Inhoud. gezond en ziek. eten en drinken. dieren. praten met jonge kinderen - volgen, aanpassen en toevoegen... 59

Transcriptie

1 ik leren praten - taal komt niet vanzelf Activiteit: 1. ik was ook een baby zorgen voor baby Knuffie baby Knuffie gaat in bad oei ik groei! Knuffie kan kruipen en lopen liedje dit zijn mijn wangen alles beweegt wassen en aankleden Knuffie krijgt hulp samen aankleden tanden poetsen plassen op de wc plannen maken mijn stickerkaart zelf doen! stickers plakken de laatste stickers plakken mijn ik-boek gedichtje ik een doe-het-zelf-dag bijlagen woordenwijzer ik en ziek praten met jonge kinderen - volgen, aanpassen en toevoegen Activiteit: 1. met Knuffie naar het consultatiebureau samen naar het consultatiebureau dokter van het consultatiebureau en on Knuffie valt Knuffie speelt met zijn vriendje Knuffie moet naar de dokter Knuffie is verkouden een drankje voor Knuffie Knuffie heeft oorpijn samen plannen maken samen de dokterspraktijk maken we maken een afspraak Knuffie naar de dokter spelen met de dokterskoffer plannen maken voor kaart een kaart voor Knuffie liedje dokter, dokter is knuffie weer beter? feestje voor Knuffie bijlagen woordenwijzer en ziek eten en spelen en praten - veel praten is een must Activiteit: 1. samen iets boterhammen eten lekker of niet lekker? eten maken van klei gedichtje eten lekker eten een brief van Knuffie de tafel dekken koffie met Knuffie alweer een brief! boodschappen doen tafeldekken eten maken en koken Knuffie komt eten samen napraten over het bezoek liedje k zag twee beren en plannen maken welke boodschappen hebben we? eerst koken en dan eten foto s kijken en napraten bijlagen woordenwijzer eten en dieren niet vloeiend praten - tot het zevende jaar Activiteit: 1. wil je voor mijn hondje zorgen? we maken alles klaar het hondje komt eten,, spelen en slapen hondje uitlaten kunstjes doen snuffelen liedje hondje waf allemaal dieren de kinderboerderij dieren verzorgen de paarden en het konijn eieren zoeken de koeien en de varkens gedichtje kinderboerderij de schapen wat is er aan de hand? jonge dieren geb! de babydieren afscheid bijlagen woordenwijzer dieren Inhoud 2 3

2 boodschappen doen nieuwe woorden leren - uitleggen, uitbeelden en uitbreiden Activiteit: 1. alles is op boodschappenlijstje maken naar de supermarkt samen plannen maken we maken een supermarkt boodschappen doen de slager, de bakker en de groenteman boodschappen maken van klei naar de bakker, de slager en de groenteman samen eten de speelgoedwinkel speelgoed kopen hoeveel kost dit? uitzoeken maar! liedje 1, 2, 3, veel boodschappen duur of goedkoop? wat gaan we kopen? gedichtje boodschappen doen wat een leuke foto s! bijlagen woordenwijzer boodschappen doen feest praten moet leuk zijn - top tien Activiteit: 1. bijna feest cadeautjes verjaardagsliedjes feesthoed voor Knuffie foto s mooie kleren aan slingers en vlaggen maken versieren taart versieren Knuffie is jarig visite er komt een kinderfeestje! cadeautjes raden trakteren verstoppertje telspel de muziekoptocht voorlezen opruimen feestfoto s bijlagen woordenwijzer feest op stap Nederlands als tweede taal - NT Activiteit: 1. wie komt er logeren? de kaart voor Knuffie Knuffie gaat logeren vakantieplannen we gaan op stap wat nu? met de bus liedje chauffeurtje mag ik mee? zelf chauffeur zijn Knuffie wil met de trein we maken de trein op stap met de trein zelf machinist en conducteur zijn gedichtje op stap het plan voor een grote reis ik ga op reis en ik neem mee de grote reis logeren terug naar huis foto s kijken bijlagen woordenwijzer op stap naar school voorlezen is - over interactief voorlezen Activiteit: 1. de kaart voor het eerst naar school nog een kaart ook naar school de vertelstoel eten en samen spelen plannen maken voor de hoeken hoeken inrichten in de huishoek in de bouwhoek in de boekenhoek opruimen buiten spelen werkje maken zingen naar het speellokaal naast de juf samen spelen, samen delen diploma! bijlagen woordenwijzer naar school inhoud 4 5

3 leren praten taal komt niet vanzelf Als kinderen gaan praten, leren zij verwoorden wat zij willen, ervaren en voelen. Daardoor wordt het contact met de omgeving versterkt. Maar, leren praten gaat niet vanzelf. Opvoeders hebben hierin behalve een spontane, ook een sturende rol. Zij zijn het grote voorbeeld voor het kleine kind. Basisprincipes voor het leren praten zijn voordoen, luisteren en nadoen. Het schema hieronder laat zien hoe de taalspraakontwikkeling globaal verloopt. leeftijd kind taalproductie 1 jaar veel gevarieerd brabbelen 1,5 jaar kent tenminste vijf woordjes woordopbouw onvolledig zinnen van één woord 2 jaar zinnen van twee woorden woordopbouw onvolledig 3 jaar zinnen van drie tot vijf woorden zinsbouw is nog niet correct 75% is verstaanbaar 4 jaar eenvoudige zinnen problemen met meervoud en vervoegingen komen nog voor 75% 90% is verstaanbaar 5 jaar redelijk goed opgebouwde zinnen redelijk lange, ook samengestelde, zinnen concreet taalgebruik vrijwel alles is verstaanbaar ik en ziek 6 7

