Regio in Beeld 2016 Achterhoek

Transcriptie

1 Regio in Beeld 2016 Achterhoek

2 Inhoudsopgave Inleiding 2 1. Werkgelegenheid groeit licht Meer banen voor werknemers en zelfstandigen Structurele veranderingen worden zichtbaarder Veel ouderen in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd 5 2. Groei vacatures zet door Meeste vacatures in detailhandel, sterkste groei in bouw, ICT en horeca Vacatures voor laagopgeleiden vooral in detailhandel en industrie Technische beroepen en bouwberoepen meest gevraagd via UWV Relatief meeste baanopeningen tot 2020 voor transport & logistiek personeel Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden Opleidingsniveau en werkervaring blijven belangrijk bij werving en selectie Onbenut arbeidsaanbod verandert van samenstelling Gelijk aantal mensen beschikbaar voor arbeidsmarkt Daling instroom in de WW Instroom ouderen in WW blijft hoog Instroom in WW vooral technisch, administratief en logistiek personeel Aantal bijstandsuitkeringen toegenomen, minder doorstroom van WW naar bijstand Meer Wajongers bij reguliere werkgevers Toename aantal uitkeringen WIA, afname aantal WAO-uitkeringen Meer kansen en specifieke krapte Discrepanties op een aantrekkende arbeidsmarkt Minder ruime arbeidsmarkt in de Achterhoek Specifieke krapteberoepen in techniek Op termijn knelpunten voor werkgevers Kansen voor werkzoekenden Alternatieve overstapberoepen Scholing vergroot kansen Kansen buiten de Achterhoek Uitdagingen voor de arbeidsmarkt Inspelen op een veranderende arbeidsmarkt Scholing, omscholing en bijscholing Andere mogelijkheden om kansen te vergroten Sectorplan Achterhoek Nieuw Werk Regionale samenwerking optimaliseren Het Werkgeversservicepunt Achterhoek Unieke Achterhoekers aan het werk 30 Literatuur 31 Begrippen en afkortingen 32 Colofon 34 Regio in Beeld 2016 Achterhoek 1

3 Inleiding Voor u ligt de nieuwe Regio in Beeld 2016 voor de Achterhoek. Onze arbeidsmarktregio wordt met teksten, analyses en grafieken in beeld gebracht. Deze informatie en dit beeld dragen bij aan het gericht benutten van voorliggende kansen en gericht aanpakken van dreigende risico s. Daarnaast nodigen wij een ieder uit om in real life de regio Achterhoek te komen aanschouwen, ook dan hebben wij het over de Regio in beeld. En komen de kansen en risico s nog beter in beeld, waarbij ook opgemerkt zal worden dat de Achterhoeker trots is op zijn/haar regio! De arbeidsmarkt in Nederland herstelt gestaag. Ook de arbeidsmarkt van de Achterhoek toont tekenen van herstel, maar minder sterk dan landelijk. Er komen meer banen bij in bijvoorbeeld de bouw, de groothandel en in de uitzendbranche. Het aantal vacatures neemt toe en er worden minder nieuwe WWuitkeringen verstrekt. De arbeidsmarkt verandert echter snel. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering en automatisering. Er ontstaan nieuwe functies door innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Arbeid wordt steeds flexibeler georganiseerd. Dit alles stelt andere en vooral hogere eisen aan medewerkers. Deze veranderende arbeidsmarkt gaat gepaard met discrepanties. Niet iedereen profiteert evenredig mee van het herstel. Aan de ene kant ervaren werkgevers in toenemende mate problemen met het aantrekken van het juiste personeel, de zogeheten mismatch als gevolg van verschillen tussen vraag en aanbod. Dit geldt vooral in de techniek, ICT en in specifieke niches. Ook in de Achterhoek zijn er teveel moeilijk vervulbare vacatures. Aan de andere kant zijn er grote groepen mensen die moeilijk werk kunnen vinden. Niet alle werkzoekenden beschikken over een opleidingsrichting en niveau dat optimaal aansluit bij de eisen van de huidige arbeidsmarkt. Langdurig werklozen, ouderen, werkzoekenden uit krimpsectoren en mensen met een arbeidsbeperking missen bovengemiddeld de aansluiting op de arbeidsmarkt. Met de komst van de Participatiewet (2015) is UWV samen met gemeenten en sociale partners, naast het uitvoering geven aan de Participatiewet, mede verantwoordelijk geworden voor de vormgeving en operationalisering van de regionale Werkbedrijven. Een belangrijke opdracht voor het regionaal Werkbedrijf is het realiseren van het toegewezen aantal banenafspraken. Onlangs mochten wij de eerste trendrapportage 2016 ontvangen. Hieruit blijkt dat we op koers liggen in het realiseren van deze taakstelling. De realisatie wordt mede tot stand gebracht door een actief regionaal Werkgeversservicepunt. Middels een samenwerkingsconvenant hebben alle partijen zich geconformeerd aan het bundelen van elkaars expertise in dit regionaal Werkgeversservicepunt. Maar met het uitspreken en opschrijven van mooie intenties en ambities alleen kom je er natuurlijk niet. Om mensen aan het werk te helpen moet je ook weten welke behoeften en mogelijkheden ondernemers hebben. Het sectorplan Achterhoek Nieuw Werk biedt de werkgever die moeilijk nieuw personeel kan vinden financiële middelen voor het aannemen, opleiden en begeleiden van de nieuwe collega. Een ander maatwerktraject met de werkgever is om taken en rollen uit bestaande functies samen te voegen tot een passende functie voor een werkzoekende. Deze Regio in Beeld geeft een doorkijk van de arbeidsmarktontwikkelingen in de Achterhoek in 2016 en De eerste twee hoofdstukken beschrijven de vraag van regionale werkgevers: banen en vacatures. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de aanbodzijde op de arbeidsmarkt, en dan vooral het onbenut arbeidsaanbod. In hoofdstuk 4 worden vraag en aanbod met elkaar vergeleken, om zo te bepalen waar kansen en knelpunten liggen. Afsluitend belicht hoofdstuk 5 wat samenwerkende regionale partijen (kunnen) doen om kansen te benutten en knelpunten te verkleinen. Wij zijn er van overtuigd dat we met de kansen die er zijn, en in samenwerking met de diverse partijen, de Achterhoek nog meer als arbeidsmarktregio in beeld zetten. Edwin van der Vliet Regiomanager UWV WERKbedrijf Achterhoek Frans Langeveld Wethouder Gemeente Doetinchem Regio in Beeld 2016 Achterhoek 2

4 ontwikkeling banen van werknemers 1. Werkgelegenheid groeit licht 1.1. Meer banen voor werknemers en zelfstandigen Het economisch herstel zet in 2016 en 2017 door. De aantrekkende woningmarkt, hogere investeringen door bedrijven in onder andere ICT en toenemende consumptieve bestedingen dragen bij aan de economische groei. Dat leidt ook tot meer werkgelegenheid, maar niet in alle sectoren. In de Achterhoek neemt het aantal banen van werknemers in twee jaar tijd licht toe tot eind Die groei is minder sterk dan landelijk. Doordat de bouw oververtegenwoordigd is in de economische structuur van de Achterhoek profiteert de werkgelegenheid in de Achterhoek extra van de groei in deze sector. Omgekeerd profiteert de regio minder van de sterke groei in de zakelijke diensten, doordat deze sectoren hier ondervertegenwoordigd zijn. Ook de structurele banenkrimp in de industrie werkt in de Achterhoek sterker door dan gemiddeld in Nederland. Afbeelding 1.1. Achterhoek, 2017 Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling 4% Groei Overige zakelijke diensten 3% 2% 1% 0% -1% ICT Spec. zakelijke diensten Openbaar bestuur Vervoer en opslag Groothandel Horeca Bouwnijverheid Detailhandel Zorg en welzijn -2% Onderwijs Overige diensten Landbouw Industrie -3% Krimp Financiële diensten -4% ondervertegenwoordigd oververtegenwoordigd t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Bron: UWV Afbeelding 1.1 geeft drie dingen weer voor De omvang en verdeling van banen van werknemers eind 2017; hoe meer banen, hoe groter de bol. De verwachte procentuele groei of krimp in 2017 ten opzichte van 2016; boven de horizontale as is sprake van groei, eronder van krimp. Het relatieve belang van een sector voor de regio in Dit is hier het regionale aandeel van een sector in het aantal banen van werknemers, in verhouding tot het landelijke aandeel van die sector in het aantal banen van werknemers. Links van de verticale as is het regionale aandeel kleiner dan het landelijke aandeel, rechts groter. In de Achterhoek neemt het aantal banen van werknemers in twee jaar tijd met gemiddeld 0,2% per jaar toe tot eind In Nederland als geheel ligt de gemiddelde groei in die periode hoger, op 1,0% per jaar. Dit verschil hangt onder meer samen met de sectorstructuur in de regio. Over het algemeen vertaalt productiegroei bij goederen zich minder snel en minder sterk in extra werkgelegenheid in vergelijking met de dienstensectoren, doordat de arbeidsproductiviteit stijgt. Daarnaast lijkt de regionale economie in zijn totaliteit wat minder goed te draaien. In elke sector blijft de ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in 2017 achter bij het landelijk gemiddelde. Zo is ook de krimp in industrie en zorg & welzijn sterker in de Achterhoek dan landelijk. Die sterkere krimp heeft extra impact op de Achterhoek, omdat deze twee sectoren een relatief groot aandeel in de Achterhoekse werkgelegenheid Regio in Beeld 2016 Achterhoek 3

5 hebben. Afbeelding 1.1 laat zien dat vooral de industrie veel sterker vertegenwoordigd is dan gemiddeld in Nederland. Daar staan ook in 2017 groeisectoren tegenover die sterker vertegenwoordigd zijn in de Achterhoek, zoals bouw, detailhandel en groothandel. De sterke groei in de overige zakelijke diensten komt vooral door de uitzendbedrijven en arbeidsbemiddeling die daar onder vallen. Het feitelijke werk van de uitzendkrachten vindt overwegend plaats in andere sectoren. Box 1.1. Macro-economische ontwikkeling De ontwikkeling van het aantal banen wordt bepaald door drie oorzaken: economische groei, veranderingen in arbeidsproductiviteit en veranderingen in de mate van deeltijdarbeid. De prognoses in Regio in Beeld voor banen en vacatures komen uit het rapport UWV Arbeidsmarktprognose Dat rapport gaat uit van de economische groeicijfers van het Centraal Planbureau (CPB) van maart 2016: 1,8% groei in 2016 en 2,0% in Daarnaast gaat de arbeidsmarktprognose uit van het overheidsbeleid op het moment dat de prognose wordt opgesteld. De uitkomsten van (arbeidsmarkt)prognoses hebben dus een voorwaardelijk karakter en zijn deels onzeker. Afwijkende of onvoorziene ontwikkelingen en beleidsmaatregelen leiden tot andere realisaties dan verwacht. Zo heeft de overheid in juni 2016 besloten om een bezuiniging van een half miljard euro op met name verpleeghuizen en gehandicapteninstellingen te schrappen. Dat heeft waarschijnlijk een positief effect op de banenontwikkeling in de sector zorg & welzijn. Verder is sinds maart 2016 bijvoorbeeld de groei van de wereldhandel vertraagd, is definitief gekozen voor een lagere gasproductie en is er onzekerheid over de gevolgen van de keuze voor Brexit. Mede hierdoor heeft het CPB in september 2016 de groeiverwachting bijgesteld tot 1,7% in zowel 2016 als In de Provinciale Economische Verkenning (PEV) van Gelderland is het beeld dat de economische groei in de provincie sterk overeenkomt met de landelijke ontwikkeling. Ondanks de groei van dit moment is de economische situatie nog ver verwijderd van het punt vlak voor de recessie begin De Achterhoek is sterk getroffen door de recessie. Het groeitempo van de werkgelegenheid en de beroepsbevolking ligt structureel op een lager niveau dan gemiddeld in Gelderland. Langzaam maar zeker voltrekt zich in Gelderland een verschuiving van de economische zwaartepunten waarbij het belang van de Veluwe en van Zuidwest-Gelderland groter wordt, en dat van de regio Arnhem/Nijmegen en de Achterhoek afneemt. Vooral groei in de marktsector Afbeelding 1.1 laat ook zien dat de banengroei voor werknemers vooral in de marktsector zit. De publieke sector (onderwijs, openbaar bestuur en zorg & welzijn) laat in 2017 op alle onderdelen een lichte krimp zien. Openbaar bestuur en onderwijs zijn weliswaar in de Achterhoek minder sterk vertegenwoordigd dan landelijk, maar juist de grote sector zorg & welzijn is relatief oververtegenwoordigd. De regionale impact van de krimp is daardoor toch groot. Structureel groter aandeel zelfstandigen De vraag naar arbeid wordt ingevuld door werknemers en zelfstandigen. De UWV prognoses geven als landelijk beeld dat na 2008 het aantal banen van werknemers daalt, maar nu weer licht stijgt. Het aantal banen van zelfstandigen neemt al jaren achter elkaar toe, vooral bij de zelfstandigen zonder personeel (zzp ers), maar de groei vlakt wel af. Het aantal zelfstandigen groeit landelijk met 1,1% per jaar in Het aandeel zelfstandigen in de werkgelegenheid ligt daarmee op 21%, één op de vijf banen is voor een zelfstandige. Van de zelfstandigen is ongeveer de helft zzp er. Het aantal zelfstandigen is anders over sectoren verdeeld dan het aantal werknemers. In de ene sector is het al langer en meer gebruikelijk om als zelfstandige te werken dan in de andere. Dat is iets om rekening mee te houden bij de oriëntatie van werkzoekenden op zelfstandig ondernemerschap. In een sector als de landbouw werken traditioneel veel zelfstandigen, maar de economische ruimte voor nieuwe toetreders lijkt beperkt. In bijvoorbeeld de bouw is de afgelopen jaren vooral het aantal zzp ers gegroeid. Daar lijken kansen te liggen voor een verdere toename, nu de bouw ook economisch groeit. Afbeelding 1.2 geeft het aantal (links) en aandeel (rechts) zelfstandigen per sector in de Achterhoek. In de jaren werkte hier in totaal gemiddeld 17% van de werkzame beroepsbevolking als zelfstandige. Landelijk was dat in die periode 16%. De detailhandel was de sector met de grootste groep zelfstandigen. In die sector werken veel mensen en daarvan werkt ook een meer dan gemiddeld aandeel als zelfstandige. Meteen daarna volgt de landbouw. De werkgelegenheid in de landbouw is niet groot, maar doordat het merendeel bestaat uit zelfstandigen (hier worden ook meewerkende gezinsleden toe gerekend), staat de landbouw toch hoog in deze ranglijst. Op de vierde plek staat de bouwnijverheid. Zelfstandig ondernemerschap was in deze sector al niet ongebruikelijk, maar net voor en tijdens de crisis heeft vooral het aantal zzp ers een flinke vlucht genomen. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 4

