Regio in Beeld 2016 Twente

Transcriptie

1 Regio in Beeld 2016 Twente

2 Inhoudsopgave Inleiding 2 1. Meer banen in een veranderende arbeidsmarkt Banen werknemers en zelfstandigen nemen toe Eisen aan personeel veranderen Veel oudere werknemers in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd 5 2. Groei vacatures zet door Veel vacatures in detailhandel en zorg & welzijn, meeste sectoren vacaturegroei Vacatures laagopgeleiden vooral in transport, commercie en dienstverlening Veel vacatures voor technische en bouwberoepen op werk.nl Komende jaren veel baanopeningen voor verschillende technische beroepen Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden Opleidingsniveau en werkervaring belangrijk bij werving en selectie Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Arbeidsaanbod groeit, wel verschillen tussen groepen Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt Minder nieuwe WW-uitkeringen in Twente Kleine afname nieuwe WW-uitkeringen aan 50-plussers, netwerken vergroot kansen Veel WW ers hebben een technisch, administratief of commercieel beroep Bij grotere gemeenten komen relatief veel WW ers in bijstand Steeds meer Wajongers werken bij reguliere werkgevers Bijna Wajong, WAO, WIA en WAZ uitkeringen in Twente Kansen op werk nemen toe, maar niet voor alle beroepen Arbeidsmarktspanning neemt toe Vooral kans op werk op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT Twentse werkgevers ervaren tekort in techniek, ICT en specifieke niches Op termijn meer knelpunten voor werkgevers Flexibiliteit en scholing staan centraal in moderne arbeidsmarkt Alternatieve overstapberoepen voor functies die onder druk staan Scholingsvoucher subsidieert scholing richting kansberoep Toekomstperspectief in Twente verschilt sterk per opleiding Kansen buiten Twente Uitdagingen voor de Twentse arbeidsmarkt Inspelen op een veranderende arbeidsmarkt Sectorplan: Twente werkt aan intersectorale mobiliteit Extra banen voor mensen met arbeidsbeperking Scholing, omscholing en bijscholing Andere mogelijkheden om kansen te vergroten Aanpak Twentse jeugdwerkloosheid Perspectief voor vijftigplussers 32 Literatuur 33 Begrippen en afkortingen 34 Colofon 36 Regio in Beeld 2016 Twente 1

3 Inleiding De arbeidsmarkt herstelt gestaag. Er komen meer banen bij in Twente, het aantal vacatures neemt toe en er worden minder nieuwe WW-uitkeringen verstrekt. De arbeidsmarkt verandert echter snel. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering en automatisering. Maar er ontstaan ook nieuwe functies door innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Bovendien wordt arbeid flexibeler georganiseerd. Dit alles stelt andere en vaak hogere eisen aan medewerkers. Deze veranderende arbeidsmarkt gaat gepaard met discrepanties. Hierdoor profiteert niet iedereen evenredig mee van het herstel. Aan de ene kant ervaren werkgevers in toenemende mate problemen met het aantrekken van het juiste personeel, de zogenaamde mismatch als gevolg van het verschil tussen vraag en aanbod. Dit geldt vooral in de techniek, ICT en in specifieke niches. Aan de andere kant zijn er grote groepen mensen die moeilijk werk kunnen vinden. Bijvoorbeeld werkzoekenden van wie opleidingsrichting en niveau niet aansluiten bij de eisen van de huidige arbeidsmarkt. Maar ook langdurig werklozen, ouderen, werkzoekenden uit krimpsectoren en mensen met een arbeidsbeperking. Regionale arbeidsmarktpartijen staan voor de opgave om vooral kwetsbare groepen aan het werk te krijgen en te houden. Deze arbeidsmarktuitdagingen in Twente kunnen het meest effectief aangepakt worden door samen te werken in de regio. Regio in Beeld analyseert de Twentse arbeidsmarkt en biedt zo een gemeenschappelijk startpunt voor regionaal arbeidsmarktbeleid. Hiermee kunnen gemeenten, werkgevers- en werknemersorganisaties, onderwijsinstellingen, UWV, sectororganisaties en regionale samenwerkingsverbanden de arbeidsmarkt gezamenlijk bewerken met op elkaar afgestemde activiteiten. Er zijn