De (zelf)redzame burger

Transcriptie

1 De (zelf)redzame burger Onderzoek naar de samenwerking tussen (zelf)redzame burgers en professionele hulpverleners bij rampen en zware ongevallen. Student: J.T. Lepelaar Afstudeerbegeleider: J. Poldervaart 2 e scriptiebegeleider J.E. van Niel Haagse Hoge School Opleiding Integrale Veiligheidskunde Johanna Westerdijkplein EN Den Haag Opdrachtgever: Brandweer Amsterdam-Amstelland Van Leijenberghlaan GC Amsterdam Collegejaar:

2 De (zelf)redzame burger Onderzoek naar de samenwerking tussen (zelf)redzame burgers en professionele hulpverleners bij rampen en zware ongevallen. Student: J.T. Lepelaar Afstudeerbegeleider: J. Poldervaart 2 e scriptiebegeleider J.E. van Niel Haagse Hoge School Opleiding Integrale Veiligheidskunde Johanna Westerdijkplein EN Den Haag Opdrachtgever: Brandweer Amsterdam-Amstelland Van Leijenberghlaan GC Amsterdam Collegejaar:

3 Zaterdag 10 mei 2008 Hulpdiensten spelen ongeval na in Amsterdam AMSTERDAM - De hulpdiensten hebben zaterdagmiddag bij Koninklijk Theater Carré in Amsterdam een ongeluk nagespeeld. Daarmee wilden ze omstanders laten zien dat zij in zo'n geval van waarde kunnen zijn door te helpen. Zelf wilden de hulpdiensten een beter beeld krijgen van hoe ze gebruik kunnen maken van de hulp van burgers, zei een woordvoerster van de Amsterdamse brandweer. De oefening begon om uur, toen een voorstelling in Carré net was afgelopen en de bezoekers naar buiten liepen. De bestuurder van een auto werd zogenaamd onwel en reed in op voorbijgangers. Daarbij vielen tien 'slachtoffers'. De Theatergangers waren vlak van tevoren op de hoogte gesteld van het experiment. De zegsvrouw liet weten dat het experiment goed verliep. Een Foto: ANP behoorlijk aantal van de omstanders hielp mee, uit zichzelf of na een verzoek daartoe van de 'slachtoffers' of hulpverleners. De reacties op de oefening waren wisselend. Sommige mensen waren geïrriteerd, terwijl anderen het een goed initiatief vonden. Volgens de woordvoerster denken veel mensen dat burgers na ongevallen als een kip zonder kop rondrennen en de hulpverleners alleen maar in de weg lopen. Onderzoek wijst echter uit dat ze juist flink de mouwen uit de handen kunnen steken en dat politie, brandweer en ambulancemedewerkers soms veel aan ze hebben

4 Voorwoord. Deze scriptie is geschreven in het kader van mijn studie Integrale Veiligheidskunde aan de Haagse Hoge School. Hiervoor dient in de laatste periode van mijn studie een onderzoek te worden gedaan binnen het gebied van Integrale veiligheid. De afgelopen twee jaar heb ik de nodige werkervaring opgedaan binnen de gefuseerde Brandweer Delft-Rijswijk op de afdeling rampenbestrijding. Hiervoor ben ik ook naar verschillende bijeenkomsten en symposia geweest. Eén van deze symposia had betrekking op (zelf)redzaamheid en burgerparticipatie. Hier werd gedoeld op burgers die in geval van een ramp of een calamiteit gewonden de helpende hand bieden. Deze (zelf)redzame burgers zijn nog eerder aanwezig op de plek des onheil dan de professionele hulpverlener aangezien deze burgers vaak ooggetuige zijn geweest van een ramp of een calamiteit. Na dit symposium heb ik contact gezocht met de regionale Brandweer Amsterdam-Amstelland om te praten over een eventueel vervolgonderzoek. Zij stonden hier positief tegenover. Deze scriptie is in eerste instantie bestemd voor de Brandweer Amsterdam-Amstelland en Brandweer Delft-Rijswijk, waarvoor ik de nodige werkzaamheden heb mogen verrichten. In de eerste plaats wil ik dan ook mijn directe collega s en in het bijzonder Mirjam Kroes, Daniëlle Keukenmeester en Rob van Woudenberg, Ambtenaren Rampenbestrijding Delft-Rijswijk, bedanken voor hun begeleiding en input van de afgelopen twee jaar. Verder wil ik in het bijzonder nog mijn ouders bedanken die door zowel sociale als financiële steun mij het mogelijk hebben gemaakt te zijn wie ik nu ben. Ook mijn zus, zwager en last but not least mijn vriendin wil ik bedanken voor alle steun van de afgelopen periode. Ten slotte vermeld ik dat deze scriptie niet tot stand heeft kunnen komen zonder de hulp van Brandweer Amsterdam-Amstelland namens deze Barry van t Padje, Projectleider (zelf)redzaamheid, en Ira Helsloot, Hoogleraar Crisisbeheersing en Fysieke Veiligheid aan de Vrije Universiteit Amsterdam. Leiden, juni

5 Inhoudsopgave. 1. Inleiding Motivering Afbakening Probleemomschrijving Probleemstelling Vraagstelling en deelvragen Doelstelling en doelgroep Methodiek Opbouw scriptie Theoretisch kader (Zelf)redzaamheid (Zelf)redzaamheid (zelf)redzaamheid in het buitenland Mythen Tot slot Verhouding overheid versus burger Inleiding Het verleden De overheid versus burger Betrekken van burgers bij rampen en zware ongevallen Handvaten De praktijk Conclusie Hulpdiensten en (zelf)redzaamheid? Inleiding Brandweer Politie GHOR De voorbereiding Conclusie Gevaren (zelf)redzame burgers Inleiding Stress Teveel aan hulp Ongeorganiseerde burgerhulp Botsen met professionele hulp Verkeerde handeling Conclusie Voordelen (zelf)redzame burgers Inleiding Levensreddende handelingen Extra handen Bekendheid met het gebied Bekendheid met de bewoners van het gebied Getuigen Conclusie Voorbereiding op samenwerking Inleiding Individuele hulp Groepshulp Opleiden BHV

6 EHBO Oefeningen Opleiden en leren in de werksituatie voor professionele hulpverleners Conclusie Communicatie (Zelf)redzaamheid Inleiding Risicocommunicatie Risicocommunicatie is maatwerk Overheidscommunicatie Burgerstijlen Communicatie bevordering (zelf)redzaamheid Communicatie voor kinderen Wat te communiceren Conclusie Conclusie Aanbevelingen Bronnen Literatuur Internet Samenvatting..45 Bijlage Bijlage 1 Bijlage 2 Bijlage 3 Bijlage 4 Bijlage 5 Interviews Uitkomsten enquête burgerparticipatie Draaiboek oefenexperiment (zelf)redzaamheid Evaluatie oefenexperiment (zelf)redzaamheid Plan van aanpak scriptie 6