6 Afbeelding 1.2. Zelfstandigen: aantal en aandeel per sector Achterhoek, Detailhandel Landbouw Spec. zakelijke diensten Bouwnijverheid Zorg en welzijn Overige diensten Horeca Groothandel Industrie Vervoer en opslag Financiële diensten Onderwijs ICT Ov. zakelijke diensten Openbaar bestuur Aantal zelfstandigen Bron: CBS, bewerking ROA Detailhandel Landbouw Spec. zakelijke diensten Bouwnijverheid Zorg en welzijn Overige diensten Horeca Groothandel Industrie Vervoer en opslag Financiële diensten Onderwijs ICT Ov. zakelijke diensten Openbaar bestuur 0% 25% 50% 75% Aandeel zelfstandigen In lag het aandeel zelfstandigen binnen veel sectoren in de Achterhoek hoger dan landelijk. Vooral in de landbouw en in de detailhandel. Juist de bouw was toen de grootste uitzondering: landelijk een derde deel zelfstandigen en in de Achterhoek een kwart Structurele veranderingen worden zichtbaarder Structurele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt veranderen niet alleen de omvang van het benodigde personeelsbestand, maar ook de eisen die aan werknemers worden gesteld en de manier waarop werk wordt georganiseerd. Daarbij gaat het om ontwikkelingen zoals een groeiend aandeel van werk in de dienstverlening, flexibilisering van de arbeidsmarkt, hogere arbeidsparticipatie, veranderingen in kwalificaties voor nieuwe en bestaande functies, vergrijzing van de (beroeps)bevolking en verdergaand gebruik van computers en robots. Dit komt op verschillende manieren op de arbeidsmarkt tot uiting. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk als gevolg van robotisering, automatisering en upgrading. Dit geldt bijvoorbeeld sterk voor (economisch-)administratieve beroepen. In de periode wordt landelijk een blijvend verlies van 100 duizend banen voor deze beroepen verwacht, vooral op laag en middelbaar beroepsniveau. Nieuwe functies ontstaan als gevolg van innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Niet alleen groeit de vraag naar specialisten in techniek en ICT sterker dan het aanbod, maar ook in veel andere beroepen wordt enige mate van vaardigheid met automatisering gevraagd. Arbeid wordt flexibeler georganiseerd (oproepwerk, uitzendwerk, zzp ers, tijdelijke contracten). Uitingen daarvan zijn dat de sector uitzendbedrijven & arbeidsbemiddeling in de sterkste banengroei laat zien en dat het aandeel zelfstandigen (waaronder ook zzp ers) in de werkgelegenheid structureel is toegenomen. De participatie van ouderen en vrouwen op de arbeidsmarkt neemt verder toe Veel ouderen in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd Voor de arbeidsmarkt is de leeftijdsopbouw van werknemers een relevant gegeven. Door vergrijzing en door verhoging van de pensioenleeftijd neemt de participatie van ouderen op de arbeidsmarkt toe. Hun kansen houden daar niet automatisch gelijke tred mee. Over het algemeen geldt voor ouderen, sterker dan voor andere leeftijdsgroepen, dat ze relatief moeilijk weer aan het werk komen als ze eenmaal werkloos zijn. Tijdig investeren in bij- of omscholing of bemiddeling van werk-naar-werk kan helpen om werkloosheid te voorkomen. Een hoog aandeel 50-plussers impliceert dat er ook meer vervangingsvraag te verwachten is door personeel dat met pensioen gaat. Voor de groep 60-plusssers speelt dat binnen afzienbare tijd. Vervanging biedt kansen voor alle werkzoekenden, ook voor ouderen. Afbeelding 1.3 geeft een overzicht van de verschillen tussen sectoren in de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand, eind De sectoren staan op volgorde van het aandeel 50-plussers. In de Achterhoek is het personeelsbestand in elke sector sterker vergrijsd dan landelijk. Dit weerspiegelt de algemene demografische ontwikkeling in de Achterhoek. Gemiddeld is 32% van de werknemers in de Regio in Beeld 2016 Achterhoek 5

7 Achterhoek 50-plusser, 6% is 60 jaar of ouder en 20% is jonger dan 27 jaar. Landelijk is 28% 50-plus, 5% 60-plus en 22% jonger dan 27 jaar. In de Achterhoek zijn openbaar bestuur en onderwijs de sterkst vergrijsde sectoren. In het openbaar bestuur is de helft van de werknemers 50-plusser, in het onderwijs 45%. Eén op de tien werknemers in deze twee sectoren is 60-plusser. Ook sterker vergrijsd dan gemiddeld zijn zorg & welzijn, vervoer & opslag en bouwnijverheid. Horeca en detailhandel zijn het minst vergrijsd. In absolute aantallen heeft de sector zorg & welzijn met de meeste werknemers van 50 jaar en ouder, waarvan er ook 60- plus zijn. Ook in de industrie werken veel 50- en 60-plussers. Opvallend in de Achterhoek zijn de uitzendbedrijven. Een kwart van de werknemers (inclusief uitzendkrachten) is 50 jaar of ouder. Landelijk is dat met 16% een stuk lager. Dit onderstreept het belang van uitzendwerk in de Achterhoek voor ouderen. Afbeelding 1.3. Banen van werknemers naar leeftijdsklasse en sector Achterhoek, december 2015 Openbaar bestuur Onderwijs Zorg en welzijn Vervoer en opslag Bouwnijverheid Industrie Financiële diensten Groothandel Zakelijke diensten Landbouw Uitzendbedrijven Detailhandel Horeca Totaal 6% 7% 15% 14% 9% 15% 4% 15% 16% 27% 33% 20% 44% 48% 48% 49% 54% 51% 64% 57% 56% 52% 62% 47% 47% 41% 39% 35% 32% 30% 31% 28% 28% 24% 23% 22% 21% 33% 25% 27% 13% 11% 11% 10% 6% 7% 6% 6% 4% 4% 4% 4% 4% 2% 2% 6% tot 27 jaar 27 tot 50 jaar 50 tot 60 jaar 60-plus Bron: UWV Veranderingen in de vraag naar arbeid worden onder andere zichtbaar in de ontwikkeling van het aantal vacatures en de kenmerken van die vacatures. Dit komt in hoofdstuk 2 aan bod. De veranderende functie-eisen die aan nieuw personeel worden gesteld vormen ook een signaal voor veranderingen waar het zittende personeel mee te maken heeft of krijgt. Dat inzicht helpt werknemers en werkgevers om tijdig in actie te komen om werkloosheid te voorkomen. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 6

8 2. Groei vacatures zet door In het vorige hoofdstuk is de werkgelegenheid in de Achterhoek beschreven. Banengroei heeft invloed op het ontstaan van nieuwe vacatures. De vraag naar personeel die hierdoor ontstaat wordt uitbreidingsvraag genoemd. De meeste vacatures ontstaan echter door vervangingsvraag. Nu het economisch herstel doorzet, durven meer mensen van baan te wisselen. Vervangingsvraag ontstaat verder doordat mensen stoppen met werken vanwege bijvoorbeeld pensionering, arbeidsongeschiktheid, verhuizing of overlijden. Dit hoofdstuk beschrijft de vacaturemarkt in de Achterhoek. Overigens is het aantal vacatures een onderschatting van het feitelijk aantal nieuwe baanopeningen. Er worden namelijk ook banen ingevuld zonder dat er een formele vacature is geplaatst. Zo worden veel mensen aangenomen via het informele circuit, netwerken, open sollicitaties, stageplekken en dergelijke Meeste vacatures in detailhandel, sterkste groei in bouw, ICT en horeca In dit hoofdstuk worden de laatste vier kwartalen (derde en vierde kwartaal van 2015 en het eerste en tweede kwartaal van 2016) vergeleken met dezelfde perioden in de jaren daarvoor. Deze perioden worden kortweg aangeduid als 2015/2016 en 2014/2015 enzovoort. Afbeelding 2.1 toont de omvang en ontwikkeling van de ontstane vacatures op de totale vacaturemarkt in de Achterhoek. In de jaren van crisis daalde het aantal nieuwe vacatures sterk. Door het economisch herstel vanaf 2014 klimt de vacaturemarkt nu ook weer snel uit het dal. In 2015/2016 ontstonden gemiddeld 640 nieuwe vacatures per maand. UWV verwacht dat de vacaturemarkt blijft groeien, maar wel op een iets lager groeiniveau. De omvang van de ontstane vacatures blijft daarmee zowel in 2016 als in 2017 lager dan voor de crisis. De reden voor die minder sterke vacaturegroei is dat de arbeidsmarkt sinds 2007 sterk veranderd is. De economische groei is veel lager dan in 2007, de pensioenleeftijd is verhoogd, mensen werken langer door, het aantal zzp ers is sterk gegroeid en werkenden zijn deels nog terughoudend om van baan te wisselen. Afbeelding 2.1. Achterhoek, Ontstane vacatures op de arbeidsmarkt per periode van vier kwartalen / / / / /2016 Bron: UWV Afbeelding 2.2 geeft een beeld van de omvang van het aantal ontstane vacatures in de Achterhoek per sector in 2015/2016 (links), en de groei ten opzichte van 2014/2015 (rechts). De totale omvang van de vacaturemarkt in de Achterhoek bedraagt in de periode 2015/2016 ruim vacatures. De helft Ongeveer 45% van de totale vraag naar personeel in de regio Achterhoek is afkomstig uit de detailhandel, zorg & welzijn en industrie. In de meeste sectoren groeit het aantal vacatures is in 2015/2016. In de landbouw en bij de financiële diensten was procentueel sprake van forse dalingen, maar doordat het om kleine aantallen gaat is de Regio in Beeld 2016 Achterhoek 7

9 impact op de totale vacaturemarkt beperkt. De grootste procentuele toenames zijn te zien in de bouw, in de ICT en in de horeca. In deze sectoren is het aantal ontstane vacatures in 2015/2016 de helft groter dan in 2014/2015. Afbeelding 2.2. Achterhoek, 2015/2016 Ontstane vacatures per sector naar omvang (links) en groei (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Groothandel Bouwnijverheid Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Horeca Onderwijs Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten ICT Financiële diensten Landbouw Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Groothandel Bouwnijverheid Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Horeca Onderwijs Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten ICT Financiële diensten Landbouw -55% Bron: UWV Ontstane vacatures 2015/ % -25% 0% 25% 50% 75% Groei t.o.v. jaar eerder De twee sectoren met de grootste aantallen vacatures zijn de detailhandel en zorg & welzijn. Allebei sectoren waarin veel verandert in de hoeveelheid en het soort werk. In de detailhandel ontstaan in 2015/ vacatures in de Achterhoek. Dit zijn meer vacatures dan het jaar ervoor. Dit lijkt tegenstrijdig met de vele ontslagen in deze sector door faillissementen van verschillende winkelketens. Het banenverlies treft echter vooral de traditionele winkels, doordat koopgedrag van consumenten verandert. De rest van de detailhandel groeit juist doordat de koopkracht stijgt. Hiervan profiteren met name supermarkten en detaillisten die zich richten op woningen en duurzame consumptiegoederen. Bovendien groeien internetverkopen sterk. In de detailhandel is vooral vraag naar verkoopmedewerkers, laders, lossers en vakkenvuller. Veel vacatures worden ingevuld door jongeren in bijbaantjes of als vakantiekracht, maar ook door Wajongers. Door bezuinigingen in de zorg & welzijn daalde de werkgelegenheid de afgelopen jaren. Het blijft echter een omvangrijke sector in de Achterhoek waar toch veel vacatures blijven ontstaan. In 2015/2016 ontstonden er in de Achterhoek ruim vacatures in zorg & welzijn. De meeste vacatures in deze sector ontstaan voor verzorgenden (vooral verzorgende individuele gezondheidszorg), verpleegkundigen (mbo), gespecialiseerde verpleegkundigen en woonbegeleiders. Volgens de arbeidsmarktprognose van UWV ontstaan in 2017 landelijk de meeste nieuwe vacatures in de detailhandel, zakelijke dienstverlening (vooral specialistische diensten en overige diensten) en zorg & welzijn. Ook in horeca, industrie, groothandel, ICT, bouw en vervoer & opslag wordt een aanzienlijk aantal vacatures verwacht. In de landbouw ontstaan in 2017 weinig vacatures Vacatures voor laagopgeleiden vooral in detailhandel en industrie Afbeelding 2.3 toont het aantal vacatures op de totale vacaturemarkt in de Achterhoek in 2015/2016 per sector en beroepsgroep. De vacatures zijn onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag, middelbaar en hoog. Links in de afbeelding staan de vacatures per sector naar beroepsniveau. Voor laagopgeleiden ontstaan de meeste vacatures in de detailhandel, op ruime afstand gevolgd door industrie, horeca en vervoer & opslag. In de detailhandel en horeca betreft het vaak seizoenswerk en bijbaantjes voor scholieren en studenten. Op middelbaar beroepsniveau ontstaan er in de Achterhoek vooral vacatures in zorg & welzijn, detailhandel, industrie en groothandel. In de zorg is het gevraagde mbo-niveau vaak hoger dan het opleidingsniveau van werkzoekenden. Vacatures voor hoogopgeleiden zijn vooral te vinden in zorg & welzijn, onderwijs en specialistische zakelijke diensten. Het rechterdeel van afbeelding 2.3 geeft inzicht in de vacatures per beroepsklasse naar beroepsniveau. Er zijn in de Achterhoek veel vacatures op laag niveau voor dienstverlenend, transport & logistiek, Regio in Beeld 2016 Achterhoek 8

