Regio in Beeld 2016 Flevoland

Transcriptie

1 Regio in Beeld 2016 Flevoland

2 Inhoudsopgave Inleiding 2 1. Werkgelegenheid groeit licht Meer banen voor werknemers en zelfstandigen Structureel groter aandeel zelfstandigen Structurele veranderingen worden zichtbaarder Sterke werkgelegenheidsgroei in buurregio Groot Amsterdam Veel ouderen in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd 6 2. Groei vacatures zet door Meeste vacatures in detailhandel, sterkste groei in openbaar bestuur Vacatures voor laagopgeleiden vooral in detailhandel en horeca Callcentermedewerkers bij UWV het meest gevraagd Relatief meeste baanopeningen voor transport & logistiek Relaties en open sollicitatie zijn voor kwetsbare werkzoekenden belangrijk Opleidingsniveau en werkervaring blijven belangrijk bij werving en selectie Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Onbenut arbeidsaanbod verandert van samenstelling Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt Flevoland Daling instroom in de WW Hoog aandeel ouderen, weinig jongeren in de WW Instroom in de WW vooral vanuit administratie en verkoop Aantal bijstandsuitkeringen toegenomen, meer doorstroom van WW naar bijstand Invoering Participatiewet zorgt voor daling Wajong Gebruik van WIA groeit, gebruik WAO daalt Meer kansen en specifieke krapte Discrepanties op een aantrekkende arbeidsmarkt Arbeidsmarkt in Flevoland nog steeds ruim Vooral specifieke krapteberoepen in techniek en ICT Op termijn knelpunten voor werkgevers Kansen voor werkzoekenden Alternatieve overstapberoepen Scholing vergroot kansen Kansen buiten de regio Uitdagingen voor de arbeidsmarkt Inspelen op een veranderende arbeidsmarkt Inzetten op samenwerking is noodzakelijk Verder uitbouwen publiek-private samenwerking Inzetten op voldoende gekwalificeerd aanbod voor arbeidsmarkt Flevoland Aanpak jeugdwerkloosheid is gewenst Aandacht voor oudere werkzoekenden blijft nodig 31 Literatuur 33 Begrippen en afkortingen 34 Colofon 36 Regio in Beeld 2016 Flevoland 1

3 Inleiding De arbeidsmarkt in Nederland herstelt zich gestaag, maar is ook aan het veranderen. Dit gaat gepaard met discrepanties, waardoor niet iedereen op de arbeidsmarkt evenveel kan profiteren. Ook de arbeidsmarkt van Flevoland toont tekenen van herstel. Er komen in Flevoland steeds meer banen erbij, vooral in de overige zakelijke diensten en de groothandel. Het aantal vacatures neemt toe en er worden minder nieuwe WW-uitkeringen verstrekt. De arbeidsmarkt verandert echter snel. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering en automatisering. Er ontstaan nieuwe functies door innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Arbeid wordt steeds flexibeler georganiseerd. Dit alles stelt andere en vooral hogere eisen aan medewerkers. Deze veranderende arbeidsmarkt gaat gepaard met discrepanties. Niet iedereen profiteert evenredig mee van het herstel. Aan de ene kant ervaren werkgevers in toenemende mate problemen met het aantrekken van het juiste personeel, de zogenaamde mismatch als gevolg van het verschil tussen vraag en aanbod. Dit geldt vooral in de techniek, ICT en een aantal specialistische beroepen. Aan de andere kant zijn er grote groepen mensen die moeilijk werk kunnen vinden. Niet alle werkzoekenden beschikken over een opleidingsrichting en niveau dat optimaal aansluit bij de eisen van de huidige arbeidsmarkt. Langdurig werklozen, ouderen, werkzoekenden uit krimpsectoren en mensen met een arbeidsbeperking missen bovengemiddeld de aansluiting op de arbeidsmarkt. Regionale arbeidsmarktpartijen staan voor de opgave om vooral deze kwetsbare groepen aan het werk te krijgen en te houden. Deze arbeidsmarktuitdagingen in Flevoland kunnen het meest effectief aangepakt worden door samen te werken in de regio. Regio in Beeld analyseert de arbeidsmarkt in Flevoland en biedt zo een gemeenschappelijk startpunt voor regionaal arbeidsmarktbeleid. Hiermee kunnen gemeenten, werkgevers-en werknemersorganisaties, onderwijsinstellingen, UWV, sectororganisaties en regionale samenwerkingsverbanden de arbeidsmarkt gezamenlijk bewerken met op elkaar afgestemde activiteiten. Er zijn verschillende manieren om de vraag van werkgevers en het aanbod van werkzoekenden beter op elkaar aan te laten sluiten. Zo vergroot scholing de kansen van werklozen en werkenden en helpt het werkgevers bij het oplossen van hun knelpunten in de personeelsvoorziening. Hierbij bieden de verruimde Brug-WW, de scholingsvouchers maar ook de sectorplannen extra mogelijkheden. Daarnaast kunnen werkgevers hun selectiecriteria aanpassen, het zoekgebied vergroten of werk herverdelen via bijvoorbeeld jobcarving. Het instrument bedrijfsscan helpt werkgevers zich te ontwikkelen tot een inclusieve organisatie. Werkzoekenden kunnen overstappen naar een ander beroep, sector of regio met betere kansen, naar de mogelijkheden hiertoe heeft UWV uitgebreid onderzoek gedaan. Ook de Banenafspraak, sectorplannen, van-werk-naar-werk trajecten en instrumenten als proefplaatsing, interne jobcoach, no-riskpolis en loondispensatie bieden perspectief voor met name kwetsbare groepen. Met de Banenafspraak zijn de samenwerkende partners in het Regionaal Werkbedrijf Flevoland in de regio flink aan de slag gegaan. Deze Regio in Beeld geeft een doorkijk van de arbeidsmarktontwikkelingen in Flevoland in 2016 en De eerste twee hoofdstukken beschrijven de vraag van regionale werkgevers: banen en vacatures. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de aanbodzijde op de arbeidsmarkt, en dan vooral het onbenut arbeidsaanbod. In hoofdstuk 4 worden vraag en aanbod met elkaar vergeleken, om zo te bepalen waar kansen en knelpunten liggen. Afsluitend belicht hoofdstuk 5 wat samenwerkende regionale partijen al doen en kunnen doen om kansen te benutten en knelpunten te verkleinen. Ik wens u veel leesplezier en inspiratie om gezamenlijk de regionale arbeidsmarktuitdagingen aan te gaan. Hannie van Loon Regiomanager UWV Werkbedrijf arbeidsmarktregio Flevoland, lid van het Bestuurlijk Overleg Regionaal Werkbedrijf Flevoland Regio in Beeld 2016 Flevoland 2

4 ontwikkeling banen van werknemers 1. Werkgelegenheid groeit licht 1.1. Meer banen voor werknemers en zelfstandigen Het economisch herstel van Nederland zet in 2016 en 2017 door. De aantrekkende woningmarkt, hogere investeringen door bedrijven in onder andere ICT en toenemende consumptieve bestedingen dragen bij aan deze economische groei. Dat leidt ook tot meer werkgelegenheid, maar nog niet in alle sectoren. In Flevoland neemt het aantal banen van werknemers in twee jaar tijd met gemiddeld 1,7% per jaar toe tot eind Die groei is sterker dan landelijk. In Nederland als geheel ligt de gemiddelde groei in die periode duidelijk lager, op 1,0% per jaar. In vrijwel elke sector ontwikkelt de regionale economie van Flevoland zich beter dan het landelijk gemiddelde. De industrie is de enige uitzondering hierop. Flevoland is een regio met relatief veel werkgelegenheid in de sectoren zorg & welzijn, overige zakelijke diensten, detailhandel en groothandel. Flevoland kenmerkt zich dus meer als een dienstenregio, dan een industrieregio. Afbeelding 1.1. Flevoland, 2017 Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling 5% 4% Groei Onderwijs Overige zakelijke diensten 3% Bouwnijverheid ICT Groothandel 2% 1% 0% Vervoer en opslag Horeca Spec. zakelijke diensten Zorg en welzijn Detailhandel Openbaar bestuur Landbouw -1% -2% Krimp Financiële diensten Industrie Overige diensten ondervertegenwoordigd oververtegenwoordigd t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Bron: UWV Het verschil in ontwikkeling van de arbeidsmarkt in Nederland en Flevoland hangt voor een belangrijk deel samen met de sectorstructuur van de regio. Die sectorstructuur is weergegeven in afbeelding 1.1. Deze afbeelding geeft drie dingen weer. De omvang en verdeling van banen van werknemers eind 2017; hoe meer banen, hoe groter de bol. De verwachte procentuele groei of krimp in 2017 ten opzichte van 2016; boven de horizontale as is sprake van groei, eronder van krimp. Het relatieve belang van een sector voor de regio in Dit is hier het regionale aandeel van een sector in het aantal banen van werknemers, in verhouding tot het landelijke aandeel van die sector in het aantal banen van werknemers. Links van de verticale as is het regionale aandeel kleiner dan het landelijke aandeel, rechts groter. Door de economische structuur van de regio profiteert de werkgelegenheid in Flevoland extra van de groei in de groothandel en de detailhandel. Deze sectoren zijn ook relatief belangrijk voor Flevoland. De bijdrage van de voor Flevoland belangrijke sector groothandel aan het herstel van de regionale economie is groot; in twee jaar tijd een groei van bijna 800 banen. De detailhandel zorgt in 2016 en 2017 voor een groei van ruim 500 banen. Ook de sterke groei in overige zakelijke diensten (grotendeels bestaande uit de uitzendbedrijven en arbeidsbemiddeling) draagt bij aan het krachtige herstel. In deze sector is de toename, met ruim Regio in Beeld 2016 Flevoland 3

5 banen in twee jaar, omvangrijk. Het feitelijke werk van de uitzendkrachten vindt overigens overwegend plaats in andere sectoren. Over het algemeen vertaalt productiegroei bij goederen zich minder snel en minder sterk in extra werkgelegenheid in vergelijking met de dienstensectoren, doordat de arbeidsproductiviteit stijgt. Voor de industrie betekent dit, dat nog geen herstel wordt verwacht, maar juist een verdere krimp van het aantal banen. Er is in deze sector nog steeds sprake van een structurele banenkrimp, ook voor Flevoland. In Flevoland is de krimp zelfs nog iets groter dan landelijk. Door het relatief kleine belang van de industrie werkt dit echter minder sterk door dan in de rest van Nederland. Het effect van de krimp in de financiële sector in Flevoland op de totale economie is gering. De sector is klein, evenals het relatieve belang. Opvallende uitschieters in Flevoland zijn de zorg & welzijn, openbaar bestuur en het onderwijs. In Flevoland groeisectoren, maar landelijk gezien in 2017 krimpsectoren. Het betreft over het algemeen sectoren waar de werkgelegenheid, hoewel ook sterk afhankelijk van beleidskeuzes van de landelijke overheid, ook deels wordt bepaald door demografische ontwikkelingen. In Flevoland groeit de bevolking bovengemiddeld. Ook de provincie Flevoland constateerde dat de sterke economische groei van Flevoland in de jaren voor de crisis samenhing met de demografische ontwikkelingen. De provincie verwacht dat deze sterke groei voorlopig van de baan is nu de bevolkingsgroei afneemt. In haar nieuwe economisch programma richt zij zich daarom op een brede ondersteuning van bedrijven met een stabiele basis en potentie en ambitie om te groeien. Box 1.1. Macro-economische ontwikkeling De ontwikkeling van het aantal banen wordt bepaald door drie oorzaken: economische groei, veranderingen in arbeidsproductiviteit en veranderingen in de mate van deeltijdarbeid. De prognoses in Regio in Beeld voor banen en vacatures komen uit het rapport UWV Arbeidsmarktprognose Dat rapport gaat uit van de economische groeicijfers van het Centraal Planbureau (CPB) van maart 2016: 1,8% groei in 2016 en 2,0% in Daarnaast gaat de arbeidsmarktprognose uit van het overheidsbeleid op het moment dat de prognose wordt opgesteld. De uitkomsten van (arbeidsmarkt)prognoses hebben dus een voorwaardelijk karakter en zijn deels onzeker. Afwijkende of onvoorziene ontwikkelingen en beleidsmaatregelen leiden tot andere realisaties dan verwacht. Zo heeft de overheid in juni 2016 besloten om een bezuiniging van een half miljard euro op met name verpleeghuizen en gehandicapteninstellingen te schrappen. Dat heeft waarschijnlijk een positief effect op de banenontwikkeling in de sector zorg & welzijn. Verder is sinds maart 2016 bijvoorbeeld de groei van de wereldhandel vertraagd, is definitief gekozen voor een lagere gasproductie en is er onzekerheid over de gevolgen van de keuze voor Brexit. Mede hierdoor heeft het CPB in september 2016 de groeiverwachting bijgesteld tot 1,7% in zowel 2016 als Structureel groter aandeel zelfstandigen De vraag naar arbeid wordt ingevuld door werknemers en zelfstandigen. De UWV prognoses geven als landelijk beeld dat vanaf 2008 het aantal banen van werknemers daalt, maar nu weer stijgt. Het aantal banen van zelfstandigen neemt al jaren achter elkaar toe, vooral bij de zelfstandigen zonder personeel (zzp ers), maar de groei vlakt wel af. Het aantal zelfstandigen groeit landelijk met 1,1% per jaar in Het aandeel zelfstandigen in de werkgelegenheid ligt daarmee op 21%, één op de vijf banen is voor een zelfstandige. Van de zelfstandigen is ongeveer de helft zzp er. Afbeelding 1.2. Flevoland, Zelfstandigen: aantal en aandeel per sector Spec. zakelijke diensten Bouwnijverheid Zorg en welzijn Overige diensten Detailhandel Landbouw Groothandel ICT Onderwijs Ov. zakelijke diensten Financiële diensten Vervoer en opslag Industrie Horeca Openbaar bestuur Spec. zakelijke diensten Bouwnijverheid Zorg en welzijn Overige diensten Detailhandel Landbouw Groothandel ICT Onderwijs Ov. zakelijke diensten Financiële diensten Vervoer en opslag Industrie Horeca Openbaar bestuur Bron: CBS, bewerking ROA Aantal zelfstandigen 0% 25% 50% 75% Aandeel zelfstandigen Regio in Beeld 2016 Flevoland 4