4 ik was ook een baby zorgen voor baby knuffie geboortekaartje van het kind babyfoto van het kind spiegel geb zorgen heten baby jongen meisje naam ik jij hij zij eerst nu fles slab bed luier huilen geb zorgen heten hoofd mond buik armen benen handen voeten luier baby jongen meisje naam voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu Leg het geboortekaartje op tafel. Ga samen aan tafel zitten. Vraag wat voor kaartje daar ligt. Laat goed naar het kaartje kijken. Praat samen over het geboortekaartje. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Laat vervolgens ontdekken zelf ook baby te zijn geweest. Pak de babyfoto erbij. Praat samen over de babyfoto. Pak daarna een spiegel en praat over de verschillen tussen vroeger (baby) en nu. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar voor je neer. Kijk elkaar goed aan en spreek duidelijk en rustig. Kijk elkaar aan tijdens het praten. Zit daarom ook op ooghoogte met elkaar. Zet een bedje voor Knuffie klaar. Als je geen bedje hebt, maak er dan een van bijvoorbeeld een doos met een theedoek of handdoek erin. Zorg dat het flesje en het slabbetje klaarliggen. Neem Knuffie in je armen en doe net alsof dat een baby is. Ga samen voor de baby zorgen en geef hem de fles. Speel het als een echt spel en blijf in je rol. Zet daarvoor de kernwoordenkaart zo neer, dat je tijdens het spel de woorden in een oogopslag kunt zien. Zo weet je zeker, dat je de kernwoorden tijdens het spel ook echt aanbiedt. Spreek de kernwoorden rustig en duidelijk gearticuleerd uit. Kijk daarbij elkaar goed aan. Wat is dat voor een kaartje? Er is een baby geb. Een baby is een heel klein kindje. Weet jij of die baby een jongen of een meisje is? Weet je wat de naam is van de baby? Hij heet:.. (naam kind) Ja, dat ben jij. Eerst was je nog heel klein. We waren erg blij; je was zo lief! Hier heb ik een foto van jou toen je nog een baby was. Vertel eens wat je ziet. Kijk eens in de spiegel. Hoe zie je er nu uit? Toen jij nog zo klein was, ging ik altijd voor jou zorgen. Het is goed voor de taalontwikkeling om regelmatig terug te vragen. Help op weg door open vragen te stellen, zoals: Weet je nog? Waar? Wat? Welke? Ik heb hier een baby die nog maar pas geb is. Weet je hoe de baby heet? Zijn naam is Knuffie. Is het een jongen of een meisje? Kom maar, dan gaan we voor hem zorgen. Wil jij hem even dragen? Voorzichtig, houd het hoofd maar goed vast. Wat een kleine armen en benen heeft Knuffie nog! En zie je die kleine handen en voeten? Echt lief, hè? O, nu gaat Knuffie huilen. Zou hij honger hebben? Als je huilt zie je vaak tranen uit je komen. Geef jij hem een flesje met melk? Doe hem eerst maar een slab om. Doe nu de fles maar in zijn mond. De baby eet en drinkt tegelijk. s buik zit nu vol. Hij is weer blij. We geven Knuffie nog een schone luier. De luier is echt vies! Nu leggen we Knuffie weer voorzichtig in bed. Baby s moeten veel slapen. Het is belangrijk om meteen je rol in te nemen. Blijf allebei in je rol en blijf ook allebei vanuit de eigen rol antwoorden. Let daarbij op je eigen manier van spreken. Praat duidelijk en niet te snel. Maak goede, niet te lange zinnen. Spreek niet in kindertaal. en ik ziek 8 activiteit 1 activiteit 2 samen spelen 9

5 baby Knuffie gaat in bad kleertjes voor Knuffie bad slab fles luier bed aankleden uitkleden plassen wassen kammen liggen huilen geb zorgen heten kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten luier baby jongen meisje naam hem haar voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu oei, ik groei! materialen activiteit 2 en 3 groeien zitten praten aankleden uitkleden plassen wassen kammen liggen huilen geb zorgen heten tanden woorden kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten luier baby jongen meisje naam hem haar voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu Zet een badje klaar. Heb je er geen, dan kan een wasmand, doos of emmer gebruikt worden. Zorg dat een fles en een slab klaarliggen. Gebruik de luier en als het kan echte kleertjes. Maak het zo echt mogelijk door ook een kam of borstel, een handdoek en een washand neer te leggen. Vraag wat jullie gisteren met Knuffie gedaan hebben. Speel dat je baby Knuffie uit bed haalt en hem samen in bad gaat doen. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Als de baby weer is aangekleed, herhaal dan het geven van het flesje uit activiteit 2. Leg baby Knuffie daarna weer terug in bed. Voor de betreffende sleutelzinnen zie activiteit 2. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Zet alle materialen weer klaar zoals je het bij de vorige twee activiteiten hebt gedaan. Vraag wat jullie gisteren met Knuffie gedaan hebben. Baby Knuffie wordt steeds groter. Samen ontdek je dat de baby niet meer alleen maar huilt, maar al geluidjes gaat maken. Dat is een soort praten. Ook ontdekken jullie dat de baby kan zitten. Verder herhaal je telkens de spelonderdelen van de vorige activiteiten: in bad doen, aan- en uitkleden, fles geven enzovoort. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Laat steeds meer zelf doen en let er op dat de kernwoorden goed gebruikt worden. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Gebruik in ieder geval de sleutelzinnen hieronder en bij de herhaling de sleutelzinnen van de vorige activiteiten. De baby is nog maar net geb, dus wij gaan weer voor hem zorgen. Hoe heet hij ook al weer? Dat is echt een mooie naam! Is Knuffie een jongen of een meisje? We gaan onze kleine baby wassen. Als we baby Knuffie wassen, wordt hij schoon. Eerst kleden we hem uit. Trek de kleren maar voorzichtig uit. Houd zijn hoofd goed vast. Ik doe vast water in het bad. Voel jij of het niet te warm is? Doe de luier maar uit. Is hij vies? De baby kan al goed plassen. Lief hè, die handen en voeten, wat zijn ze klein! Was jij de armen, de benen, de buik en de rug? Ook het hoofd. Voorzichtig hoor;,, en mond moeten schoon. Nu gaan we hem afdr en weer aankleden. Jij mag nog de haren kammen. De baby kan alleen nog maar liggen. Hoor eens, hij maakt geluid: u, u,u, u. Voor peuters is het belangrijk om letters te verklanken. In dit thema komt aan bod u (als in put) Dit verklanken heeft een belangrijke relatie met het latere leren lezen. Wat is onze baby al hard aan het groeien! Als een baby gaat groeien wordt hij steeds groter. Eerst kon hij alleen maar liggen. Kijk eens, nu kan hij al zitten. Wat wordt hij al groot! Hoor jij ook dat de baby verschillend kan huilen? Huilen is eigenlijk een beetje praten. De baby maakt ook weer geluidjes: u, u, u, u. Kan de baby al wat woorden zeggen? O ja, hij zegt al mama. Ik zie nog iets. Hij heeft een tandje. Herhaling activiteiten 2 en 3. Complimentjes krijgen bevordert het zelfvertrouwen van kinderen. Hoe groter het zelfvertrouwen, hoe gemakkelijker nieuwe uitdagingen worden aangegaan. Geef daarom regelmatig complimentjes en zeg dan wat je goed vindt. en ik ziek 10 activiteit 3 samen spelen activiteit 4 samen spelen 11