7 1. Inleiding. Op een stormachtige dag in maart fietst een oude man tegen de wind in. De man verliest zijn evenwicht en komt ten val. Direct komen er een aantal omstanders op hem afgelopen en helpen hem overeind. Zij hebben het ongeluk zien gebeuren en bieden direct de helpende hand. Toevallig was één van de getuigen een dokter en kon zodoende eerste hulp bieden. Een tweede ooggetuige belt direct 112 en een derde persoon loodst het overige verkeer langs de gewonde man heen. Wat in het bovenstaande is beschreven is een trend die zich steeds vaker voordoet. De burger treedt op als één van de drie, politie, brandweer of geneeskundige zorg, professionele hulpverleners. Deze vorm van interventie wordt ook wel (zelf)redzaamheid genoemd. In deze scriptie wordt voor (zelf)redzaamheid de volgende definitie gegeven: Alle handelingen die door burgers worden verricht ter voorbereiding op en tijdens rampen en zware ongevallen om zichzelf én anderen te helpen de gevolgen van de ramp of het zware ongeval te beperken Motivering. In het afstudeerjaar van de studie Integrale Veiligheidskunde dient een keuze te worden gemaakt betreffende de afstudeerrichting. Mijn interesses liggen in het kader van veiligheid vooral bij het menselijk handelen. Vakken als psychologie en criminologie spraken mij zeer aan Afbakening. Het onderzoek zal zich beperken op de processen redden en evacueren van slachtoffers. Dit zijn processen waarvoor de brandweer verantwoordelijk is, echter de politie en de GHOR (Geneeskundige Hulpverlening bij Rampen en Zware Ongevallen) spelen hier ook een rol in. Redden: iets of iemand uit een gevaarlijke of lastige situatie helpen. 3 Evacueren: personen om veiligheidsredenen tijdelijk wegvoeren uit hun woonplaats Probleemomschrijving. In het kader van rampenbestrijding en crisisbeheersing is (zelf)redzaamheid een steeds belangrijker onderwerp. In geval van een incident 5 bemoeien burgers zich al snel en bijna altijd eerder dan de professionele hulpverleners met de zorg van gewonde personen. Indien de professionele hulpverleners arriveren, blijven burgers vaak helpen. Echter de samenwerking verloopt niet altijd vlekkeloos vanwege de rol waarin de behulpzame burger door de professionele hulpverleners wordt gezet. Regelmatig worden burgers buitenspel gezet door de professionele hulpverleners. De professionele hulpverleners houden niet altijd rekening met het feit dat er onder die burgers professionals aanwezig kunnen zijn zoals doktoren etc. die van grote waarde kunnen zijn. De 2 Ruitenberg, A.G.W. & Helsloot, I. (2004). (zelf)redzaamheid van burgers bij rampen en zware ongevallen. Alphen aan den Rijn: Kluwer In deze scriptie wordt gesproken over incidenten rampen en zware ongevallen en rampen. Deze begrippen kunnen worden gezien als elkaars vervangers. Het gaat bij allen om ongewenste gebeurtenissen van fysieke aard, waarbij mensen getroffen (kunnen) worden door letsel of overlijden. 7

8 effectiviteit van het proces redden en evacueren kan hoger uitvallen indien (zelf)redzame burgers en professionele hulpverleners beter samenwerken Probleemstelling. Professionele hulpverleners en burgers worden niet voldoende bewust gemaakt van de noodzaak om samen te werken binnen het proces redden en evacueren Vraagstelling en deelvragen. Centrale vraag: Wat zijn de succesfactoren/risicofactoren bij het benutten en versterken van (zelf)redzaamheid binnen het proces evacueren en redden? Deelvragen: 1) Wat is de verhouding tussen de overheid en de burger in het kader van het proces redden en evacueren? 2) Hoe staan de hulpdiensten tegenover (zelf)redzaamheid? 3) Wat zijn de gevaren van (zelf)redzame burgers bij het proces evacueren en redden? 4) Wat zijn de voordelen van (zelf)redzame burgers bij het proces evacueren en redden? 5) Hoe kunnen burgers en professionele hulpverleners het beste worden voorbereid op het gezamenlijk redden en evacueren van slachtoffers? 6) Hoe zou (zelf)redzaamheid moeten worden gecommuniceerd naar de burger? 1.6. Doelstelling en doelgroep. Tot op heden zijn er verschillende onderzoeken geweest naar burgerparticipatie. Echter bij geen van de onderzoeken is duidelijk naar voren gekomen hoe (zelf)redzaamheid het beste kan worden gewaarborgd. Met deze scriptie probeer ik een duidelijk antwoord te geven op de vraag wat de succesfactoren en de risicofactoren zijn van (zelf)redzame burgers. Hierbij wordt ook gekeken naar hoe deze (zelf)redzaamheid het beste kan worden gewaarborgd. De doelgroep van mijn scriptie is zeer divers. In eerste instantie betreft de doelgroep vooral de professionele hulpverleners, Ambtenaren Rampenbestrijding en communicatiemedewerkers. Verder zijn ook burgers gebaat bij deze scriptie. Hierin valt te lezen hoe burgers zich het beste kunnen voorbereiden op een rol als hulpverlener in geval van een ramp of een calamiteit. Deze scriptie is verder bestemd voor de heer Poldervaart, docent, leerkring- en scriptiebegeleider, de heer Van Niel, 2 e scriptiebegeleider, de heer Van t Padje, Brandweer Amsterdam-Amstelland en allen die verder in dit onderwerp geïnteresseerd zijn. Tevens heb ik met deze scriptie tot doel om af te studeren in het kader van mijn opleiding Integrale Veiligheidskunde aan de Haagse Hoge School Methodiek. Voor het onderzoek is gebruik gemaakt van drie middelen. Ten eerste is er gebruik gemaakt van een literatuurstudie. Voor de gebruikte literatuur verwijs ik naar de bronnenlijst uitgewerkt in hoofdstuk 11. Ook is er gebruik gemaakt van interviews met diverse personen die vertegenwoordigd zijn in de diverse organisaties die van doen hebben met (zelf)redzame burgers. Daarnaast is er ook een oefenexperiment georganiseerd om waar te nemen hoe burgers specifiek reageren in geval van een calamiteit. Hiervoor is een ongeval in scène gezet waarbij een auto inrijdt op 8