6 Het aantal zelfstandigen is anders over sectoren verdeeld dan het aantal werknemers. In de ene sector is het al langer en meer gebruikelijk om als zelfstandige te werken dan in de andere. Dat is iets om rekening mee te houden bij de oriëntatie van werkzoekenden op zelfstandig ondernemerschap. In een sector als de landbouw werken traditioneel veel zelfstandigen, maar de economische ruimte voor nieuwe toetreders lijkt beperkt. In bijvoorbeeld de bouw is de afgelopen jaren vooral het aantal zzp ers gegroeid. Daar lijken kansen te liggen voor een verdere toename, nu de bouw ook economisch groeit. In de jaren werkte gemiddeld over alle sectoren in Flevoland 13% van de werkzame beroepsbevolking als zelfstandige. Landelijk was dat in die periode 16%. De zakelijke diensten was de sector met de grootste groep zelfstandigen. In die sector werken veel mensen en daarvan werkt ook een meer dan gemiddeld aandeel als zelfstandige. Daarna volgt de bouwnijverheid wat betreft het aantal zelfstandigen, hoewel het totaal aantal banen in deze sector niet zo omvangrijk is (zie afbeelding 1.1). Zelfstandig ondernemerschap was al gangbaar, maar heeft voor en tijdens de crisis een extra vlucht genomen. De werkgelegenheid in de landbouw is niet groot, maar doordat het merendeel bestaat uit zelfstandigen (hier worden ook meewerkende gezinsleden toe gerekend), scoort deze sector toch relatief hoog onder de sectoren met de meeste zelfstandigen Structurele veranderingen worden zichtbaarder Structurele ontwikkelingen op de arbeidsmarkt veranderen niet alleen de omvang van het benodigde personeelsbestand, maar ook de eisen die aan werknemers worden gesteld en de manier waarop werk wordt georganiseerd. Daarbij gaat het om ontwikkelingen zoals een groeiend aandeel van werk in de dienstverlening, flexibilisering van de arbeidsmarkt, hogere arbeidsparticipatie, veranderingen in kwalificaties voor nieuwe en bestaande functies, vergrijzing van de (beroeps)bevolking en verdergaand gebruik van computers en robots. Dit komt op verschillende manieren op de arbeidsmarkt tot uiting. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk als gevolg van robotisering, automatisering en upgrading. Dit geldt bijvoorbeeld sterk voor (economisch-)administratieve beroepen. In de periode wordt landelijk een blijvend verlies van 100 duizend banen voor deze beroepen verwacht, vooral op laag en middelbaar beroepsniveau. Nieuwe functies ontstaan als gevolg van innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Niet alleen groeit de vraag naar specialisten in techniek en ICT sterker dan het aanbod, maar ook in veel andere beroepen wordt enige mate van vaardigheid met automatisering gevraagd. Arbeid wordt flexibeler georganiseerd (oproepwerk, uitzendwerk, zzp ers, tijdelijke contracten). Uitingen daarvan zijn dat de sector uitzendbedrijven & arbeidsbemiddeling in de sterkste banengroei laat zien en dat het aandeel zelfstandigen (waaronder ook zzp ers) in de werkgelegenheid structureel is toegenomen. De participatie van ouderen en vrouwen op de arbeidsmarkt neemt verder toe Sterke werkgelegenheidsgroei in buurregio Groot Amsterdam Flevoland kenmerkt zich als een regio met een sterke uitgaande pendel. De ingaande pendel, personen die in Flevoland werken en elders wonen, bedraagt mensen. De uitgaande pendel, personen die in Flevoland wonen en elders werken, is met mensen echter veel groter. Deze uitgaande pendel is in hoge mate gericht op de arbeidsmarktregio Groot Amsterdam. Overheidsbeleid ten aanzien van infrastructuur is dan ook vooral gericht op een verbeterde doorstroming van de A1 en A6 van en naar Amsterdam en Schiphol. Ook het project OV SAAL heeft als doelstelling de economie van de regio Amsterdam goed bereikbaar te maken. Door aanleg van nieuw spoor, verbetering van bestaande sporen en een betere benutting moet het mogelijk worden elke tien minuten een trein te laten rijden tussen Amsterdam en Flevoland. In hoofdstuk vier wordt nog nader ingegaan op de pendel. Voor de arbeidsmarkt van het gebied en de bewoners is het daarom ook van belang te kijken naar de ontwikkelingen in de werkgelegenheid van de naburige regio Groot Amsterdam. De werkgelegenheidsfunctie in Groot Amsterdam, het aantal banen per inwoners van 15 tot en met 74 jaar, behoort tot de hoogste van Nederland. Het aantal banen van werknemers neemt er in twee jaar tijd met gemiddeld 2,0% per jaar toe tot eind Die groei is veel sterker dan landelijk. Door de economische structuur profiteert de werkgelegenheid in Groot Amsterdam extra van de groei in de overige zakelijke diensten, ICT, groothandel en de horeca. Door de aantrekkende woningmarkt is er tevens groei in de bouwsector. Alleen de sector financiële diensten vertoont in Groot Amsterdam een krimp, deze krimp heeft een structureel karakter. Omvang en groei van de werkgelegenheid in Groot Amsterdam zijn dusdanig dat het voor werkzoekenden in Flevoland een relevante arbeidsmarkt is om zich op te oriënteren. Regio in Beeld 2016 Flevoland 5

7 1.5. Veel ouderen in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd Voor de arbeidsmarkt is de leeftijdsopbouw van werknemers een relevant gegeven. Door vergrijzing en door verhoging van de pensioenleeftijd neemt de participatie van ouderen op de arbeidsmarkt toe. Hun kansen houden daar echter niet automatisch gelijke tred mee. Over het algemeen geldt voor ouderen, sterker dan voor andere leeftijdsgroepen, dat ze relatief moeilijk weer aan het werk komen als ze eenmaal werkloos zijn. Tijdig investeren in bij- of omscholing of bemiddeling van werk-naar-werk kunnen helpen om werkloosheid te voorkomen. Een hoog aandeel 50-plussers impliceert dat er ook meer vervangingsvraag te verwachten is door personeel dat met pensioen gaat. Voor de groep 60-plusssers speelt dat binnen afzienbare tijd. Vervanging biedt kansen voor alle werkzoekenden, ook voor ouderen. Afbeelding 1.3 geeft een overzicht van de verschillen tussen sectoren in de leeftijdsopbouw van het personeelsbestand, eind De sectoren staan op volgorde van het aandeel 50-plussers. Het beeld voor Flevoland vertoont geen grote verschillen met het landelijke beeld. Gemiddeld is 28% van de werknemers in Flevoland is 50-plusser, 5% is 60 jaar of ouder en 21% is jonger dan 27 jaar. In Flevoland zijn openbaar bestuur en onderwijs de sterkst vergrijsde sectoren. In het openbaar bestuur is 45% van de werknemers 50-plusser, in het onderwijs 44%. Eén op de tien werknemers in deze twee sectoren is 60-plusser. Ook nog sterker vergrijsd dan gemiddeld zijn vervoer & opslag, financiële diensten, zorg & welzijn en bouwnijverheid. Detailhandel, horeca en uitzendbedrijven zijn het minst vergrijsd. In absolute aantallen heeft de sector zorg & welzijn met bijna de meeste werknemers van 50 jaar en ouder, waarvan er bijna ook 60-plus zijn. Afbeelding 1.3. Banen van werknemers naar leeftijdsklasse en sector Flevoland, december 2015 Openbaar bestuur Onderwijs Vervoer en opslag Financiële diensten Zorg en welzijn Bouwnijverheid Industrie Groothandel Zakelijke diensten Landbouw Uitzendbedrijven Horeca Detailhandel Totaal 6% 6% 13% 4% 16% 11% 17% 14% 15% 30% 33% 21% 49% 50% 51% 61% 52% 57% 56% 61% 60% 54% 56% 51% 47% 50% 35% 10% 35% 9% 29% 7% 31% 4% 27% 5% 26% 6% 23% 4% 21% 4% 20% 4% 18% 4% 13% 3% 34% 32% 9% 10% 2% 2% 23% 5% tot 27 jaar 27 tot 50 jaar 50 tot 60 jaar 60-plus Bron: UWV Veranderingen in de vraag naar arbeid worden onder andere zichtbaar in de ontwikkeling van het aantal vacatures en de kenmerken van die vacatures. Dit komt in hoofdstuk 2 aan bod. De veranderende functie-eisen die aan nieuw personeel worden gesteld vormen ook een signaal voor veranderingen waar het zittende personeel mee te maken heeft of krijgt. Dat inzicht is voor werknemers en werkgevers van belang om tijdig in actie te komen om werkloosheid te voorkomen. Regio in Beeld 2016 Flevoland 6

8 2. Groei vacatures zet door In het vorige hoofdstuk is de werkgelegenheid besproken. Werkgelegenheidsgroei heeft invloed op het ontstaan van nieuwe vacatures. De vraag naar personeel die hierdoor ontstaat wordt uitbreidingsvraag genoemd. Daarnaast ontstaan er op de arbeidsmarkt vacatures doordat werknemers stoppen met werken ten gevolge van pensionering, arbeidsongeschiktheid, verhuizing, overlijden of om andere redenen. Dit is vervangingsvraag. Tot slot ontstaan vacatures doordat werknemers van baan wisselen. In dit hoofdstuk komen aspecten die van invloed zijn op het vinden van werk zoals omvang en ontwikkeling van de vacaturemarkt, vacaturekenmerken, werving en overscholing aan de orde Meeste vacatures in detailhandel, sterkste groei in openbaar bestuur In dit hoofdstuk worden de laatste vier kwartalen (derde en vierde kwartaal van 2015 en het eerste en tweede kwartaal van 2016) vergeleken met dezelfde perioden in de jaren daarvoor. Deze perioden worden kortweg aangeduid als 2015/2016 en 2014/2015 enzovoort. Uit afbeelding 2.1 blijkt dat de groei van het aantal vacatures als gevolg van economisch herstel in de periode 2015/2016 verder is doorgegaan, echter minder sterk. Deze minder sterke groei van het aantal nieuwe vacatures, dit zijn alle vacatures die in de genoemde periode zijn ontstaan, is vooral het gevolg van een lagere groei van het aantal banen, het later met pensioen gaan van ouderen en van minder baanwisselingen als gevolg van de toenemende vergrijzing van de beroepsbevolking. Ouderen wisselen immers minder vaak van baan. In de periode 2012/2013 neemt het aantal nieuwe vacatures op de arbeidsmarkt nog fors af (-13%). Daarna stijgt in de periode 2013/2014 door een licht herstellende economie het aantal ontstane vacatures met 7%. In de periode daarna groeit het vertrouwen in het herstel van de economie waardoor werkgevers meer personeel zijn gaan werven. Het aantal nieuwe vacatures neemt in Flevoland in 2014/2015 met 31% fors toe. In de periode 2015/2016 groeit het aantal nieuwe vacatures eveneens flink, echter wat minder sterk (9%). In deze periode ontstaan in Flevoland gemiddeld nieuwe vacatures per maand. Een deel van deze vacatures is ontstaan ten gevolge van herstructureringen en reorganisaties die in 2015/2016 in veel bedrijfstakken hebben plaatsgevonden. In 2015/2016 zijn er meer vacatures ontstaan dan in de vier perioden daarvoor. UWV verwacht dat de vacaturemarkt blijft groeien, maar wel op een lager groeiniveau dan het huidige. Afbeelding 2.1. Flevoland, Ontstane vacatures op de arbeidsmarkt per periode van vier kwartalen / / / / /2016 Bron: UWV Afbeelding 2.2 geeft een beeld van de omvang van het aantal ontstane vacatures in Flevoland per sector in 2015/2016. Verder toont de afbeelding de ontwikkeling van het aantal ontstane vacatures per sector in 2015/2016 ten opzichte van 2014/2015. De totale omvang van de vacaturemarkt in Flevoland bedraagt Regio in Beeld 2016 Flevoland 7

9 in de periode 2015/2016 ruim vacatures. Ongeveer 40% van de totale vraag naar personeel in de regio Flevoland is afkomstig uit de detailhandel, zorg & welzijn en groothandel. De sector overige zakelijke diensten is verder goed voor 9% van de het ontstane vacatures. Dit betreft grotendeels vacatures bij uitzendbedrijven. In de detailhandel ontstaan in 2015/2016 bijna vacatures in Flevoland. Dit zijn meer vacatures dan het jaar ervoor. Dit lijkt strijdig met de vele ontslagen in deze sector door het faillissement van verschillende winkelketens. Het banenverlies treft echter vooral de traditionele winkels, doordat koopgedrag van consumenten verandert. De rest van de detailhandel groeit juist doordat de koopkracht stijgt. Hiervan profiteren met name supermarkten en detaillisten die zich richten op woningen en duurzame consumptiegoederen. Bovendien groeien internetverkopen sterk, waardoor onder andere extra vraag naar medewerkers klantenservice, logistieke medewerkers en programmeurs ontstaat. De vraag uit de detailhandel bestaat voor bijna 50% uit beroepen als verkoopmedewerkers detailhandel en laders, lossers & vakkenvullers. De resterende vraag bestaat onder meer uit kassamedewerkers, overig verkooppersoneel (callcentermedewerkers & vertegenwoordigers) en leidinggevenden. Veel vacatures worden ingevuld door jongeren in bijbaantjes of als vakantiekracht, maar ook door Wajongers. Voor oudere werkzoekenden op zoek naar fulltime werk is de detailhandel veelal minder kansrijk. Ondanks bezuinigingen in de zorg & welzijn bleef de werkgelegenheid in Flevoland in deze sector de afgelopen jaren stabiel. Het is ook een omvangrijke sector, waar veel vacatures blijven ontstaan. Wel is het gevraagde opleidingsniveau vaak hoger dan het opleidingsniveau van werkzoekenden. In 2015/2016 ontstonden er in Flevoland ruim vacatures in de zorg & welzijn. De meeste vacatures in deze sector ontstaan voor sociaal werkers, groeps- & woonbegeleiders, verzorgenden, artsen, gespecialiseerd verpleegkundigen en verpleegkundigen (mbo). Niet alleen in de detailhandel en de zorg & welzijn is sprake van een toename van de vacatures in 2015/2016, die toename is in de meeste andere sectoren ook terug te zien. De grootste procentuele toename is te zien in het openbaar bestuur (39%). Ook in de bouwnijverheid neemt het aantal ontstane vacatures relatief sterk toe. Uitzonderingen op een vacaturegroei zijn de overige diensten, de financiële diensten, de ICT en de overige zakelijke diensten. In 2015/2016 zijn er in de overige diensten (kappers, wasserijen, sauna s en dergelijke) 350 vacatures minder dan een jaar eerder ontstaan (-34%). Het aantal ontstane vacatures in de overige diensten is daarmee weer terug op het niveau van 2013/2014. Het betreft hier een sector waarin bij de eerste tekenen van economisch herstel, vorig jaar dus, snel veel vacatures zijn ontstaan. De daling in de financiële diensten ten opzichte van een jaar eerder (-30%), heeft vermoedelijk een structurele achtergrond. De werkgelegenheid in deze sector, en daarmee ook het aantal vacatures, krimpt structureel als gevolg van digitalisering van werkprocessen. In de ICT en de overige zakelijk diensten daalt het aantal ontstane vacatures respectievelijk 9% en 4% ten opzichte van een jaar eerder, maar in absolute zin gaat het hier om kleine aantallen. Afbeelding 2.2. Flevoland, 2015/2016 Ontstane vacatures per sector naar omvang (links) en groei (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Ov. zakelijke diensten Groothandel Spec. zakelijke diensten Industrie Horeca Openbaar bestuur Onderwijs Overige diensten ICT Landbouw Bouwnijverheid Vervoer en opslag Financiële diensten Detailhandel Zorg en welzijn Ov. zakelijke diensten Groothandel Spec. zakelijke diensten Industrie Horeca Openbaar bestuur Onderwijs Overige diensten ICT Landbouw Bouwnijverheid Vervoer en opslag Financiële diensten Bron: UWV Ontstane vacatures 2015/ % -25% 0% 25% 50% 75% Groei t.o.v. jaar eerder Regio in Beeld 2016 Flevoland 8