6 Knuffie kan kruipen en lopen liedje dit zijn mijn wangen koekjes materialen activiteit 2 en 3 kruipen staan lopen helpen groeien zitten praten aankleden uitkleden plassen wassen kammen liggen huilen geb zorgen heten tanden woorden kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten luier baby jongen meisje samen alleen zelf knap hem haar voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu bijlage liedje Dit zijn mijn wangen spiegel lopen aankleden kammen praten helpen groeien mond tanden haren buik rug voeten benen armen handen woorden samen alleen zelf ik jij knap eerst nu Zet alle materialen die je bij de vorige activiteiten gebruikt hebt, weer klaar. Leg er ook koekjes bij. wordt nu al een peuter. Hij leert kruipen en samen leren jullie hem lopen. Hij gaat ook woorden leren zeggen. Herhaal weer het in bad doen en het flesje geven. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Nu mag Knuffie bij het flesje ook een klein koekje eten. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Gebruik in ieder geval de sleutelzinnen hieronder en bij de herhaling de sleutelzinnen van de vorige activiteiten. Leg de bijlage met het liedje Dit zijn mijn wangen klaar. Zet de spiegel zo, dat je er goed in kan kijken. Ga samen met Knuffie erbij zitten. Zorg dat jullie goed rechtop kunnen zitten, zodat je goed kunt zingen. kan nu al steeds beter praten. We gaan een liedje over onszelf leren. Leer het eerst samen aan. Leer het daarna samen ook aan Knuffie. Laat tijdens het zingen in de spiegel kijken. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. kan nu niet alleen zitten, maar ook kruipen. kan ook staan. Zullen we hem nu leren lopen? Kom maar, eerst helpen we hem samen. Stap, stap, stap. Kan hij het nu al een beetje zelf? Ja, hij kan het bijna alleen. Als je iets alleen doet hoeft mama niet te helpen. Wat is dat knap! Ik hoor de geluidjes weer: u, u, u, u. Kom maar, dan gaan we hem nu wassen en aankleden. Het is belangrijk om regelmatig iets te herhalen uit de vorige activiteit(en). Worden de kernwoorden al goed gebruikt? Dan hoef je die in de sleutelzinnen niet telkens te herhalen Wat kan Knuffie al goed praten zeg. Hij zegt steeds meer woorden. Eerst deden we heel veel dingen samen, nu doet hij het ook alleen. We gaan een liedje zingen dat over jezelf gaat. Eerst zing ik en dan mag jij. Je doet het echt knap hoor! Zullen we Knuffie helpen? Dan kan hij het liedje ook zingen. Laat tijdens het zingen de lichaamsdelen uit het liedje aanwijzen. Doe dit zelf ook. Herhaling activiteiten 2, 3 en 4. en ik ziek 12 activiteit 5 samen spelen activiteit 6 samen zingen 13

7 alles beweegt wassen en aankleden bijlage liedje Dit zijn mijn wangen liggen zitten kruipen lopen heten praten mond tanden haren buik rug voeten benen armen handen naam woorden samen alleen zelf ik jij knap pyjama kleding washand kam/borstel staan aankleden wassen kammen helpen slapen huilen hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren jongen meisje samen alleen zelf ik jij knap vies schoon eerst nu Zorg dat er voldoende ruimte is om samen goed te kunnen bewegen. Leg als het nodig is het liedje klaar. Vraag naar wat jullie de vorige keer gedaan hebben. Zing samen het liedje nog een keer. Alle lichaamsdelen die in het liedje zitten kunnen bewegen. Noem nu om de beurt een lichaamsdeel en zeg wat je ermee kunt doen. Bijvoorbeeld: Met je handen kan je zwaaien, wapperen, klappen. Met je voeten kan je stampen, rennen, lopen. Doe dit ook allemaal echt. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Laat de kernwoorden aan bod komen in het spel. Leg vast kleren die vrij eenvoudig aan te trekken zijn, klaar. Speel het opstaan na en ga samen wassen en aankleden. Benoem samen tijdens het aankleden de kledingstukken. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Benoem ook de volgorde van aantrekken. Laat zoveel mogelijk zelf verwoorden en zelf doen. Speel het echt als een spel en neem allebei een rol in. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Laat de kernwoorden aan bod komen in het spel. Weet jij nog wat we vorige keer gedaan hebben? Ken je het liedje nog? Zullen we het samen zingen of zing jij het alleen? Bij de woorden in het liedje kan je bewegen hè? Alle dingen aan je lichaam hebben een naam. Waar je mee kunt lopen, heten je.? We noemen nu om de beurt iets van ons lichaam. Wat kan je ermee doen? Kom, dan doen we het ook echt. Jij kan zelf al veel woorden bedenken, wat knap! Veel bewegen is goed. Eerst gaat het vooral om grote bewegingen (grote motoriek). Later volgen de kleinere bewegingen (kleine motoriek). Zijn de bewegingen voldoende soepel? Goedemorgen, heb je lekker geslapen? We gaan samen wassen en aankleden. Trek jij zelf je pyjama uit? Wat ga je nu eerst doen? Kan jij dat al alleen? Je bent nu helemaal schoon. Deze onderbroek is vies, die kan in de was. Hier liggen al je kleren. We beginnen met je hemd en je onderbroek. Dan je shirt en je rok/broek. Niet huilen als het niet lukt hoor. Ik help je wel. Nu je sokken nog. Je hebt al je kleren aan. Ga je nu je haren kammen? Ga maar bij de spiegel staan. Ik vind het knap, je bent een grote jongen /groot meisje. Een kind met zelfvertrouwen leert gemakkelijker. Geef daarom veel complimenten. Zo bevorder je zelfvertrouwen. en ik ziek 14 activiteit 7 samen spelen activiteit 8 samen spelen 15