9 een groep fietsers. Dit heeft plaats gevonden voor Theater Carré. In eerste instantie stonden de burgers hier alleen voor. In de loop van het oefenexperiment kwamen de verschillende hulpdiensten ten tonele en diende er te worden samengewerkt tussen de (zelf)redzame burgers en de professionele hulpdiensten. 6 Gedurende het oefenexperiment is er ook een enquête afgenomen. Totaal hebben 131 persoenen een enquête afgenomen. Gezien de populatie, meer dan 1200 personen, kan deze enquête niet als representatief worden beschouwd. Toch zijn de enquêtes verwerkt en worden de uitkomsten benoemd in deze scriptie ter aanvulling van verschillende onderbouwingen. In deze scriptie wordt meerdere mailen geschreven over het oefenexperiment voor de praktische onderbouwing van de theorie Opbouw scriptie. In hoofdstuk twee wordt de term (zelf)redzaamheid verder beschreven. Om antwoord te kunnen geven op de vraag wat de succesfactoren zijn van (zelf)redzame burgers bij het proces redden en evacueren dienen eerst de zeven deelvragen te worden beantwoord. In hoofdstuk drie is de verhouding tussen de overheid en de burgers beschreven in het kader van de processen redden en evacueren. In hoofdstuk vier wordt beschreven hoe de verschillende hulpdiensten tegenover (zelf)redzame burgers staan. In hoofdstuk vijf wordt aangegeven wat de gevaren zijn van (zelf)redzame burgers bij het proces redden en evacueren. In hoofdstuk zes wordt beschreven wat de voordelen zijn van (zelf)redzame burgers bij het proces redden en evacueren. In hoofdstuk zeven wordt beschreven hoe burgers en professionele hulpverleners het beste kunnen worden voorbereid op het redden en evacueren van slachtoffers in samenwerking met de professionele hulpdiensten. In hoofdstuk acht wordt ingegaan op de manier waarop (zelf)redzaamheid het beste kan worden gecommuniceerd naar de burgers. In hoofdstuk negen wordt de conclusies getrokken en in hoofdstuk tien de aanbevelingen gegeven die dienen aan te geven wat de succesfactoren en de risicofactoren zijn van (zelf)redzame burgers. In hoofdstuk twaalf is een literatuurlijst weergegeven. In bijlage 1 staan de uitgewerkte interviews die met diverse personen zijn afgelegd. In bijlage 2 staat de uitkomst van een enquête die is gehouden onder professionals over burgerparticipatie. In bijlage 3 staat het draaiboek van het oefenexperiment die is georganiseerd in het kader van (zelf)redzame burgers in Amsterdam. In Bijlage 4 staat de evaluatie van het oefenexperiment Zelfredzaamheid en in bijlage 5 staat het plan van aanpak wat ter voorbereiding van deze scriptie is gemaakt. 6 Voor het draaiboek van de oefening zie bijlage 3. 9

10 2. Theoretisch kader (Zelf)redzaamheid (Zelf)redzaamheid. (zelf)redzaamheid wordt vaak op verschillende manieren geïnterpreteerd. Dit komt door de vele onderzoeken die er al zijn geweest en de daarbij behorende interpretaties die worden gegeven aan (zelf)redzaamheid. In dit onderzoek wordt (zelf)redzaamheid beschreven als alle handelingen die door burgers worden verricht ter voorbereiding op en tijdens rampen en zware ongevallen om zichzelf én anderen te helpen de gevolgen van de ramp of het zware ongeval te beperken. Voor (zelf)redzaamheid zijn verschillende definities te vinden. Uit deze verschillende definities komen de volgende gemeenschappelijke elementen naar voren 7 : (vermogens en) handelingen; verantwoordelijkheid; van burgers; in relatie tot de overheid(zorg); ten behoeve van de (sociale of fysieke) veiligheid. (zelf)redzaamheid kan, vanuit het perspectief van de helpende burger (een persoon/bedrijf) omvatten 8 : Het voorkómen dat medeburgers door eigen toedoen in een dreigende situatie terechtkomen: Het zich voorbereiden op het geven van hulp aan medeburgers tijdens een incident zoals het volgen van cursussen EHBO, reanimatie of reddend zwemmen; Het daadwerkelijk helpen van medeburgers tijdens incidenten zoals het bevrijden en begeleiden bij vluchten en evacueren, verrichten van medische handelingen (omstandershulp). Het handelen van burgers kan zowel positieve als negatieve gevolgen hebben voor het verloop van rampen en zware ongevallen. (zelf)redzame burgers kunnen gedurende rampen en zware ongevallen zowel een lust als een last zijn. Het is dus belangrijk dat de (zelf)redzame burgers weten wat zij moeten doen en ook handelen als een professionele hulpverlener. Voorbeelden van negatieve (zelf)redzaamheid is het toelopen op en blijven toekijken bij een brandende vuurwerkopslag (Enschede) of het verzet tegen een georganiseerde evacuatie bij hoog water (Betuwe). Voorbeelden van (zelf)redzaamheid met positieve gevolgen zijn er ook zoals de medische bijstand en vervoer van gewonden na de cafébrand in Volendam of het opvangen van vluchtende toeschouwers bij de vuurwerkramp in Enschede. Bij een incident in Groningen waar een kind bijna was verdronken werd de traumahelikopter ingeschakeld. Deze kon echter niet landen in de buurt van het ongeval, waarna een burger de arts vanaf de helikopter heeft vervoerd naar de plaats van het incident. 9 7 Brand, R. van den. (zelf)redzaamheid en fysieke veiligheid van burgers. Arnhem: Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA). 8 Brand, R. van den. (zelf)redzaamheid en fysieke veiligheid van burgers. Arnhem: Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA). 9 Leukfeldt, E.R., Straten, van der K.W.C., Kruis, M.P., Stol W.Ph., (2007) Ter plaatse: Alledaagse samenwerking tussen de primaire hulpdiensten, Den Haag: Boom Juridische uitgevers. 10