verschillende manieren om de vraag van werkgevers en het aanbod van werkzoekenden beter op elkaar aan te laten sluiten. Zo vergroot scholing de kansen van werklozen en werkenden en helpt het werkgevers bij het oplossen van hun knelpunten in de personeelsvoorziening. Hierbij bieden de verruimde Brug-WW, de scholingsvouchers maar ook de sectorplannen extra mogelijkheden. Daarnaast kunnen werkgevers hun selectiecriteria aanpassen, het zoekgebied vergroten of werk herverdelen via bijvoorbeeld jobcarving. Werkzoekenden kunnen uitwijken naar een ander beroep, sector of regio met betere kansen. Ook de banenafspraak, sectorplannen, van-werk-naar-werk trajecten en instrumenten als proefplaatsing, interne jobcoach, no-riskpolis en loondispensatie bieden perspectief voor met name kwetsbare groepen. Werk is de sleutel, aldus Patrick Welman, voorzitter van de arbeidsmarktregio Twente. Voor ontwikkeling, meedoen in de samenleving en de mogelijkheid je eigen leven vorm te geven. Dat is voor iedereen belangrijk maar niet even vanzelfsprekend en gemakkelijk. Ik ben daarom blij met de positieve ontwikkelingen op de Twentse arbeidsmarkt; meer banen en een groei van het aantal vacatures. Bijvoorbeeld in belangrijke sectoren als detailhandel, bouw en overige zakelijke dienstverlening. Maar er blijven uitdagingen. Denk aan goede afstemming van aanbod van werknemers op de veranderende vraag van werkgevers. En werk voor langdurig werkzoekenden en kwetsbare groepen. Nieuwe aanpakken en samenwerking op dit gebied zijn van groot belang. Deze Regio in Beeld geeft een goede doorkijk van waar de kansen en mogelijkheden liggen en hoe we als regio Twente deze uitdagingen gezamenlijk aangaan. Deze Regio in Beeld beschrijft de arbeidsmarktontwikkelingen in Twente in 2016 en De eerste twee hoofdstukken beschrijven de vraag van regionale werkgevers: banen en vacatures. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de aanbodzijde op de arbeidsmarkt, en dan vooral het onbenut arbeidsaanbod van werkzoekenden met een uitkering. In hoofdstuk 4 worden vraag en aanbod met elkaar vergeleken, om zo te bepalen waar kansen en knelpunten liggen. Afsluitend belicht hoofdstuk 5 wat samenwerkende regionale partijen (kunnen) doen om kansen te benutten en knelpunten te verkleinen. Ik wens u veel leesplezier en inspiratie om gezamenlijk de regionale arbeidsmarktuitdagingen aan te gaan. Wim Idema, Regiomanager UWV WERKbedrijf Twente Regio in Beeld 2016 Twente 2

4 ontwikkeling banen van werknemers 1. Meer banen in een veranderende arbeidsmarkt 1.1. Banen werknemers en zelfstandigen nemen toe Het economisch herstel zet in 2016 en 2017 door. De aantrekkende woningmarkt, hogere investeringen door bedrijven in onder andere ICT en toenemende consumptie dragen bij aan de economische groei. Dat leidt ook tot meer banen, maar niet in alle sectoren. Afbeelding 1.1. Twente, 2017 Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling 5% 4% Groei Overige zakelijke diensten 3% Bouwnijverheid 2% ICT Groothandel Horeca 1% Spec. zakelijke diensten Detailhandel 0% Landbouw Vervoer en opslag Zorg en welzijn -1% Openbaar bestuur Overige diensten Onderwijs Industrie -2% -3% Krimp Financiële diensten ondervertegenwoordigd oververtegenwoordigd t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Bron: UWV Afbeelding 1.1 toont de omvang en ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in Twente per sector in De afbeelding geeft drie dingen weer. De omvang per sector eind Hoe groter de bol, hoe meer banen er in de betreffende sector zijn. De verwachte groei of krimp in 2017 ten opzichte van In sectoren boven de horizontale as is er banengroei, daaronder krimp. Het relatieve belang van een sector voor Twente in Dit is het regionale in verhouding tot het landelijke aandeel van een sector in het totaal aantal banen. Links van de verticale as is het Twentse aandeel kleiner dan het landelijke aandeel, rechts groter. In Twente zijn er vooral veel banen in zorg & welzijn, industrie, detailhandel