8 Knuffie krijgt hulp samen aankleden praatplaat Ik staan aankleden helpen zorgen (voor) heten luier hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten samen alleen zelf knap ik jij hij zij hem haar eerst nu twee setjes kleren (groot en klein) washand kam aankleden uitkleden wassen kammen zorgen helpen luier hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten samen alleen zelf ik jij hij zij hem haar eerst nu knap Leg de praatplaat Ik klaar. Zet Knuffie ergens neer. Praat samen over de vorige activiteit. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Probeer om zoveel mogelijk zelf te laten vertellen. Pak de praatplaat en pak Knuffie erbij. Laat alles vertellen en uitleggen aan Knuffie. Zing als afsluiting eventueel nog een keer het liedje Dit zijn mijn wangen. Zet de plaat op een goed zichtbare plaats neer. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Laat de kernwoorden aan bod komen in het spel. Leg de twee setjes kleren klaar. Leg de kleren door elkaar. Speel dat het ochtend is en dat jullie net uit bed zijn gekomen. Jullie gaan aankleden, maar alle kleren zijn door elkaar gegaan. Zoek samen de kleren uit. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Maak veel gebruik van ik/jij, hij/zij, hem/haar, eerst, nu. Laat tijdens het spel de kledingstukken en de lichaamsdelen benoemen. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Weet je nog wat we vorige keer samen gedaan hebben? Juist, we gingen samen aankleden. Hoe ging dat ook alweer? Jij bent nu al groot en kan veel zelf. is nog een beetje kleiner, die kan het nog niet alleen. Zullen wij hem samen helpen om ook zichzelf te leren aankleden? Hier is een heel mooie plaat. Daar staan kindjes op en allemaal kleren. Wij zorgen ervoor dat Knuffie straks ook weet hoe het moet. Vertel jij aan Knuffie hoe alles heet? (Laat de lichaamsdelen benoemen.) Daar zijn de kleren. Eerst doe je altijd je hemd en onderbroek aan. Of heeft Knuffie nog een luier? Vertel Knuffie maar wat hij eerst aan moet en wat daarna. (Benoem alle kledingstukken.) en ik ziek Zo vergroot je de woor denschat van kinderen: Praat veel. Dit kan op alle momenten van de dag. Verwoord aldoor wat je aan het doen bent. Stel veel open vragen. Goedemorgen allebei! Kom maar, dan gaan we aankleden. We doen de kleren aan. Eigenlijk eerst uitkleden, want onze pyjama s moeten uit. We doen de pyjama s uit. Ik heb de kleren al klaargelegd. O nee! Alle kleren van jou en Knuffie liggen door elkaar! Wil jij helpen uitzoeken? Is deze broek van jou of van hem? Is dit shirt groot of klein? Wat trek je eerst aan? Kan je dat alleen? Nu gaan we ons wassen. Wat lief dat je Knuffie helpt! En natuurlijk haren kammen. Wat zijn jullie knap! Sommige peuters blijven zichzelf bij hun naam noemen in plaats van het woordje ik te gebruiken. Bijvoorbeeld: Peter wil Gebruik zelf gewoon ik en jij. 16 activiteit 9 activiteit 10 samen spelen 17