10 commercieel en technisch personeel. Het gaat hierbij om functies zoals schoonmakers, hulparbeiders bouw & industrie, laders, lossers & vakkenvullers en verkoopmedewerkers detailhandel. Een deel van deze functies wordt deels door scholieren en studenten ingevuld. Ook voor commercieel en technisch personeel op middelbaar niveau zijn er veel vacatures, bijvoorbeeld voor commercieel medewerker binnendienst en voor machinemonteur. Daarnaast zijn er op middelbaar niveau veel vacatures voor economisch & administratief en zorg & welzijn personeel. Dit zijn voornamelijk vacatures voor transportplanner & logistieke medewerker en voor verzorgende individuele gezondheidszorg (ig). Voor een deel van de vacatures op dit niveau is er veel concurrentie van anderen die werk in deze beroepen zoeken. Veel vacatures betekent dus niet automatisch dat de kansen op werk heel goed zijn. Op hoog niveau zijn er veel vacatures in de beroepsklassen zorg & welzijn, managers, pedagogisch en economisch & administratief. Bijvoorbeeld voorartsen en gespecialiseerd verpleegkundigen, managers marketing & sales, docenten scheikunde of wiskunde en voor accountants. Afbeelding 2.3. Achterhoek, 2015/2016 Ontstane vacatures naar niveau per sector (links) en beroepsklasse (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Groothandel Bouwnijverheid Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Horeca Onderwijs Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten ICT Landbouw Financiële diensten Commercieel Technisch Zorg en welzijn Economisch en admin. Transport en logistiek Dienstverlenend Pedagogisch ICT Managers Openbaar bestuur Creatief en taalkundig Agrarisch Bron: UWV Laag Middelbaar Hoog Laag Middelbaar Hoog 2.3. Technische beroepen en bouwberoepen meest gevraagd via UWV Een andere invalshoek om zicht te krijgen op de regionale vraag naar personeel is door naar alle vacatures te kijken, die bij UWV op werk.nl online openstaan. In afbeelding 2.4 staan de 20 beroepsgroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures, die in het eerste halfjaar van 2016 in de Achterhoek voor werkzoekenden bij UWV beschikbaar waren. Afbeelding 2.4. Top 20 beroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures Achterhoek, januari tot en met juni 2016 Top 20 openstaande vacatures naar gevraagd beroep 1 Metaalbewerkers en constructiewerkers 11 Assemblagemedewerkers 2 Lassers en plaatwerkers 12 Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers 3 Bouwarbeiders ruwbouw 13 Software- en applicatieontwikkelaars 4 Elektriciens en elektronicamonteurs 14 Meubelmakers, kleermakers en stoffeerders 5 Transportplanners en logistiek medewerkers 15 Bouwarbeiders afbouw 6 Timmerlieden 16 Schilders en metaalspuiters 7 Technici bouwkunde en natuur 17 Laders, lossers en vakkenvullers 8 Loodgieters en pijpfitters 18 Adviseurs marketing, public relations en sales 9 Machinemonteurs 19 Vrachtwagenchauffeurs 10 Hulpkrachten bouw en industrie 20 Productiemachinebedieners Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Achterhoek 9

11 De vraag naar metaalbewerkers en constructiewerkers is in de Achterhoek het grootst. Daarnaast zijn ook andere technische beroepen en verschillende bouwberoepen ruim vertegenwoordigd in deze top 20. Dat het met de sector vervoer & opslag beter gaat, blijkt uit het relatief groot aantal vacatures voor transportplanners & logistiek medewerkers en vrachtwagenchauffeurs. In mindere mate zijn deze vacatures ook afkomstig uit de groothandel, detailhandel en industrie Relatief meeste baanopeningen tot 2020 voor transport & logistiek personeel Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) maakt prognoses van baanopeningen per beroepsklasse. Dit is de optelsom van de positieve uitbreidingsvraag (banengroei) en vervangingsvraag. Bij de uitbreidingsvraag bekijkt ROA niet alleen de banenontwikkeling, maar houdt ook rekening met verschuivingen in de beroepenstructuur binnen sectoren. De vervangingsvraag per beroepsgroep ontstaat doordat mensen van beroep veranderen of stoppen met werken. ROA verwacht van 2015 tot en met 2020 een uitbreidingsvraag van ruim 400 duizend werkenden in Nederland. De vervangingsvraag vormt de komende jaren echter veruit de belangrijkste component voor het aantal baanopeningen: er moeten tot 2020 ruim 1,5 miljoen arbeidskrachten vervangen worden. Dit betekent dat 76% van de baanopeningen ontstaat door vervangingsvraag. Afbeelding 2.5 maakt de ontwikkeling van de landelijke vervanging- en uitbreidingsvraag inzichtelijk per beroepsgroep (als percentage van het aantal werkenden in 2014). Afbeelding 2.5. Verwachte uitbreidings- en vervangingsvraag naar beroepsklasse als percentage van het aantal werkenden in 2014 Nederland, jaarlijks gemiddelde Totaal Transport en logistiek Agrarisch Dienstverlenend Managers Technisch Openbaar bestuur Commercieel Creatief en taalkundig Pedagogisch Economisch en admin. Zorg en welzijn ICT -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% vervangingsvraag uitbreidingsvraag Bron: ROA Voor alle beroepsklassen neemt de vervangingsvraag toe. Dit geldt ook voor de uitbreidingsvraag, met uitzondering van de agrarische beroepen. Voor deze relatief kleine beroepsklasse wordt banenkrimp verwacht. De groei van de vervangingsvraag voor agrarische beroepen is als percentage van het aantal werkenden juist veel groter dan gemiddeld. Dit hangt samen met het grote aandeel scholieren met een bijbaan, die vaak van beroep wisselen (onder andere doordat er niet in alle seizoenen werk is). In transport & logistiek is de vervangingsvraag nog groter en ontstaan ook in absolute aantallen veel baanopeningen de komende jaren. Ook hier werken veel scholieren in een bijbaan, zoals vakkenvuller, vuilnisophaler en dagbladbezorger. In absolute aantallen ontstaan de meeste baanopeningen in economische & administratieve beroepen. Dit is dan ook de grootste beroepsklasse qua aantal werkenden. De meeste baanopeningen ontstaan voor administratief medewerkers, receptionisten & telefonisten, transportplanners & logistiek medewerkers en directiesecretaresses. Er is veel concurrentie van andere werkzoekenden voor deze beroepen. De technische beroepsklasse is na de economische & administratieve beroepen de grootste beroepsklasse. Hierdoor zijn er absoluut gezien veel baanopeningen de komende jaren. Bovendien is de banengroei groot voor de meeste technische beroepen. Er zijn vooral veel baanopeningen voor ingenieurs Regio in Beeld 2016 Achterhoek 10

12 (geen elektrotechniek), elektriciens & elektronicamonteurs, timmerlieden, hulpkrachten bouw & industrie en productieleiders bouw & industrie. Voor de ICT-beroepen wordt relatief de hoogste uitbreidingsvraag voorzien. Dan gaat het vooral om software- en applicatieontwikkelaars, gebruikersondersteuning ICT en radio- & televisietechnici. In deze beroepsklasse wordt ook de laagste vervangingsvraag verwacht. De beroepenmobiliteit en uittreding zijn laag doordat er veel jongeren werken. Per sado is de groei van het aantal verwachte baanopeningen voor de ICT-beroepen kleiner dan het landelijke gemiddelde. De agrarische beroepen hebben in de periode te maken met een krimp van de werkgelegenheid. Dit komt volgens ROA door een forse daling van het aantal land- & bosbouwers en agrarische hulpkrachten. Voor hoveniers, tuinders, kwekers en veetelers wordt een kleinere afname van de werkgelegenheid verwacht. De uitbreidingsvraag voor agrarische beroepen is dus negatief. De relatief hoge vervangingsvraag in deze beroepsklasse is te verklaren uit de doorzettende schaalvergroting en de verder afnemende inzet van gezinsleden in de agrarische sector. Hierdoor neemt de vraag naar seizoenskrachten (vaak buitenlandse uitzendkrachten en scholieren/studenten) sterk toe. Een belangrijk deel van deze vacatures wordt ingevuld met mensen, die voorheen ook in deze functie werkzaam waren. Voor de transport- en logistiekberoepen wordt een uitbreidingsvraag verwacht, die iets hoger ligt dan het landelijke gemiddelde. De sector vervoer & opslag profiteert vooral van een verdere toename van e- commerce activiteiten. De vervangingsvraag is tot 2020 relatief het hoogst in de beroepsklasse transporten logistiekberoepen. Dit komt door het hoge aandeel vuilnisophalers en dagbladenbezorgers (scholieren/studenten), dat veel van beroep wisselt. Hierdoor is ook de vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt in transport & logistiek jaarlijks het grootst in verhouding tot de werkgelegenheid in deze beroepsklasse. Meer baanopeningen voor nieuwkomers dan het totale landelijke gemiddelde wordt in deze beroepsklasse verwacht bij vuilnisophalers & dagbladenbezorgers, buschauffeurs & trambestuurders, laders, lossers & vakkenvullers en chauffeurs auto's, taxi's & bestelwagens. Veel van deze baanopeningen zijn kleine bijbanen voor scholieren en studenten. Tot slot verwacht ROA voor welzijnsberoepen tot 2020 een zeer beperkte positieve uitbreidingsvraag. Dit is het gevolg van verdere voorziene bezuinigingen in deze sector. Daarbij kennen veel beroepen in deze sector een relatief lage vervangingsvraag als gevolg van een lage beroepenmobiliteit. In de beroepsklasse zorg & welzijn ontstaan daardoor relatief gezien de minste baanopeningen. Het aantal baanopeningen voor apothekersassistenten is in deze sector relatief het grootst. Box 2.1. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA): Project Onderwijs- Arbeidsmarkt Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) heeft zich als doel gesteld met haar onderzoek een bijdrage te leveren aan de verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Eén van de onderzoeksprogramma van ROA is het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA), gefinancierd door de ministeries OCW, EZ, SZW en BZK, UWV, S-BB en Randstad Nederland. Met dit onderzoek wil ROA inzicht geven in de huidige en de toekomstige arbeidsmarktsituatie binnen de verschillende bedrijfssectoren, beroepsklassen, opleidingscategorieën en regio s in Nederland. Hierbij gaat de centrale aandacht uit naar de verwachte ontwikkelingen op de middellange termijn. Er is voor een tijdshorizon van zes jaar gekozen om een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarktsituatie bij afstuderen van degenen die thans aan het begin van hun studie staan. Deze informatie is van belang voor zowel het geven van voorlichting aan degenen die aan een opleiding willen beginnen, als het nemen van beleidsbeslissingen door instanties die betrokken zijn bij de aansluiting van het onderwijs aan de arbeidsmarkt. Als onderdeel van het POA wordt elke twee jaar een rapport uitgebracht met analyses die zich toespitsen op de grote lijnen van de huidige en toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen. Het laatst verschenen rapport dateert van december 2015: De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Daarnaast heeft ROA een database ontwikkeld met gedetailleerde arbeidsmarktinformatie uit 21 bedrijfssectoren, 127 beroepsgroepen, 102 opleidingstypen en 35 arbeidsmarktregio s; het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS). Het AIS bevat kencijfers over de actuele arbeidsmarktsituatie, recente trends en arbeidsmarktprognoses. Voor de samenstelling van deze Regio in Beeld heeft UWV gebruik gemaakt van een uitgebreide set met gegevens van het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden UWV heeft onderzoek gedaan naar bedrijven die in 2015 jaar vacatures hebben vervuld. Hieruit blijkt dat werkgevers in 2015 vaker een tijdelijke baan met uitzicht op een vaste aanstelling aanbieden dan in Dit aandeel stijgt van 51% naar 57%. Het aandeel aangeboden vaste banen daalt van 12% naar 11%. Het aandeel tijdelijke banen (zonder uitzicht op een vast contract) neemt af van 37% naar 32%. Het aandeel contracten met een looptijd van minder dan een halfjaar daalt van 17% naar 10%. Van de bedrijven met vervulde vacatures heeft in 2015 een kwart gebruik gemaakt van uitzendkrachten. De Regio in Beeld 2016 Achterhoek 11