10 Volgens de arbeidsmarktprognose van UWV ontstaan in Nederland in 2017 naar verwachting de meeste nieuwe vacatures in de detailhandel, zakelijke dienstverlening (vooral specialistische diensten en overige diensten) en zorg & welzijn. Ook in horeca, industrie, groothandel, ICT, bouw en vervoer & opslag wordt een aanzienlijk aantal vacatures verwacht. In de landbouw ontstaan in 2017 weinig vacatures. De industrie laat ondanks een krimp van de werkgelegenheid wel een groei van het aantal vacatures zien. Het betreft vooral veel vervangingsvraag Vacatures voor laagopgeleiden vooral in detailhandel en horeca In afbeelding 2.3 is het aantal vacatures per sector en beroepsgroep in 2015/2016 weergegeven, onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag, middelbaar en hoog. De meeste vacatures op laag beroepsniveau ontstaan in de periode 2015/2016 in de detailhandel, horeca en overige zakelijke diensten (waaronder de uitzendbureaus). Er worden vooral verkoopmedewerkers detailhandel, schoonmakers, laders, lossers & vakkenvullers en kelners & barpersoneel gevraagd. Voor werkzoekenden met een middelbaar beroepsniveau zijn er in Flevoland vooral vacatures in de detailhandel, zorg & welzijn en groothandel. Deze sectoren zoeken vooral middelbaar opgeleide sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders, callcentermedewerkers outbound & overige verkopers, adviseurs marketing, public relations & sales, vertegenwoordigers & inkopers en verzorgenden. Ten slotte zijn de vacatures op hoog beroepsniveau vooral te vinden in de specialistische zakelijke diensten, zorg & welzijn en het onderwijs. Het gaat hier om vacatures voor docenten algemene vakken secundair onderwijs, artsen, gespecialiseerd verpleegkundigen, psychologen & sociologen, accountants en fysiotherapeuten. Afbeelding 2.3. Flevoland, 2015/2016 Ontstane vacatures naar niveau per sector (links) en beroepsklasse (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Ov. zakelijke diensten Groothandel Spec. zakelijke diensten Industrie Horeca Openbaar bestuur Onderwijs Overige diensten ICT Landbouw Bouwnijverheid Vervoer en opslag Financiële diensten Commercieel Economisch en admin. Technisch Zorg en welzijn Dienstverlenend Transport en logistiek Pedagogisch Managers ICT Openbaar bestuur Agrarisch Creatief en taalkundig Bron: UWV Laag Middelbaar Hoog Laag Middelbaar Hoog 2.3. Callcentermedewerkers bij UWV het meest gevraagd Een gedetailleerder beeld van de regionale vraag naar personeel wordt verkregen door naar alle vacatures te kijken, die bij UWV op werk.nl online openstaan. In afbeelding 2.4 staan de twintig beroepsgroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures, die in het eerste halfjaar van 2016 in Flevoland voor werkzoekenden bij UWV beschikbaar waren. Van de twintig beroepen valt de helft onder bouw en techniek. De vraag naar callcentermedewerkers en overige verkopers is in Flevoland echter het grootst. Daarnaast is de vraag naar software- en applicatieontwikkelaars omvangrijk. Vacatures voor deze ICT-specialisten zijn uit veel verschillende sectoren afkomstig (ICT, gespecialiseerde zakelijke dienstverlening, groothandel en detailhandel). Regio in Beeld 2016 Flevoland 9

11 Afbeelding 2.4. Top 20 beroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures Flevoland, januari tot en met juni 2016 Top 20 openstaande vacatures naar gevraagd beroep 1 Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers 11 Receptionisten en telefonisten 2 Software- en applicatieontwikkelaars 12 Loodgieters en pijpfitters 3 Hoveniers, tuinders en kwekers 13 Databank- en netwerkspecialisten 4 Transportplanners en logistiek medewerkers 14 Docenten algemene vakken sec. onderwijs 5 Hulpkrachten bouw en industrie 15 Vertegenwoordigers en inkopers 6 Machinemonteurs 16 Schilders en metaalspuiters 7 Elektriciens en elektronicamonteurs 17 Laders, lossers en vakkenvullers 8 Adviseurs marketing, public relations en sales 18 Timmerlieden 9 Technici bouwkunde en natuur 19 Productiemachinebedieners 10 Bedieners mobiele machines 20 Metaalbewerkers en constructiewerkers Bron: UWV 2.4. Relatief meeste baanopeningen voor transport & logistiek Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) maakt onder andere prognoses van de verwachte ontwikkelingen in uitbreidingsvraag, vervangingsvraag en baanopeningen naar beroepsklasse voor Nederland. Het aantal baanopeningen is de optelsom van de positieve uitbreidingsvraag (groei) en vervangingsvraag per beroepsklasse. De verwachte uitbreidingsvraag naar beroepsklasse wordt bepaald op basis van de toe- of afname van de werkgelegenheid per beroepsklasse, waarbij ook rekening wordt gehouden met verschuivingen in de beroepenstructuur binnen sectoren. De verwachte vervangingsvraag per beroepsklasse ontstaat als gevolg van vrijgekomen arbeidsplaatsen en wanneer werkenden door mobiliteit van beroep veranderen. In de periode 2015 tot en met 2020 neemt naar verwachting het totaal aantal werkenden in Nederland met ruim 400 duizend toe en moeten ruim 1,5 miljoen arbeidskrachten worden vervangen. Hiermee verwacht ROA dat 76% van de baanopeningen tot en met 2020 ontstaat als gevolg van vervangingsvraag. Dit geeft het grote belang van de vervangingsvraag voor nieuwkomers op de arbeidsmarkt aan. In afbeelding 2.5 is per beroepsklasse de verwachte uitbreidings- en vervangingsvraag als jaarlijks gemiddeld percentage van het aantal werkenden in 2014 in de periode weergegeven. Afbeelding 2.5. Verwachte uitbreidings- en vervangingsvraag naar beroepsklasse als percentage van het aantal werkenden in 2014 Nederland, jaarlijks gemiddelde Totaal Transport en logistiek Agrarisch Dienstverlenend Managers Technisch Openbaar bestuur Commercieel Creatief en taalkundig Pedagogisch Economisch en admin. Zorg en welzijn ICT -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% vervangingsvraag uitbreidingsvraag Bron: ROA Regio in Beeld 2016 Flevoland 10

12 Voor de ICT-beroepen wordt relatief de hoogste uitbreidingsvraag voorzien. De verwachte positieve uitbreidingsvraag heeft vooral betrekking op software- & applicatieontwikkelaars, gebruikersondersteuning ICT en radio- & televisietechnici. In deze beroepsklasse wordt ook de laagste vervangingsvraag verwacht. De beroepenmobiliteit en uittreding zijn laag doordat in deze beroepsklasse relatief veel jongeren werkzaam zijn. Hierdoor is het aantal verwachte baanopeningen in deze beroepsklasse kleiner dan het totale landelijke gemiddelde. De agrarische beroepen hebben in de periode te maken met een krimp van de werkgelegenheid. Deze krimp komt volgens ROA door vooral een forse daling van het aantal land- & bosbouwers en agrarische hulpkrachten. Voor hoveniers, tuinders, kwekers en veetelers wordt een kleinere afname van de werkgelegenheid verwacht. De uitbreidingsvraag voor agrarische beroepen is dus negatief. De relatief hoge vervangingsvraag in deze beroepsklasse kan worden verklaard uit de doorzettende schaalvergroting en de verder afnemende inzet van gezinsleden in de agrarische sector. Hierdoor neemt de vraag naar seizoenskrachten (vaak buitenlandse uitzendkrachten en scholieren/studenten) sterk toe. Een belangrijk deel van deze vacatures wordt ingevuld met mensen, die voorheen ook in deze functie werkzaam waren. Voor de transport- & logistiekberoepen wordt een uitbreidingsvraag verwacht, die iets hoger ligt dan het landelijke gemiddelde. De sector vervoer & opslag profiteert vooral van een verdere voorziene toename van e-commerce activiteiten. De vervangingsvraag is tot 2020 relatief het hoogst in de beroepsklasse transport- en logistiekberoepen. Dit komt voor een belangrijke deel door het relatieve hoge aandeel vuilnisophalers en dagbladenbezorgers (scholieren/studenten), dat veel van beroep wisselt. Hierdoor is ook de verwachte vraag naar nieuwkomers op de arbeidsmarkt in de beroepsklasse transport & logistiek jaarlijks relatief gezien het grootst is in verhouding tot de werkgelegenheid in deze beroepsklasse. Meer baanopeningen voor nieuwkomers dan het totale landelijke gemiddelde wordt in deze beroepsklasse verwacht bij vuilnisophalers & dagbladenbezorgers, buschauffeurs & trambestuurders, laders, lossers & vakkenvullers en chauffeurs auto's, taxi's & bestelwagens. Een aanzienlijk deel van deze baanopeningen zijn kleine bijbanen voor scholieren en studenten. Tot slot verwacht ROA voor welzijnsberoepen tot 2020 een zeer beperkte positieve uitbreidingsvraag. Dit is het gevolg van verdere voorziene bezuinigingen in deze sector. Daarbij kennen veel beroepen in deze sector een relatief lage vervangingsvraag als gevolg van een lage beroepenmobiliteit. In de beroepsklasse zorg & welzijn ontstaan daardoor relatief gezien de minste baanopeningen. Het aantal baanopeningen voor apothekersassistenten is in deze sector relatief het grootst. Box 2.1. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA): Project Onderwijs- Arbeidsmarkt Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) heeft zich als doel gesteld met haar onderzoek een bijdrage te leveren aan de verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Eén van de onderzoeksprogramma van ROA is het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA), gefinancierd door de ministeries OCW, EZ, SZW en BZK, UWV, S-BB en Randstad Nederland. Met dit onderzoek wil ROA inzicht geven in de huidige en de toekomstige arbeidsmarktsituatie binnen de verschillende bedrijfssectoren, beroepsklassen, opleidingscategorieën en regio s in Nederland. Hierbij gaat de centrale aandacht uit naar de verwachte ontwikkelingen op de middellange termijn. Er is voor een tijdshorizon van zes jaar gekozen om een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarktsituatie bij afstuderen van degenen die thans aan het begin van hun studie staan. Deze informatie is van belang voor zowel het geven van voorlichting aan degenen die aan een opleiding willen beginnen, als het nemen van beleidsbeslissingen door instanties die betrokken zijn bij de aansluiting van het onderwijs aan de arbeidsmarkt. Als onderdeel van het POA wordt elke twee jaar een rapport uitgebracht met analyses die zich toespitsen op de grote lijnen van de huidige en toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen. Het laatst verschenen rapport dateert van december 2015: De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Daarnaast heeft ROA een database ontwikkeld met gedetailleerde arbeidsmarktinformatie uit 21 bedrijfssectoren, 127 beroepsgroepen, 102 opleidingstypen en 35 arbeidsmarktregio s; het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS). Het AIS bevat kencijfers over de actuele arbeidsmarktsituatie, recente trends en arbeidsmarktprognoses. Voor de samenstelling van deze Regio in Beeld heeft UWV gebruik gemaakt van een uitgebreide set met gegevens van het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt Relaties en open sollicitatie zijn voor kwetsbare werkzoekenden belangrijk Uit onderzoek van UWV naar de vacaturemarkt blijkt dat werkgevers in 2015 vaker dan in 2013 een tijdelijke baan met uitzicht op een vaste aanstelling aanbieden. Dit aandeel stijgt van 51% naar 57%. Het aandeel aangeboden vaste banen neemt af van 12% naar 11%. Het aandeel tijdelijke banen daalt ten slotte van 37% naar 32%. Het aandeel contracten met een looptijd van minder dan een halfjaar daalt van 10% naar 17%. Vermoedelijk zijn er in 2015 minder korte contracten afgesloten als gevolg van een wijziging in de ketenregeling. Het afsluiten van korte contracten is voor werkgevers minder interessant geworden. Regio in Beeld 2016 Flevoland 11

