ervaren als galm. Galm heeft veel invloed op de verstaanbaarheid van een stem of het goed kunnen plaatsen van een instrument binnen het stereobeeld. De mate waarin een zaal galmt wordt vaak aangegeven met de galmtijd in seconden. De galmtijd is de tijd dat een geluidspuls, b.v. een pistoolschot, 60dB is af genomen (figuur 2). Deze galmtijd kan per frequentie verschillen. Dit is met name afhankelijk van de resonatiefrequentie van de zaal. Figuur 2 Galmtijd. 4

5 Nu kan er aan de galmtijd niet veel gedaan worden. Je hebt over het algemeen niet de middelen en de tijd om met geluidsdempende materialen aan de slag te gaan. Dus moet je je gaan richten op de resonantiefrequentie van de zaal. Over het algemeen klinkt de galm het sterkst door rond de resonantiefrequentie van een zaal. Dus als je deze frequentie in balans brengt met de rest van het geluid zal de galm ook minder vervelend gaan klinken Resonantie. Door reflectie van geluidsgolven tussen de verschillende recht tegenover elkaar staande panelen, muren of wanden kunnen er staande golven ontstaan. Staande golven hebben als effect dat de reflecties de originele golf versterkt waardoor deze harder klinken. Daarnaast zullen harmonische van deze staande golf ook als staande golf tussen de wanden bewegen en dus sterker gaan klinken. Resonantie kun je voorkomen door er voor te zorgen dat er zo weinig mogelijk energie in die frequenties wordt gestopt die een ruimte laat resoneren Kam-effect. Figuur 3 Reflecties 5

6 Door reflecties maar ook door het gebruik van meerdere speakers worden bepaalde frequenties meeof tegen gewerkt. In het geval op een bepaald punt in de ruimte vanuit twee bronnen met een zelfde frequentie de luisteraar een toon bereikt kunnen deze elkaar tegenwerken (in tegen fase) of meewerken (in fase). Figuur 4 Meerdere speakers. Figuur 5 Optellen van zuiver sinusvormige signalen. 6

7 Figuur 5 laat zien dat Wanneer je twee signalen in tegen fase bij elkaar optelt deze elkaar onderdrukken (plaatje linksboven). Worden twee signalen in fase bij elkaar opgeteld (plaatje rechtsboven) dan versterken deze signalen elkaar. Indien je nu een frequentiesweep, een in vloeiend in toonhoogte oplopende toon van 20 t/m 20kHz, laat afspelen je bij verschillende frequenties duidelijk een versterking of een verzwakking hoort. Als je dit effect grafisch weergeeft ontstaat een kammodel (figuur 6), vandaar het kam-effect (comb-effect). Figuur 6 Kam-effect. Het vervelende van dit effect is dat de frequenties die worden versterkt of verzwakt afhankelijk zijn van de plek in de zaal waar je gaat luisteren. Nu is het gelukkig wel zo dat het probleem afneemt naarmate de frequentie toeneemt. Frequenties boven de 1000Hz hebben een dusdanige golflengte, kleiner dan 34cm, dat b.v. het verdraaien van je hoofd al voldoende is om de frequentie duidelijk te horen. Het probleem speelt dus met name rond de lagere frequenties met een lange golflengte. 7

8 Daarnaast is het wel zo dat we nu spreken over zuivere sinusvormige signalen dus niet muziek. Bij het afspelen van muziek wordt dit effect met name voor de frequenties boven de 1000Hz niet echt als hinderlijk beschouwd (zie figuur 5). De problemen rond de lagere frequenties moeten we aanpakken. Figuur 7 Kam-effect bij muziekweergave (stippellijn) PA installatie. In een PA installatie worden meerdere speakers toegepast die invloed kunnen hebben op het totaal geluid. Deze zijn o.a.: Frontspeakers Sidefills Drumfills Floormonitors (wedge) Backline Enz. Alle speakers kunnen die frequenties weergeven waardoor problemen kunnen ontstaan. Bij het afregelen moet hiermee rekening worden gehouden en elke individuele speakergroep apart afregelen. Uiteraard moeten uiteindelijk alle speakers gezamenlijk worden beluisterd en eventueel worden bijgeregeld EQ-ing. Voor het in balans brengen van het frequentiespectrum kunnen we gebruik maken van een equalizer. Vaak wordt elke speakergroep voorzien van een eigen equalizer. Professionele equalizers zijn uitgerust met 31 regelbare frequentiebanden (1/3 octaaf ±12dB), een regelbaar low-cut filter en een regelbaar high-cut filter (figuur 8). 8