13 uitzendkrachten worden vooral ingezet bij de overheid en in de bouw. Ook maken grotere bedrijven meer gebruik van uitzendkrachten (70%) dan kleine bedrijven (20%). Afbeelding 2.6. Wervingskanalen in 2015 Nederland, 2015 Wervingskanalen Eigen website 33% 32% Relaties 20% 22% Sociale media 8% 18% Andere vacaturesite 16% 17% Open sollicitatie 9% 11% Via eigen personeel 9% 10% Advertentie 12% 9% Uitzendbureau 9% 7% Bron: UWV Bedrijven zetten in 2015 gemiddeld 1,6 wervingskanalen in bij het vervullen van hun vacatures. Afbeelding 2.6 laat zien dat het meest gebruikte wervingskanaal in 2013 en 2015 de eigen website is, gevolgd door relaties. Social media worden in 2015 (18%) meer ingezet dan in 2013 (8%). Het gebruik van advertenties is juist afgenomen. Het gebruikte kanaal is niet gelijk aan het kanaal waarmee de vacatures daadwerkelijk vervuld zijn. In 2015 zijn de meeste vacatures vervuld via relaties (18%). Dit is dus een kansrijk kanaal om aan het werk te komen. In 2013 stond de eigen website met 20% nog bovenaan. Relaties zijn het belangrijkste aannamekanaal voor de landbouw, bouw, detailhandel, horeca, vervoer & opslag en groothandel. In het openbaar bestuur, financiële instellingen, zorg & welzijn en communicatie & informatie worden de meeste vacatures vervuld via de eigen website. Het onderwijs werft personeel vooral via andere vacaturesites dan de eigen website, en de industrie maakt veel gebruik van uitzendbureaus. Voor kwetsbare werkzoekenden zoals mensen zonder startkwalificatie en 55-plussers zijn relaties en open sollicitaties de belangrijkste wegen naar werk. Voor hogeropgeleiden is dat de website van een bedrijf Opleidingsniveau en werkervaring blijven belangrijk bij werving en selectie Uit het vacatureonderzoek blijkt verder dat voor 70% van de vacatures een startkwalificatie (minimaal een havo- of vwo-diploma of minimaal een mbo-diploma op niveau 2) wordt gevraagd om de functie uit te voeren. In sectoren waarin relatief veel hoogopgeleiden werkzaam zijn, zoals de ICT, overheid, zorg & welzijn, advies & onderzoek en onderwijs ligt dit percentage rond de 90%. Behalve het opleidingsniveau is ook het beschikken over werkervaring een belangrijk selectiecriterium. In 60% van de vacatures is algemene werkervaring een noodzakelijke voorwaarde voor het uitoefenen van de functie. Vooral in sectoren met relatief veel werkgelegenheid voor hoogopgeleiden zoals openbaar bestuur en ICT is dit van belang. Een belangrijk deel van de vacatures wordt ingevuld met personeel, dat hoger geschoold is dan voor de functie wordt gevraagd. Deze overscholing (verdringing) wordt zichtbaar door de discrepantie tussen het gevraagde opleidingsniveau en het opleidingsniveau van de aangenomen kandidaat in beeld te brengen (zie afbeelding 2.7). Overscholing is per definitie niet mogelijk op hbo/wo niveau. Zo wordt in 2015 op 76% van de vacatures waarvoor geen opleiding werd gevraagd toch geschoold personeel aangenomen. Bij vacatures op vmbo en havo/vwo-niveau zijn deze percentages respectievelijk 17% en 18%. Dat kandidaten met een lager opleidingsniveau worden aangenomen (onderscholing) komt beperkt voor. Op mbo 1 en havo/vwo-niveau wordt 11% en 7% van de vacatures ingevuld met een kandidaat met een lager opleidingsniveau dan gevraagd. Uit deze gegevens blijkt dat laaggeschoolden in 2015 in een belangrijke mate worden verdrongen door hoger geschoolden. Dit onderstreept het belang van een hoger opleidingsniveau bij het vinden van werk. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 12

14 Afbeelding 2.7. Gevraagd opleidingsniveau en opleidingsniveau aangenomen persoon per opleidingscategorie Nederland, 2015 Hbo, wo 4% 96% Mbo 2, 3 en 4 3% 87% 10% Mbo 1 11% 75% 14% Havo, vwo 7% 75% 18% Vmbo 82% 17% Geen opleiding gevraagd 24% 76% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Onderscholing Gelijk opleidingsniveau Overscholing Bron: UWV Verdringing door hoger opgeleiden neemt toe doordat de beroepsbevolking in toenemende mate hoger opgeleid is. Vooral in een ruime arbeidsmarkt, waarbij werkgevers een ruime keuze hebben, worden vaker mensen aangenomen met een hogere opleiding dan voor de functie noodzakelijk is. Wanneer de arbeidsmarkt krapper wordt en werkgevers dus minder keus hebben, neemt de verdringing door hoger opgeleiden af. Ten opzichte van het vacatureonderzoek in 2013 is de mate van verdringing dan ook op alle opleidingsniveaus minder geworden. De mate waarin een werkzoekende met zijn of haar specifieke beroep kansrijk is op de arbeidsmarkt is niet alleen afhankelijk van het aantal vacatures, maar wordt ook bepaald door de mate waarin er concurrerend en geschikt arbeidsaanbod beschikbaar is. Dit arbeidsaanbod kan bestaan uit werkenden, werklozen of instroom vanuit het onderwijs. Na de beschrijving van het aanbod in het volgende hoofdstuk wordt in hoofdstuk 4 verder ingegaan op de arbeidsmarktkansen. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 13

15 3. Onbenut arbeidsaanbod verandert van samenstelling 3.1. Gelijk aantal mensen beschikbaar voor arbeidsmarkt De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15 tot 75 jaar) stabiliseert in de Achterhoek in 2016 en 2017 bij circa 221 duizend personen. Een deel van deze personen is, om welke reden dan ook, niet beschikbaar voor arbeid. Mensen die wel werken of willen werken worden tot de beroepsbevolking gerekend. Eind 2017 betreft dit 154 duizend personen. De bruto arbeidsparticipatie in de Achterhoek (het aandeel van de beroepsbevolking in de bevolking van 15 tot 75 jaar) blijft daarmee in 2017 ook bijna 70%. Er komen dus niet of nauwelijks meer mensen uit de Achterhoek beschikbaar op de arbeidsmarkt. Dit hoofdstuk gaat over personen die niet of nauwelijks werken, terwijl ze dit wel willen: het onbenut arbeidsaanbod. Dit onbenut arbeidsaanbod bestaat onder meer uit personen met een WW-, bijstand- of arbeidsongeschiktheidsuitkering, maar ook uit niet-uitkeringsgerechtigden. Tijdens de recessie heeft een deel van de niet-uitkeringsgerechtigden zich van de arbeidsmarkt afgekeerd. Zij zagen weinig kansen en besloten om voorlopig niet actief naar werk te zoeken. In een periode van herstel ontstaan echter weer meer kansen en biedt een deel van hen zich (weer) aan op de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij vooral om vrouwen, parttimers, jongeren die al dan niet hebben doorgestudeerd en mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Al deze groepen niet-uitkeringsgerechtigden zijn moeilijk in kaart te brengen omdat zij beperkt geregistreerd staan. Ze bewegen wel mee in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Bij actieve toetreding concurreren ze direct mee om de beschikbare banen. Nu de economie groeit, ontstaan er ook kansen voor het onbenutte deel van de aanbodzijde van de arbeidsmarkt. Over personen met een WW-, bijstand en arbeidsongeschiktheidsuitkering is meer bekend. Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling en samenstelling van deze drie groepen in de Achterhoek Daling instroom in de WW De instroom in de WW daalt door twee elkaar versterkende effecten. Het eerste is dat er meer mensen aan het werk blijven doordat het economisch beter gaat. Daardoor neemt het aantal ontslagen af. Het tweede effect is dat er meer vacatures ontstaan, waardoor mensen die met werkloosheid bedreigd worden meer kans hebben om tijdig ander werk te vinden. In het eerste halfjaar van 2016 werden nieuwe WW-uitkeringen verstrekt in de Achterhoek. Dit is een afname van 600 (-16%) ten opzichte van de eerste helft van De daling in deze regio is duidelijk sterker dan de landelijke daling van 9%. Dit hangt samen met de relatief sterke aanwezigheid van de bouw in de Achterhoek. In de bouw en bij de uitzendbanen in de bouw - daalden de WWuitkeringen meer dan gemiddeld door het sterke herstel van deze sector. Ook in de handel was de afname sterker dan gemiddeld, ondanks tegenvallers in het grootwinkelbedrijf. Afbeelding 3.1. Achterhoek, Ontwikkeling instroom in de WW Berkelland Berkelland Bronckhorst Bronckhorst O ost Gelre O ost Gelre W in terswijk W in terswijk Doetinchem Doetinchem M ontferland Oude IJsselstreek Aalten M ontferland Oude IJsselstreek Aalten Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Achterhoek 14

16 Afbeelding 3.1 toont de ontwikkeling van nieuwe WW-uitkeringen per gemeente in de Achterhoek. Het eerste halfjaar wordt daarbij vergeleken met het eerste halfjaar van het jaar ervoor (in en ). In de eerste helft van 2016 is in alle gemeenten in de Achterhoek sprake van een daling, wel is er een verschil in tempo tussen gemeenten. Het WW-percentage (het aantal WW-uitkeringen ten opzichte van beroepsbevolking) bedraagt eind juni 2016 voor de Achterhoek 4,9%, dat is gelijk aan het landelijke WW-percentage. De gemeente met het hoogste WW-percentage is Doetinchem (5,4%). Daarnaast ligt ook het percentage van de gemeenten Montferland en Oude IJsselstreek (5,5%) boven het regionaal (en dus landelijke) gemiddelde. Het laagste aandeel WW-uitkeringen in de Achterhoek heeft de gemeente Aalten (4%). Over het algemeen hebben meer stedelijke gemeenten een hoger WW-percentage dan landelijke gemeenten. Door het economisch herstel neemt het aantal WW-uitkeringen landelijk en in de Achterhoek verder af. Hoe sneller de economie aantrekt, hoe groter ook de dynamiek op de arbeidsmarkt. Bij een hoge dynamiek is de WW-populatie vaak een kansrijke groep om aan het werk te komen, omdat zij veelal recente werkervaring hebben. Box 3.1. Ontwikkeling WW-uitkeringen als gevolg van de WWZ Door de invoering van de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) op 1 juli 2015 veranderde de daarvoor al ingezette daling van het aantal lopende WW-uitkeringen in een stijging. De oorzaak hiervan is de nieuwe systematiek in de WWZ op basis van inkomstenverrekening. Deze systematiek heeft een structureel verhogend effect op het aantal lopende WW-uitkeringen. Dit komt enerzijds doordat mensen die tegen lager loon gaan werken een aanvulling uit de WW behouden en anderzijds doordat het recht op uitkering pas wordt beëindigd nadat gebleken is dat de opgegeven inkomsten overeenkomen met de inkomstenopgave van de werkgever in de Polisadministratie. Om een goed beeld te geven van de ontwikkelingen wordt in plaats van de lopende WW-uitkeringen, nu gekeken naar de instroom in de WW, waarbij dit eerste halfjaar wordt vergeleken met dezelfde periode vorig jaar Instroom ouderen in WW blijft hoog Jongeren krijgen gemiddeld genomen niet lang een WW-uitkering. Dit komt deels doordat zij een kort arbeidsverleden hebben, waardoor zij minder WW-rechten opbouwen. In het eerste halfjaar van 2016 kregen in de Achterhoek 620 jongeren tot 27 jaar een nieuwe WW-uitkering. Dat is 15% van de totale instroom. In dezelfde periode een jaar eerder ontvingen 730 jongeren een nieuwe WW-uitkering. De instroom van jongeren daalt dus. Jongeren profiteren het eerst bij economisch herstel en vinden gemiddeld sneller (weer) een baan. Het aantal ouderen boven de 50 jaar dat in de eerste helft van 2016 een nieuwe WW-uitkering kreeg bedraagt Dat is 37% van de totale instroom. In de eerste helft van 2015 kregen ouderen een nieuwe WW-uitkering. Hiermee is de afname van de instroom van ouderen kleiner dan van de andere leeftijdscategorieën. Ouderen hebben meestal voldoende en langdurige WW-rechten opgebouwd om een uitkering toegekend te krijgen. Voor ouderen is het vaak lastiger dan voor jongeren om (weer) aan het werk te komen. Ouderen beschikken doorgaans over genoeg werkervaring, maar werkgevers geven veelal de voorkeur aan jongere leeftijdsgroepen. Het beleid van UWV is erop gericht de kennis en ervaring van 50-plussers onder de aandacht te brengen bij werkgevers. In de praktijk blijkt dat het benutten van netwerken om werk te vinden daarbij het meest succesvolle zoekkanaal is Instroom in WW vooral technisch, administratief en logistiek personeel In afbeelding 3.2 staat de top 20 naar beroep, van de instroom in de WW in het eerste halfjaar van Deze top 20 omvat het grootste deel (62%) van de totale instroom. Het gaat in de Achterhoek vooral om technisch personeel zoals hulpkrachten bouw & industrie, timmerlieden en bouwarbeiders ruwbouw. Bij de bouwberoepen speelt het seizoen een rol; de instroom is vooral hoog in de eerste maand(en) van het jaar. Ook mensen met een economisch-administratief beroep stromen de eerste helft van 2016 vaak de WW in, zoals receptionist & telefonist, secretaresse en boekhoudkundig medewerker. Een derde omvangrijke groep is commercieel personeel. Dit betreft beroepen als verkoopmedewerker detailhandel en commercieel medewerker binnendienst. Doordat de economie groeit, trekt de markt aan en hebben sommige werkgevers zelfs al moeite om voldoende geschikt technisch personeel te vinden. Ook op termijn blijven bepaalde technische functies kansrijk voor werkzoekenden. Voor veel administratief personeel geldt dit niet: door digitalisering verdwijnen er nu en op termijn veel banen en functies. Hoofdstuk 4 gaat verder in op de kansen van werkzoekenden en de knelpunten voor werkgevers. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 15