13 Van de bedrijven met vervulde vacatures heeft in % gebruik gemaakt van uitzendkrachten. De uitzendkrachten worden vooral ingezet bij de overheid en bouw. Ook maken grotere bedrijven meer gebruik van uitzendkrachten (70%) dan kleine bedrijven (20%). Uitzendbureaus en vooral UWV helpen werklozen aan het werk. Bij UWV is 80% van de vervulde vacatures met een werkloze ingevuld en bij het uitzendbureau 50%. Afbeelding 2.6. Wervingskanalen in 2015 Nederland, 2015 Wervingskanalen Eigen website 33% 32% Relaties 20% 22% Sociale media 8% 18% Andere vacaturesite 16% 17% Open sollicitatie 9% 11% Via eigen personeel 9% 10% Advertentie 12% 9% Uitzendbureau 9% 7% Bron: UWV Het meest gebruikte wervingskanaal om aan personeel te komen is in 2013 en 2015 de eigen website, gevolgd door relaties (zie afbeelding 2.6). Social media worden in 2015 meer ingezet dan in 2013 (van 8% naar 18%), terwijl de advertentie minder wordt gebruikt (van 12% naar 9%). De overheid, zorg & welzijn en cultuur, sport & recreatie werven personeel vooral via de eigen website. De landbouw en de bouw zoeken vaak via relaties en de industrie maakt veel gebruik van uitzendbureaus. Het meest gebruikte wervingskanaal is echter niet gelijk aan het meest belangrijke aannamekanaal. In 2015 worden via relaties de meeste personen aangenomen (18%), dit is nu het voornaamste aannamekanaal geworden. In 2013 was dit met 20% nog de eigen website. Voor kwetsbare werkzoekenden zoals ongeschoolden en 55-plussers zijn relaties en open sollicitatie de belangrijkste wegen naar werk. Voor hogeropgeleiden is dat de website van een bedrijf Opleidingsniveau en werkervaring blijven belangrijk bij werving en selectie Uit het vacatureonderzoek van UWV blijkt verder dat voor 70% van de vacatures een startkwalificatie (minimaal een havo- of vwo-diploma of minimaal een mbo-diploma op niveau 2) wordt gevraagd om de functie uit te voeren. In sectoren waarin relatief veel hoogopgeleiden werkzaam zijn, zoals de ICT, overheid, zorg & welzijn, advies & onderzoek en onderwijs ligt dit percentage rond de 90%. Afbeelding 2.7. Gevraagd opleidingsniveau en opleidingsniveau aangenomen persoon per opleidingscategorie Nederland, 2015 Hbo, wo 4% 96% Mbo 2, 3 en 4 3% 87% 10% Mbo 1 11% 75% 14% Havo, vwo 7% 75% 18% Vmbo 82% 17% Geen opleiding gevraagd 24% 76% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Onderscholing Gelijk opleidingsniveau Overscholing Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Flevoland 12

14 Behalve het opleidingsniveau is ook het beschikken over werkervaring een belangrijk selectiecriterium. In 60% van de vacatures is algemene werkervaring een noodzakelijke voorwaarde voor het uitoefenen van de functie. Vooral in sectoren met relatief veel werkgelegenheid voor hoogopgeleiden zoals openbaar bestuur en ICT is dit van belang. Een belangrijk deel van de vacatures wordt ingevuld met personeel, dat hoger geschoold is dan voor de functie wordt gevraagd. Deze overscholing (verdringing) wordt zichtbaar door de discrepantie tussen het gevraagde opleidingsniveau en het opleidingsniveau van de aangenomen kandidaat in beeld te brengen (zie afbeelding 2.7). Zo wordt in 2015 op 76% van de vacatures waarvoor geen opleiding werd gevraagd toch geschoold personeel aangenomen. Bij vacatures op vmbo en havo/vwo-niveau zijn deze percentages respectievelijk 17% en 18%. Dat kandidaten met een lager opleidingsniveau worden aangenomen (onderscholing) komt beperkt voor. Op mbo 1 en havo/vwo-niveau wordt 11% en 7% van de vacatures ingevuld met een kandidaat met een lager opleidingsniveau dan gevraagd. Uit deze gegevens blijkt dat laaggeschoolden in 2015 in een belangrijke mate worden verdrongen door hoger geschoolden. Dit onderstreept het belang van een hoger opleidingsniveau bij het vinden van werk. Ten opzichte van het vacatureonderzoek in 2013 is de mate van overscholing op alle opleidingsniveaus minder geworden (overscholing is per definitie niet mogelijk op hbo/wo-niveau). De afname van overscholing is het gevolg van een minder ruim wordende arbeidsmarkt Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Volgens CPB en SCP hebben laagopgeleiden zowel nu als in de toekomst een zwakkere positie op de arbeidsmarkt dan middelbaar of hoogopgeleiden. Laagopgeleiden zijn vaker werkloos en werken vaker in laagbetaalde en onzekere banen. Ze beschikken niet altijd over de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor veelgevraagde en goedbetaalde banen. Bovendien ervaren ze vaker een slechtere gezondheid, terwijl het juist op dit niveau kan gaan om fysiek belastende functies. Soms gaat dit gepaard met beperkingen die het functioneren op de arbeidsmarkt lastig maken. Door de toenemende automatisering verdwijnen routinematige taken in productiegerichte sectoren zoals de landbouw en industrie. Hierdoor zijn al veel banen op de lagere niveaus verdwenen. Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat ook routinematige taken in functies op middelbaar niveau geautomatiseerd kunnen worden. Dit speelt vooral een rol in de dienstverlenende sectoren, waar veel klantprocessen zijn gedigitaliseerd. Hierdoor verdwijnen economisch-administratieve banen op vooral middelbaar niveau. Een deel van de mensen met deze banen gaat op een lager niveau werken, waarmee zij laagopgeleiden verdringen (zie ook de vorige paragraaf). Deze verdringing is sterker wanneer de werkloosheid hoger is. Door technologische ontwikkelingen verdwijnen er niet alleen banen, maar komen er ook nieuwe banen bij. Zo leidt de verschuiving naar online verkopen tot meer werk in de logistiek voor bijvoorbeeld koeriers. Toch zijn er wel degelijk kansen voor laagopgeleiden, ook als ze een arbeidsbeperking hebben. Dit vraagt echter wel om investeringen in opleiding en employability. Net als hoger opgeleiden, moeten ook laagopgeleiden zich op de werkvloer ontwikkelen om aan het werk te komen en te blijven. Het gaat hierbij niet alleen om beroepsvaardigheden, maar vooral om sociale en werknemersvaardigheden. De arbeidsparticipatie van laag opgeleiden met een arbeidsbeperking kan verder verhoogd worden door de inzet van voorzieningen zoals een jobcoach en loondispensatie en het werk anders te verdelen en in te delen. Daarbij is de totstandkoming van een goede match heel belangrijk. Ook moeten werkgevers bereid zijn functies aan te passen en de juiste vorm van begeleiding te organiseren. De mate waarin een werkzoekende kansrijk is op de arbeidsmarkt is niet alleen afhankelijk van het aantal vacatures, maar wordt ook bepaald door de mate waarin er concurrerend arbeidsaanbod beschikbaar is. Dit arbeidsaanbod kan bestaan uit werkenden, werklozen of instroom vanuit het onderwijs. Na de beschrijving van het aanbod in Twente in het volgende hoofdstuk gaat hoofdstuk 4 verder in op arbeidsmarktkansen. Regio in Beeld 2016 Flevoland 13

15 3. Onbenut arbeidsaanbod verandert van samenstelling 3.1. Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt Flevoland De potentiële beroepsbevolking in Flevoland neemt zowel in 2016 als in 2017 sterk toe. In 2017 bedraagt de toename 2,1%, veruit de grootste toename in Nederland. Deze toename heeft grotendeels een demografische achtergrond. Een deel van de potentiële beroepsbevolking is echter, om welke reden dan ook, niet beschikbaar voor arbeid. De personen die wel werken of willen werken worden tot de beroepsbevolking gerekend. De bruto arbeidsparticipatie in Flevoland (het aandeel van de beroepsbevolking in de potentiële beroepsbevolking) stijgt in 2017 naar 71%. Het aantal personen dat beschikbaar is op de arbeidsmarkt in Flevoland wordt dus groter. In dit hoofdstuk gaat het vooral om de personen die niet of nauwelijks werken, terwijl ze dit wel zouden willen: het onbenut arbeidsaanbod. Dit onbenut arbeidsaanbod bestaat onder meer uit WW ers, bijstandsgerechtigden en personen met een arbeidsongeschiktheidsuitkering, maar ook uit nietuitkeringsgerechtigden. In dit hoofdstuk ligt de focus op de eerste drie genoemde groepen. Tijdens de recessie heeft een omvangrijke groep niet-uitkeringsgerechtigden zich van de arbeidsmarkt afgekeerd. Zij zagen weinig kansen om de arbeidsmarkt te betreden en besloten om voorlopig niet actief naar werk te zoeken. In een periode van herstel ontstaan echter meer kansen en bieden zij zich weer aan. Het gaat daarbij vooral om vrouwen, parttimers, jongeren die al dan niet hebben doorgestudeerd en mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Al deze groepen niet-uitkeringsgerechtigden zijn moeilijk in kaart te brengen, omdat zij beperkt geregistreerd staan. Ze bewegen wel mee in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Bij actieve toetreding concurreren ze direct mee om de beschikbare banen. Nu de economie groeit ontstaan er ook kansen voor het onbenutte deel van de aanbodzijde van de arbeidsmarkt. Het is daarom van belang hier kort in te gaan op de ontwikkeling en de samenstelling van zowel de WW ers, als de bijstandsgerechtigden en de arbeidsongeschikten Daling instroom in de WW Aan de instroom in de WW is te zien dat het beroep op de WW terugloopt. In de periode van januari tot en met juni 2016 werden minder nieuwe uitkeringen verstrekt dan in dezelfde periode in 2015: een daling van naar (-9%). In afbeelding 3.1 is de ontwikkeling te zien per gemeente, het eerste halfjaar van 2016 wordt daarbij vergeleken met de eerste helft een jaar eerder. De daling van de instroom in de WW is in de genoemde periode in het merendeel van de gemeenten te zien. In Urk en Noordoostpolder daalt de instroom in de WW met respectievelijk 28% en 27% en in Dronten met 15%. In de laatste twee gemeentes was een jaar eerder nog sprake van een toename. In Almere daalt de instroom in de eerste helft van 2016 met 6% ten opzicht van een jaar eerder; in Lelystad blijft de instroom op hetzelfde niveau. In de eerste helft van 2015 daalde overigens in die gemeente de instroom in de WW al. De verwachting is dat de instroom in de WW verder blijft dalen. Afbeelding 3.1. Flevoland, Ontwikkeling instroom in de WW No ordoostpolder No ordoostpolder Urk Urk Lelystad Dronten Lelystad Dronten Alm ere Alm ere Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Flevoland 14

16 Het WW-percentage (WW-uitkeringen ten opzichte van beroepsbevolking) bedraagt voor Flevoland 5,4%, iets hoger dan het landelijke WW-percentage van 4,9%. De gemeenten met het hoogste WW-percentage zijn Lelystad (6,0%) en Almere (5,7%). De gemeenten Noordoostpolder (5,1%) en Dronten (4,9%) hebben een WW-percentage dat kleiner is dan het gemiddelde van de regio. Het laagste aandeel WWuitkeringen kent de gemeente Urk (1,7%), ook fors lager dan het landelijk gemiddelde. Als gevolg van het economisch herstel daalt het aantal WW-uitkeringen ook in Flevoland verder. Hoe sneller de economie aantrekt, hoe groter ook de dynamiek op de arbeidsmarkt. Bij een hoge dynamiek is de WW-populatie, doordat zij zoeken naar werk en op korte termijn beschikbaar zijn, een kansrijke groep om aan het werk te komen. Belangrijk is daarbij wel de vraag hoe recent hun werkervaring nog is. Box 3.1. Ontwikkeling WW-uitkeringen als gevolg van de WWZ Door de invoering van de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) op 1 juli 2015 veranderde de daarvoor al ingezette daling van het aantal lopende WW-uitkeringen in een stijging. De oorzaak hiervan is de nieuwe systematiek in de WWZ op basis van inkomstenverrekening. Deze systematiek heeft een structureel verhogend effect op het aantal lopende WW-uitkeringen. Dit komt enerzijds doordat mensen die tegen lager loon gaan werken een aanvulling uit de WW behouden en anderzijds doordat het recht op uitkering pas wordt beëindigd nadat gebleken is dat de opgegeven inkomsten overeenkomen met de inkomstenopgave van de werkgever in de Polisadministratie. Om een goed beeld te geven van de ontwikkelingen wordt in plaats van de lopende WW-uitkeringen, nu gekeken naar de instroom in de WW, waarbij dit eerste halfjaar wordt vergeleken met dezelfde periode vorig jaar Hoog aandeel ouderen, weinig jongeren in de WW In het eerste halfjaar van 2016 stroomden in Flevoland jongeren tot 27 jaar de WW in. Dat betreft 16% van de totale instroom. Het aantal ouderen boven de 50 jaar dat instroomde in de WW bedraagt 1.600; 26% van de totale instroom. Jongeren blijven gemiddeld genomen niet lang in de WW. Dit komt doordat zij een kort arbeidsverleden hebben, waardoor zij onvoldoende WW-rechten opbouwen. Ouderen hebben vaker een vast dienstverband en hebben juist wel voldoende (en langdurige) WW-rechten opgebouwd. Het is voor ouderen wel lastiger dan voor jongeren om weer aan het werk en dus uit de WW te komen. Ouderen beschikken doorgaans over genoeg werkervaring, maar werkgevers geven veelal de voorkeur aan jongere leeftijdsgroepen. Van de ouderen met een WW-uitkering in Flevoland heeft 48% al meer dan een jaar een uitkering. Ter vergelijking voor alle WW-uitkeringen is dit 29%. Vooral ouderen die ingeschreven staan voor openbaar bestuur, veiligheid & juridische beroepen, pedagogische beroepen of zorg & welzijn beroepen hebben relatief gezien vaak een uitkering van meer dan een jaar. Het beleid van UWV is gericht op het onder de aandacht brengen van de kennis en ervaring van 50- plussers. In de praktijk blijkt dat het benutten van netwerken om werk te vinden daarbij het meest succesvol is Instroom in de WW vooral vanuit administratie en verkoop In onderstaande tabel is de top 20 van beroepen weergegeven die in het eerste halfjaar van 2016 in de WW zijn ingestroomd. Deze top 20 betreft 58% van de totale instroom en daarmee is het belangrijkste deel van de instroom te kenschetsen. Het betreft in Flevoland vooral administratief personeel, namelijk 29% van de top 20: receptionisten & telefonisten, boekhoudkundig medewerkers, secretaresses, administratief medewerkers en directiesecretaresses. Op termijn verdwijnen door digitalisering in de administratie steeds meer functies. Hierdoor zijn beroepen in de administratie op dit moment niet kansrijk. Een tweede omvangrijke groep zijn functies met een verkoop-component, dit betreft 18% van de top 20: verkoopmedewerkers detailhandel, callcentermedewerkers outbound & overige verkopers, managers verkoop & marketing en vertegenwoordigers & inkopers. Beroepen in de techniek en logistiek (beide 15% van de top 20) zijn conjunctuurgevoelig en daar trekt momenteel de markt aan. Op termijn blijven deze functies structureel kansrijk. In de techniek betreft het wel vooral hulpkrachten in bouw en industrie. Momenteel is de arbeidsmarkt ruim tot zeer ruim voor de beroepen waarin de meeste mensen in Flevoland werk zoeken: in administratieve, verkoop en technische beroepen op laag en middelbaar niveau. In hoofdstuk 4 wordt verder ingegaan op de kansen en knelpunten op de arbeidsmarkt, zowel van werkzoekenden als voor werkgevers. Regio in Beeld 2016 Flevoland 15