9 Figuur 8 Grafische equalizer van Sabine Voor het bepalen van de resonantiefrequenties worden verschillende methodes gebruikt. Microfoon. Muziek CD. Zuivere tonen, frequentiesweep. Roze ruis in combinatie met een spectrumanalyser Afregelen m.b.v. microfoon. Sluit een microfoon aan op een vrij kanaal van de mengtafel. Zorg dat de eq van het kanaal uitgeschakeld is. Regel de gain van het kanaal in op 0dB (gaincontrol). Geef het geluid van de microfoon weer via het front. Blijf praten (gebruik een bassigge stem) terwijl je een voor een de schuiven van de equalizer omhoog schuift. Luister goed. Je zult merken dat Wanneer je een frequentie hebt bereikt die de ruimte doet resoneren deze hol en luid zal klinken. Let op: laat de microfoon niet rondzingen. Druk deze frequentie een aantal db s naar beneden. Zoek daarna naar de volgende vervelende frequentie. Herhaal deze handeling voor alle monitorgroepen Afregelen m.b.v. een muziek CD. Veel geluidstechneuten maken gebruik van een muziek CD. Meestal een bekende CD die bij elk optreden wordt gebruikt. M.b.v. deze CD worden de vervelende frequenties opgezocht en onderdrukt. Deze methode vereist jarenlange ervaring. Herhaal deze handeling voor alle monitorgroepen Afregelen m.b.v. zuivere tonen, frequentiesweep. Een nauwkeurige manier van inregelen is het gebruik maken van een frequentiesweep in combinatie met een verzameling van zuivere tonen die overeenkomen met de verschillende frequenties die voorkomen op de equalizer. De frequentiesweep en de verschillende tonen kun je afspelen via een CD. Begin met het front. Verander tijdens het afspelen niet het volume. Je zult merken dat er frequenties uitspringen en frequenties duidelijk zachter zijn. Speel nu een voor een de verschillende samples van de zuiver sinusvormige signalen af. Een veel voorkomende frequentieverdeling is: 20Hz 100Hz 500Hz 2,5kHz 12,5kHz 25Hz 125Hz 630Hz 3,15kHz 16kHz 31,5Hz 160Hz 800Hz 4kHz 20kHz 40Hz 200Hz 1kHz 5kHz 50Hz 250Hz 1,25kHz 6,3kHz 63Hz 315Hz 1,6kHz 8kHz 80Hz 400Hz 2kHz 10kHz Probeer, door eventueel de gain (versterking) aan te passen, alle frequenties even hard te laten klinken. 9

10 Hierbij moet je je wel realiseren dat je het geluid nu aan het afregelen bent voor de plaats in de zaal waar de mengtafel staat. Door het kam-effect kan het zijn dat op een andere plek in de zaal de balans van met name de lage frequenties, door het bijregelen nog erger wordt verstoord. Het is dus van belang later de frequentiesweep vanuit verschillende plaatsen in de zaal opnieuw te gaan beluisteren en op grond van je bevindingen de eq s bij te regelen. Herhaal deze handeling voor alle monitorgroepen Afregelen m.b.v. roze ruis in combinatie met een spectrumanalyser. Roze ruis is ruis afgestemd op het frequentiespectrum van ons oor (20 t/m 20kHz) en heeft een energie verdeling waarbij per octaaf evenveel energie wordt toegevoerd. Dus van 20 naar 40Hz wordt evenveel energie toegevoerd als het gebied van 10kHz naar 20Khz. Er wordt dus veel meer energie in het laag gestopt dan in het hoog. Dit komt aardig overeen met de luidheidkromme van ons oor. Vandaar dat roze ruis op ons overkomt als warm, in balans, recht. Door gebruik te maken van een spectrum analyser (figuur 9) die de kromme van ons oor volgt, oftewel een A gewogen analyser, waarop een zeer nauwkeurige microfoon is aangesloten kunnen we m.b.v. van de equalizer proberen alle frequentieniveau s in een rechten lijn te krijgen. Figuur 9 Spectrumanalyser (softwarematig) Tips and tricks. Naast het nauwkeurig afregelen van de set zijn er nog een aantal punten waarmee rekening kan worden gehouden n.l.: Monitoren hebben over het algemeen de functie om als referentie gebruikt te worden. Dit betekent dat deze geen rol hoeven te vervullen in de zaal versterking. Daarnaast zijn de meeste monitoren niet echt geschikt om geluid onder zeer grote druk weer te geven. Vandaar dat je er voor zou kunnen kiezen een laagaf (low-cut) filter te gaan toepassen vanaf b.v. 100Hz voor de monitoren. De meeste equalizers zijn uitgevoerd met een low-cut filter. Instrumentversterkers, de backline, kunnen natuurlijk net zo goed frequenties produceren die de zaal kunnen laten resoneren. Probeer in overleg met de band er voor te zorgen dat deze frequenties ook worden onderdrukt op hun eigen versterkers. Daarnaast is het van belang dat elk instrument de rol moet gaan spelen waarvoor deze is gemaakt. Indien een gitaar vet klinkt, dus veel laag, kan deze samen met de bas door interferentie een zeer onrustig beeld geven. Overleg b.v. met de gitarist of het mogelijk is dat er niet teveel laag wordt gebruikt in zijn gitaarversterker. Let wel: overleg is van belang, muziekanten zijn nog wel een eigenwijs. 10