en overige zakelijke diensten. Van alle regionale banen bevindt 56% zich in deze vier sectoren. De regionale ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in 2016 en 2017 verschilt per sector. De banengroei is het grootst in de overige zakelijke diensten. Dit betreft grotendeels uitzendbanen die tot deze sector worden gerekend. Het feitelijke werk van uitzendkrachten vindt overwegend plaats in andere sectoren. Er komen ook banen bij in de bouw, groothandel, ICT, horeca, specialistische zakelijke diensten (architecten en ingenieurs, advocaten en notarissen, accountants), vervoer & opslag, detailhandel en zorg & welzijn. Binnen de zorg & welzijn zijn de ontwikkelingen per deelsector verschillend. Vooral in de thuiszorg en kinderopvang komen er banen bij. In de verpleging & verzorging krimpt het aantal banen naar verwachting verder. Ook in de jeugdzorg nemen de banen af. De zorg is echter sterk afhankelijk van (landelijke) beleidskeuzes. Wanneer deze keuzes wijzigen, kan dit de banenontwikkeling in zorg & welzijn beïnvloeden. Er zijn echter ook sectoren met banenkrimp. De sterkste afname doet zich voor in de financiële diensten, waar al jaren veel banen verdwijnen. De belangrijkste oorzaak is de opkomst van online dienstverlening. In de industrie krimpt het aantal banen structureel door productie met steeds minder mensen. De Regio in Beeld 2016 Twente 3

5 werkgelegenheid in het onderwijs beweegt mee met het aantal leerlingen en krimpt licht in 2016 en Door de geboortedaling de afgelopen jaren daalt het aantal leerlingen in het primair en voortgezet onderwijs. De gelden die vrijkomen uit de afschaffing van de basisbeurs worden geïnvesteerd in het hoger onderwijs. Hierdoor wordt in het hbo een kleine banengroei verwacht. Het totaal aantal banen van werknemers in Twente groeit met gemiddeld 0,9% per jaar tot 279 duizend eind In Nederland als geheel is de groei 1,0% per jaar. De iets kleinere toename in Twente hangt samen met de sterke aanwezigheid van zorg en industrie in Twente. Beide sectoren blijven achter in de banenontwikkeling. De Twentse banenontwikkeling wordt juist positief beïnvloed door het sterke herstel van de relatief grote bouwsector in Twente. Box 1.1. Macro-economische ontwikkeling De ontwikkeling van het aantal banen wordt bepaald door drie oorzaken: economische groei, veranderingen in arbeidsproductiviteit en veranderingen in de mate van deeltijdarbeid. De prognoses in Regio in Beeld voor banen en vacatures komen uit het rapport UWV Arbeidsmarktprognose Dat rapport gaat uit van de economische groeicijfers van het Centraal Planbureau (CPB) van maart 2016: 1,8% groei in 2016 en 2,0% in Daarnaast gaat de arbeidsmarktprognose uit van het overheidsbeleid op het moment dat de prognose wordt opgesteld. De uitkomsten van (arbeidsmarkt)prognoses hebben dus een voorwaardelijk karakter en zijn deels onzeker. Afwijkende of onvoorziene ontwikkelingen en beleidsmaatregelen leiden tot andere realisaties dan verwacht. Zo heeft de overheid in juni 2016 besloten om een bezuiniging van een half miljard euro op met name verpleeghuizen en gehandicapteninstellingen te schrappen. Dat heeft waarschijnlijk een positief effect op de banenontwikkeling in de sector zorg & welzijn. Verder is sinds maart 2016 bijvoorbeeld de groei van de wereldhandel vertraagd, is definitief gekozen voor een lagere gasproductie en is er onzekerheid over de gevolgen van de keuze voor Brexit. Mede hierdoor heeft het CPB in september 2016 de groeiverwachting bijgesteld tot 1,7% in zowel 2016 als Eén op vijf banen is voor zelfstandige De vraag naar arbeid wordt ingevuld door werknemers en zelfstandigen. De UWV prognoses geven aan dat na 2008 het aantal banen van werknemers landelijk daalt, maar nu weer licht stijgt. Het aantal banen van zelfstandigen neemt echter al jaren achter elkaar toe, vooral bij de zelfstandigen zonder personeel (zzp ers). Die groei vlakt wel af. Het aantal zelfstandigen groeit landelijk met 1,1% per jaar in 2016 en Het