17 Afbeelding 3.2. Top 20 instroomberoepen WW Achterhoek, januari tot en met juni 2016 Instroom WW jan t/m juni 2016 naar beroepsgroep Aantal 1 Hulpkrachten bouw en industrie Verkoopmedewerkers detailhandel Verzorgenden Timmerlieden Receptionisten en telefonisten Laders, lossers en vakkenvullers Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers Schoonmakers Bouwarbeiders ruwbouw Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Schilders en metaalspuiters Boekhoudkundig medewerkers Transportplanners en logistiek medewerkers Chauffeurs auto's, taxi's en bestelwagens Secretaresses Leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten Vrachtwagenchauffeurs Bedieners mobiele machines Adviseurs marketing, public relations en sales Administratief medewerkers 70 Bron: UWV Halverwege 2016 is de arbeidsmarkt nog ruim tot zeer ruim voor de beroepen waarin de meeste mensen in de Achterhoek werk zoeken: in administratieve, commerciële, dienstverlenende, logistieke en technische beroepen op laag en middelbaar niveau. In hoofdstuk 4 wordt verder ingegaan op de kansen en knelpunten op de arbeidsmarkt, zowel van werkzoekenden als voor werkgevers. De positie op de arbeidsmarkt van WW ers wijkt sterk af van twee andere groepen die deel uitmaken van het onbenut arbeidspotentieel: de bijstandsgerechtigden en personen met een uitkering wegens (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid. Over het algemeen geldt dat de afstand tot de arbeidsmarkt van bijstandsgerechtigden groter is dan die van de WW-uitkeringsgerechtigden, die doorgaans recente werkervaring hebben Aantal bijstandsuitkeringen toegenomen, minder doorstroom van WW naar bijstand De vorige paragrafen geven inzicht in ontwikkelingen en kenmerken van de groep mensen met een WWuitkering. Veel mensen in de bijstand hebben een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan mensen met een WW-uitkering, die doorgaans recente(re) werkervaring hebben. Daarnaast zijn bijstandsgerechtigden vaak lager opgeleid. Uit het rapport Vacatures in Nederland 2015 blijkt dat mensen die geen opleiding of een opleiding op laag niveau hebben, minder vaak worden aangenomen. Eind 2015 telde de Achterhoek bijna bijstandsuitkeringen, 1% meer dan een jaar eerder. Deze toename is geringer dan de landelijke toename van het aantal uitkeringen met 3%. De stijging komt deels door een beleidsverandering. Sinds 2015 komen jonggehandicapten alleen nog in aanmerking voor een Wajong-uitkering wanneer zij duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jonggehandicapten met arbeidsvermogen kunnen voor ondersteuning en eventueel een bijstandsuitkering terecht bij de gemeente in het kader van de Participatiewet. Het bijstandspercentage (het aantal bijstandsuitkeringen afgezet tegen de beroepsbevolking) kwam in december 2015 voor de Achterhoek uit op 2,6%, dat is beduidend lager dan het landelijke bijstandspercentage van 4,3%. Afbeelding 3.3 toont de bijstandspercentages per gemeente in december De gemeenten met de hoogste bijstandspercentages in de regio zijn Winterswijk en Doetinchem, met allebei 3,7%. De gemeenten Bronckhorst (1,5%) en Oost Gelre (1,9%) hebben de laagste bijstandspercentages van de regio. Opvallend is dat alle gemeenten in de Achterhoek een bijstandspercentage hebben dat (veel) lager is dan het landelijke percentage. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 16

18 Afbeelding 3.3. Bijstandspercentages per gemeente Nederland en Achterhoek, december 2015 Berkelland Bronc khorst Oost Gelre Doetinc hem Winterswijk Montferland Oude IJsselstreek Aalten Bron: CBS, bewerking UWV In 2014 deden in de Achterhoek 400 mensen aansluitend aan een WW-uitkering een beroep op de bijstand. Dit is 4,3% van het totaal aantal beëindigde WW-uitkeringen. In Nederland lag dit met 6,1% hoger. Overigens maakt deze doorstroom wel een fors aandeel uit van het aantal nieuwe bijstandsuitkeringen: landelijk vormen WW ers een vijfde van de bijstandsinstroom bij gemeenten. Afbeelding 3.4 geeft de doorstroompercentages voor de 35 arbeidsmarktregio s en voor de acht Achterhoekse gemeenten. Doetinchem (5,8%) en Oude IJsselstreek (5,1%) hebben in 2014 de hoogste doorstroompercentages in de Achterhoek. Vooral in de grotere steden komen relatief veel WW ers in de bijstand. Dit komt onder andere door een groter aandeel alleenstaanden en een groter aandeel mensen dat woont in wijken met een lage sociaaleconomische status. In de meeste kleine gemeenten is het percentage laag. Op de schaal van de Achterhoekse gemeenten spelen deze verschillen een beperkte rol. De laagste doorstroompercentages in de regio zijn in 2014 voor Bronckhorst (1,4%) en Oost Gelre (1,7%). Naar verwachting stabiliseert de doorstroom van de WW naar de bijstand de komende jaren. In het UWV rapport Na de WW in de bijstand staan de doorstroomprognoses per gemeente. Afbeelding 3.4. Doorstroompercentages WW-bijstand per gemeente Nederland en Achterhoek, 2014 Berkelland Bronc khorst Oost Gelre Doetinc hem Winterswijk Montferland Oude IJsselstreek Aalten Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Achterhoek 17

19 3.6. Meer Wajongers bij reguliere werkgevers Door de invoering van de nieuwe criteria voor de Wajong met ingang van 2015, laat het aantal Wajongers voor het eerst een dalende lijn zien. Omdat de Wajong vanaf januari 2015 uitsluitend nog toegankelijk is voor jongeren die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben, stroomden er in 2015 veel minder mensen in de Wajong in dan in de jaren ervoor. Daardoor was de uitstroom uit de Wajong in 2015 groter dan de instroom. Box 3.2. Wajong: hoe zit het ook alweer? Mensen die op jonge leeftijd door ziekte of een handicap arbeidsongeschikt waren of werden, konden tot 1 januari 2015 bij UWV een beroep doen op de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). Vanaf 1 januari 2015 trad de Participatiewet in werking. Hierin is geregeld dat jonggehandicapten met arbeidsvermogen voor ondersteuning en eventueel een uitkering een beroep kunnen doen op de gemeente waarin ze woonachtig zijn. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet kent de Wajong drie varianten. Oude Wajong (owajong): hiertoe behoren alle personen die voor 1 januari 2010 een Wajong uitkering hebben aangevraagd. Wajong 2010: hiertoe behoren alle personen die tussen 1 januari 2010 en 31 december 2014 voor het eerst een Wajong-uitkering hebben ontvangen. Wajong 2015: uitsluitend bedoeld voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jongeren met arbeidsmogelijkheden vallen onder de Participatiewet. Niet alle Wajongers hebben arbeidsmogelijkheden. Op dit moment is het op basis van de uitkeringsbestanden nog niet mogelijk om voor de gehele populatie Wajong onderscheid te maken tussen Wajongers die wél en degenen die géén arbeidsvermogen hebben. Tussen 2015 en 2018 worden echter alle Wajongers ingedeeld naar arbeidsvermogen, zodat op termijn dit onderscheid wel gemaakt kan worden. Het gaat de goede kant op met de arbeidsparticipatie van Wajongers. Het aantal werkende Wajongers neemt landelijk toe met tot eind Bovendien werken steeds meer Wajongers bij reguliere werkgevers. Zij lijken daarmee te profiteren van het economische herstel en inspanningen van werkgevers en andere arbeidsmarktpartijen in het kader van de banenafspraak (zie box 3.3). Werkbehoud van Wajongers blijft een aandachtspunt. Wajongers blijven in 2014 vaker aan het werk dan in Toch verliest de helft het werk binnen een jaar nadat ze aan het werk kwamen. Wajongers werken vooral in de sectoren handel (detailhandel, grootwinkelbedrijf en groothandel), industrie, zorg en bij verhuur & overige diensten. Vaak gaan zij als medewerker horeca, groenvoorziening, supermarkt of bouwbedrijf aan de slag. Daarbij krijgen ze functiebenamingen als hulpkracht, assistent of aankomend medewerker. Veel Wajongers zijn aangewezen op elementaire taken waarvoor geen specifieke opleiding vereist is. Meestal gaat het om aangepast werk. Om werk voor Wajongers bij reguliere werkgevers mogelijk te maken, blijven veel inspanningen en investeringen nodig. Zo krijgt bijna 60% van de werkende Wajongers ondersteuning, zoals een jobcoach en/of loondispensatie. Box 3.3. Wet banenafspraak en quotumregeling arbeidsbeperkten In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en sociale partners (werkgevers en werknemers) afgesproken dat zij extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. De afspraak is in 2015 verankerd in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. In totaal gaat het om extra banen die in 2026 gerealiseerd moeten zijn: in de marktsectoren en bij de overheid. De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt elk jaar gekeken of werkgevers in de marktsector en bij de overheid de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector gelden ten opzichte van de stand ultimo Alle werkgevers, zowel grote als kleine werkgevers kunnen voor deze extra banen zorgen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid informeert de Tweede Kamer jaarlijks over de resultaten. UWV brengt vanaf 2016 ieder kwartaal de Trendrapportage banenafspraak uit, met een indicatie van de stand van zaken per arbeidsmarktregio. Tot de doelgroep voor de banenafspraak behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en die geen wettelijk minimum loon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers met arbeidsvermogen en mensen met een WIW-baan of ID-baan. Daarnaast zijn personen die zijn aangewezen voor de Wajong tussen 1 september 2014 en 1 juli 2015 en schoolverlaters van het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs en MBO Entree-opleiding 2014/2015 tijdelijk opgenomen in het Doelgroepregister, waarbij later nog wordt bepaald of ze wel of niet tot de doelgroep behoren. De sociale partners en gemeenten hebben afgesproken dat mensen op de WSW-wachtlijst en Wajongers in 2015 en 2016 voorrang krijgen bij het plaatsen op een baan. Het rapport Regionale verschillen arbeidsparticipatie Wajong en WGA beschrijft factoren die arbeidsparticipatie van Wajongers bevorderen dan wel belemmeren. Bevorderende factoren voor arbeidsparticipatie zijn sterke sociale verbanden en veel sociaal ondernemerschap in de regio. Sterke sociale verbanden worden vooral aangetroffen in plattelandsgebieden. Ondernemers in deze gebieden zijn eerder geneigd werknemers met een beperking een kans te geven als zij hen kennen vanuit hun eigen Regio in Beeld 2016 Achterhoek 18