17 Afbeelding 3.2. Top 20 instroomberoepen WW Flevoland, januari tot en met juni 2016 Instroom WW jan t/m juni 2016 naar beroepsgroep Aantal 1 Hulpkrachten bouw en industrie Receptionisten en telefonisten Verkoopmedewerkers detailhandel Laders, lossers en vakkenvullers Boekhoudkundig medewerkers Secretaresses Verzorgenden Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers Leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten Administratief medewerkers Chauffeurs auto's, taxi's en bestelwagens Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Directiesecretaresses Schoonmakers Transportplanners en logistiek medewerkers Adviseurs marketing, public relations en sales Managers verkoop en marketing Vertegenwoordigers en inkopers Bedieners mobiele machines Kelners en barpersoneel 100 Bron: UWV De positie op de arbeidsmarkt van WW ers wijkt sterk af van twee andere groepen die deel uitmaken van het onbenut arbeidspotentieel: de bijstandsgerechtigden en personen met een uitkering wegens (gedeeltelijke) arbeidsongeschiktheid. Over het algemeen geldt dat de afstand tot de arbeidsmarkt van bijstandsgerechtigden groter is dan die van de WW-uitkeringsgerechtigden, die doorgaans recente werkervaring hebben Aantal bijstandsuitkeringen toegenomen, meer doorstroom van WW naar bijstand Eind 2015 telde Flevoland ruim bijstandsuitkeringen, 2% meer dan een jaar eerder. Deze toename is iets kleiner dan de landelijke toename van het aantal uitkeringen met 3%. Het bijstandspercentage (het aantal bijstandsuitkeringen afgezet tegen de beroepsbevolking) kwam in december 2015 voor Flevoland uit op 4,5%, dat is wel iets hoger dan het landelijke bijstandspercentage van 4,3%. Afbeelding 3.3 toont de bijstandspercentages per gemeente in december De gemeenten met de hoogste bijstandspercentages in de regio zijn Almere (5,1%) en Lelystad (5,3%), beide ook hoger dan het landelijk gemiddelde. De gemeenten Noordoostpolder (3,4%) en Dronten (2,8%) hebben bijstandspercentages lager dan het gemiddelde van de regio en ook lager dan het landelijk gemiddelde. Urk behoort met een bijstandspercentage van 1,1% tot de 20 gemeentes in Nederland met het laagste aandeel bijstandsgerechtigden. Regio in Beeld 2016 Flevoland 16

18 Afbeelding 3.3. Bijstandspercentages per gemeente Nederland en Flevoland, december 2015 Noordoostpolder Urk Lelystad Dronten Almere Bron: CBS, bewerking UWV In 2014 zijn in Flevoland meer personen doorgestroomd van de WW naar de bijstand. In 2013 bedroeg de doorstroom van de WW naar de bijstand 820; in 2014 waren dat er 890. Dat is 9% meer dan een jaar eerder. Belangrijkste oorzaak is het grotere volume van de WW in die periode. Als niet wordt gekeken naar de aantallen, maar naar de aandelen, dan blijkt dat het aandeel mensen dat aansluitend aan een WW-uitkering een beroep doet op een bijstandsuitkering in Flevoland in 2014 wel is gedaald in vergelijking met een jaar eerder. In 2014 bedroeg het doorstroompercentage van WW naar bijstand in de regio 6,6%, tegenover 6,9% een jaar eerder. De doorstroom van de WW naar de bijstand is in Flevoland hoger dan het landelijk gemiddelde. Landelijk stroomde in ,1% van het aantal WW-uitkeringen door naar een bijstandsuitkering. Het doorstroompercentage is over het algemeen hoog in de grote steden. De doorstroom naar de bijstand is vooral een grootstedelijk probleem. In Flevoland is dit terug te zien in de relatief hoge doorstroompercentages in Lelystad (7,7%) en Almere (7,0%). Daarnaast is de doorstroom hoger dan gemiddeld bij sommige groepen werklozen. Verwacht wordt dat de doorstroom van WW naar bijstand in de komende jaren stabiliseert. Afbeelding 3.4. Doorstroompercentages WW-bijstand per gemeente Nederland en Flevoland, 2014 Noordoostpolder Urk Lelystad Dronten Almere Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Flevoland 17

19 In het algemeen geldt dat de afstand tot de arbeidsmarkt van het grootste deel van de bijstandspopulatie groter is dan die van de WW-uitkeringsgerechtigden. Bijstandsgerechtigden zijn in het algemeen niet of lager opgeleid. Uit het rapport Vacatures in Nederland 2015 blijkt dat vooral het ontbreken van een opleiding of een opleiding op laag niveau een grote belemmering is voor het vinden van werk Invoering Participatiewet zorgt voor daling Wajong Met de invoering van de Participatiewet laat het aantal Wajongers voor het eerst een dalende lijn zien. Omdat de Wajong nog uitsluitend toegankelijk is voor jongeren die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben, stroomden er in 2015 veel minder mensen in de Wajong in dan in de jaren ervoor. Daardoor was de uitstroom uit de Wajong in 2015 groter dan de instroom. Box 3.2. Wajong: hoe zit het ook alweer? Mensen die op jonge leeftijd door ziekte of een handicap arbeidsongeschikt waren of werden, konden tot 1 januari 2015 bij UWV een beroep doen op de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). Vanaf 1 januari 2015 trad de Participatiewet in werking. Hierin is geregeld dat jonggehandicapten met arbeidsvermogen voor ondersteuning en eventueel een uitkering een beroep kunnen doen op de gemeente waarin ze woonachtig zijn. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet kent de Wajong drie varianten. Oude Wajong (owajong): hiertoe behoren alle personen die voor 1 januari 2010 een Wajong uitkering hebben aangevraagd. Wajong 2010: hiertoe behoren alle personen die tussen 1 januari 2010 en 31 december 2014 voor het eerst een Wajong-uitkering hebben ontvangen. Wajong 2015: uitsluitend bedoeld voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jongeren met arbeidsmogelijkheden vallen onder de Participatiewet. Niet alle Wajongers hebben arbeidsmogelijkheden. Op dit moment is het op basis van de uitkeringsbestanden nog niet mogelijk om voor de gehele populatie Wajong onderscheid te maken tussen Wajongers die wél en degenen die géén arbeidsvermogen hebben. Tussen 2015 en 2018 worden echter alle Wajongers ingedeeld naar arbeidsvermogen, zodat op termijn dit onderscheid wel gemaakt kan worden. Het gaat de goede kant op met de arbeidsparticipatie van Wajongers. Het aantal werkende Wajongers neemt landelijk toe met tot eind Bovendien werken steeds meer Wajongers bij reguliere werkgevers. Zij lijken daarmee te profiteren van het economische herstel en inspanningen van werkgevers en andere arbeidsmarktpartijen in het kader van de banenafspraak (zie box 3.3). Werkbehoud van Wajongers blijft echter een aandachtspunt. Wajongers blijven in 2014 vaker aan het werk dan in Toch verliest de helft het werk binnen een jaar nadat ze aan het werk kwamen. Wajongers werken vooral in de sectoren handel (detailhandel, grootwinkelbedrijf en groothandel), industrie, zorg en bij verhuur & overige diensten. Vaak gaan zij als medewerker horeca, groenvoorziening, supermarkt of bouwbedrijf aan de slag. Daarbij krijgen ze functiebenamingen als hulpkracht, assistent of aankomend medewerker. Veel Wajongers zijn aangewezen op elementaire taken waarvoor geen specifieke opleiding vereist is. Meestal gaat het om aangepast werk. Om werk voor Wajongers bij reguliere werkgevers mogelijk te maken, blijven veel inspanningen en investeringen nodig. Zo krijgt bijna 60% van de werkende Wajongers ondersteuning, zoals een jobcoach en/of loondispensatie. Box 3.3. Wet banenafspraak en quotumregeling arbeidsbeperkten In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en sociale partners (werkgevers en werknemers) afgesproken dat zij extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. De afspraak is in 2015 verankerd in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. In totaal gaat het om extra banen die in 2026 gerealiseerd moeten zijn: in de marktsectoren en bij de overheid. De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt elk jaar gekeken of werkgevers in de marktsector en bij de overheid de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector gelden ten opzichte van de stand ultimo Alle werkgevers, zowel grote als kleine werkgevers kunnen voor deze extra banen zorgen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid informeert de Tweede Kamer jaarlijks over de resultaten. UWV brengt vanaf 2016 ieder kwartaal de Trendrapportage banenafspraak uit, met een indicatie van de stand van zaken per arbeidsmarktregio. Tot de doelgroep voor de banenafspraak behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en die geen wettelijk minimum loon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers met arbeidsvermogen en mensen met een WIW-baan of ID-baan. Daarnaast zijn personen die zijn aangewezen voor de Wajong tussen 1 september 2014 en 1 juli 2015 en schoolverlaters van het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs en MBO Entree-opleiding 2014/2015 tijdelijk opgenomen in het Doelgroepregister, waarbij later nog wordt bepaald of ze wel of niet tot de doelgroep behoren. De sociale partners en gemeenten hebben afgesproken dat mensen op de WSW-wachtlijst en Wajongers in 2015 en 2016 voorrang krijgen bij het plaatsen op een baan. Regio in Beeld 2016 Flevoland 18

20 Het rapport Regionale verschillen arbeidsparticipatie Wajong en WGA beschrijft factoren die arbeidsparticipatie van Wajongers bevorderen of belemmeren. Bevorderende factoren voor arbeidsparticipatie zijn sterke sociale verbanden en veel sociaal ondernemerschap in de regio. Vooral de plattelandsgemeenten in de regio kennen sterke sociale verbanden. Ondernemers zijn hier eerder geneigd werknemers met een beperking een kans te geven als zij hen kennen vanuit hun eigen netwerk. Bovendien hebben deze ondernemers een sterker informeel onderling netwerk. Zij verwijzen jobcoaches of kandidaten door naar andere werkgevers in hun netwerk die mogelijk een werkplek hebben. Ook een sterke betrokkenheid van professionals en ouders, evenals samenwerkingsbereidheid tussen de verschillende betrokken partijen (onderwijs, werkgevers, UWV) vergroot de arbeidsparticipatie van Wajongers. Woont de Wajonger echter in een grensregio, in een regio met een lage bevolkingsdichtheid dan werkt dit echter juist arbeidsparticipatie tegen. Ook (meervoudige) complexe problematiek beperkt de mogelijkheden voor arbeidsparticipatie. Gemiddeld aantal Wajong-gerechtigden in Flevoland Eind 2015 telde Flevoland mensen met een Wajong-uitkering. Met een aandeel van 2,1% van het aantal inwoners tussen 15 en 64 jaar telde de regio in relatief opzicht net zoveel Wajong-gerechtigden als landelijk. Verhoudingsgewijs wonen de minste Wajong-gerechtigden in de regio in de gemeente Almere (1,7%). De gemeenten Dronten, Noordoostpolder en Urk hebben met 2,2% een iets hoger aandeel. De gemeente Lelystad heeft met 2,9% het hoogste Wajong-percentage. In die gemeente wijkt ook de leeftijdsopbouw van de Wajong-gerechtigden af van het regionaal gemiddelde; in Noordoostpolder is 11% van de Wajong-gerechtigden 55 jaar of ouder. Afbeelding 3.5 geeft weer hoe het aantal Wajonguitkeringen in heel Flevoland verdeeld is voor wat betreft geslacht en leeftijd. Afbeelding 3.5. Flevoland, eind 2015 Kenmerken Wajong-gerechtigden Flevoland Aantal Aandeel Aantal Wajong Geslacht Man % Vrouw % Leeftijd <25 jaar % jaar % jaar % jaar 500 9% 55 jaar of ouder 280 5% Wajong-percentage 2,1% Bron: UWV 3.7. Gebruik van WIA groeit, gebruik WAO daalt Naast een uitkering voor mensen die al op jonge leeftijd arbeidsgehandicapt zijn geraakt, de Wajong, bestaat er ook een uitkering voor mensen die tijdens hun werkzame leven (gedeeltelijk) arbeidsongeschikt raken, namelijk de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA bestaat uit twee regelingen en is de opvolger van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), zie ook box 3.4. Eind 2015 ontvingen in Flevoland in totaal personen een uitkering krachtens één van de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: mensen ontvingen een Wajong-uitkering, personen ontvingen een uitkering in het kader van de WIA, 300 personen kregen een WAZ-uitkering en het aantal WAO-gerechtigden bedroeg Het aantal WIA-uitkeringen neemt nog altijd toe, omdat er meer mensen een uitkering toegekend krijgen dan dat er uitkeringen beëindigd worden. De instroom in de WIA wordt beïnvloed door demografische veranderingen in de beroepsbevolking: het aantal ouderen en vrouwen is toegenomen. Ouderen hebben gemiddeld genomen een hoger instroomrisico dan jongeren en als gevolg van de vergrijzing van de beroepsbevolking neemt de instroom in de WIA toe. Vooral in het verleden hadden vrouwen een hoger instroomrisico dan mannen, maar dit verschil is in de loop der jaren steeds kleiner geworden. Nu is het instroomrisico van vrouwen nagenoeg gelijk aan dat van mannen. De instroom in de WIA is de laatste jaren redelijk stabiel. Regio in Beeld 2016 Flevoland 19