aandeel zelfstandigen in de werkgelegenheid ligt daarmee op 21%; ruim één op de vijf banen is voor een zelfstandige. Van de zelfstandigen is ongeveer de helft zzp er. Afbeelding 1.2. Twente, Zelfstandigen: aantal en aandeel per sector Zorg en welzijn Spec. zakelijke diensten Detailhandel Overige diensten Bouwnijverheid Groothandel Landbouw Industrie ICT Horeca Financiële diensten Onderwijs Ov. zakelijke diensten Vervoer en opslag Openbaar bestuur Zorg en welzijn Spec. zakelijke diensten Detailhandel Overige diensten Bouwnijverheid Groothandel Landbouw Industrie ICT Horeca Financiële diensten Onderwijs Ov. zakelijke diensten Vervoer en opslag Openbaar bestuur Bron: CBS, bewerking ROA Aantal zelfstandigen 0% 25% 50% 75% Aandeel zelfstandigen Het aantal zelfstandigen is anders over sectoren verdeeld dan het aantal werknemers. In de ene sector is het meer en al langer gebruikelijk om als zelfstandige te werken dan in de andere sector. Dat is iets om rekening mee te houden bij de oriëntatie van werkzoekenden op een baan of zelfstandig ondernemerschap. In de jaren werkte gemiddeld over alle sectoren in Twente 15% van de werkenden als zelfstandige. Landelijk was dat in die periode 16%. Afbeelding 1.2 geeft het aantal (links) en aandeel (rechts) zelfstandigen per sector in Twente. In de zorg & welzijn werken relatief minder mensen dan gemiddeld als zelfstandige. Toch is dit de sector met het Regio in Beeld 2016 Twente 4

6 grootste aantal zelfstandigen in Twente. Dit komt doordat de zorg een grote sector is waar veel mensen werken, zeker in Twente. Ook in de specialistische zakelijke diensten zoals adviesbureaus zijn veel zelfstandigen, vooral doordat een relatief groot deel van de mensen als zelfstandige werkt. In de landbouw bestaat bijna driekwart van de werkgelegenheid uit zelfstandigen (hier worden ook meewerkende gezinsleden toe gerekend). Het is echter een kleine sector, waardoor het aantal zelfstandigen niet groot is. Bovendien is de ruimte voor nieuwe toetreders beperkt in de landbouw. In de bouw wordt veelvuldig gebruik gemaakt van uitzendkrachten en zzp ers. Er lijken kansen te liggen voor een verdere toename, nu de bouw ook economisch groeit Eisen aan personeel veranderen De arbeidsmarkt verandert structureel. Hierbij spelen verschillende ontwikkelingen een rol, zoals flexibilisering, hogere arbeidsparticipatie, veranderende eisen voor nieuwe en bestaande functies, vergrijzing van de (beroeps)bevolking, meer werk in de dienstverlening en verdergaand gebruik van computers en robots. Deze ontwikkelingen veranderen niet alleen de omvang van het benodigde personeelsbestand, maar ook de eisen die aan personeel worden gesteld en de manier waarop werk wordt georganiseerd. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering, automatisering en upgrading. Dit geldt bijvoorbeeld sterk voor (economisch-)administratieve beroepen. In de periode wordt landelijk een blijvend verlies van 100 duizend banen voor deze beroepen verwacht, vooral op laag en middelbaar beroepsniveau. Nieuwe functies ontstaan als gevolg van innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Niet alleen groeit de vraag van werkgevers naar specialisten in techniek en ICT sterker dan het aanbod, maar ook in veel andere beroepen wordt enige mate van vaardigheid met automatisering gevraagd. Arbeid wordt flexibeler georganiseerd (oproepwerk, uitzendwerk, zzp ers, tijdelijke contracten). Hierdoor is het aandeel zelfstandigen (waaronder zzp ers) in de werkgelegenheid structureel toegenomen en nemen de banen van uitzendkrachten sterk toe. Meer ouderen en vrouwen bieden zich aan op de arbeidsmarkt Veel oudere werknemers in zorg & welzijn, openbaar bestuur sterkst vergrijsd Voor de arbeidsmarkt is de leeftijdsopbouw van werknemers een relevant gegeven. Over het algemeen geldt voor ouderen, sterker dan voor andere leeftijdsgroepen, dat ze relatief moeilijk weer aan het werk komen als ze eenmaal werkloos zijn. Tijdig investeren in bij- of omscholing of bemiddeling