11 2.2. (zelf)redzaamheid in het buitenland. In Nederland is de zorg vanuit de overheid in het kader van rampen en zware ongevallen relatief goed geregeld. Dit komt o.a. door onze geografische kenmerken. Nederland is een klein dichtbevolkt land waar weinig plekken zijn waar je echt het gevoel hebt dat je alleen op de wereld bent. In andere landen zoals Canada en Amerika is dit geheel anders. Hier zijn veel dun bevolkte gebieden waar mensen wonen en waar de ambulance er soms meer dan een dag over kan doen om je te bereiken. In dit soort landen wordt dan ook een beroep gedaan op de (zelf)redzame burger zelf. Dit door middel van bijvoorbeeld het hebben van EHBO koffers in huis en het volgen van EHBO cursus Mythen. Binnen (zelf)redzaamheid wordt vaak gesproken over de drie mythen. Deze mythen zijn ontstaan na de beeldvorming die onder andere door de media zijn gecreëerd. De professionele hulpdiensten stemmen binnen preparatie en repressie hun werkwijze vaak af op deze mythes. De mythes waar vaak over wordt gesproken zijn dat mensen in paniek raken, mensen apathisch zijn en afhankelijk van de professionele georganiseerde hulpdiensten en dat mensen zullen plunderen in geval van een ramp of een zwaar ongeval. 10 Mensen raken in paniek; Uit onderzoek is gebleken dat dit niet het geval is. Mensen zijn wel bang. Er zijn wel voorbeelden uit het verleden waaruit blijk dat mensen in paniek zijn geraakt. Dit is echter onder specifieke omstandigheden waarbij mensen echt moesten vluchten uit een situatie die levensgevaarlijk was voor de betrokkenen. Verder reageren mensen zelfs direct en gaan zij handelen zoals dat hoort. Een vader die na de cafébrand in Volendam op zoek was naar zijn zoon en dochter sprong onmiddellijk in de EHBO-rol. Hij hielp mee bepalen wie van de slachtoffers als eerste mee ging met de ambulances. Dat hij daarmee zijn eigen kinderen vergat heeft hem nog lang achtervolgd. 11 Mensen zijn apathisch en afhankelijk; Een tweede mythe die vaak heerst is dat burgers afhankelijk zijn van de hulp die dient te worden gegeven door de professionele hulpverleners. Afhankelijkheid komt vaker voor dan paniek maar zeker niet in de mate waarin dit wordt verondersteld. In geval van een ramp zijn burgers al zeer snel in staat om zich zelf en anderen in veiligheid te brengen. Uit onderzoek blijkt dat 90% van de bevolking zich zelf in geval van een ramp kan redden. De autoriteiten van New Orleans hadden er in hun planning rekening mee gehouden dat ongeveer 25 % van de bevolking met publieke transportmiddelen zou moeten worden vervoerd. Uiteindelijk bleek niet minder dan 5% gebruik te maken van deze mogelijkheden. Dit betekent dat het grootste deel van de evacués op eigen initiatief het gebied heeft verlaten. Deze constatering geldt ook voor de door de overheid geregelde opvangmogelijkheden. Er werden grootschalige opvangcentra opgezet, maar de meeste mensen vetrokken richting familie en/of kennissen en maakten derhalve geen gebruik van deze opvangmogelijkheden Regionale Brandweer Amsterdam-Amstelland (2006). (zelf)redzaamheid van burgers. Leiden: Drukkerij De Vink BV. 11 Klein, Beernink, M. (2006). Support in Volendam. De kracht van de gemeenschap na een ramp. Houten: Bohn Stafleu van Loghum 12 Leven met water & Instituut Voor Veiligheid en Crisismanagement, (mei 2007), Leidraad Voorlichting bij evacuaties in hoogwatersituaties en bij overstromingen., pag. 16, Den Haag. 11

12 Duidelijk is te lezen dat de burger zichzelf kan redden en met eigen vervoer elders in het land opvang kan regelen. Mensen zullen plunderen: De derde mythe is de mythe van de plunderende burgers. Vooral de media zorgt voor een verkeerd beeld binnen een rampgebied. Uit recente verleden, o.a. Katrina, blijkt de media een verkeerde interpretatie te geven wanneer burgers met spullen onder hun armen lopen. De cijfers laten zien dat na een ramp de criminaliteit een stuk lager kan liggen dan normaal. De misdaad in New York is volgens de jongste cijfers gezakt tot het niveau van begin jaren zestig terwijl veel agenten wegens bezuinigingen minder mogen overwerken, en velen bezig waren met de nasleep van de aanslagen van 11 september. Tot 17 maart werden er 85 moorden gemeld, een daling van 40 procent tegenover dezelfde periode vorig jaar. Het totale aantal geweldsmisdaden zakte met 8 procent vergeleken met vorig jaar 13. De mythe dat mensen plunderen na een ramp gaat niet altijd op. Net als bij de mythes dat mensen afhankelijk zijn of in paniek raken zijn er altijd mensen die gaan plunderen. Ook hier is dit niet in de mate waarop de professionele hulpverlener rekent. Op het punt van plundergedrag is er een onderzoek verricht. Hierbij is onderscheid gemaakt naar zogenaamde consensus crises en dissensus crisis. 14 Concensus crises worden gekenmerkt door altruïstisch 15 gedrag en altruïstische normen en ziet men normaal bij bijvoorbeeld natuurrampen. Conflicten en sociale fragmentatie zien we bij zogenaamde dissensus crises In Kenia zijn honderden doden gevallen bij gewelddadige protesten tegen de herverkiezing van president Kibaki. In o.a. de sloppenwijken van de hoofdstad Nairobi vechten ordetroepen met demonstranten. De reden voor deze rellen zijn de, volgens velen waaronder internationale waarnemers, oneerlijk verlopen verkiezingen. Aangezien de tegenstander van de huidige president Kibaki, Odinga, uit een andere bevolkingsgroep komt leidt dit tot onderlinge rellen 16. Mensen gaan dus vrijwel meteen aan de slag om zichzelf en anderen te redden. Het beeld dat de mythen oproepen blijkt daar niet mee in overeenstemming te zijn Tot slot. Steeds wanneer overheidshulpdiensten reageren op een melding zullen zij te maken hebben met de handelingen van burgers: ofwel doordat dat handelen het incident mede heeft veroorzaakt of niet heeft kunnen voorkomen, ofwel doordat de reactie van burgers op het incident mede bepalend is voor de al dan niet goede afloop Dynes en Quaranteli 1971, Altruisme wordt in de Dikke van Dale omschreven als onbaatzuchting/onzelfzuchtig. Op Wikipedia wordt altruïsme omschreven als een handeling, een gewoonte of een ethische doctrine en is tegenovergesteld van het woord egoïsme. Binnen deze kader kan altruïsme worden gezien als anderen behulpzaam zijn met geen of nauwelijks eigen belang Brand, R. van den. (zelf)redzaamheid en fysieke veiligheid van burgers. Arnhem: Nederlands Instituut voor Brandweer en Rampenbestrijding (NIBRA) 12