20 netwerk. Bovendien hebben deze ondernemers een sterker informeel onderling netwerk. Zij verwijzen jobcoaches of kandidaten door naar andere werkgevers in hun netwerk die mogelijk een werkplek hebben. Ook een sterke betrokkenheid van professionals en ouders, evenals samenwerkingsbereidheid tussen de verschillende betrokken partijen (onderwijs, werkgevers, UWV) vergroten de arbeidsparticipatie van Wajongers. De arbeidsparticipatie van Wajongers wordt belemmerd als ze in een grensregio of in een uitgestrekte regio met een lage bevolkingsdichtheid wonen of als er sprake is van (meervoudige) complexe problematiek. Relatief veel Wajong-gerechtigden in regio Eind 2015 telde de Achterhoek mensen met een Wajong-uitkering. Dat is 2,6% van het aantal inwoners tussen 15 en 64. Vergeleken met het landelijke aandeel van 2,2% is het aantal Wajongers in de Achterhoek dus relatief groot. Dit komt vooral door het hoge aandeel van 3,9% in de gemeente Doetinchem, in de andere gemeenten in de Achterhoek liggen de aandelen tussen de 2 en 3 procent. Van steeds meer Wajongers wordt vastgesteld in welke mate zij kunnen werken. Een deel van de Wajongers heeft duurzaam geen arbeidsvermogen. (zie box 3.2). Afbeelding 3.5 geeft de kenmerken van Wajong-gerechtigden in de Achterhoek, eind De meeste Wajongers krijgen hun Wajong-uitkering vanaf dat ze 18 of 19 jaar zijn. Aangezien er weinig Wajonguitkeringen beëindigd worden, neemt de gemiddelde leeftijd van Wajongers toe. Dit wordt versterkt door de lagere instroom vanaf begin Eind 2015 is 26% van de Wajongers jonger dan 25 jaar. Het aandeel van de groep 25 tot 35 jaar is groter (31%). Eén op de tien Wajongers is 55 jaar of ouder. Er zijn meer mannen dan vrouwen met een Wajong-uitkering. Afbeelding 3.5. Achterhoek, eind 2015 Kenmerken Wajong-gerechtigden Achterhoek Aantal Aandeel Aantal Wajong Geslacht Man % Vrouw % Leeftijd <25 jaar % jaar % jaar % jaar % 55 jaar of ouder % Wajong-percentage 2,6% Bron: UWV 3.7. Toename aantal uitkeringen WIA, afname aantal WAO-uitkeringen De Wajong is een uitkering voor mensen die al voor hun 18e of tijdens hun studie arbeidsbeperkt zijn. Er is ook een uitkering voor werknemers die tijdens hun werkzame leven (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt worden. Dat is de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA bestaat uit twee regelingen en is de opvolger van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), zie box 3.4. In afbeelding 3.6 staan de aantallen uitkeringen voor Wajong, WAO, WIA en WAZ in de Achterhoek, eind In de Achterhoek werden in totaal uitkeringen verstrekt op basis van deze arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: (afgerond) personen ontvingen een Wajong-uitkeringen, kregen een uitkering in het kader van de WIA, 400 personen hadden een WAZ-uitkering en het aantal WAO-gerechtigden bedroeg Afbeelding 3.6 laat ook zien hoeveel procent deze uitkeringen uitmaken van het totaal aantal inwoners tussen de 15 en 64 jaar. Alleen voor de Wajong ligt dat percentage hoger dan landelijk, de andere drie percentages zijn vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. De WIA-uitkeringen nemen nog altijd toe, omdat er meer mensen een uitkering toegekend krijgen dan dat er uitkeringen beëindigd worden. Dat komt deels doordat de WIA een relatief nieuwe wet is en daardoor te maken heeft met opbouweffecten. Bovendien wordt de instroom in de WIA beïnvloed door demografische veranderingen in de beroepsbevolking. Door vergrijzing van de beroepsbevolking neemt het aantal ouderen toe. Zij hebben gemiddeld een hoger instroomrisico dan jongeren. Ook het aantal vrouwen in de beroepsbevolking neemt toe. Vooral in het verleden hadden vrouwen een hoger Regio in Beeld 2016 Achterhoek 19

21 instroomrisico dan mannen. Dit verschil werd in de loop van de tijd steeds kleiner. Het instroomrisico van vrouwen is nu nagenoeg gelijk aan dat van mannen. De instroom in de WIA is de laatste jaren redelijk stabiel. Box 3.4. Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: WIA, WAO en WAZ De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) is de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers. De WIA bestaat sinds 2006 en kent twee regelingen. Inkomensvoorziening volledig en duurzaam ongeschikten (IVA): volledig arbeidsongeschikten zonder zicht op herstel of met geringe kans op herstel en bij wie het loonverlies 80% of meer bedraagt. Deze mensen zijn volledig en duurzaam arbeidsongeschikt. Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA), die bestaat uit twee groepen personen: - Volledig arbeidsongeschikt (80-100% loonverlies), maar met nog wel een kans op herstel. Deze groep is dus wel volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt en wordt ook wel aangeduid als WGA volledig ; - Gedeeltelijk arbeidsgeschikt (35-80% loonverlies), deze groep wordt in staat geacht nog een deel inkomen uit arbeid te kunnen verwerven en wordt ook wel aangeduid als WGA gedeeltelijk. Mensen van wie verwacht wordt dat ze nog minimaal 65% van hun oude inkomen kunnen verdienen, komen niet in aanmerking voor een WIA-uitkering. Voordat de WIA bestond, konden mensen een beroep doen op de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO). De WAO was niet toegankelijk voor zelfstandig ondernemers, hiervoor bestond de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ). Sinds 2004 is de WAZ afgeschaft en kunnen ondernemers voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering terecht bij particuliere verzekeraars. Tegenover het toenemende aantal WIA-uitkeringen, staat een dalend aantal WAO-uitkeringen. Dit komt doordat steeds meer mensen met een WAO-uitkering de pensioengerechtigde leeftijd bereiken en hun uitkering daarom wordt beëindigd. De arbeidsparticipatie van WAO ers en van WGA ers (zie box 3.4) daalt, maar minder sterk dan voorheen. Deze daling komt deels door de verslechterde economische omstandigheden van de afgelopen jaren en deels doordat de populatie van samenstelling verandert. Het betreft meer ouderen en meer mensen die inmiddels langdurig arbeidsongeschikt zijn. Hun kansen op de arbeidsmarkt zijn vaak kleiner. Er zijn ook meer vangnetters: mensen die geen werkgever (meer) hadden tijdens de eerste twee ziektejaren en/of op het moment van de claimbeoordeling voor de WIA. Bij deze vangnetters ontbreekt een arbeidsrelatie op het moment van ziekte, waardoor het lastiger is om te re-integreren. De arbeidsparticipatie van de groep vangnetters in de WGA is minder dan de helft van de participatie van de groep die tijdens de eerste ziektejaren wel een vaste werkgever had. Afbeelding 3.6. Achterhoek, eind 2015 Aantal uitkeringen Wajong, WAO, WAZ en WIA Gemeente Wajong-uitkering WAO-uitkering WIA-uitkering WAZ-uitkering n % n % n % n % Totaal ,7% ,0% ,1% 380 0,2% Aalten 390 2,3% 430 2,6% 350 2,1% 30 0,2% Berkelland 650 2,4% 780 2,8% 470 1,7% 60 0,2% Bronckhorst 450 2,0% 560 2,5% 360 1,6% 60 0,3% Doetinchem ,9% ,4% 880 2,4% 50 0,1% Montferland 570 2,5% 770 3,4% 580 2,6% 60 0,2% Oost Gelre 410 2,2% 460 2,5% 310 1,6% 30 0,1% Oude IJsselstreek 550 2,2% 810 3,2% 610 2,5% 50 0,2% Winterswijk 520 2,8% 510 2,8% 360 2,0% 40 0,2% Bron: UWV De arbeidsmarktregio Achterhoek heeft veel onbenut arbeidspotentieel, variërend van mensen met een uitkering in het kader van werkloosheid, bijstand of arbeidsongeschiktheid tot mensen zonder uitkering. Werklozen hebben sowieso al een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan werkenden, omdat werkgevers vaak een voorkeur hebben voor werkzame personen. De afstand tot de arbeidsmarkt wordt onder andere beïnvloed door werkloosheidsduur, leeftijd, opleidingsniveau en de mate van arbeidsongeschiktheid. Hoe groter de afstand tot de arbeidsmarkt, hoe moeilijker het is om een baan te vinden. Hoofdstuk 4 beschrijft waar kansen voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers in de Achterhoek liggen. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 20

22 4. Meer kansen en specifieke krapte 4.1. Discrepanties op een aantrekkende arbeidsmarkt Dit hoofdstuk gaat over kansen op werk voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers om aan personeel te komen. Vaak zijn deze elkaars spiegelbeeld. Flexibiliteit en omscholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt. Werkzoekenden vergroten hun kansen door effectieve wervingskanalen te gebruiken (zie hoofdstuk 2). Ook kunnen ze uitwijken naar een ander beroep, sector of regio, al dan niet in combinatie met scholing. Werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door onder andere hun zoekgebied te vergroten, selectiecriteria aan te passen, werk te herverdelen en huidig of nieuw personeel te scholen. Voordat in de paragrafen 4.5 tot en met 4.8 de alternatieven voor werkzoekenden en werkgevers worden besproken, wordt in de voorafgaande paragrafen een beeld van de spanning op de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Door het economisch herstel neemt het aantal vacatures in de Achterhoek toe. Tegelijkertijd daalt het aantal bij UWV geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Kortdurend betekent hier maximaal een half jaar werkloos. Ondanks dat er halverwege 2016 in de Achterhoek minder kortdurende werkzoekenden (2.700) tegenover meer vacatures (1.600) staan, is in deze regio nog steeds sprake van een ruime arbeidsmarkt. De kansen voor werkzoekenden zijn over het algemeen wel verbeterd, maar niet veel. Knelpunten concentreren zich in deze ruime arbeidsmarkt rond groepen werkzoekenden die moeilijk werk vinden. Vooral werkloosheidsduur, leeftijd en opleidingsniveau bepalen iemands kansen op werk. Voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt vergt het vinden en behouden van werk vaak de nodige inspanning en investeringen. Werkgevers hebben over het algemeen weinig problemen om vacatures in te vullen. Toch zijn er steeds meer werkgevers voor wie het lastig is om aan goed personeel te komen. Dit is vooral het geval in de techniek en ICT. Daar komt bij dat technologische innovaties, vergrijzing, flexibilisering en schoolkeuze van jongeren de komende jaren de discrepanties dreigen te vergroten tussen opleiding, beroep en competenties van het beschikbare arbeidsaanbod en de vraag van werkgevers Minder ruime arbeidsmarkt in de Achterhoek Vergelijking van vraag en aanbod met elkaar geeft een beeld van de kansen en knelpunten die werkgevers en werknemers momenteel ervaren. Afbeelding 4.1 toont de spanning op de arbeidsmarkt dat is de verhouding tussen openstaande vacatures en kortdurend werkzoekenden halverwege 2016 voor alle beroepsgroepen samen (links) en voor de technische (midden) en ICT-beroepen (rechts). Afbeelding 4.1. Spanning arbeidsmarkt algemeen en in technische en ICT-beroepen 35 arbeidsmarktregio s, 2e kwartaal 2016 Alle beroepen Technische beroepen excl. productiemedewerkers ICT beroepen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Achterhoek 21

23 Afbeelding 4.1 laat zien dat de arbeidsmarkt in de Achterhoek nog (net) ruim is, terwijl in veel andere regio s (en landelijk) de spanning is toegenomen tot gemiddeld. Dat geldt voor de arbeidsmarkt als geheel. Er zijn echter grote verschillen tussen beroepsgroepen en niveaus als het gaat om de kans op het vinden van werk en het invullen van vacatures. Deze verschillen in beroepsgroepen en -niveaus zijn in afbeelding 4.2 zichtbaar gemaakt. Voor ICTberoepen is sprake van een krappe arbeidsmarkt, er zijn in deze beroepsgroep meer openstaande vacatures dan beschikbare kortdurend werkzoekenden. Ook in de omliggende en veel andere arbeidsmarktregio s is de arbeidsmarkt voor ICT-beroepen krap, of zelfs zeer krap. Dat betekent grote concurrentie tussen werkgevers om vacatures voor deze beroepen te vervullen. Het gaat dan om beroepsgroepen als software- en applicatieontwikkelaar en gebruikersondersteuner ict. Afbeelding 4.2. Spanning naar beroepsklasse (links) en beroepsniveau (rechts) Achterhoek, 2e kwartaal 2016 zeer ruim ruim gem. krap zeer krap zeer ruim ruim gem. krap zeer krap Totaal ICT Openbaar bestuur Creatief en taalkundig Transport en logistiek Commercieel Zorg en welzijn Pedagogisch Technisch Dienstverlenend Economisch en admin. Managers Agrarisch Totaal Elementair Lager Middelbaar Hoger Wetenschappelijk Bron: UWV Voor alle andere beroepsklassen is de arbeidsmarkt in de Achterhoek gemiddeld tot ruim. Dat geldt ook voor commerciële beroepen, transport & logistiek beroepen en managers. Veel voorkomende beroepen onder werkzoekenden, zoals transportplanner, callcentermedewerker en manager detailhandel, vallen hieronder. Alleen de markt voor agrarische beroepen krijgt in de Achterhoek de typering zeer ruim. Ook in de omliggende arbeidsmarktregio s is de markt voor de meeste beroepsklassen gemiddeld of ruim, maar toch lijken daar de spanningen op de meeste arbeidsmarkten sterker te zijn dan in de Achterhoek. Verschillen tussen vraag en aanbod stimuleren zijn om voor oplossingen van knelpunten in de Achterhoek te kijken naar de buurregio s. Binnen sommige beroepsklassen is er krapte voor specifieke beroepen. Zoals voor accountmanager zakelijke diensten, onderhoudsmonteur machines/installaties en verpleegkundige (mbo). Hierbij de kanttekening dat de gebruikte spanningsindicator alleen een typering geeft als het om voldoende aantallen gaat. Die drempel wordt in de relatief kleine Achterhoek minder snel gehaald. Er zullen dus meer spanningen (op kleine schaal) in de regionale arbeidsmarkt voorkomen dan alleen wat de spanningsindicator aangeeft. Zoals het rechterdeel van afbeelding 4.2 laat zien, is er in de Achterhoek op geen enkel beroepsniveau krapte. Op wetenschappelijk niveau zijn vraag en aanbod min of meer in balans, terwijl in omringende regio s wel krapte is op wetenschappelijk beroepsniveau. Op alle andere niveaus is de markt in de Achterhoek ruim of zeer ruim, en zijn de kansen voor werkzoekenden minder gunstig. De krapte in ICTberoepen zit grotendeels op hoger en wetenschappelijk niveau. Binnen beroepsgroepen is sprake van verschillen tussen de beroepsniveaus als het gaat om kansen op werk en problemen bij het invullen van vacatures. Zo is de markt ruim voor dienstverlenende beroepen elementair en lager niveau, maar is de spanning gemiddeld op middelbaar niveau. Voor technische beroepen is de spanning op de arbeidsmarkt groter op middelbaar en hoger niveau, terwijl de kansen op werk voor de lagere beroepsniveaus geringer zijn. Voor zorg en welzijnsberoepen neemt de krapte toe met het beroepsniveau, van ruim op lager en middelbaar niveau tot krapte op wetenschappelijk niveau. Op elementair en lager niveau is er voor geen van de beroepsgroepen in de Achterhoek sprake van krapte. Het is op dit niveau lastig om werk te vinden. Voor technische beroepen lijken zich in de Achterhoek als geheel, net als in de meeste andere regio s, geen al te grote knelpunten voor te doen. Dit beeld vertekent echter. Binnen de technische beroepen zijn er wel degelijk beroepen waarvoor er op dit moment al knelpunten zijn. Het gaat bij de krapte in de Regio in Beeld 2016 Achterhoek 22