van-werknaar-werk helpt om werkloosheid te voorkomen. Daarnaast betekent een hoog aandeel 50-plussers dat er mogelijk meer vervangingsvraag komt door vak-ervaren personeel dat met pensioen gaat. Voor de groep 60-plusssers speelt dat binnen afzienbare tijd. Vervanging biedt kansen voor alle werkzoekenden, ook voor ouderen. Afbeelding 1.3 toont de leeftijdsopbouw per sector van werknemers die in Twente wonen. De sectorindeling wijkt iets af van de overige afbeeldingen in deze Regio in Beeld. In afbeelding 1.3 zijn de uitzendbedrijven apart weergegeven, terwijl deze in de andere afbeeldingen onder de overige zakelijke diensten vallen. Daarnaast worden de ICT, specialistische zakelijke diensten en overige diensten in de overige afbeeldingen apart onderscheiden. De sectoren in afbeelding 1.3 staan op volgorde van het aandeel 50-plussers. Het regionale beeld vertoont geen grote verschillen met het landelijke beeld. Gemiddeld is 22% van de werknemers in Twente jonger dan 27 jaar, 23% is 50 tot 60 jaar en 5% is 60 jaar of ouder. Regio in Beeld 2016 Twente 5

7 Afbeelding 1.3. Banen van werknemers naar leeftijdsklasse en sector Twente, december 2015 Openbaar bestuur Onderwijs Vervoer en opslag Zorg en welzijn Industrie Bouwnijverheid Financiële diensten Groothandel Landbouw Zakelijke diensten Uitzendbedrijven Detailhandel Horeca Totaal 5% 7% 17% 17% 15% 11% 4% 18% 30% 19% 34% 22% 48% 52% 49% 50% 53% 58% 68% 60% 49% 60% 47% 55% 65% 50% 37% 11% 31% 9% 27% 7% 27% 5% 26% 5% 26% 5% 25% 2% 19% 3% 19% 3% 18% 3% 15% 3% 33% 10% 2% 26% 8% 2% 23% 5% tot 27 jaar 27 tot 50 jaar 50 tot 60 jaar 60-plus Bron: UWV In Twente zijn openbaar bestuur en onderwijs de sterkst vergrijsde sectoren. In het openbaar bestuur is 48% van de werknemers 50-plusser, in het onderwijs 40%. Circa één op de tien werknemers in deze twee sectoren is 60-plusser. Ook nog sterker vergrijsd dan gemiddeld zijn vervoer & opslag, zorg & welzijn, industrie en bouw. Horeca, detailhandel en uitzendbedrijven (inclusief uitzendkrachten) zijn het minst vergrijsd. In absolute aantallen heeft de sector zorg & welzijn met de meeste werknemers van 50 jaar en ouder, waarvan er ook 60-plus zijn. Ook in industrie, openbaar bestuur en onderwijs werken veel 50- en 60-plussers. Veranderingen in de vraag naar arbeid zijn niet alleen zichtbaar in de ontwikkeling van banen, maar ook in de ontwikkeling van vacatures. Vacatures komen in hoofdstuk 2 aan bod. De veranderende functieeisen die aan nieuw personeel worden gesteld, vormen ook een signaal voor veranderingen waar het zittende personeel mee te maken heeft of krijgt. Dat inzicht is voor werknemers en werkgevers van belang om tijdig in actie te komen om werkloosheid te voorkomen. Regio in Beeld 2016 Twente 6

8 2. Groei vacatures zet door Het vorige hoofdstuk beschreef de banen in Twente. Banengroei heeft invloed op het ontstaan van nieuwe vacatures. De vraag naar personeel die hierdoor ontstaat wordt uitbreidingsvraag genoemd. De komende jaren ontstaan er echter vooral vacatures door vervangingsvraag. Nu het economisch herstel doorzet, durven meer mensen van baan te wisselen. Vervangingsvraag ontstaat verder doordat mensen stoppen met werken vanwege onder andere pensionering, zorgtaken, zwangerschap, ziekte en arbeidsongeschiktheid. Dit hoofdstuk beschrijft de Twentse vacaturemarkt. Overigens is het aantal vacatures een onderschatting van het feitelijk aantal nieuwe baanopeningen. Er worden namelijk ook banen ingevuld zonder dat er een formele vacature is geplaatst. Zo worden veel mensen aangenomen via het informele circuit, netwerken, open sollicitaties, stageplekken en dergelijke Veel vacatures in detailhandel en zorg & welzijn, meeste sectoren vacaturegroei In dit hoofdstuk zijn de laatste vier kwartalen (het derde en vierde kwartaal van 2015 en het eerste en tweede kwartaal van 2016) vergeleken met dezelfde perioden in de jaren daarvoor. Deze perioden worden kortweg aangeduid als 2015/2016, 2014/2015, enzovoort. Afbeelding 2.1 toont