13 3. Verhouding overheid versus burgers Inleiding. De overheid is al vanaf het verre verleden afstandelijk geweest als het gaat om rampenbestrijding. Tot het begin van de 20 ste eeuw heeft de overheid een groot beroep gedaan op de burgers als het gaat om rampenbestrijding. De laatste decennia is de overheid bezig om een professionele en slagvaardige hulpverleningsorganisatie op poten te krijgen. De rol van de burger is door de denkwijze van de overheid ook de afgelopen jaren erg verschillend geweest. De burger heeft gedurende de nachtwakerstaat een zeer actieve rol gekregen binnen de hulpverlening. Echter met de komst van de verzorgingsstaat is deze rol van de burger minder geworden en heeft de overheid de rol op zich genomen Het verleden. In het verleden heeft de overheid al vaker een beroep gedaan op de burgers. Tot de jaren twintig van de 20 ste eeuw was (zelf)redzaamheid een logisch begrip. De organisatie van de rampenbestrijding zoals wij die tegenwoordig kennen was in het verleden geheel anders. De overheid had een nachtwakerstaak waarbij de burgers weinig konden verwachten van de overheid. Zo waren de brandweermannen van toen gewone burgers met een baan als bakker of schoenmaker en die, als er brand uitbrak, hun burgerplicht vervulden. 18 Met de komst van de verzorgingsstaat verandert dit langzaam en legt de overheid zichzelf verplichtingen op om voor de burgers te zorgen. Echter nog steeds blijven er veel taken bij de burger liggen. Een duidelijk voorbeeld hiervan is de Bescherming Bevolking (B.B.) die in 1952 werd opgericht. De Bescherming Bevolking bestond uit burgers die als taak hadden hun eigen bevolking te beschermen tegen bombardementen uit het communistische oosten. Ook in rampsituaties konden zij de helpende hand bieden aan de burgers. De dagelijkse organisatie werd uitgevoerd door circa 1200 personen die werkzaam waren binnen de verschillende overheidsinstellingen. Het gros bestond op het hoogtepunt uit vrijwilligers die in geval van een noodsituatie het uitvoerende werk moesten verrichten. 19 Uiteindelijk is de Bescherming Bevolking opgeheven in Burgers maakten zich steeds minder zorgen om de oorlogsdreiging. Tevens was de politiek er ook niet van overtuigd dat civiele verdediging de toegevoegde waarde kan brengen waarvoor zij als doel werden opgericht. Met het verdwijnen van de Bescherming Bevolking valt ook de aandacht weg voor de (zelf)redzaamheid. Dit had geen aandacht meer van de politiek. Er werd echter meer door de overheid zelf gedaan, onder meer door het invoeren van het verplichte rampenplan en het aanstellen van de brandweer als operationeel leider. Burgers kregen een passieve rol. De burgers konden volgens de overheid rustig gaan slapen. De overheid waakt. Er ontstaat echter een kanteling na een aantal incidenten. Onder andere de wateroverlast in 1993 zorgt ervoor dat de burger minder vertrouwen heeft in de overheid. Ook de vuurwerkramp in Enschede, de cafébrand in Volendam en de Schipholbrand zorgden ervoor dat burgers steeds (zelf)redzamer zijn geworden

14 Ook de overheid ging steeds meer inzien dat zij niet alleen voor de veiligheid van haar burgers kon zorgen. 20 Verantwoordelijkheden kwamen steeds meer bij burgers en organisaties zelf te liggen De overheid versus burger. Tegenwoordig kijkt de overheid op een heel andere manier naar de burger dan in het verleden. Was in het verleden de burger zelf nog medeverantwoordelijk voor het voorkomen en bestrijden van incidenten. Tegenwoordig heeft de overheid zichzelf de verantwoordelijkheid opgelegd om te zorgen voor een veilige leefomgeving. Echter hierbij blijft de burger een groot belang houden op het gebied van preventie en preparatie. Burgers willen graag het vertrouwen hebben in de overheid en dat dezelfde burgers s nachts rustig kunnen slapen. In het recente verleden is echter gebleken dat de overheid deze verwachtingen niet waar kon maken. Zo waren de vergunningen van café Het Hemeltje niet in orde en ook in Enschede bleek de overheid grove fouten te hebben gemaakt bij de handhaving van de situatie waarvoor een gebruiksvergunning was afgegeven. Uit meerdere incidenten blijkt dat de rampenbestrijding niet in orde is: Ten tijde van de Schipholbrand stonden de hulpdiensten voor de verkeerde ingang, waarna er een file ontstond. Alle voertuigen moesten één voor één achteruit rijden en omrijden naar de juiste ingang. Intussen waren er vier minuten verstreken voordat de voertuigen bij het juiste hek arriveerden. 21 De overheid erkent ook openbaar dat zij haar beperkingen heeft in het bestrijden van rampen en zware ongevallen. Hiermee nodigt de overheid de burger dan ook tot een bepaald niveau uit ter assistentie bij ongevallen en rampen. In hoever deze assistentie gaat zal per situatie en per actor verschillen. Anno maart 2007 blijkt echter de rampenbestrijding nog niet op het gewenste niveau te zijn. Zeven jaar na de vuurwerkramp in Enschede zijn, politie, brandweer en ambulancedienst nog onvoldoende voorbereid op grote rampen. Ze hebben te weinig materiaal en personeel. Bovendien ontbreekt het aan coördinatie bij de hulpdiensten. Dat blijkt uit de Bestuurlijke Rapportages Rampenbestrijding die binnenkort naar de Tweede Kamer worden gestuurd. De meeste zogeheten veiligheidsregio s zijn alleen voorbereid op een groot verkeersongeluk, maar niet op enorme rampen zoals een neerstortend vliegtuig of een dijkdoorbraak. 22 De overheid probeert op dit moment de rampenbestrijding op een hoger niveau te brengen onder andere door middel van grote rampenoefeningen zoals Bonfire en Voyager. In 2008 heeft de overheid het onderwerp grootschalig wateroverlast als centraal thema op de agenda staan. Hiervoor wordt op regionaal en landelijk niveau plannen geschreven en in november zal er een grote oefening worden gehouden Betrekken van burgers bij rampen en zware ongevallen. In het Integrale Veiligheidsrapportage 2002 worden burgers op een duidelijke manier betrokken bij het integrale veiligheidsbeleid, net als publieke en private organisaties. In dit rapport stelt de overheid dat zij meer beroep wil doen op burgers en particuliere en private organisaties waarbij de overheid zelf niet haar eigen verantwoordelijkheden uit de weg wil gaan. 20 Lezing van Premier Balkenende voor de Bilderbergconferentie van Stichting NCW, 22 januari Onderzoeksraad voor de veiligheid. Eindrapport Brand cellencomplex Schiphol Oost. 2006, Den Haag