9 tanden poetsen plassen op de wc tandenborstel bijlage gedichtje Tanden poetsen tanden poetsen liggen kruipen zitten staan lopen helpen groeien praten huilen geb zorgen heten luier jongen meisje naam woorden samen alleen zelf knap hem haar voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu wc luier kleren tandenborstel doortrekken tanden poetsen zitten staan lopen helpen zorgen uitkleden plassen wassen wc luier hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren handen tanden klaar samen alleen zelf knap voorzichtig vies schoon ik jij eerst nu Ga samen (ook Knuffie) ergens lekker zitten en zorg dat je elkaar goed aan kunt kijken. Leg het gedichtje Tanden poetsen en een tandenborstel klaar. Kijk samen terug en praat over hoe het allemaal begon. Herhaal samen alles. Knuffie was eerst een baby en kon alleen maar liggen en huilen. Knuffie leerde praten, woordjes zeggen, zitten, kruipen, lopen. Gebruik in ieder geval de kernwoorden uit het thema. Laat zoveel mogelijk zelf verwoorden. Help alleen door open vragen te stellen. Knuffie was eerst klein en is nu groot. Hij kan steeds meer zelf. Nu hij tanden heeft, mag hij ook tanden poetsen. Daar gaan jullie hem bij helpen. Neem nu je rol weer in voor het spel. Leer Knuffie tanden poetsen. Zeg tijdens het poetsen een paar keer het gedichtje op. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Zorg dat Knuffie een luier om en zijn kleren aan heeft. Laat met Knuffie spelen. Laat hem oefenen met zitten, staan en lopen. Herhaal hierbij de betreffende kernwoorden. Na een poosje moet Knuffie plassen. Zullen we de luier af doen en op de wc proberen te plassen? Samen verwoorden hoe dat moet. Gebruik in ieder geval de kernwoorden in het spel. Daarna ook handen wassen. Als afsluiting van de activiteit kan je nog eens tanden poetsen en uitkleden herhalen. Dan kan Knuffie naar bed. Neem je rol in bij dit spel en blijf goed in je rol. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Voorbeeldzinnen om te starten: Weet je nog toen Knuffie geb werd? Weet jij nog wat hij toen alleen nog maar kon? Sleutelzinnen voor het tanden poetsen: We leren jou tanden poetsen, Knuffie. Dan maak je je tanden en kiezen weer schoon. Kijk, dan poetsen we met de borstel voorzichtig over je tanden. Hier zijn je tanden nog vies. We poetsen ze weer helemaal schoon. Tanden poetsen niet leuk? Er zijn leuke zandlopers te koop om te gebruiken bij het tanden poetsen. Kinderen kunnen die zelf omdraaien en zien wanneer het poetsen klaar is. Een leuk liedje zingen tijdens het poetsen kan ook positief werken. Kom eens Knuffie, ga eens zitten. En nu staan en lopen. Goed zo, stap, stap, stap. Moet jij plassen? Zullen we je luier af doen, dan gaan we plassen op de wc. Kom maar, we doen het samen. Wij helpen jou. Eerst je broek uit en je luier af. Nu mag je op de wc zitten. Laat de plas maar komen. Wat ben je knap! Nu doortrekken en dan handen wassen. Als we doortrekken komt er schoon water door de wc. Zullen we nu uitkleden en tanden poetsen? Je tanden moeten natuurlijk ook schoon. Nu ben je klaar om te gaan slapen. De meeste kinderen worden rond hun derde jaar zindelijk. Vaste plasmomenten bevorderen het zindelijk worden; even op de wc zitten na het opstaan, op vaste momenten overdag (thuis en op school) en voor het slapen gaan. Prijs ook als er (nog) geen plas gedaan wordt. en ik ziek 18 activiteit 11 samen spelen activiteit 12 samen spelen 19

10 plannen maken mijn stickerkaart luier kleren A4 papier potloden doortrekken tanden poetsen zitten staan helpen zorgen plassen wassen kammen aankleden uitkleden wc luier hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren haren tanden klaar samen alleen zelf knap voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu het gemaakte plan voor de stickerkaart twee A4-tjes potloden een velletje met stickers bijlage pictogrammen tanden poetsen aankleden uitkleden plassen doortrekken wassen kammen groeien kruipen lopen wc haren handen naam alleen zelf klaar Leg het A4 papier en de potloden klaar op tafel. Speel dat het weer ochtend is en laat eerst plassen, wassen en aankleden. Probeer zoveel mogelijk alles zelf te laten doen. Knuffie mag wel geholpen worden. Stimuleer om tijdens het helpen veel tegen Knuffie te praten. Gebruik in ieder geval de kernwoorden in het spel. Dan zegt Knuffie dat hij alles zelf wil doen. Ga met elkaar aan tafel zitten en maak het plan om een stickerkaart te maken. Welke dingen zouden erop moeten staan? Stel open vragen om het erachter te laten komen wat erop moet komen. Zelf wassen, zelf aankleden, zelf plassen, zelf tanden poetsen, zelf uitkleden, zelf haren kammen. Laat zoveel mogelijk zelf verwoorden. Help alleen door open vragen te stellen. Teken de dingen op het A4 papier en schrijf de woorden erbij. Morgen gaan we een stickerkaart maken. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Leg het plan voor de stickerkaarten klaar. Leg ook de twee A4-tjes, de potloden, het blad met pictogrammen en het stickervel klaar. Vraag wat jullie gisteren voor plannen gemaakt hebben. Laat zoveel mogelijk zelf verwoorden. Pak ter ondersteuning het plan erbij. Laat nu de pictogrammen zien en laat ze ook benoemen. Verdeel met potloodlijnen elk A4-tje in zes kolommen. Teken de pictogrammen die op de bijlage staan na. Bovenaan elke kolom één. Schrijf als de stickerkaart klaar is, de namen (naam kind en Knuffie) op de stickerkaarten. Laat eventueel de stickerkaarten versieren. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Praat tijdens het maken van de stickerkaart samen. Voorbeeldzinnen om te starten: Goedemorgen! Hoe gaat het met jullie? Ik ga kijken hoe jullie wassen, plassen en aankleden. Help jij Knuffie als hij het niet alleen kan? Het kan voor kinderen lastig zijn om te verwoorden wat zij denken of willen. Maak op het plan eenvoudige teken ingen en schrijf er korte woorden bij. Voorbeeldzinnen om te starten: Weet je nog wat we gisteren voor plan hebben gemaakt? Wat gaan we nu maken? Welke dingen moeten er op komen? Hang de stickerkaarten op. Laat ook een sticker plakken als behalve bekende activiteiten ook andere dingen spontaan alleen gedaan worden. en ik ziek 20 activiteit 13 activiteit 14 samen doen 21