de omvang en ontwikkeling van de ontstane vacatures op de totale vacaturemarkt in Twente. In de jaren van crisis daalde het aantal nieuwe vacatures. De afgelopen jaren zorgde het economisch herstel juist voor vacaturegroei. In 2015/2016 ontstonden gemiddeld ruim nieuwe vacatures per maand. UWV verwacht dat de vacaturemarkt blijft groeien, maar wel op een lager groeiniveau. De omvang van de ontstane vacatures blijft daarmee zowel in 2016 als in 2017 lager dan voor de crisis. De reden voor de minder sterke vacaturegroei is dat de arbeidsmarkt sinds 2007 sterk veranderd is. De economische groei is veel lager dan in 2007, de pensioenleeftijd is verhoogd, mensen werken langer door, het aantal zzp ers is spectaculair gegroeid en mensen durfden tijdens de crisis minder snel van baan te wisselen. Afbeelding 2.1. Twente, Ontstane vacatures op de arbeidsmarkt per periode van vier kwartalen / / / / /2016 Bron: UWV Afbeelding 2.2 geeft de omvang van ontstane vacatures in Twente per sector in 2015/2016 (links) en de groei ten opzichte van een jaar eerder (rechts). In totaal ontstonden er in Twente vacatures in de periode 2015/2016. Eén op de drie vacatures in Twente komt uit de detailhandel en zorg & welzijn. In de detailhandel ontstaan in 2015/ vacatures in Twente. Dit zijn meer vacatures dan het jaar ervoor. Dit lijkt strijdig met de vele ontslagen in deze sector door het faillissement van verschillende winkelketens. Het banenverlies treft echter vooral de traditionele winkels, doordat koopgedrag van consumenten verandert. De rest van de detailhandel groeit juist doordat de koopkracht stijgt. Hiervan Regio in Beeld 2016 Twente 7

9 profiteren met name supermarkten en detaillisten die zich richten op woningen en duurzame consumptiegoederen. Bovendien groeien internetverkopen sterk, waardoor onder andere extra vraag naar medewerkers klantenservice, logistieke medewerkers en programmeurs ontstaat. In de totale detailhandel is vooral vraag naar verkoopmedewerkers detailhandel, laders, lossers & vakkenvullers en kassamedewerkers. Veel vacatures worden ingevuld door jongeren in bijbaantjes of als vakantiekracht, maar ook door Wajongers. Voor oudere werkzoekenden op zoek naar fulltime werk is de detailhandel veelal minder kansrijk. Door bezuinigingen in de zorg & welzijn daalde de werkgelegenheid de afgelopen jaren. Het blijft echter een omvangrijke sector (zeker in Twente), waar veel vacatures blijven ontstaan. Wel is het gevraagde opleidingsniveau vaak hoger dan het opleidingsniveau van werkzoekenden. In 2015/2016 ontstonden er in Twente vacatures in de zorg & welzijn. De meeste vacatures in deze sector ontstaan voor verzorgenden, sociaal werkers, groeps- & woonbegeleiders, mbo verpleegkundigen, gespecialiseerd verpleegkundigen en artsen. Afbeelding 2.2. Twente, 2015/2016 Ontstane vacatures per sector naar omvang (links) en groei (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Onderwijs ICT Groothandel Bouwnijverheid Horeca Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten Financiële diensten Landbouw Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Onderwijs ICT Groothandel Bouwnijverheid Horeca Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten Financiële diensten Landbouw Bron: UWV Ontstane vacatures 2015/ % -25% 0% 25% 50% 75% Groei t.o.v. jaar eerder In 2015/2016 ontstonden er in Twente meer vacatures dan het jaar ervoor; een toename van 18%. Dit is meer dan de landelijke toename van 13%. De stijging doet zich in alle sectoren voor, met uitzondering van de landbouw, horeca en overige diensten. In de landbouw daalt het aantal ontstane vacatures met 20%. Omdat de landbouw een kleine sector is in Twente, gaat het hier om een afname van nog geen 60 vacatures. Bij de horeca zijn er vooral minder vacatures voor kelners & barpersoneel en schoonmakers. Ondanks groeiende bestedingen aan overige diensten, zoals kappers en schoonheidsspecialisten, daalden de vacatures met 3%. Een mogelijke verklaring is dat deze diensten