15 Deze manier van denken van de overheid is nader toegelicht in de Nota Bewust Veiliger uit 2002 van de Directie Brandweer en Rampenbestrijding. Hierin wordt specifiek gesproken over het veiligheidsbewustzijn van burgers bij rampen en zware ongevallen. Er dient een gedragsverandering te komen van de burgers in het kader van de veiligheid. Burgers zullen overtuigd moeten worden van het feit dat elke burger apart zijn steentje dient bij te dragen aan een veiligere leefomgeving. Hoe zou de overheid ooit de pretentie kunnen waarmaken dat ze in staat is elk café veilig te maken? Dat is een illusie. Misschien hebben we die illusie wel te veel gewekt, waardoor we de verantwoordelijkheid van mensen hebben afgenomen. 24 Door de toegenomen kans op terroristische dreigingen is er in een toenemende mate controle van de overheid waarbij de burger soms teveel wordt buitengesloten. Burgers voelen zich hierbij beperkt in hun vrijheid. Burgers hebben er geen behoefte aan dat de overheid over de schouder mee staat te kijken en het doen en laten van de burger in de gaten houdt en eventueel aan banden legt. Tevens gaat door de centralisatie van veiligheidstaken, lees veiligheidsregio, geen stimulans uit voor de burgers om eigen verantwoordelijkheid te nemen of zelf initiatieven te ontplooien. 25 Burgers willen graag het vertrouwen hebben in de oplossingen die de overheid aanbiedt, echter elke keer wordt hetzelfde beleid uitgevonden. Meer blauw op straat of meer controle waarbij de cirkel weer rond is. Burgers willen steeds betere veiligheidsmaatregelen. De overheid en haar partners binnen de veiligheid slagen er niet in hier aan te voldoen en remt soms zelfs initiatieven van de burger af.. Op het symposium (zelf)redzaamheid in november 2007 sprak een agent die dicht bij een opvangtehuis voor dak- en thuislozen woont. Na meerdere incidenten besloten de burgers om een burgerwacht op te richten. Deze burgerwacht had voornamelijk een preventief doel maar ook deels een repressief doel. Het doel was eventuele incidenten op tijd te ontdekken en de daders van deze incidenten over te dragen aan de politie. Dit initiatief werd niet goed opgevangen door de plaatselijke politie. Zij wilden dit initiatief niet steunen Handvaten. Op dit moment worden er veel initiatieven genomen op het gebied van (zelf)redzaamheid. Echter concrete acties om burgers te stimuleren zijn niet te vinden. Burgers zijn vaak op zichzelf aangewezen als het gaat om (zelf)redzaamheid. De overheid geeft wel enige handvaten voor de (zelf)redzame burger. Voorbeelden hiervan zijn De Denk Vooruit campagnes waarin burgers wordt geadviseerd de nodige maatregelen te nemen ter voorbereiding van een ramp. Dit is dan vooral de preparatieve kant waarop gespeeld wordt binnen (zelf)redzaamheid. Op 8 april 2008 was Minister Guusje ter Horst van Binnenlandse Zaken bij het TV programma De Wereld Draait Door. Hierin vertelde zij dat alle ambtenaren van haar departement met kerst een overlevingspakket zouden krijgen en burgers ook in huis dienen te hebben. De minister sprak als volgt: Wat merk je in Nederland, dat mensen de neiging hebben om, als er een ramp gebeurt, om dan naar de overheid te kijken. Dit hebben we zelf in de hand gewerkt. Belangrijk is dat iedereen weet wat de overheid kan doen als er een ramp is, wat organisaties kunnen doen maar ook wat mensen zelf kunnen doen VVD-fractievoorzitter Hans Dijkstal, de Volkskrant, 19 januari Rosenthal, U. Prof. Dr. en Staal, B. Mr. & Storm, K.J., Drs., (2002), Als je leven je lief is. Max Geldens Stichting. 26 Peter van Os presentatie Participerende burgers, Symposium (zelf)redzaamheid, november VARA, De wereld draait door, 8 april

16 Op het gebied van repressie vindt er weinig communicatie plaats. De communicatie vanuit de overheid in de repressieve fase ligt o.a. bij sociale veiligheid, zoals de geweldcampagnes waar burgers worden geadviseerd om 112 te bellen en samen met andere omstanders in te grijpen. Op het gebied van rampen en zware ongevallen wordt weinig tot niets gecommuniceerd naar de burger. Een uitzondering hierop is in Amsterdam. Hier wordt door de brandweer op grote schaal gecommuniceerd over (zelf)redzaamheid. Men probeert hulpverleners en burgers te wijzen op de mogelijkheden van elkaar. Dit doen zij onder andere door het voorlichten van burgers en het houden van gezamenlijke oefeningen. Middels de media communiceren is een zeer goede handeling om burgers op de hoogte te houden van (zelf)redzaamheid. Oefenexperiment: De Brandweer Amsterdam-Amstelland heeft een oefenexperiment gehouden in het kader van (zelf)redzaamheid. Dit oefenexperiment is gehouden voor Theater Carré waarbij een automobilist onwel werd en op een groep fietsers inreed. Het gevolg was dat er 10 gewonden waren. Burgers die uit Theater Carré kwamen werd gevraagd om te helpen. Er werd gekeken naar de verschillende handelingen die de burgers alleen en gezamenlijk met de professionele hulpverleners kan uitvoeren 28. Hiervoor werd ook de media ingeschakeld om de burger bewust te maken van zijn of haar rol ten tijde van een incident of een ramp De praktijk. Hoewel de overheid de burger ruimte wil geven om te helpen blijkt dit in de praktijk niet te gebeuren. In de voorbereiding op rampen en zware ongevallen maken de verschillende disciplines binnen de hulpdiensten, Brandweer, GHOR en politie samen met overheidsorganisaties rampenplannen en rampenbestrijdingsplannen. In deze plannen staan de verschillende processen beschreven van de verschillende actoren. Op enkele organisaties na die een rol kunnen spelen binnen de rampenbestrijding, zoals het rode kruis, wordt er niets geschreven over de (zelf)redzame burgers. Binnen de planvorming worden de burgers nog te vaak in een slachtofferrol geplaatst en niet in de hulpverlenende rol. 29 Hierbij komt ook steeds de angst weer naar voren dat de burgers niet te sturen zijn en dat zij zich zullen gedragen zoals beschreven is binnen de drie mythes. Burgers zullen in paniek raken, zij zullen plunderen en burgers zullen afhankelijk zijn. Ook in de praktijk worden burgers nog regelmatig weggestuurd. Hulpverleners doen het liever zelf en zien niet altijd in welke waarde burgers kunnen hebben. Er wordt regelmatig geoefend waarbij ook de mogelijkheid bestaat om burgers te betrekken. Uit interviews blijkt dat slechts een enkele hulpverlener in de gaten heeft dat de hulp van burgers een meerwaarde heeft. De rest van de hulpverleners doet deze klus liever tezamen met collega s. Oefenexperiment: Ook tijdens het oefenexperiment bleken de hulpverleners niet altijd gebruik te maken van de (zelf)redzame burgers. Vooral de politie gaf aan dat zij de voorkeur hebben om de capaciteiten van andere hulpdiensten te gebruiken dan die van de (zelf)redzame burger. Ook vanuit de burger wordt niet altijd het gewenste verdrag getoond. Burgers bereiden zich voor op die dingen waarvan zij denken dat dit relevant zal zijn. Iemand die langs een rivier of vlak aan zee woont zal overstromingen een groter risico vinden dan iemand die in het midden van het land woont. 28 Voor de gehele uitwerking van de oefening zie bijlage Onderzoek van Clemon Tonnaer, van het Nederlands Instituut Fysieke Veiligheid, naar de ervaring van professionals met burgerparticipatie 16