24 techniek vooral om beroepen met specifieke vereisten wat betreft opleiding, ervaring en competenties dan om algemene krapte. Ook uit de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl in Nederland blijkt dat er in de ICT, techniek en agrarisch beroepsrichtingen relatief goede kansen op werk zijn (zie box 4.1). De volgende paragraaf gaat nader in op regionale krapteberoepen in techniek/industrie/bouw. De knelpunten in de techniek worden daarmee scherper in beeld gebracht. Box 4.1. Verhouding cv s vacatures Nederland toont meer krapte in techniek, ICT en agrarisch Een alternatief voor de spanning voor het vaststellen van de kansen en knelpunten per beroepsgroep op de huidige arbeidsmarkt is het vaststellen van de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl. Op basis van deze verhouding zijn ICT en techniek beroepsrichtingen met relatief goede kansen op werk in de eerste helft van Veel minder gunstig zijn de kansen op werk in administratie, creatieve beroepen en maatschappelijk & sociaal werk. Voor werkzoekenden gunstige verhouding cv s - vacatures Voor werkzoekenden ongunstige verhouding cv s - vacatures - databank- en netwerkspecialist - secretaresse - software- en applicatieontwikkelaar - kassamedewerker - accountant - auteur / taalkundige - ingenieur - journalist - lasser en plaatwerker - bibliothecaris - machinemonteur - conciërge / teamleider schoonmaak - metaalbewerker - reisbegeleider - elektricien / elektronicamonteur - leider kinderopvang / onderwijsassistent - loodgieter en pijpfitter - sociaal werker / groeps- en woonbegeleider - vakman afbouw (o.a. dakdekker, stukadoor, tegelzetter) - maatschappelijk werker - verpleegkundige - manager zorginstelling Specifieke krapteberoepen in techniek In aanvulling op landelijk onderzoek naar beroepen waarvoor werkgevers moeilijk aan voldoende personeel kunnen komen heeft UWV in het eerste kwartaal van 2016 in de Achterhoek onderzoek gedaan naar regionale kansrijke beroepen in de richting techniek/industrie/bouw. Dat levert in afbeelding 4.4 bijna twintig beroepen op die elk door meerdere werkgevers als krap worden ervaren, dus waarvoor ze moeilijk voldoende en geschikt personeel vinden. Het gaat hoofdzakelijk om beroepen op middelbaar en op laag niveau. Box 4.2. Regionale kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap? In 2014 en in 2015 heeft UWV landelijke overzichten uitgebracht van beroepen met een krappe arbeidsmarkt. Er bleek bij regionale arbeidsmarktpartijen grote behoefte aan een regionale verbijzondering van krapteberoepen. Daarom wordt in nauwe samenwerking met de WerkgeversServicepunten in een groot aantal regio s gewerkt aan regionalisering van de landelijke lijst met krapteberoepen. De overzichten komen tot stand door het naast elkaar leggen van beschikbaar cijfermateriaal over vacatures en geregistreerde werkzoekenden en een analyse van (vaak sectorale) arbeidsmarktrapporten. Op basis van deze data is een eerste groslijst gemaakt. De groslijst is vervolgens voorgelegd aan arbeidsmarktprofessionals in de regio met de vraag of zij inderdaad zien dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn. Naast WerkgeversServicepunten zijn onder andere benaderd: uitzendbureaus, recruiters, onderwijsinstellingen, topsectoren, onderzoeksinstituten, werkgeversverenigingen en individuele werkgevers in verschillende sectoren. Inmiddels zijn voor een derde van de 35 arbeidsmarktregio s lijsten met regionale kansrijke beroepen samengesteld. Andere arbeidsmarktregio s volgen in de loop van Informatie over regionale kansrijke beroepen is te vinden op Het overzicht van regionale krapteberoepen laat niet alleen zien waar zich knelpunten voor werkgevers voordoen. Het biedt tevens zicht op kansen voor werkzoekenden. Daar waar werkgevers moeilijk aan geschikt personeel komen, ontstaan immers moeilijk vervulbare vacatures die werkloze werkzoekenden kunnen invullen. Ook bieden beroepen met moeilijk vervulbare vacatures aanknopingspunten voor instrumenten als jobcarving en scholingstrajecten. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 23

25 Afbeelding 4.3. Achterhoek, 2016 Regionale krapteberoepen techniek/industrie/bouw Beroepsgroep Beroepsgroep Middelbaar beroepsniveau/gespecialiseerd vakmanschap Pijpfitter industriële montage, monteur verwarming utiliteitsbouw Monteur koeltechniek, luchtbehandeling CNC-verspaner inclusief programmeren (draaien, frezen, kotteren, slijpen) Gespecialiseerd lasser niveau 3 & 4 (TIG, MIG/MAG, elektrode) Monteur/inbedrijfsteller fabrieksinstallaties (Onderhouds)monteur machines/installaties, liften, werktuigen Medewerker technische dienst Monteur beveiligingsinstallaties Elektricien/monteur technische installaties (bv. elektromonteurs in huizen en winkels) Projectleider werktuigbouw, maintenance engineer R&D-specialist/procestechnoloog Lager beroepsniveau/basisvakmanschap (Onderhouds)schilder Straatmaker/rioleringsmedewerker/vakman grond- weg- en waterbouw (gww) Machinaal houtbewerker, CNC bediener houtbewerkingsmachines Plaatwerker/CNC-metaalbuiger, -snijder CNC-machinebediener Soldeerder, lasser niveau 1 & 2 (foto, elektrode, TIG) Hoger beroepsniveau Projectleider / ontwerper industriële automatisering, PLC-programmeur Wetenschappelijk niveau Manager afdeling research en ontwikkeling/r&d specialist Bron: UWV 4.4. Op termijn knelpunten voor werkgevers De huidige arbeidsmarkt levert vooral krapte op in bepaalde technische beroepen, ict-beroepen en in specifieke nicheberoepen. Het in kaart brengen van kansen en knelpunten vraagt echter niet alleen zicht op de korte termijn. Keuzes van werkgevers en werkzoekenden hebben immers ook consequenties op de lange termijn. Arbeidsmarktbeleid is er niet alleen om de huidige knelpunten aan te pakken, maar probeert ook in te spelen op kansen en knelpunten die zich de komende jaren voordoen. Het economische herstel zorgt voor toename van spanning op de arbeidsmarkt. De vooruitzichten voor de komende jaren wijzen op een verdere groei van de economie, werkgelegenheid en vacatures, al is dat met lagere cijfers dan voor de recessie. Bovendien verandert de arbeidsmarkt van karakter. De aantrekkende economie, het verhogen van de pensioenleeftijd en de grotere arbeidsparticipatie van onder andere vrouwen zorgen voor een toename van mensen die zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Automatisering, toename van complexiteit en flexibilisering vragen andere competenties van huidige en toekomstige werknemers. Door het aantrekken van de economie en de veranderde arbeidsmarkt kunnen knelpunten ontstaan in de beschikbaarheid van personeel. Soms is de instroom van schoolverlaters onvoldoende om in deze vervangingsvraag te voorzien. Ook sluiten opleiding, werkervaring en competenties niet altijd goed aan bij de wensen van de werkgever. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, opleidingskeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst ROA eind 2015 de arbeidsmarktperspectieven tot 2020 per beroepsgroep. De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2020) levert volgens ROA voor werkgevers meer knelpunten op in de personeelsvoorziening dan de huidige situatie. Dit biedt meer kansen voor werkzoekenden. Afbeelding 4.4 geeft een beeld van de beroepen waarvan ROA verwacht dat er grote knelpunten in de personeelsvoorziening ontstaan. De meeste knelpunten voor werkgevers ontstaan de komende jaren in een brede range van technische beroepen. Deels gaat het hier om banen op hoog niveau, zoals ingenieurs en architecten. Maar ook op lager en middelbaar niveau in de techniek ontstaan knelpunten als de instroom van nieuwe werknemers vanuit het onderwijs en het aanwezige onbenutte arbeidsaanbod niet voldoende zijn om de vraag naar personeel in te vullen. Zowel uitbreidingsvraag als vervangingsvraag onder andere door pensionering speelt hierbij een rol. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 24

26 Afbeelding 4.4. Nederland, tot 2020 Beroepen met grote verwachte knelpunten personeelsvoorziening Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek Architecten Assemblagemedewerkers Bakkers Biologen en natuurwetenschappers Elektriciens en elektronicamonteurs Elektrotechnisch ingenieurs Ingenieurs (geen elektrotechniek) Loodgieters en pijpfitters Procesoperators Productcontroleurs Productieleiders industrie en bouw Schilders en metaalspuiters Technici bouwkunde en natuur Timmerlieden Openbaar bestuur Beveiligingspersoneel ICT Gebruikersondersteuning ICT Radio- en televisietechnici Software- en applicatieontwikkelaars Onderwijs Docenten algemene vakken secundair onderwijs Docenten beroepsgerichte vakken secundair onderwijs Docenten hoger onderwijs en hoogleraren Leerkrachten basisonderwijs Onderwijskundigen en overige docenten Financieel, economisch, administratief Accountants Financieel specialisten en economen Zakelijke dienstverleners Managers Diverse managementfuncties Bron: ROA Naast technische beroepen gaan werkgevers volgens ROA de komende jaren grote knelpunten ervaren in het vinden van geschikt ICT-personeel. Het gaat hier om software- en applicatieontwikkelaars en gebruikersondersteuning. De Achterhoek kent in deze beroepsgroep echter weinig geregistreerde werkzoekenden. Ook in andere beroepsgroepen krijgen werkgevers de komende jaren te maken met knelpunten in de personeelsvoorziening. Zo leiden vergrijzing en een beperkte instroom van jongeren uit het onderwijs richting arbeidsmarkt tot problemen voor onderwijswerkgevers om docentenbanen in te vullen. In bedrijfseconomische beroepen op hoog niveau leidt het aantrekken van de economie in zakelijke dienstverlening tot uitbreidingsvraag. Ook voor het invullen van managementvacatures worden knelpunten voorzien. Het gaat hier in veel gevallen om leidinggevende vakspecialisten in ICT, productie, logistiek en zorg en veel minder om algemeen management. ROA verwacht voor werkgevers tot 2020 vrijwel geen knelpunten in de personeelsvoorziening voor administratieve, dienstverlenende en commerciële beroepen, zoals administratief medewerkers, boekhouder, verkoopmedewerker en schoonmakers. Hetzelfde geldt voor transportberoepen. Ook in zorg & welzijn verwacht ROA weinig knelpunten bij het invullen van vacatures. De werkgelegenheid in de verpleging en verzorging stagneert en het onderwijs levert de komende jaren meer dan voldoende afgestudeerden af om de vervangingsvraag op dit niveau op te vangen. Werkgevers in de zorgsector verwachten grote knelpunten in de personeelsvoorziening, vooral op hoger niveau, onder hboverpleegkundigen en artsen Kansen voor werkzoekenden Zoals uit paragraaf 3.4 blijkt, hebben veel mensen die in de eerste helft van 2016 in de Achterhoek in de WW terecht kwamen een technische achtergrond. Deze werkzoekenden lijken goede kansen op werk te hebben. Niet alleen nu zijn er al veel krapteberoepen in de techniek, maar voor de toekomst worden nog meer knelpunten verwacht voor werkgevers in de vacaturevervulling voor technische beroepen. Veel werkzoekenden in de techniek zijn echter werkzaam geweest op een elementair of lager niveau, terwijl de beste kansen op werk zijn vanaf mbo-niveau. Ook voldoen veel werkzoekenden niet aan de vereiste certificaten en werkervaring. Voor die werkzoekenden kan (om- of bij-)scholing helpen om de stap te maken naar het door werkgevers gevraagde niveau. Naast mensen met een technische achtergrond, kent de Achterhoek veel werkzoekenden met een administratieve achtergrond. De perspectieven voor deze werkzoekenden zijn niet gunstig. Werk vinden is lastig en de situatie verbetert de komende jaren weinig. Door digitalisering neemt de vraag naar veel administratieve functies verder af, of verdwijnen functies zelfs. Werkzoekenden met een lage opleiding of met een beroep waarnaar in de Achterhoek weinig vraag is, kunnen misschien uitwijken naar een beroep, sector of regio waar de kansen op werk gunstiger zijn. Flexibiliteit en omscholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt voor werkzoekenden. Werkgevers ervaren de komende jaren in toenemende mate knelpunten in de vacaturevervulling van beroepen in techniek en ICT en in specifieke beroepen in zorg en onderwijs. Maatregelen die zij kunnen Regio in Beeld 2016 Achterhoek 25