21 Tegenover het toenemende aantal WIA-uitkeringen, staat een dalend aantal WAO-uitkeringen. Dit komt doordat steeds meer mensen met een WAO-uitkering de pensioengerechtigde leeftijd bereiken en hun uitkering daarom wordt beëindigd. Box 3.4. Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: WIA, WAO en WAZ De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) is de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers. De WIA bestaat sinds 2006 en kent twee regelingen. Inkomensvoorziening volledig en duurzaam ongeschikten (IVA): volledig arbeidsongeschikten zonder zicht op herstel of met geringe kans op herstel en bij wie het loonverlies 80% of meer bedraagt. Deze mensen zijn volledig en duurzaam arbeidsongeschikt. Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA), die bestaat uit twee groepen personen: - Volledig arbeidsongeschikt (80-100% loonverlies), maar met nog wel een kans op herstel. Deze groep is dus wel volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt en wordt ook wel aangeduid als WGA volledig ; - Gedeeltelijk arbeidsgeschikt (35-80% loonverlies), deze groep wordt in staat geacht nog een deel inkomen uit arbeid te kunnen verwerven en wordt ook wel aangeduid als WGA gedeeltelijk. Mensen van wie verwacht wordt dat ze nog minimaal 65% van hun oude inkomen kunnen verdienen, komen niet in aanmerking voor een WIA-uitkering. Voordat de WIA bestond, konden mensen een beroep doen op de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO). De WAO was niet toegankelijk voor zelfstandig ondernemers, hiervoor bestond de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ). Sinds 2004 is de WAZ afgeschaft en kunnen ondernemers voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering terecht bij particuliere verzekeraars. De arbeidsparticipatie van WAO-gerechtigden en mensen met een uitkering krachtens de WGA (zie box 3.4) daalt, maar minder sterk dan voorheen. Deze daling wordt deels veroorzaakt door de verslechterde economische omstandigheden en deels doordat de populatie van samenstelling verandert. Het betreft meer ouderen, meer mensen die inmiddels langdurig arbeidsongeschikt zijn en meer mensen die geen werkgever (meer) hadden tijdens de eerste twee ziektejaren en/of op het moment van de claimbeoordeling voor de WIA, de zogeheten vangnetters. Bij deze vangnetters ontbreekt een arbeidsrelatie op het moment van ziekte, waardoor het lastiger is om te re-integreren. De arbeidsparticipatie van de groep vangnetters in de WGA is nog niet de helft van de participatie van de groep die tijdens de eerste ziektejaren wel een vaste werkgever had. Afbeelding 3.6. Flevoland, eind 2015 Aantal uitkeringen Wajong, WAO, WAZ en WIA Gemeente Wajong-uitkering WAO-uitkering WIA-uitkering WAZ-uitkering n % n % n % n % Totaal ,1% ,9% ,2% 310 0,1% Almere ,7% ,0% ,3% 90 0,1% Dronten 580 2,2% 670 2,5% 460 1,7% 40 0,2% Lelystad ,9% ,8% ,7% 50 0,1% Noordoostpolder 670 2,2% 740 2,5% 480 1,6% 70 0,2% Urk 270 2,2% 150 1,2% 140 1,1% 60 0,5% Bron: UWV De arbeidsmarktregio Flevoland kent veel onbenut arbeidspotentieel, variërend van mensen met een uitkering in het kader van werkloosheid, bijstand of arbeidsongeschiktheid tot mensen zonder uitkering. Werklozen hebben sowieso al een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan werkenden, omdat werkgevers vaak een voorkeur hebben voor werkzame personen boven personen met een uitkering. Hoe langer werkloos en/of hoe groter de afstand tot de arbeidsmarkt door andere factoren, zoals bijvoorbeeld een arbeidshandicap, leeftijd of een lage opleiding, hoe moeilijker het wordt om een baan te vinden. Hoofdstuk 4 beschrijft de kansen op de arbeidsmarkt in Flevoland. Regio in Beeld 2016 Flevoland 20

22 4. Meer kansen en specifieke krapte 4.1. Discrepanties op een aantrekkende arbeidsmarkt Een toename van openstaande vacatures en een afname van kortdurend werkzoekenden maakte de arbeidsmarkt in Flevoland het afgelopen jaar iets minder ruim, maar ondanks het economisch herstel moet de arbeidsmarkt in het tweede kwartaal van 2016 nog getypeerd worden als ruim. Tegenover openstaande vacatures staan geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Knelpunten concentreren zich in deze gemiddelde arbeidsmarktspanning rond groepen werkzoekenden die moeilijk werk kunnen vinden. Kansen zijn er in de aantrekkende economie ook, al liggen deze vaak ver buiten de comfort zone van de grootste groepen werkzoekenden. Werkgevers kennen over het algemeen weinig problemen om vacatures in te vullen. Toch zijn er ook in deze markt steeds meer bedrijven die moeite hebben om aan goed personeel te komen. Dit is in Flevoland vooral het geval in ICT, het onderwijs, de zorg (gespecialiseerde beroepen) en in beperkte mate in de techniek. Daarbij komt dat technologische innovaties, vergrijzing, flexibilisering en schoolkeuze van jongeren de komende jaren de discrepanties dreigen te vergroten tussen opleiding, beroep en competenties van het beschikbare arbeidsaanbod en de vraag van werkgevers. Dit hoofdstuk gaat over kansen en knelpunten op de arbeidsmarkt, zowel voor werkzoekenden als voor werkgevers. Vaak zijn deze elkaars spiegelbeeld. Werkzoekenden begeven zich op een vacaturemarkt met verschillende wervingskanalen en profileringsmogelijkheden. Kansen pakken in een ruime arbeidsmarkt betekent veelal positief opvallen te midden van een groot aantal concurrenten voor dezelfde vacature. Flevoland heeft een beperkte werkgelegenheidsfunctie. Er zijn veel mensen die in de regio wonen, maar in een andere regio werken. Flevoland ligt zeer gunstig ten opzichte van Groot Amsterdam. Deze regio kent een zeer diverse arbeidsmarkt en omvangrijke werkgelegenheid. Werkzoekenden in Flevoland profiteren hiervan. Werkgevers uit Groot Amsterdam maken ook veel gebruik van werknemers uit de regio. Afbeelding 4.1. Spanning arbeidsmarkt algemeen en in technische en ICT-beroepen 35 arbeidsmarktregio s, 2e kwartaal 2016 Alle beroepen Bedrijfseconomische en administratieve beroepen ICT beroepen Bron: UWV In hoofdstuk 2 is aandacht besteed aan de effectiviteit van de gebruikte wervingskanalen. Er zijn echter ook alternatieven. Wanneer werk vinden lastig is, kunnen werkzoekenden overwegen om uit te wijken naar een ander beroep, een ander sector of werk zoeken in een andere regio. Flexibiliteit en omscholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt voor werkzoekenden. Werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door het uitbreiden van het zoekgebied, het aanpassen van de zoekcriteria of het herverdelen van het werk. Voordat in de paragrafen 4.5 tot en met 4.8 de alternatieven voor werkzoekenden en werkgevers worden besproken, wordt in de voorafgaande paragrafen een beeld van de spanning op de huidige en toekomstige arbeidsmarkt. Regio in Beeld 2016 Flevoland 21

23 4.2. Arbeidsmarkt in Flevoland nog steeds ruim Door vraag en aanbod met elkaar te vergelijken ontstaat een beeld van de kansen en knelpunten die werkgevers en werknemers momenteel ervaren. Afbeelding 4.1 toont de spanning op de arbeidsmarkt dat is de verhouding tussen openstaande vacatures en kortdurend werkzoekenden - in het tweede kwartaal 2016 voor alle beroepsgroepen samen (links) en voor de administratieve (midden) en ICTberoepen (rechts). Afbeelding 4.1 laat zien dat de arbeidsmarkt in Flevoland ruimer is dan in de meeste nabijgelegen regio s. De spanning op de arbeidsmarkt in een aantal Utrechtse en Noord-Hollandse regio s is gemiddeld of zelfs krap. Op totaalniveau zijn vraag en aanbod op de arbeidsmarkt in Flevoland dus niet met elkaar in evenwicht, het aanbod is groter dan de vraag: tegenover openstaande vacatures staan geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Er zijn echter wel grote verschillen tussen de beroepsgroepen en niveaus als het gaat om de kans op het vinden van werk en het invullen van vacatures. Deze verschillen in beroepsgroepen en niveaus zijn in afbeelding 4.2 zichtbaar gemaakt. Voor ICTberoepen is er sprake van een gemiddelde arbeidsmarktspanning. Het aantal openstaande vacatures en beschikbare kortdurend werkzoekenden in deze beroepsgroep zijn redelijk in evenwicht. Het gaat hier om beroepen als software- en applicatieontwikkelaar, databank- en netwerkspecialist en ict gebruikersondersteuner. In de naburige regio s Groot Amsterdam en in Midden-Utrecht is er daarentegen sprake van een zeer krappe arbeidsmarkt (zie afbeelding 4.1). Voor werkgevers in die regio s is het moeilijk gekwalificeerd personeel te vinden voor hun vacatures. Afbeelding 4.2. Spanning naar beroepsklasse (links) en beroepsniveau (rechts) Flevoland, 2e kwartaal 2016 zeer ruim ruim gem. krap zeer krap zeer ruim ruim gem. krap zeer krap Totaal ICT Commercieel Openbaar bestuur Zorg en welzijn Dienstverlenend Agrarisch Pedagogisch Managers Technisch Transport en logistiek Economisch en admin. Creatief en taalkundig Totaal Elementair Lager Middelbaar Hoger Wetenschappelijk Bron: UWV Ook voor commerciële beroepen en openbaar bestuur, veiligheid & juridische beroepen is de arbeidsmarkt gemiddeld, hoewel dit dichter tegen ruim aan ligt. Binnen deze beroepsgroep is voor juristen de arbeidsmarkt daarentegen wel krap. Ook in andere beroepsgroepen doen zich verschillen in spanning voor. Binnen de beroepsgroep commerciële beroepen, met een gemiddelde arbeidsmarktspanning, is voor de beroepen kassamedewerker en verkoper detailhandel sprake van een ruime arbeidsmarkt. De arbeidsmarkt voor pedagogische beroepen is ruim, maar voor docenten algemene vakken in het secundair onderwijs is de arbeidsmarkt juist krap. Ook in de ruime arbeidsmarkt voor de techniek in Flevoland zijn er beroepen waarvoor de arbeidsmarkt krap is. Dan gaat het om ingenieurs en productcontroleurs. Er zijn wel steeds meer beroepen in de techniek waarvoor de arbeidsmarkt min of meer in evenwicht is. Het betreft beroepen als bouwarbeiders ruwbouw, machinemonteurs, metaalbewerkers & constructiewerkers en productiemachinebedieners. Bij een verder aantrekken van de arbeidsmarkt bestaat de kans dat de krapte op de arbeidsmarkt snel toeneemt. De arbeidsmarkt in de zorg & welzijn is ruim, maar voor specialisten als artsen, fysiotherapeuten en gespecialiseerde verpleegkundigen is de arbeidsmarkt krap tot zeer krap. Voor de overige beroepsgroepen geldt een ruime arbeidsmarkt, veelal ook voor de onderliggende beroepen. Verschillen tussen vraag en aanbod kunnen aanleiding zijn om voor oplossingen van knelpunten in Flevoland te kijken naar de buurregio s. Zoals verder uit afbeelding 4.2 blijkt, doet de krapte zich vooral voor op wetenschappelijk beroepsniveau. De krapte in ICT- en juridische beroepen zit grotendeels op hoger en wetenschappelijk niveau. Binnen beroepsgroepen kan er sprake zijn van grote verschillen tussen de beroepsniveaus als het gaat om kansen op werk en problemen bij het invullen van vacatures. Zo geldt bijvoorbeeld voor de bedrijfseconomische & administratieve beroepen dat voor hogere en wetenschappelijke beroepen als accountant en beleidsadviseurs de arbeidsmarktspanning gemiddeld is, terwijl er voor beroepen op lager en middelbaar niveau juist sprake is van een (zeer) ruime arbeidsmarkt. Het gaat hier dan om beroepen Regio in Beeld 2016 Flevoland 22