in toenemende mate door zzp ers worden verricht. Omdat de overige diensten een kleine sector is in Twente, gaat het hier om een afname van nog geen 20 vacatures. De grootste procentuele toename in Twente doet zich voor in de ICT en specialistische zakelijke diensten. De ICT-vacatures nemen toe door de sterk groeiende vraag naar ICT diensten en personeelsverloop. In de specialistische zakelijke diensten gaat het onder meer om architecten en ingenieurs, advocaten, notarissen en accountants. Zij profiteren van de oplevende bouw en de grotere investeringsbereidheid van bedrijven. Volgens de arbeidsmarktprognose van UWV ontstaan in 2017 landelijk de meeste nieuwe vacatures in de detailhandel, zakelijke dienstverlening (vooral specialistische diensten en overige diensten) en zorg & welzijn. Ook in de horeca, industrie, groothandel, ICT, bouw en vervoer & opslag wordt een aanzienlijk aantal vacatures verwacht Vacatures laagopgeleiden vooral in transport, commercie en dienstverlening Afbeelding 2.3 toont het aantal vacatures op de totale Twentse vacaturemarkt in 2015/2016 per sector en beroepsgroep. De vacatures zijn onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag, middelbaar en hoog. Links in de afbeelding staan de vacatures per sector naar beroepsniveau. Voor laagopgeleiden ontstaan de meeste vacatures in de detailhandel, op ruime afstand gevolgd door overige zakelijke diensten (waaronder callcenters en administratieve en secretariële diensten), horeca en industrie. In de Regio in Beeld 2016 Twente 8

10 detailhandel en horeca betreft het vaak seizoenswerk en bijbaantjes voor scholieren en studenten, maar ook voor werkende Wajongers. Op middelbaar beroepsniveau ontstaan er in Twente vooral vacatures in zorg & welzijn, detailhandel, industrie en groothandel. In de zorg is het gevraagde mbo-niveau vaak hoger dan het opleidingsniveau van werkzoekenden. Vacatures voor hoogopgeleiden zijn vooral te vinden in onderwijs, specialistische zakelijke diensten, zorg & welzijn, ICT en industrie. Het rechterdeel van afbeelding 2.3 geeft inzicht in de vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau. Er zijn in Twente veel vacatures voor laagopgeleid transport & logistiek, commercieel, dienstverlenend en technisch personeel. Het gaat hierbij vooral om de functies verkoopmedewerker detailhandel, lader, losser & vakkenvuller, schoonmaker, kelner & barpersoneel, kassamedewerker, vrachtwagenchauffeur en hulpkracht bouw & industrie. Deze functies worden deels door scholieren en studenten ingevuld. Ook voor middelbaar opgeleid commercieel, economisch & administratief, zorg & welzijn en technisch personeel zijn er veel vacatures. Dit zijn voornamelijk vacatures voor adviseur marketing, public relations & sales, callcentermedewerker outbound & overige verkopers, vertegenwoordiger & inkoper, transportplanner & logistiek medewerker, sociaal werker, groeps- & woonbegeleider, verzorgende, receptionist & telefonist en machinemonteur. Voor een deel van deze vacatures is er ook veel concurrentie van anderen die werk in deze beroepen zoeken. Veel vacatures betekent dus niet automatisch dat de kansen op werk goed zijn. Voor hoog opgeleid personeel zijn er veel vacatures in de beroepsgroepen managers, pedagogisch, ICT, zorg & welzijn, economisch & administratief en technisch. Er worden vooral software- & applicatieontwikkelaars, docenten algemene vakken secundair onderwijs, ingenieurs (geen elektrotechniek), managers verkoop & marketing, artsen, databank- & netwerkspecialisten, gespecialiseerd verpleegkundigen en accountants gevraagd. Afbeelding 2.3. Twente, 2015/2016 Ontstane vacatures naar niveau per sector (links) en beroepsklasse (rechts) Detailhandel Zorg en welzijn Industrie Spec. zakelijke diensten Ov. zakelijke diensten Onderwijs ICT Groothandel Bouwnijverheid Horeca Openbaar bestuur Vervoer en opslag Overige diensten Financiële diensten Landbouw Commercieel Technisch Economisch en admin. Zorg en welzijn Dienstverlenend Transport