11 zelf doen! stickers plakken zelfgemaakte stickerkaarten een velletje met stickers praatplaat Ik zitten staan aankleden wassen doortrekken hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren haren rug hoofd mond buik armen benen handen voeten wc alleen zelf knap vies schoon klaar zelfgemaakte stickerkaarten een velletje met stickers kam plassen doortrekken wassen kammen zitten wc haren hoofd handen jongen meisje alleen zelf knap vies schoon voorzichtig klaar Pak de zelfgemaakte stickerkaarten en het stickervel. Kies samen twee dingen waarmee die dag een sticker verdiend kan worden. Bijvoorbeeld zelf wassen en aankleden. De kernwoorden bij deze activiteit h bij wassen en aankleden. Let op: activiteiten 15, 16 en 17 zijn in willekeurige volgorde te gebruiken. Probeer zo veel mogelijk zelf te laten doen. Pak als het nodig is, praatplaat Ik erbij. Een beetje hulp mag natuurlijk best. Stel, als er hulp nodig is, zo veel mogelijk open vragen. Ga als beloning samen de stickers op de juiste kaartjes plakken. Herhaal als afsluiting nog eens het naar de wc gaan. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Pak de zelfgemaakte stickerkaarten en het stickervel. Kies samen twee dingen waarmee die dag een sticker verdiend kan worden. Bijvoorbeeld zelf plassen en haren kammen. Kijk nog even samen terug naar de vorige activiteit en bekijk de stickers die toen geplakt zijn. Laat verwoorden wat er goed en minder goed ging. Gebruik in ieder geval de kernwoorden in het spel. De kernwoorden bij deze activiteit h bij plassen en haren kammen. Let op: activiteiten 15, 16 en 17 zijn in willekeurige volgorde te gebruiken. Probeer zo veel mogelijk zelf te laten doen. Een beetje hulp mag natuurlijk best. Stel, als er hulp nodig is, zo veel mogelijk open vragen. Ga als beloning samen de stickers op de juiste kaartjes plakken. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Gebruik in ieder geval enkele van de voorbeeldzinnen hieronder. Voorbeeldzinnen om te starten: Vandaag gaan jullie stickers verdienen. Kies maar twee dingen uit die je vandaag zelf gaat doen. Neem je wassen en aankleden? Of wil je liever tanden poetsen en uitkleden? Plassen en haren kammen kan natuurlijk ook. Daar gaan we dan, je kunt het vast al heel goed. Wat ben jij groot en knap zeg! Observeren is heel goed kijken en luisteren. Dan zie je wat kinderen echt bezig houdt. Een kind laat vaak meer zien en h, dan dat het kan zeggen. Voorbeeldzinnen om te starten: Vandaag gaan jullie weer stickers verdienen. Weet je nog welke dingen je vorige keer hebt gedaan? Kies maar weer twee dingen uit die je vandaag zelf gaat doen. Neem je nu plassen en haren kammen? Of wil je liever tanden poetsen en uitkleden? Daar gaan we dan, je kunt het vast al heel goed. Wat ben jij knap zeg! Kinderen tonen zelfvertrouwen als zij: - al snel roepen iets zelf te willen doen. - helemaal op zichzelf en op het werk of spel gericht zijn. - kleine probleempjes zelf oplossen. en ik ziek 22 activiteit 15 samen spelen activiteit 16 samen spelen 23

12 de laatste stickers plakken mijn ik-boek zelfgemaakte stickerkaarten een velletje met stickers tandenborstel tanden poetsen staan uitkleden hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren mond tanden alleen zelf knap vies schoon voorzichtig klaar papier potloden lijm schaar zelfgemaakte stickerkaarten foto s van kind en van Knuffie heten groeien kruipen lopen jongen meisje naam woorden handen voeten zelf knap ik jij klaar Pak de zelfgemaakte stickerkaarten en het stickervel. Kies samen de laatste twee dingen waarmee die dag een sticker verdiend kan worden. Bijvoorbeeld zelf uitkleden en tanden poetsen. De kernwoorden bij deze activiteit h bij uitkleden en tanden poetsen. Kijk nog even samen terug naar de vorige activiteit en bekijk de stickers die toen geplakt zijn. Laat verwoorden wat er goed en minder goed ging. Let op: activiteiten 15, 16 en 17 zijn in willekeurige volgorde te gebruiken. Probeer zo veel mogelijk zelf te laten doen. Een beetje hulp mag natuurlijk best. Stel, als er hulp nodig is, zo veel mogelijk open vragen. Ga als beloning samen de sticker op de juiste kaartjes plakken. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Gebruik in ieder geval enkele van de voorbeeldzinnen hieronder. Leg alle materialen vooraf klaar. Er is al heel veel geleerd. Daar zijn we trots op! Vertel dat er vandaag een ik-boek gemaakt wordt. Voorop komt een foto van jezelf! Natuurlijk krijgt Knuffie ook een foto op zijn boek. Binnenin maak je een hand- en voetomtrek. Ook weer van Knuffie. De stickerkaarten kunnen er ingeplakt worden. Misschien nog een tekening ( zelfportret ) laten maken? Laat het boek aan iedereen zien. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Gebruik in ieder geval enkele van de voorbeeldzinnen hieronder. Zorg ervoor, dat zo veel mogelijk kernwoorden gebruikt worden. Voorbeeldzinnen om te starten: Vandaag gaan jullie de laatste stickers verdienen. Weet je nog welke dingen je vorige keer hebt gedaan? Kies maar weer twee dingen uit die je vandaag zelf gaat doen. Neem je nu uitkleden en tanden poetsen? Daar gaan we dan, je kunt het vast al heel goed. Wat ben jij groot en knap zeg! Nu zijn we helemaal klaar. Worden tijdens de activiteiten al veel van de aangeleerde kernwoorden spontaan gebruikt? Voorbeeldzinnen om te starten: Wat ben jij knap! Je kunt al zoveel zelf. Zullen we een ik-boek maken? Daar zetten we alles in over jou. Dan kan iedereen zien hoe groot je al bent. Het boek kan natuurlijk verder uitgebreid worden. Hoe lang ben ik? (groeimeter). Hoeveel weeg ik? Zet dit ook in het ik-boek. Ook de kleur van de en van de haren kan er in komen. En een leuke foto als baby. Zo kom je al snel tot een gesprek over toen en nu en over klein en groot. en ik ziek 24 activiteit 17 samen spelen activiteit 18 samen doen 25