24 als administratief medewerker, boekhoudkundig medewerkers, receptionisten & telefonisten en secretaresses. In de techniek is het lastig om op elementair en lager niveau werk te vinden. Op middelbaar en hoog niveau is de arbeidsmarktspanning gemiddeld. Zowel voor de bouwnijverheid als de industrie geldt dat het sectoren zijn die in Flevoland relatief ondervertegenwoordigd. Er zijn wel veel werkzoekenden op zoek naar een baan in deze sectoren. Na de bedrijfseconomische & administratieve beroepen is het wat omvang betreft de tweede groep geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Voor technische beroepen lijken zich in Flevoland dus, evenals in de meeste andere regio s, op totaalniveau geen al te grote knelpunten voor te doen. Dit beeld vertekent echter. Binnen de technische beroepen zijn er wel degelijk beroepen waarvoor er op dit moment al knelpunten zijn. Het gaat bij de krapte in de techniek vooral om beroepen met specifieke vereisten wat betreft opleiding, ervaring en competenties dan om algemene krapte. Ook uit de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl in Nederland blijkt dat er in de ICT, techniek en agrarisch beroepsrichtingen relatief goede kansen op werk zijn (zie box 4.1). De volgende paragraaf gaat nader in op specifieke regionale krapteberoepen. De knelpunten in de techniek worden daarmee ook scherper in beeld gebracht. Box 4.1. Verhouding cv s vacatures Nederland toont meer krapte in techniek, ICT en agrarisch Een alternatief voor de spanning voor het vaststellen van de kansen en knelpunten per beroepsgroep op de huidige arbeidsmarkt is het vaststellen van de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl. Op basis van deze verhouding zijn ICT en techniek beroepsrichtingen met relatief goede kansen op werk in de eerste helft van Veel minder gunstig zijn de kansen op werk in administratie, creatieve beroepen en maatschappelijk & sociaal werk. Voor werkzoekenden gunstige verhouding cv s - vacatures Voor werkzoekenden ongunstige verhouding cv s - vacatures - databank- en netwerkspecialist - secretaresse - software- en applicatieontwikkelaar - kassamedewerker - accountant - auteur / taalkundige - ingenieur - journalist - lasser en plaatwerker - bibliothecaris - machinemonteur - conciërge / teamleider schoonmaak - metaalbewerker - reisbegeleider - elektricien / elektronicamonteur - leider kinderopvang / onderwijsassistent - loodgieter en pijpfitter - sociaal werker / groeps- en woonbegeleider - vakman afbouw (o.a. dakdekker, stukadoor, tegelzetter) - maatschappelijk werker - verpleegkundige - manager zorginstelling Vooral specifieke krapteberoepen in techniek en ICT De arbeidsmarkt lijkt voor werkgevers in Flevoland momenteel vooral knelpunten voor beroepen op hoger niveau op te leveren. Voor werkzoekenden zijn de problemen op dit moment groter. De knelpunten zijn veelal niet algemeen, maar gelden voor beroepen met specifieke functievereisten en in bepaalde regio s. Een onderzoek naar regionale kansrijke beroepen dat UWV in 2016 heeft uitgevoerd, laat deze specifieke krapte in de techniek beter zien. Box 4.2. Regionale kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap? In 2014 en in 2015 heeft UWV landelijke overzichten uitgebracht van beroepen met een krappe arbeidsmarkt. Er bleek bij regionale arbeidsmarktpartijen grote behoefte aan een regionale verbijzondering van krapteberoepen. Daarom wordt in nauwe samenwerking met de WerkgeversServicepunten in een groot aantal regio s gewerkt aan regionalisering van de landelijke lijst met krapteberoepen. De overzichten komen tot stand door het naast elkaar leggen van beschikbaar cijfermateriaal over vacatures en geregistreerde werkzoekenden en een analyse van (vaak sectorale) arbeidsmarktrapporten. Op basis van deze data is een eerste groslijst gemaakt. De groslijst is vervolgens voorgelegd aan arbeidsmarktprofessionals in de regio met de vraag of zij inderdaad zien dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn. Naast WerkgeversServicepunten zijn onder andere benaderd: uitzendbureaus, recruiters, onderwijsinstellingen, topsectoren, onderzoeksinstituten, werkgeversverenigingen en individuele werkgevers in verschillende sectoren. Inmiddels zijn voor een derde van de 35 arbeidsmarktregio s lijsten met regionale kansrijke beroepen samengesteld. Andere arbeidsmarktregio s volgen in de loop van Informatie over regionale kansrijke beroepen is te vinden op Uit dit onderzoek blijkt dat er in Flevoland ongeveer 50 beroepen zijn die voor werkgevers in Flevoland moeilijk vervulbare vacatures opleveren. Afbeelding 4.3 geeft een selectie van deze beroepen. De krapte op de arbeidsmarkt concentreert zich in techniek, ICT, de zorg en een aantal specifieke niches. Het gaat hoofdzakelijk om beroepen op middelbaar, hoger en wetenschappelijk niveau. Alleen in techniek laten beroepen op een lager beroepsniveau en basisvakmanschap krapte zien. Het gaat dan om de beroepen Regio in Beeld 2016 Flevoland 23

25 stukadoor/kitter, schilder/glaszetter, industrieschilder/verfspuiter, grond- en kabelwerker (gas, water, elektriciteit, datacommunicatie), straatmaker/rioleringsmedewerker/vakman grond- weg- en waterbouw, plaatwerker, CNC-metaalbuiger, -snijder/ CNC-machinebediende en monteur elektriciteitsnetten. Ondanks het ogenschijnlijk omvangrijke aanbod van werkzoekenden in de techniek in de regio Flevoland, vinden werkgevers het blijkbaar moeilijk geschikte kandidaten te vinden voor hun vacatures. Op dit moment is er in Flevoland op middelbaar niveau krapte in een brede range van uitvoerende technische beroepen als monteurs, lassers en CNC-verspaners. Hoewel de industrie in Flevoland niet tot de belangrijkste sectoren behoort biedt de sector, gezien het grote aantal beroepen met krapte, kansen voor werkzoekenden die voldoen aan de vereiste kwalificaties of met enige inspanning dat zouden kunnen bereiken. Buiten de techniek is er op middelbaar niveau alleen voor hoveniers sprake van krapte. Op hoger en wetenschappelijk niveau zijn er ook signalen van krapte. Deze doen zich opnieuw voor in de techniek (bijvoorbeeld voor adviseur, ontwerper, constructeur civiele techniek en projectleider werktuigbouw, maintenance engineer), in de ICT (onder meer systeemanalist en systeemontwikkelaar), in het onderwijs (exacte vakken, techniek), de zorgsector (zoals wijkverpleegkundige en gespecialiseerd verpleegkundige ziekenhuis) en in financiële beroepen (financieel specialisten). Afbeelding 4.3. Flevoland, 2016 Regionale krapteberoepen (selectie) Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek Stukadoor, kitter Schilder, glaszetter Industrieschilder, verfspuiter Straatmaker, rioleringsmedewerker, vakman gww Onderhoudsmonteur/loodgieter gas water, sanitair, verwarming Pijpfitter industriële montage, monteur verwarming utiliteitsbouw Monteur koeltechniek, luchtbehandeling CNC-verspaner inclusief programmeren (draaien, frezen, kotteren, slijpen) Gespecialiseerd lasser niveau 3 & 4 (TIG, MIG/MAG, elektrode) Machinist mobiele kraan Meet- en regeltechnicus / monteur meet- en regeltechniek Elektricien / monteur technische installaties (met name huisinstallaties) Werkvoorbereider- calculator bouw / grond- weg- en waterbouw (gww) Calculator procesindustrie Projectleider / ontwerper industriële automatisering, PLC-programmeur Projectleider werktuigbouw, maintenance engineer ICT Programmeur ICT (o.a. dot.net, java, scripttalen, C, C#), testdeveloper Systeemanalist, systeemontwikkelaar Architect technische infrastructuur ICT, Datawarehouse ontwikkelaar Financieel, economisch, administratief Financieel specialisten Agrarisch Hovenier Onderwijs Docent exacte vakken (1 e en 2e graad) Docenten techniek/ict (v)mbo, Zorg Wijkverpleegkundige Gespecialiseerd verpleegkundige ziekenhuis Operatieassistent Anesthesiemedewerker Specifieke medisch specialisten (o.a. specialist ouderengeneeskunde) Industrieel ontwerper (technisch) Bron: UWV Het overzicht van regionale krapteberoepen laat niet alleen zien waar zich knelpunten voor werkgevers voordoen. Het biedt tevens zicht op kansen voor werkzoekenden. Daar waar werkgevers moeilijk aan geschikt personeel kunnen komen, ontstaan immers moeilijk vervulbare vacatures die werkloze werkzoekenden kunnen invullen. Ook bieden beroepen met moeilijk vervulbare vacatures aanknopingspunten voor instrumenten als jobcarving en scholingstrajecten Op termijn knelpunten voor werkgevers De huidige arbeidsmarkt levert vooral krapte op in ICT-beroepen, een brede range van technische beroepen, specialistische zorgberoepen en specifieke nicheberoepen. Het in kaart brengen van kansen en knelpunten vraagt echter niet alleen zicht op de korte termijn. Keuzes van werkgevers en werkzoekenden hebben immers ook consequenties op de lange termijn. Arbeidsmarktbeleid is er niet slechts om de Regio in Beeld 2016 Flevoland 24

26 huidige knelpunten aan te pakken, maar moet ook inspelen op kansen en knelpunten die zich de komende jaren voordoen. Het economische herstel zorgt voor toename van spanning op de arbeidsmarkt. De vooruitzichten voor de komende jaren wijzen op een verdere groei van de economie, werkgelegenheid en vacatures, al is dat met lagere cijfers dan voor de recessie. De arbeidsmarkt verandert echter ook van karakter. De aantrekkende economie, het ophogen van de pensioenleeftijd en de grotere arbeidsparticipatie van onder andere vrouwen zorgen voor een toename van de beroepsbevolking. Vergrijzing leidt weliswaar tot het vertrek van vak-ervaren personeel, maar de vervangingsvraag die hierdoor ontstaat, is door het ophogen van de pensioengerechtigde leeftijd en het afschaffen van de VUT minder dan in eerdere jaren werd verwacht. Automatisering, toename van complexiteit en flexibilisering vragen andere competenties van de moderne werknemer. Door het aantrekken van de economie en de veranderde arbeidsmarkt kunnen knelpunten ontstaan in de beschikbaarheid van personeel. Soms is de instroom van schoolverlaters onvoldoende om in deze vervangingsvraag te kunnen voorzien. In veel gevallen sluiten opleiding, werkervaring en competenties niet goed aan bij de wensen van de werkgever. Rekening houdend met onder andere de vergrijzing, opleidingskeuze en instroom van jongeren op de arbeidsmarkt, schetst ROA de arbeidsmarktperspectieven tot 2020 per beroepsgroep. De toekomstige arbeidsmarktsituatie (2020) levert volgens ROA voor werkgevers meer knelpunten op in de personeelsvoorziening dan de huidige situatie. Dit biedt meer kansen voor werkzoekenden. Afbeelding 4.4 geeft een beeld van de beroepen waarvan ROA verwacht dat er grote knelpunten in de personeelsvoorziening ontstaan. De meeste knelpunten voor werkgevers ontstaan de komende jaren in een brede range van technische beroepen. Deels gaat het hier om banen op hoog niveau, zoals ingenieurs en architecten. Maar ook op lager en middelbaar niveau in de techniek kunnen knelpunten ontstaan als de instroom van nieuwe werknemers vanuit het onderwijs en het aanwezige onbenutte arbeidsaanbod niet voldoende zijn om de vraag naar personeel in te vullen. Zowel uitbreidingsvraag als vervangingsvraag onder andere door pensionering speelt hierbij een rol. Afbeelding 4.4. Nederland, tot 2020 Beroepen met grote verwachte knelpunten personeelsvoorziening Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek Architecten Assemblagemedewerkers Bakkers Biologen en natuurwetenschappers Elektriciens en elektronicamonteurs Elektrotechnisch ingenieurs Ingenieurs (geen elektrotechniek) Loodgieters en pijpfitters Procesoperators Productcontroleurs Productieleiders industrie en bouw Schilders en metaalspuiters Technici bouwkunde en natuur Timmerlieden Openbaar bestuur Beveiligingspersoneel ICT Gebruikersondersteuning ICT Radio- en televisietechnici Software- en applicatieontwikkelaars Onderwijs Docenten algemene vakken secundair onderwijs Docenten beroepsgerichte vakken secundair onderwijs Docenten hoger onderwijs en hoogleraren Leerkrachten basisonderwijs Onderwijskundigen en overige docenten Financieel, economisch, administratief Accountants Financieel specialisten en economen Zakelijke dienstverleners Managers Diverse managementfuncties Bron: ROA Naast technische beroepen gaan werkgevers volgens ROA de komende jaren grote knelpunten ervaren in het vinden van geschikt ICT-personeel. Het gaat hier om software- en applicatieontwikkelaars en gebruikersondersteuning. Flevoland kent in deze beroepsgroep echter relatief weinig geregistreerde werkzoekenden. Ook in andere beroepsgroepen krijgen werkgevers de komende jaren te maken met knelpunten in de personeelsvoorziening. Zo leiden vergrijzing en een beperkte instroom van jongeren uit het onderwijs richting arbeidsmarkt tot problemen voor onderwijswerkgevers om docentenbanen in te vullen. In bedrijfseconomische beroepen op hoog niveau leidt het aantrekken van de economie in zakelijke dienstverlening tot uitbreidingsvraag. Ook voor het invullen van managementvacatures worden knelpunten voorzien. Het gaat hier in veel gevallen om leidinggevende vakspecialisten in ICT, productie, logistiek en zorg en veel minder om algemeen management. Geconstateerd kan worden dat de problemen die zich nu al manifesteren op de arbeidsmarkt van Flevoland alleen maar sterker worden. ROA verwacht voor werkgevers tot 2020 vrijwel geen knelpunten in de personeelsvoorziening voor administratieve, dienstverlenende en commerciële beroepen, zoals administratief medewerkers, Regio in Beeld 2016 Flevoland 25