17 Dit wordt ook wel de risicoperceptie genoemd. Echter veel burgers hebben over het algemeen al een laag risicoperceptie en zijn moeilijk over te halen om zich te voorbereiden. Burgers bereiden zich eerder voor op incidenten die al eens zijn geweest en bereiden zich nauwelijks voor op rampen met een kleine kans maar wel met een groot effect. (Onderzoek door Ruitenberg) 3.7. Conclusie. Vanuit Den Haag (de overheid) wordt ingestoken op meer hulp van burgers bij rampen en zware ongevallen. Echter binnen de planvorming wordt (zelf)redzaamheid van burgers niet meegenomen en gedurende een ramp komt het nog regelmatig voor dat de burger zo snel mogelijk van de plek verwijderd wordt aangezien er snel gedacht wordt dat de (zelf)redzame burger geen toegevoegde waarde zou hebben. De overheid heeft nog vaak de angst dat de burger in paniek raakt, gaat plunderen, hopeloos en afhankelijk wordt. Hierdoor neemt de overheid zelf de rol van hulpverlener op zich en laat de burger als slachtoffer meespelen. Er wordt hier duidelijk in hokjes gedacht, terwijl de overheid weldegelijk bewust is van het feit dat zij niet alleen voor veiligheid kan zorgen. Anderzijds probeert de overheid wel de burger te bewegen zich voor te bereiden op een ramp waardoor de burger meerdere handvaten heeft om zelfstandig te kunnen handelen. Tot nu toe neemt de burger weinig initiatief. Dit heeft vooral te maken met het jarenlange standpunt van de overheid dat de burger rustig kan slapen en dat de overheid over de veiligheid van haar burgers waakt. Ook de risicoperceptie bij de burger is zo laag dat de burger zelf niet de noodzaak ziet om zich voor te bereiden op grote ongevallen en rampen. 17

18 4. Hulpdiensten en (zelf)redzaamheid Inleiding. Er kan door de beleidsmakers nog zoveel geschreven worden over (zelf)redzame burgers, de uiteindelijke actoren die er ook daadwerkelijk mee te maken krijgen zijn de professionele hulpdiensten. Zij moeten, al dan niet samen met de (zelf)redzame burgers, een ongewenste situatie zo spoedig mogelijk herstellen naar een gewenste situatie. Ten tijde van deze werkzaamheden kunnen de professionele hulpverleners onder zware druk komen te staan. Zij moeten soms in secondes een beslissing nemen waar levens mee kunnen worden gered of verloren. Voor deze deelvraag zijn verschillende personen vanuit de verschillende hulpdiensten geïnterviewd met als doel het standpunt van de verschillende disciplines te vinden. De uitgewerkte interviews zijn in bijlage 1 bijgevoegd Brandweer. Uit een gehouden interview en literatuurstudie blijkt dat voor de brandweer (zelf)redzame personen een uitkomst kunnen zijn. Dit hangt echter af van het gedrag van deze personen. Als de brandweer arriveert, kan zij een schat aan informatie krijgen van de burger. Deze informatie kan de brandweer verder helpen bij het bestrijden van een incident. Voorbeelden zijn het aangeven van het aantal personen die nog in een brandend huis zijn, of het aantal personen die zich in een auto bevindt welke te water is geraakt. Vooral bij rampen en zware ongevallen is de brandweer blij met de (zelf)redzame burgers. Op dat moment heeft de brandweer niet genoeg manschappen en personeel om het incident aan te kunnen. Burgers kunnen op zo een moment van onschatbare waarde zijn. Bij de kleinere incidenten heeft de brandweer minder vaak de hulp nodig van (zelf)redzame burgers. Als de brandweer wordt ingeschakeld komen zij met een autospuit waarin zich al 6 personen bevinden. Er is dan voldoende personeel om het incident aan te kunnen. Op Texel wordt bij bosbrandbestrijding gebruik gemaakt van burgers. De professionele hulpverleners pakken het centrum van de brandhaard aan en burgers blussen de flanken van de brand. 30 Het is afhankelijk van de situatie en de (zelf)redzame burger als persoon of de brandweer tevreden is of niet. Burgers kunnen er soms voor zorgen dat de brandweer extra handen vrij heeft voor de specialistische dienstverlening. Een goede taak voor de burger is bijvoorbeeld het aanspreken van gewonden. Als er geen burger aanwezig is moet een van de brandweermensen deze taak volbrengen. Als er nu een burger is die deze taak kan overnemen kan de brandweerman zich bezig gaan houden met andere taken die de burger niet kan uitvoeren. Een actie van (zelf)redzame burgers waar de brandweer niet blij mee is, zijn burgers die een brandend huis betreden om iemand te redden. In geval van een brandend huis raadt de brandweer te allen tijde af om het huis in te gaan. In het verleden zijn er mensen overleden die een brandend huis binnen zijn gegaan om iemand te redden maar er zelf niet meer uitkwamen. De rook is dik en verstikkend. Men raakt al snel gedesoriënteerd waardoor een (zelf)redzame burger de uitgang niet meer kan vinden en stikt, zelfs als dit zijn of haar eigen huis is. 30 Dhr. Jongeneel Commandant Brandweer Texel, presentatie Texel eiland van (zelf)redzaamheid, Symposium (zelf)redzaamheid, november