13 gedichtje Ik een doe-het-zelf-dag bijlage Gedichtje Ik zelfgemaakt ik-boekje tanden poetsen liggen kruipen lopen helpen praten aankleden plassen doortrekken wassen kammen huilen wc haren tanden handen voeten baby jongen meisje naam woorden samen zelf knap ik jij eerst nu klaar fotocamera tanden poetsen liggen kruipen zitten staan lopen helpen groeien praten aankleden uitkleden plassen doortrekken wassen kammen huilen geb zorgen heten wc luier hemd onderbroek broek rok shirt sokken kleren haren rug hoofd mond tanden buik armen benen handen voeten baby jongen meisje naam woorden samen alleen zelf knap hem haar voorzichtig vies schoon ik jij hij zij eerst nu klaar Leg het gedichtje Ik en het ik-boek klaar. Ga lekker samen met Knuffie op de bank zitten en bekijk nog eens het ik-boek. Laat zo veel mogelijk zelf vertellen over het ik-boek. Lees nu het gedichtje voor en praat er samen over. Lees het nog eens voor en beantwoord vragen of stel zelf open vragen Stel nu voor om morgen een doe-het-zelf-dag te doen. Leg uit dat morgen alles zelf gedaan mag worden. Verheug je samen op de doe-het-zelf-dag en spreek hoge verwachtingen uit. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer. Zorg dat je elkaar goed aan kunt kijken en spreek rustig en duidelijk. Gebruik in ieder geval de voorbeeldzinnen hieronder. Zorg dat de spullen die waarschijnlijk nodig zijn, zo liggen dat ze makkelijk te pakken zijn. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kleding, tandenborstel, washand, kam enzovoort. Leg de fotocamera binnen handbereik. Vertel bij het wakker worden, dat het vandaag de doe-het-zelf-dag is. Maak vandaag tot een bijzondere dag. Geef veel complimenten en daag uit tot zoveel mogelijk zelf doen. Merk je dat dit niet spontaan gebeurt, stel dan open vragen en lok het gebruik van de woorden uit. Betrek anderen erbij en maak hen enthousiast voor de doe-het-zelf-dag. Zet daarvoor de kernwoordenkaart goed zichtbaar neer, zodat je in de gaten kunt houden of alle woorden vandaag spontaan aan bod komen. Gebruik in ieder geval enkele van de voorbeeldzinnen hieronder. Voorbeeldzinnen om te starten: Wat een prachtig ik-boek heb je gemaakt zeg! Wat staat er allemaal in? Het gedichtje hoeft niet uit het hoofd geleerd te worden. Gedichtjes voorlezen is een leuke en bijzondere manier om bezig te zijn met taal. Voorbeeldzinnen om te starten: Goedemorgen en Knuffie! Vandaag is het doe-het-zelf-dag. Ik vind het echt zo spannend en leuk, dat jullie alles zelf gaan doen. Vertellen jullie maar wat je nu gaat doen. Ik kijk en luister. Maak er een speciale dag van. Zorg voor veel aandacht en complimenten. Maak foto s, zodat je later nog eens samen over deze dag kan praten. en ik ziek 26 activiteit 19 activiteit 20 samen spelen 27

14 bijlage bijlage bijlage bij activiteit 6 samen zingen bijlage bij activiteit 14 samen doen Pictogrammen Liedje Dit zijn mijn wangen... Dit zijn mijn wangen en dit is mijn kin. Dit is mijn mond met tanden erin. Dit zijn mijn, mijn, mijn haar. Dit is mijn en nu zijn we klaar. Ben jij nog klein of ben je al groot? Loop jij al zelf en eet jij al brood? Kleed jij je aan en kam jij je haar? Jij bent al groot en dit liedje is klaar! Dit is mijn buik en dit is mijn rug. Dit zijn mijn voeten die lopen heel vlug. Dit zijn mijn benen, mijn armen, mijn haar. Dit zijn mijn handen en nu zijn we klaar. bijlage bij activiteit 11 samen spelen Gedichtje tanden poetsen Tanden poetsen na het eten, echt dat mag je niet vergeten. Want mooi schoon en wit te zijn, dat vinden je tanden en kiezen fijn. Tanden poetsen voor het slapen, ook al moet je best al gapen. Sla het echt niet over, want anders krijg je een gaatje in je tand! Pak de tandenborstel, ja? Doe daarop de tandpasta. Ga maar zachtjes heen en weer. Niet te hard, want dat doet zeer! Zijn alle tanden helemaal klaar? Kijk in de spiegel en lach nu maar. Zie je dat nergens een plekje meer zit? Dan zijn je tanden mooi schoon en wit! ik 28 29

15 bijlage woordenwijzer ik bijlage bij activiteit 19 activiteit Gedichtje Ik Eerst was ik een baby. Toen was ik nog klein. Nu ben ik al groot. En dat vind ik fijn. Eerst kon ik niet praten. Toen huilde ik nog. Nu zeg ik veel woorden. Wat knap is dat toch! Eerst wilde ik liggen. Toen kroop ik op de grond. Nu kan ik al lopen en ren ik in t rond. Eerst dronk ik een flesje. Toen gebruikte ik een slab. Nu kan ik zelf eten. Vind jij dat ook knap? Eerst had ik geen tanden. Toen had ik kort haar. Nu kan ik alleen kammen en poetsen, echt waar! Eerst hielp mama bij alles. Toen kleedde zij mij aan. Nu hoeft dat niet meer en heb ik dat zelf gedaan. Eerst was Knuffie een baby. Toen hielpen we haar. Nu zijn we groot, en zijn samen snel klaar! Eerst hielp mama bij alles. Toen leerde ze me gauw: Wees trots op jezelf! En kijk, dit ben ik nou! geb (worden) groeien liggen zitten kruipen lopen heten staan doortrekken zorgen (voor) helpen aankleden uitkleden plassen wassen tanden poetsen kammen baby jongen meisje naam woorden mond tand(en) haren hoofd buik rug arm(en) hand(en) been voet(en) ik jij hij zij hem haar voorzichtig zelf alleen samen vies schoon klaar knap eerst praten luier nu huilen kleren broek 13 woorden is voldoende 15 woorden is voldoende rok shirt sokken hemd onderbroek wc 22 woorden is voldoende kolom 1: werkwoorden aantal woorden genoemd kolom 2: zelfstandige naamwoorden aantal woorden genoemd ik kolom 3: begrippen aantal woorden genoemd 30 31