27 boekhouder, verkoopmedewerker en schoonmakers. Hetzelfde geldt voor transportberoepen. Ook in zorg & welzijn ziet ROA weinig verwachte knelpunten bij het invullen van vacatures. Uitgangspunt van het ROA is daarbij de verwachting dat de werkgelegenheid in de verpleging en verzorging stagneert en het onderwijs levert de komende jaren meer dan voldoende afgestudeerden af om de vervangingsvraag op dit niveau op te vangen. In Flevoland groeit de werkgelegenheid in de zorg & welzijn, in tegenstelling tot de rest van Nederland wel. Werkgelegenheid in de zorg is bovendien sterk afhankelijk van beleidskeuzes van de landelijke overheid. Een eventuele kentering met betrekking tot de huidige beleidskeuzes heeft gevolgen voor het evenwicht dat het ROA voorziet voor de zorg. Andere beleidskeuzes kunnen dan toch resulteren in knelpunten in de zorg. Werkgevers in de zorgsector ervaren in ieder geval nu grote knelpunten in de personeelsvoorziening, vooral op hoger en wetenschappelijk niveau voor wijkverpleegkundigen, gespecialiseerde verpleegkundigen ziekenhuis, operatieassistent, anesthesiemedewerker en specifieke medisch specialisten Kansen voor werkzoekenden Zoals uit hoofdstuk 3 blijkt, heeft een beperkt deel van de mensen die de afgelopen periode in Flevoland in de WW terecht kwamen een technische achtergrond. Deze werkzoekenden lijken goede kansen op werk te hebben. De arbeidsmarkt kent momenteel immers al veel krapteberoepen in de techniek. Verwachte toekomstige knelpunten voor werkgevers in de vacaturevervulling voor technische beroepen betekenen dat de kansen op werk voor werkzoekenden in de techniek de komende jaren verder verbeteren. Veel werkzoekenden in de techniek zijn echter werkzaam geweest op een elementair of lager niveau, terwijl de beste kansen op werk zijn vanaf mbo-niveau. Ook voldoen veel werkzoekenden niet aan de vereiste certificaten en werkervaring. Doorslaggevend bij het verzilveren van de kansen die ontstaan is dat zij de stap kunnen zetten naar het door werkgevers gewenste niveau. Dat betekent in veel gevallen scholing, omscholing en bijscholing. Naast de meer kansrijke groep mensen met een technische achtergrond, kent Flevoland vooral veel werkzoekenden met een achtergrond in de administratie of verkoop. De perspectieven voor deze werkzoekenden zijn niet gunstig. Werk vinden is lastig en de situatie verbetert de komende jaren weinig. Werkzoekenden met een lage opleiding of met een beroep waarnaar in Flevoland weinig vraag is, kunnen overwegen uit te wijken naar een beroep, sector of regio waar de kansen op werk gunstiger zijn. Flexibiliteit en omscholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt voor werkzoekenden. Werkgevers ervaren de komende jaren in toenemende mate knelpunten in de vacaturevervulling van beroepen in techniek en ICT en in specifieke beroepen in zorg en onderwijs. Maatregelen die zij kunnen treffen, zijn het uitbreiden van het zoekgebied naar buurregio s, het aanpassen van de zoekcriteria, het investeren in scholingsarrangementen of het herverdelen van het werk. Instrumenten als (om)scholing en jobcarving kunnen hier hun nut bewijzen. De volgende paragrafen gaan in op de alternatieven die werkgevers hebben om een breder aanbod te vinden dan waarover ze nu beschikken en op de alternatieven die er voor werkzoekenden zijn als ze problemen hebben bij het vinden van werk Alternatieve overstapberoepen Kansrijke beroepen liggen in Flevoland vooral in ICT, techniek en in specifieke beroepen in onderwijs en zorg. Voor een grote groep werkzoekenden liggen deze kansrijke beroepen niet binnen handbereik. De overstap is voor veel werkzoekenden, ook na een vakgerichte training of scholing, simpelweg niet te maken. Vaak gaat het bij regionale kansrijke beroepen om beroepen die niet massaal voorkomen in Flevoland en waarvoor een specifieke opleiding vereist is. Flevoland kent veel werkzoekenden die een baan proberen te vinden in beroepen als administratief medewerker, productiemedewerker, verzorgende, of verkoper. Voor al deze beroepen is het aantal werkzoekenden vele malen groter dan het aantal beschikbare vacatures. Voor hen is het zinvol te weten welke alternatieve beroepen meer kans op werk bieden dan het huidige beroep of in welke regio de kans op werk in hun eigen beroep groter is dan in de eigen regio. UWV brengt de komende tijd voor enkele beroepen deze alternatieve overstapberoepen in beeld. Box 4.3. Overstapberoepen in kaart gebracht UWV onderzoekt voor enkele beroepen wat mogelijke overstapberoepen zijn. Hierbij wordt ook aangegeven wat de kansen op de arbeidsmarkt zijn in deze beroepen. Dit wordt gedaan voor beroepen die op de huidige arbeidsmarkt onder druk staan. Vaak zijn dit beroepen waarin de werkgelegenheid sterk krimpt. Hierdoor ontstaat er een groter personeelsaanbod dan -vraag. Dit betekent dat er voor werkzoekenden in deze beroepen momenteel weinig kansen zijn op een baan omdat de concurrentie groot is. Overstapberoepen worden bepaald op basis van twee pijlers: overeenkomstige competenties en historische loopbaanoverstappen. UWV heeft in 2016 een aantal rapporten Overstapberoepen voor verschillende beroepen gepubliceerd, waaronder verkoopmedewerkers, helpende thuiszorg, financieel administratief medewerker, secretaresse, receptionist en sociaal-cultureel werker. Meer informatie is te vinden op Regio in Beeld 2016 Flevoland 26

28 4.7. Scholing vergroot kansen De arbeidsmarkt verandert in snel tempo. Sectoren krimpen, terwijl andere groeien. Beroepen raken uit de gratie, terwijl nieuwe ontstaan. Economisch herstel, automatisering, toenemende complexiteit en flexibilisering stellen andere eisen aan werkzoekenden. Opleidingen en opgedane werkervaring zijn in deze snel veranderende arbeidsmarkt snel gedateerd. Het volgen van opleidingen, cursussen en trainingen kan de discrepanties tussen het aanwezige en benodigde opleidingsniveau en -richting verkleinen en daarmee de kansen op werk voor werkzoekenden vergroten. Met het oog op deze ontwikkelingen heeft het ministerie van SZW een pakket van maatregelen samengesteld. Maatregelen zoals sectorplannen, Brug WW en scholingsvoucher. Mensen die werkzaam zijn of werkzaam zijn geweest in sectoren die het zwaar hebben zoals thuiszorg, grootwinkelbedrijf en financiële administratie kunnen zich laten om- of bijscholen richting een beroep waarin meer kans is op werk. Aan de scholingsvoucher is een lijst met kansberoepen verbonden die voor een groot deel bestaat uit beroepen in de elektrotechniek, bouw, metaal/metalektro/werktuigbouw en ICT. Maar ook komen er beroepen op voor in sectoren als agrarisch/groen/milieu, transport & logistiek, procestechniek, onderwijs en veiligheid. Box 4.4. Scholingsvouchers In april 2016 heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de Tijdelijke regeling subsidie scholing richting een kansberoep gepubliceerd. De regeling is per 1 mei 2016 ingegaan en geldt voor scholing die niet later gestart is dan 1 april De regeling maakt het mogelijk subsidie voor scholing te verstrekken aan werkzoekenden die bij UWV zijn geregistreerd en arbeid in loondienst verrichten, dan wel vanwege het verricht hebben van dergelijke arbeid een WW-uitkering ontvangt of als zelfstandige werkzaamheden verricht. Deze werkzoekenden kunnen uitsluitend in aanmerking komen voor subsidie indien scholing is gericht op een kansberoep. Een kansberoep is een beroep dat is opgenomen in een limitatieve lijst die is opgenomen als bijlage bij de regeling. Deze lijst is eveneens te raadplegen op werk.nl. Ook kunnen werkzoekenden subsidie krijgen wanneer zij via een EVC-procedure hun competenties en ervaring in een ervaringscertificaat laten vastleggen. Meer informatie is te vinden op Scholingsvouchers en Brug WW richten zich vooral op om- en bijscholing van werkenden en werkzoekenden. Om de groeiende discrepantie op de arbeidsmarkt structureel aan te pakken, is een verbeterde aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt noodzakelijk. Niet alleen uitbreidingsvraag op basis van economische ontwikkelingen, maar ook vervangingsvraag als gevolg van vergrijzing, instroom van jongeren uit het onderwijs richting arbeidsmarkt en allerlei trends als automatisering, flexibilisering en internationalisering spelen hierin een rol. ROA maakte een inschatting van de toekomstige arbeidsmarktperspectieven waarbij zoveel mogelijk rekening is gehouden met deze ontwikkelingen. Afbeelding 4.5 toont arbeidsmarktperspectieven tot 2020 voor de verschillende opleidingsrichtingen en niveaus in Flevoland. Het initiatief van de provincie Flevoland, de gemeenten Almere en Lelystad en Windesheim om een brede hbo-voorziening in Flevoland, draagt bij aan het upgraden van het opleidingsniveau in de regio. De studentenpopulatie is in oktober 2015 gestegen tot studenten; in oktober 2013 was dit nog studenten. Van de studenten volgt 36% een opleiding in de richting Economie & management, 32% Welzijn & gezondheid, 21% ICT & techniek en 11% in Onderwijs & opvoeding. Belangrijker is dat in juli 2015 de eerste diploma s zijn uitgereikt aan studenten die in 2011 met hun opleiding zijn gestart onder vlag van Windesheim Flevoland. In de komende jaren wordt het opleidingsportfolio uitgebreid van 22 opleidingen naar 27 opleidingen. Er wordt daarnaast gewerkt aan het aanbieden van hoger onderwijs aan werkenden in de regio. Op totaalniveau zijn de toekomstperspectieven voor afgestudeerden in Flevoland goed (zie afbeelding 4.5). Er zijn echter grote verschillen tussen opleidingsniveaus en richtingen. De beste perspectieven zijn er voor wo ers en hbo ers in de techniek of het onderwijs. Op mbo-niveau zijn er goede perspectieven in het groenonderwijs (niveau 2/3). De vooruitzichten zijn volgens ROA slecht voor afgestudeerde op middelbaar niveau voor economie en groen, en voor mbo 2/3 in de zorgopleidingen. Het grote aantal schoolverlaters in deze richtingen en het relatief grote aantal geregistreerde werkzoekenden zijn meer dan voldoende om de baanopeningen door uitbreidingsvraag en vervangingsvraag in te vullen. Regio in Beeld 2016 Flevoland 27

29 Afbeelding 4.5. Flevoland, tot 2020 Toekomstige arbeidsmarktperspectief tot 2020 naar opleiding Opleiding Arbeidsmarktperspectief Totaal Mbo 2/3 Mbo 2/3 Economie Mbo 2/3 Groen Mbo 2/3 Techniek Mbo 2/3 Zorg en welzijn Totaal Mbo 4 Mbo 4 Economie Mbo 4 Groen Mbo 4 Techniek Mbo 4 Zorg en welzijn Totaal Hbo Hbo Economie Hbo Gedrag en maatschappij Hbo Landbouw en natuur Hbo Onderwijs Hbo Taal en cultuur Hbo Techniek Hbo Gezondheidszorg Totaal Wo Totaal Matig Slecht Goed Matig Slecht Matig Slecht Slecht Redelijk Matig Goed Redelijk Redelijk Redelijk Goed Slecht Zeer goed Matig Goed Goed Bron: ROA 4.8. Kansen buiten de regio Werkzoekenden kunnen niet alleen hun kansen vergroten door te kijken naar alternatieve beroepen en het volgen van scholing. Zij kunnen ook hun zoekgebied verder uitbreiden. Ook werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door het aantrekken van werkzoekenden uit buurregio s. Pendelstromen en de spanning op de arbeidsmarkt in buurregio s bieden werkgevers en werkzoekenden aanknopingspunten voor het uitbreiden van hun zoekgebied. Zoals uit afbeelding 4.2 blijkt, is de spanning op de arbeidsmarkt in Flevoland nog steeds ruim. Werkgevers ervaren er relatief weinig knelpunten in het invullen van vacatures. Flevoland heeft een geringe werkgelegenheidsfunctie. De nabijgelegen arbeidsmarktregio s Groot Amsterdam, Midden-Utrecht en Amersfoort kennen juist een hoge werkgelegenheidsfunctie. Dat wil zeggen dat er veel banen per inwoner zijn. Naast eigen werkgelegenheid in sectoren als groothandel, zakelijke diensten, zorg & welzijn en detailhandel, profiteert Flevoland van de nabijheid van de noordflank van de Randstad als een van de belangrijkste economische centra van Nederland. De beroepsbevolking van Flevoland heeft dan ook veel meer dan in andere regio s kansen op het vinden van werk buiten de eigen regio. Afbeelding 4.6 toont de pendelstromen per arbeidsmarktregio in Nederland. De rood gekleurde regio s hebben een negatief pendelsaldo: het aantal mensen dat vanuit deze regio s elders gaat werken is groter dan het aantal mensen uit andere regio s dat in de betreffende regio werkt. De blauwgekleurde regio s hebben een positief pendelsaldo. Hier geldt het omgekeerde: het aantal mensen van buiten de regio dat er werkt overtreft het aantal mensen dan vanuit deze regio s elders gaat werken. Het pendelsaldo vormt daarmee een indicatie voor de aantrekkingskracht van een arbeidsmarktregio als het gaat om werkgelegenheid. Flevoland kenmerkt zich als een regio met een grote pendel en een negatief pendelsaldo. Hoewel driekwart van de banen in Flevoland wordt ingevuld door mensen die in de regio zelf woonachtig zijn, zijn er dus ook veel mensen die (dagelijks) reizen tussen hun woonregio en hun werkregio. Ongeveer mensen werken in Flevoland, maar wonen elders. Vooral vanuit Regio Zwolle, Groot Amsterdam, Stedendriehoek en Noordwest Veluwe en Gooi en Vechtstreek pendelen duizenden mensen naar hun werk in Flevoland. De uitgaande pendel is echter veel groter: inwoners van Flevoland werken in een andere regio. Deze uitgaande pendel gaat vooral richting Groot Amsterdam en in mindere mate naar Gooi en Vechtstreek, Stedendriehoek en Noordwest Veluwe en Regio Zwolle. Opvallend genoeg is de pendel naar de dichtbijgelegen regio s Midden-Utrecht en Amersfoort beperkt. Regio in Beeld 2016 Flevoland 28

30 Afbeelding 4.6. Pendelstromen en pendelsaldo Nederland en Flevoland, 2014 Waar werken inwoners van Flevoland 6% 4% 19% 4% 11% 57% Flevoland Groot Amsterdam Gooi en Vechtstreek Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Regio Zwolle Overig Waar wonen werkenden in Flevoland Flevoland 12% 3% Regio Zwolle 3% 4% Groot Amsterdam 4% 74% Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Gooi en Vechtstreek Overig Bron: CBS, bewerking UWV De uitgebreide pendelstromen tussen Flevoland en omliggende regio s geven aan dat werkzoekenden zich niet moeten beperken tot het zoeken naar werk in de eigen regio. Afbeelding 4.1 toont aan dat de kansen op werk in dezelfde beroepsgroep aanmerkelijk kunnen verschillen tussen arbeidsmarktregio s. De kansen voor werkzoekenden op het vinden van werk worden groter wanneer zij ook buiten Flevoland zoeken naar werk. Zo biedt de arbeidsmarkt in de naastgelegen regio Groot Amsterdam met de sterk aanwezige zakelijke diensten, zorg & welzijn, detailhandel, ICT en horeca - goede kansen op werk. Zeker omdat de arbeidsmarkt daar als krap moet worden gekenmerkt. Het kan zelfs zinvol zijn dat werkzoekenden verder kijken dan de directe buurregio s. Werkzoekenden uit Flevoland die in de eigen regio moeilijk werk vinden, kunnen dus verder zoeken in arbeidsmarktregio s die betere kansen bieden. Het omgekeerde geldt uiteraard eveneens. Werkzoekenden uit omliggende regio s kunnen uiteraard ook profiteren van aanwezige knelpunten op de arbeidsmarkt in Flevoland. Voor werkgevers geldt hetzelfde principe. Wanneer het invullen van een vacature moeilijk is binnen Flevoland, kan het uitbreiden van het zoekgebied richting regio s met minder krapte uitkomst bieden. Werkgevers uit Flevoland kunnen zo putten uit het onbenutte arbeidsaanbod in buurtregio s met een ruimere arbeidsmarkt. Regio in Beeld 2016 Flevoland 29