19 Een (zelf)redzame burger moet voor de goede samenwerking aan een aantal eisen voldoen. Zo moet hij of zij stressbestendig zijn en dient hij of zij te kunnen schakelen in verschillende situaties. Voordat de brandweer arriveert, hebben de (zelf)redzame burgers alle vrijheid om te handelen. Op het moment dat de brandweer arriveert, moet hij of zij inschikken en luisteren naar het bevoegde gezag. In het verleden zijn hier conflicten over geweest met burgers die zelfstandig en niet onder het gezag van de professionele hulpverlener wilden werken Politie. Ook de politie is zeer positief over (zelf)redzame burgers (interview Hans de Graaff, politie Haaglanden). Echter voor de politie is de (zelf)redzame burger vooral op het gebied van sociale veiligheid erg handig. Een voorbeeld van (zelf)redzame burgers, wat de politie toejuicht, zijn de burgerwachten die in sommige wijken in Nederland worden opgericht. Hierbij worden burgers ingezet bij het surveilleren in hun wijk. Hierbij kan worden gedacht aan het in de gaten houden van de wijk in het kader van criminaliteit. Maar ook overlast van de jeugd uit de buurt is een voorbeeld hiervan. Ook kunnen (zelf)redzame burgers worden gebruikt voor burenruzies. Zo heeft de politie zijn handen vrij voor andere specialistische zaken waar de politie voor nodig is. De politie kijkt echter anders tegen burgers aan bij het proces redden en evacueren. Burgers dienen in eerste instantie op hun eigen veiligheid te letten. Hier wil het nog wel aan schorten bij burgers. Tevens zijn er veel specialistische taken die de politie liever zelf doet zoals het afzetten van wegen. Mocht de politie zien dat zij met specialisten te maken hebben laten zij deze mensen, zoals artsen hun werk doen. Ook als (zelf)redzame burgers op zich een waardevolle inbreng hebben laten zij deze burger doorgaan met de werkzaamheden. De politie kan bij de uitoefening van haar taak de hulp inroepen van de burger, voor zover dat in alle redelijkheid verwacht mag worden. Verzoeken tot vervoer van patiënten behoren op dat moment tot de mogelijkheden. Deze bevoegdheden staan vermeld in de toelichting van de politiewet. Oefenexperiment: Gedurende het oefenexperiment (zelf)redzaamheid voor Theater Carré maakte de politie weinig gebruik van burgers voor wat betreft de processen van de politie. Het noteren van NAW gegevens deed de politie zelf. Ook het afzetten van het gebied deed de politie zelf door middel van het plaatsen van de dienstfietsen op de weg. Tijdens de evaluatie gaf de politie ook aan dat zij het vaak ook zonder de burgers af kan en graag gebruik maakt van elkaars capaciteiten (professionele hulpverleners). Mocht men het niet aankunnen dan wordt alsnog gebruik gemaakt van de capaciteiten van de burger. Ook voor de politie is de (zelf)redzame burger niet altijd een uitkomst. Dat is vooral het geval als een burger voor eigen rechter gaat spelen. Dit gebeurt regelmatig als een burger bijvoorbeeld een winkeldief aanhoudt. De emoties kunnen dan zo hoog oplopen dat de (zelf)redzame burger te zelfredzaam wordt en zelf de straf bepaald door middel van mishandeling. Een ander verhaal wordt het echter zodra er een misdrijf is gepleegd. Op de plaats delict is het van belang dat de sporen, zoals voetsporen of kogelhulzen, worden veiliggesteld. Op dat moment worden alle burgers achter het lint gezet, tenzij er nog levensreddende handelingen door burgers worden uitgevoerd. 19

20 Voor de politie is tijdens ongevallen en rampen vooral de hulp aan slachtoffers de belangrijkste en meest relevante werkzaamheid die (zelf)redzame burgers kunnen uitvoeren. Voor wat betreft de politietaken zijn er weinig acties die burgers kunnen overnemen. Dit houdt de politie liever in eigen hand GHOR. Voor de GHOR is het standpunt van (zelf)redzame burgers zeer eenvoudig. In een interview met de heer Van Putten en de heer Scheffer geven zij aan dat zij open staan voor alle hulp die burgers geven aan de slachtoffers zowel direct als indirect aan de ambulancebroeders. Vooral bij reanimatie is elke burger welkom. Hiervoor hoeft de (zelf)redzame burger niet een achtergrond te hebben in de reanimatie aangezien bij een reanimatie de burger alleen maar positieve handelingen kan verrichten. Het slachtoffer is al klinisch dood en theoretisch dan ook op het nulpunt. Een slachtoffer zal er theoretisch gezien enkel op vooruit gaan. Wel zal de kwaliteit en dus ook de overlevingskansen stijgen wanneer iemand een cursus reanimeren heeft gevolgd. Binnen de geneeskundige tak merken ze vaak dat de burger erg enthousiast reageert bij een ongeval of een ramp en het slachtoffer graag wil helpen. Dit kan soms echter verkeerd uitpakken. Het is dus belangrijk dat de burger zijn plaats kent en vooral de rust bewaart. Zoals in paragraaf 4.3 is aangegeven lijkt het dat emoties regelmatig de boventoon voeren. Wat ook vanuit de GHOR wordt aangegeven is dat de burger tegenwoordig erg mondig is en geregeld tegen het advies of commando van de professionele hulpdiensten ingaat. Dit kan erg gevaarlijk zijn voor zowel het slachtoffer als de professionele hulpverleners. Oefenexperiment: Gedurende het oefenexperiment (zelf)redzaamheid reageerden de burgers zeer verschillend. Sommige burgers kwamen direct helpen terwijl andere burgers juist moesten worden overgehaald. Dit kwam ook mede doordat deze burgers van te voren wisten dat er een oefenexperiment plaats vond. De burgers die reageerden boden allemaal in eerste instantie eerste hulp aan. Dit varieerde van reanimeren tot het blussen van een brand. Ook werden slachtoffers door middel van jassen beschermd tegen de zon. Burgers hielpen vooral op het gebied van gezondheidszorg. Zaken als de weg afzetten en om getuigen vragen werd niet door de (zelf)redzame burgers opgepakt De voorbereiding. Bij het interviewen van de diverse actoren is er gesproken over (zelf)redzaamheid bij zowel grote rampen als kleinere incidenten. (Zelf)redzaamheid komt bijna altijd spontaan opzetten en zal zelden van tevoren worden georganiseerd. Alle gemeenten in Nederland zijn verplicht om zich voor te bereiden volgens de Wet Rampen en Zware ongevallen (WRZO). Artikel 3 lid 1 van de WRZO zegt: Het college van burgemeester en wethouders stelt ten minste één maal per vier jaren een rampenplan vast, waarin risico s worden geïnventariseerd, de organisatie, de verantwoordelijkheden, de taken en de bevoegdheden in het kader van de rampenbestrijding worden beschreven en het beleid ten aanzien van het vaststellen van rampenbestrijdingsplannen wordt vastgelegd. 31 De gemeente is verantwoordelijk voor dit rampenplan waarin ook de politie, brandweer en GHOR zijn procesplannen invoegt. 31 Wet Rampen en Zware ongevallen, artikel 3 lid 1. (wet geldend op 3 mei 2008), wet van 30 januari