11 Hoofdstuk 3. De soundcheck Algemeen. De PA is keurig aangepast aan de zaal, de backline en instrumenten staan opgesteld en de band heeft zijn eigen instrumenten, eventueel in overleg met de geluidstechneut, afgesteld. De soundcheck kan beginnen. Binnen het soundchecken kunnen een aantal stappen worden onderscheiden n.l.: Het gainen, eq-en en toepassen van effecten per kanaal (bron). Het in balans brengen van instrument die meerdere ingangen gebruiken b.v. de drumkit. Het maken van de mix. NB De uitleg is gebaseerd op de set van het Friesland College Gainen. Verschillende soorten bronnen, microfoons, DI s, enz. worden aangesloten op de verschillende kanalen van de mengtafel. Van belang is dat de sterke van de ingangssignalen moeten worden aangepast aan de tafel. We noemen dit gainen. De procedure verschilt per tafel. Voor de Mackey 24-8 tafel (figuur 10) geldt de volgende procedure: Schakel de routing volledig uit. Het signaal wordt dus tijdelijk niet toegewezen aan een subgroep of aan de master out. Schuif de kanaal fader naar de 0dB. Druk de solo knop in. Op de master VU-meters wordt het signaal weergegeven. Draai de gain knop zover naar rechts tot dat de meters maximaal 0dB aangeven. NB Bij deze procedure is het wel van belang dat de betrokken muzikant of zanger speelt of zingt of op optreden sterkte. Routing Gaining VU meters Solo knop Figuur 10 Controls op de Mackey

12 3.3. EQ-ing. De kunst van het weglaten. De Mackey 24-8, net als meeste professionele mengtafels, is uitgerust met per kanaal een 4 bands equalizer waarvan twee banden parametrisch zijn uitgevoerd (figuur 11). EQ met vaste frequentie EQ met variabele frequentie Q factor Figuur 11 EQ per kanaal. Parametrisch betekent dat de frequentie die kan worden geregeld kan worden gewijzigd (figuur 12). De Q-factor of te wel de kwaliteitsfactor bepaald de hoeveelheid omliggende frequentie die door het regelen worden beïnvloed. Hoe groter de Q-factor des te smaller de frequentieband. Figuur 12 Variabele frequentie. Voor het eq-en kan de volgende procedure worden toegepast: Zorg ervoor dat alle regelaars zich in de middenstand bevinden. Draai de gaincontrol voor het mid-hoog op maximaal (+15dB). Zorg ervoor dat de microfoon niet gaat rondzingen! Laat de muzikant spelen, de zanger zingen. Verdraai de frequentieregelaar en luister goed naar het resultaat. Probeer al luisterend die frequentie te zoeken die vervelend klinkt. Wanneer je deze frequentie gevonden hebt draai je de gaincontrol terug naar b.v. 8dB. Je onderdrukt nu de vervelende frequentie. Voeg alleen extra gain toe aan bepaalde frequenties als dit nodig is voor de sound. Het oor is namelijk erg gevoelig voor gain toevoegen waardoor het geluid rommeliger kan gaan klinken. Je kunt het geluid ook zwaarder laten klinken door een beetje hoog en mid weg te nemen. De kunst van het weglaten! 12

13 3.4. Gebruik randapparatuur. Je kunt, door gebruik te maken van de insertiemogelijkheden van de mengtafel, per kanaal randapparaten opnemen in de signaallijn (figuur 13). Veelal kom je de volgende apparaten tegen: Noisegate Compressor Limiter Figuur 13 Insert. Kort de werking en de functie van de verschillende apparaten. Noisegate. Figuur 14 (Noise) gate. Een gate (poort) kun je zien als een elektronische deur die zich pas opent nadat een bepaald ingangsniveau wordt bereikt. Het grote voordeel is dat allerlei storende geluiden, mits zwakker dan de drempelwaarde (threshold) worden onderdrukt. Het voordeel is dat veel hinder door overspraak op deze manier kan worden voorkomen. Gates worden veel toegepast op kanalen die worden gebruikt voor de trommels van een drumstel. Een snare of een kick kan zeer strak gaan klinken bij een goed afgestelde gate. De snelheid waarmee een geopende gate (poort) weer sluit nadat het signaal onder de drempelwaarde zakt wordt de release-tijd genoemd. Compressor. Een compressor wordt gebruikt om harde geluidspieken op te kunnen vangen en te dempen. Wanneer een signaal een drempel (threshold) overschrijdt wordt het signaal boven deze drempelwaarde in een bepaalde verhouding gedempt (b.v. 1:4). Op deze wijze kun je de harde pieken van b.v. een zangstem of een basgitaar opvangen. 13

14 Limiter. Figuur 15 Limiter Een limiter begrenst een signaal. Indien het signaal het ingestelde niveau bereikt wordt het vanaf dat punt begrenst. Het signaal zal dus nooit harder klinken dan de ingestelde waarde. 14