16 spelen en praten veel praten is een must Kinderen spelen veel en graag. Zij leren het makkelijkst en het meest in het spel. Spelen is dan ook hét middel om taal te leren. Zonder taal, geen goede ontwikkeling. Zonder spel ook niet! Om taal te kunnen leren moet aan een aantal voorwaarden voldaan worden. De belangrijkste zijn: het gehoor moet in orde zijn; er moet sprake zijn van een zekere (nog korte) aandachts/spanningsboog; er moet begrip zijn van wat er gezegd wordt. Steeds meer woorden Het kennen en gebruiken van steeds meer woorden betekent een grote verandering in het leven van een kind. Peuters van twee jaar hebben al een woordenschat van circa 200 woorden. Door veel praten wordt die woordenschat dagelijks groter. Spreek tijdens het spelen de woorden goed en rustig uit. Doe dat in de vorm van een antwoord, een vraag, een bevestiging, een compliment of opmerking. Betekenisvol leren Vrij spelen om het zo maar eens te noemen, is niet vrijblijvend. Dat zien we als we het spelen van kinderen observeren. Dan blijkt dat spel een serieuze bezigheid te zijn. Met de vrijheid van het spel wordt vooral bedoeld dat kinderen de vrijheid nemen om overal een eigen betekenis aan te geven en met materialen te doen wat op een bepaald moment het beste uitkomt. Zo kan een knoop de ene keer een knoop zijn die tijdens het spel in de winkel gekocht wordt, maar diezelfde knoop kan ook veranderen in een lieveheersbeestje dat over de grond kruipt. Omdat spel betekenis heeft, kan in het spel sneller en beter verwoord worden wat er gedaan wordt en waarom of hoe iets gedaan wordt. Dit noemen we betekenisvol leren. Bewust praten en spelen Het is goed om veel en heel bewust te praten. Daarbij hoort veel laten zien, veel aanwijzen, benoemen en laten voelen. Daarom, om kinderen te laten groeien in hun ontwikkeling is het een must om tijdens het samen spelen veel te praten en spelenderwijs in de context van het spel, nieuwe woorden en begrippen te gebruiken. eten en 32 33

17 samen iets boterhammen eten peutertafel of gewone tafel en stoel (tafel)kleed theeserviesje (op)eten (op) roeren (in)schenken lusten limonade koffie melk koek(je) suiker schep(je) kop(je) gezellig lekker leeg vol op peutertafel of gewone tafel en stoel (tafel)kleed theeserviesje lege verpakkingen van beleg, van boter (of speelgoedverpakkingen) (speelgoed) boterhammen snijden proeven (in)schenken (op) roeren lusten (op)eten tafel stoel beker bord mes vork stuk(jes) kop(je) schep(je) suiker eet smakelijk honger dorst lekker leeg op Dek voordat je samen aan de slag gaat, de tafel met het serviesje. Het gedekte tafeltje daagt uit om ermee te gaan spelen. Eventueel vraag je om te komen kijken bij de gedekte tafel. Gebruik in dit gesprek alle aangeleerde kernwoorden. Neem meteen een rol in bij het spelen en val niet uit die rol. Bijvoorbeeld: O, is dat even lekker! Ik had net zo n trek in koffie! Drink dan samen een kopje koffie. Maak het tot een echt spel en gebruik in ieder geval de sleutelzinnen hieronder. Zet daarvoor de kernwoordenkaart zo neer, dat je tijdens het spel de woorden in een oogopslag kunt zien. Zo weet je zeker dat je de kernwoorden ook echt in het spel aanbiedt. Spreek de kernwoorden rustig en duidelijk gearticuleerd uit. Kijk daarbij elkaar goed aan. Dek als voorbereiding op het spel de tafel voor de broodmaaltijd. Maak het aantrekkelijk en gezellig. Vraag: Wat denk je dat we gaan doen? Gebruik in dit gesprek alle aangeleerde kernwoorden. Duik daarna meteen weer in je rol. Het is immers een spelactiviteit. Speel dat je samen boterhammen eet. Doe alsof je een boterham in kleine stukjes snijdt. Doe op de stukjes verschillende soorten beleg. Speel dat je allerlei beleg aan het proeven bent. Zet daarvoor de kernwoordenkaart weer zo neer, dat je erop kunt kijken. O, lekker zeg! Koffie! Mmm! Wil je de koffie even voor mij inschenken? Schenk het kopje maar helemaal vol. Drink je ook koffie? Of drink je liever limonade? Ik lust er nog wel een koekje bij. Ik eet eerst mijn koekje op. Daarna ga ik mijn koffie op. Ik doe mijn mond open tegen het randje van het kopje aan en drink. Heb je suiker voor mij? Doe er maar één schepje in. Heb je melk voor mij? Giet de melk maar in de koffie. Ik ga eerst even roeren. Mijn lepeltje draait in het rond. Ik heb alles op. Mijn kopje is helemaal leeg. Er zit niets meer in. Ik vond het erg gezellig. Het is belangrijk om letters ook te verklanken. In dit thema komt aan bod: m (zoals mmm als je iets lekker vindt) Dit verklanken heeft een belangrijke relatie met het latere leren lezen. De tafel is gedekt. Kom je zitten op je stoel? Ik heb echt honger. En ook dorst. Eet smakelijk! Dat betekent, dat ik hoop dat je alles lekker vindt. Wat zal ik op mijn boterham doen? Met mijn mes snijd ik kleine stukjes. Ik smeer op elk stukje iets anders. Zo kan ik alles proeven. Proeven is opeten en zeggen of je het lekker vindt. Ik eet de stukjes op met mijn vork. Hagelslag lust ik wel. Jam vind ik niet lekker. Wat heb je er te bij? Ik schenk het wel in het kopje. Nu nog een schepje suiker. Eerst even roeren, dan drink ik het op. Wil je nog wat? Je beker is helemaal leeg. Nu is mijn bord leeg. Het is van belang om meteen je rol in te nemen. Blijf zelf antwoorden vanuit je rol. Dat is een goede manier om de ander ook in zijn rol te houden. eten en 34 activiteit 1 samen spelen activiteit 2 samen spelen 35