27 nemen, zijn het uitbreiden van het zoekgebied naar buurregio s, selectiecriteria aanpassen, investeren in scholing of werk herverdelen. Instrumenten als (om)scholing en jobcarving passende functies creëren door eenvoudige taken te bundelen of taken af te splitsen van bestaande functies kunnen hierbij hun nut bewijzen. De volgende paragrafen gaan in op de alternatieven die werkgevers hebben om een breder aanbod te vinden en op de alternatieven die er voor werkzoekenden zijn als ze problemen hebben bij het vinden van werk Alternatieve overstapberoepen Beroepen waarvoor werkgevers echt knelpunten in de personeelsvoorziening ervaren, liggen voor een grote groep werkzoekenden in de Achterhoek niet binnen handbereik. De overstap is voor veel werkzoekenden, ook na een vakgerichte training of scholing, nog steeds niet te maken. Vaak gaat het bij deze krapteberoepen om beroepen die niet massaal in de regio voorkomen en waarvoor specifieke opleiding en ervaring vereist zijn. De Achterhoek kent veel werkzoekenden die een baan proberen te vinden in beroepen als productiemedewerker, verzorgende, administratief medewerker of verkoper. Voor deze beroepen is het aantal werkzoekenden vele malen groter dan het aantal beschikbare vacatures. Voor hen is het zinvol te weten welke alternatieve beroepen meer kans op werk bieden dan het huidige beroep. UWV brengt de komende tijd deze alternatieve overstapberoepen in beeld voor enkele veel voorkomende beroepen (zie box 4.3). Box 4.3. Overstapberoepen in kaart gebracht UWV onderzoekt voor enkele beroepen wat mogelijke overstapberoepen zijn. Hierbij wordt ook aangegeven wat de kansen op de arbeidsmarkt zijn in deze beroepen. Dit wordt gedaan voor beroepen die op de huidige arbeidsmarkt onder druk staan. Vaak zijn dit beroepen waarin de werkgelegenheid sterk krimpt. Hierdoor ontstaat er een groter personeelsaanbod dan -vraag. Dit betekent dat er voor werkzoekenden in deze beroepen momenteel weinig kansen zijn op een baan omdat de concurrentie groot is. Overstapberoepen worden bepaald op basis van twee pijlers: overeenkomstige competenties en historische loopbaanoverstappen. UWV heeft in 2016 een aantal rapporten Overstapberoepen voor verschillende beroepen gepubliceerd, waaronder verkoopmedewerkers, helpende thuiszorg, financieel administratief medewerker, secretaresse, receptionist en sociaal-cultureel werker. Meer informatie is te vinden op Scholing vergroot kansen De arbeidsmarkt verandert in snel tempo. De werkgelegenheid krimpt in de ene sector en groeit in de andere. Beroepen raken uit de gratie, terwijl nieuwe ontstaan. Economisch herstel, automatisering, toenemende complexiteit en flexibilisering van werk stellen andere eisen aan werkenden en werkzoekenden. Opleidingen en opgedane werkervaring zijn in deze snel veranderende arbeidsmarkt gauw gedateerd. Het volgen van opleidingen, cursussen en trainingen verkleint de discrepanties tussen het aanwezige en benodigde opleidingsniveau en -richting en vergroot daarmee de kansen op werk voor werkzoekenden. Daarom heeft het ministerie van SZW een pakket maatregelen samengesteld, zoals sectorplannen, Brug-WW en scholingsvouchers. Mensen die werken of gewerkt hebben in sectoren die het zwaar hebben zoals thuiszorg, grootwinkelbedrijf en financiële administratie kunnen zich om- of bijscholen richting een beroep waarin meer kans is op werk. Aan de scholingsvoucher is een lijst met kansberoepen verbonden die voor een groot deel bestaat uit beroepen in de elektrotechniek, bouw, metaal/metalektro/werktuigbouw en ICT. Maar er staan ook beroepen op de lijst in sectoren als agrarisch/groen/milieu, transport & logistiek, procestechniek, onderwijs en veiligheid. Box 4.4. Scholingsvouchers In april 2016 heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de Tijdelijke regeling subsidie scholing richting een kansberoep gepubliceerd. De regeling is per 1 mei 2016 ingegaan en geldt voor scholing die niet later gestart is dan 1 april De regeling maakt het mogelijk subsidie voor scholing te verstrekken aan werkzoekenden die bij UWV zijn geregistreerd en arbeid in loondienst verrichten, dan wel vanwege het verricht hebben van dergelijke arbeid een WW-uitkering ontvangt of als zelfstandige werkzaamheden verricht. Deze werkzoekenden kunnen uitsluitend in aanmerking komen voor subsidie indien scholing is gericht op een kansberoep. Een kansberoep is een beroep dat is opgenomen in een limitatieve lijst die is opgenomen als bijlage bij de regeling. Deze lijst is eveneens te raadplegen op werk.nl. Ook kunnen werkzoekenden subsidie krijgen wanneer zij via een EVC-procedure hun competenties en ervaring in een ervaringscertificaat laten vastleggen. Meer informatie is te vinden op Scholingsvouchers en Brug-WW richten zich vooral op om- en bijscholing van werkenden en werkzoekenden. Om de groeiende discrepantie op de arbeidsmarkt structureel aan te pakken, is een verbeterde aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt noodzakelijk. Niet alleen uitbreidingsvraag op basis van economische ontwikkelingen, maar ook vervangingsvraag als gevolg van vergrijzing, instroom Regio in Beeld 2016 Achterhoek 26

28 van jongeren uit het onderwijs richting arbeidsmarkt en allerlei trends als automatisering, flexibilisering en internationalisering spelen hierin een rol. ROA maakte een inschatting van de toekomstige arbeidsmarktperspectieven waarbij zoveel mogelijk rekening is gehouden met deze ontwikkelingen. Afbeelding 4.5 toont arbeidsmarktperspectieven tot 2020 voor de verschillende opleidingsrichtingen en niveaus in de Achterhoek. Afbeelding 4.5. Achterhoek, tot 2020 Toekomstige arbeidsmarktperspectief tot 2020 naar opleiding Opleiding Arbeidsmarktperspectief Totaal Mbo 2/3 Mbo 2/3 Economie Mbo 2/3 Groen Mbo 2/3 Techniek Mbo 2/3 Zorg en welzijn Totaal Mbo 4 Mbo 4 Economie Mbo 4 Groen Mbo 4 Techniek Mbo 4 Zorg en welzijn Totaal Hbo Hbo Economie Hbo Gedrag en maatschappij Hbo Landbouw en natuur Hbo Onderwijs Hbo Taal en cultuur Hbo Techniek Hbo Gezondheidszorg Totaal Wo Totaal Matig Redelijk Matig Matig Matig Matig Matig Redelijk Redelijk Slecht Matig Matig Matig Slecht Goed Matig Goed Slecht Zeer goed Redelijk Bron: ROA Op totaalniveau zijn de toekomstperspectieven voor afgestudeerden in de Achterhoek redelijk. Er zijn echter grote verschillen tussen opleidingsniveaus en richtingen. De beste perspectieven zijn voor mensen met een wetenschappelijke opleiding en voor mensen met een hbo-opleiding in techniek of onderwijs. Op mbo-niveau zijn er redelijke perspectieven in het groenonderwijs. De vooruitzichten zijn volgens ROA minder gunstig voor afgestudeerde van economische en zorgopleidingen. Het grote aantal schoolverlaters in deze richtingen en het relatief grote aantal geregistreerde werkzoekenden zijn meer dan voldoende om de baanopeningen door uitbreidingsvraag en vervangingsvraag in te vullen Kansen buiten de Achterhoek Werkzoekenden vergroten niet alleen hun kansen vergroten door naar alternatieve beroepen te kijken, scholing te volgen en andere zoekkanalen te gebruiken. Zij vergoten hun kansen ook door hun zoekgebied uit te breiden. Uitbreiding van het zoekgebied is ook voor werkgevers een optie om knelpunten in de personeelsvoorziening aan te pakken. Pendelstromen en de spanning op de arbeidsmarkt in omliggende regio s bieden werkgevers en werkzoekenden aanknopingspunten voor het uitbreiden van hun zoekgebied. Zoals uit afbeelding 4.2 blijkt, is de arbeidsmarkt in de Achterhoek ruim en daarmee voor werkzoekenden even gunstig als in veel andere regio s. Werkgevers ervaren er relatief weinig knelpunten bij het invullen van vacatures. De Achterhoek heeft een lage werkgelegenheidsfunctie. Dat wil zeggen dat er weinig banen per 1000 inwoners van jaar zijn. In alle omringende arbeidsmarktregio s ligt die werkgelegenheidsfunctie hoger. De Achterhoek heeft dan ook weinig aantrekkingskracht op mensen uit andere regio s. Afbeelding 4.6 toont het binnenlandse pendelsaldo per arbeidsmarktregio in 2014 en de pendelstromen van en naar de Achterhoek. De blauwgekleurde regio s hebben een positief pendelsaldo. Het aantal mensen van buiten de regio dat in de betreffende regio werkt, overtreft het aantal mensen dat vanuit deze regio elders werkt. De rood gekleurde regio s, waaronder de Achterhoek, hebben een negatief pendelsaldo. Hier geldt het omgekeerde: het aantal mensen dat vanuit de Achterhoek elders werkt is groter dan het aantal mensen uit andere regio s dat in de Achterhoek werkt. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 27

29 Afbeelding 4.6. Pendelstromen en pendelsaldo Nederland en Achterhoek, 2014 Waar werken inwoners van Achterhoek 7% 5% 1% 2% Achterhoek Midden-Gelderland 10% 75% Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Twente FoodValley Overig Waar wonen werkenden in Achterhoek 5% 3% 1% 3% Achterhoek Midden-Gelderland Twente 87% Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Rijk van Nijmegen Bron: CBS, bewerking UWV De Achterhoek heeft dus relatief weinig werkgelegenheid en (daardoor) een negatief pendelsaldo. Hoewel bijna 90% van de banen in de Achterhoek wordt ingevuld door mensen die in de regio zelf woonachtig zijn, zijn er toch veel mensen die (dagelijks) reizen tussen hun woonregio en hun werkregio. Bijna 14 duizend mensen werken in de Achterhoek, maar wonen elders. Vooral vanuit Midden-Gelderland, Twente en Stedendriehoek en Noordwest Veluwe pendelen duizenden mensen naar hun werk in de Achterhoek. Uitgaande pendel is er ook: 32 duizend inwoners van de Achterhoek werken in een andere regio. Deze uitgaande pendel gaat bijna volledig naar de aangrenzende arbeidsmarktregio s Midden-Gelderland, Stedendriehoek en Noordwest Veluwe en Twente. De uitgebreide pendelstromen van de Achterhoek naar omliggende regio s geven aan dat werkzoekenden zich niet moeten beperken tot het zoeken naar werk in de eigen regio. Afbeelding 4.1 maakt ook duidelijk dat de kansen op werk in dezelfde beroepsgroep aanmerkelijk verschillen tussen arbeidsmarktregio s. De kansen voor werkzoekenden op het vinden van werk worden groter wanneer zij ook buiten de Achterhoek zoeken naar werk. Werkzoekenden uit de Achterhoek die in de eigen regio moeilijk werk vinden, kunnen dus verder zoeken in arbeidsmarktregio s die betere kansen bieden. Voor werkgevers geldt hetzelfde principe. Wanneer het invullen van een vacature moeilijk is binnen de Achterhoek, kan uitbreiding van het zoekgebied richting regio s met minder krapte uitkomst bieden. Kraptes in de Achterhoek zijn er vooral voor sommige technische functies en ict-functies. Afbeelding 4.1 maakt duidelijk dat voor ict-functies de krapte in andere regio s minstens zo groot is als in de Achterhoek zelf. Voor technische beroepen is de arbeidsmarkt in de Achterhoek in totaliteit ruim, net als in veel andere regio s. Kraptes zijn er wel, maar zijn relatief klein in omvang en ook kwalitatief van aard. Overigens kijken deze cijfers alleen naar pendel binnen Nederland. Daarnaast zijn er ook baankansen in Duitsland, maar de grens vormt nog altijd een flinke barrière voor werknemers. Van het potentieel aan geschikte banen over de grens wordt slechts een klein deel benut, al blijft het moeilijk om dit precies te kwantificeren. Voor de Achterhoek ligt het potentieel in Duitsland vooral in bouw, industrie en nietcommerciële diensten. In de industrie bijvoorbeeld voor elektrotechniek, installatietechniek en metaal. In zorg & welzijn kansen voor kinderopvang, verpleging (niv. 5) en verzorging (niv. 3/4) en in de logistiek voor heftruckchauffeur en magazijnmedewerker. Een groeiend deel van de pendel loopt via uitzendbureaus. In 2012 pendelden ongeveer werknemers vanuit Nederland naar Noordrijn- Westfalen, waarvan bijna de helft Duitser was. Andersom pendelden ruim twee keer zoveel mensen van Noordrijn-Westfalen naar Nederland, vooral naar Arnhem/Nijmegen, Noord- en Zuid-Limburg en Twente. Regio in Beeld 2016 Achterhoek 28