en logistiek ICT Managers Pedagogisch Openbaar bestuur Creatief en taalkundig Agrarisch Bron: UWV Laag Middelbaar Hoog Laag Middelbaar Hoog 2.3. Veel vacatures voor technische en bouwberoepen op werk.nl De vorige twee paragrafen gaven inzicht in de totale vacaturemarkt op een geaggregeerd niveau. De vacatures voor werkzoekenden op werk.nl geven een gedetailleerder beeld van de regionale vacatures. Dit zijn weliswaar niet alle vacatures, maar ze geven wel een beeld van de vacaturemarkt. Afbeelding 2.4 geeft voor deze vacatures de top 20 beroepsgroepen, met gemiddeld de meeste openstaande vacatures in het eerste halfjaar van 2016 in Twente. In Twente staan er vooral veel vacatures open voor technische en bouwberoepen, zoals technici bouwkunde & natuur, elektriciens & elektronicamonteurs, metaalbewerkers & constructiewerkers, ingenieurs, bouwarbeiders, machinemonteurs, hulpkrachten bouw & industrie, loodgieters & pijpfitters en timmerlieden. Er is ook veel vraag naar onder andere transportplanners & logistiek medewerkers, software- en applicatieontwikkelaars en callcentermedewerkers outbound & overige verkopers. Regio in Beeld 2016 Twente 9

11 Afbeelding 2.4. Top 20 beroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures Twente, januari tot en met juni 2016 Top 20 openstaande vacatures naar gevraagd beroep 1 Transportplanners en logistiek medewerkers 11 Loodgieters en pijpfitters 2 Technici bouwkunde en natuur 12 Timmerlieden 3 Software- en applicatieontwikkelaars 13 Bouwarbeiders afbouw 4 Elektriciens en elektronicamonteurs 14 Receptionisten en telefonisten 5 Metaalbewerkers en constructiewerkers 15 Laders, lossers en vakkenvullers 6 Ingenieurs (geen elektrotechniek) 16 Productiemachinebedieners 7 Bouwarbeiders ruwbouw 17 Schilders en metaalspuiters 8 Machinemonteurs 18 Elektrotechnisch ingenieurs 9 Hulpkrachten bouw en industrie 19 Adviseurs marketing, pr en sales 10 Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers 20 Lassers en plaatwerkers Bron: UWV 2.4. Komende jaren veel baanopeningen voor verschillende technische beroepen Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) maakt prognoses van baanopeningen per beroepsklasse. Dit is de optelsom van de positieve uitbreidingsvraag (banengroei) en vervangingsvraag. Bij de uitbreidingsvraag bekijkt ROA niet alleen de banenontwikkeling, maar houdt ook rekening met verschuivingen in de beroepenstructuur binnen sectoren. De vervangingsvraag per beroepsgroep ontstaat doordat mensen van beroep veranderen of stoppen met werken. ROA verwacht van 2015 tot en met 2020 een uitbreidingsvraag van ruim 400 duizend werkenden in Nederland. De vervangingsvraag vormt de komende jaren echter veruit de belangrijkste component voor het aantal baanopeningen: er moeten tot 2020 ruim 1,5 miljoen arbeidskrachten vervangen worden. Dit betekent dus dat 76% van de baanopeningen ontstaat door vervangingsvraag. Afbeelding 2.5 maakt deze landelijke vervanging- en uitbreidingsvraag inzichtelijk per beroepsgroep (als percentage van het aantal werkenden in 2014). Afbeelding 2.5. Verwachte uitbreidings- en vervangingsvraag naar beroepsklasse als percentage van het aantal werkenden in 2014 Nederland, jaarlijks gemiddelde Totaal Transport en logistiek Agrarisch Dienstverlenend Managers Technisch Openbaar bestuur Commercieel Creatief en taalkundig Pedagogisch Economisch en admin. Zorg en welzijn ICT -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% vervangingsvraag uitbreidingsvraag Bron: ROA Voor alle beroepsgroepen is de vervangingsvraag positief. Dit geldt ook voor de uitbreidingsvraag, met uitzondering van de agrarische beroepen. Voor deze relatief kleine beroepsgroep wordt banenkrimp verwacht. De vervangingsvraag voor agrarische beroepen is als percentage van het aantal werkenden Regio in Beeld 2016 Twente 10

12 juist veel groter dan gemiddeld. Dit hangt samen met het grote aandeel scholieren met een bijbaan, die vaak van beroep wisselen (onder andere doordat er niet in alle seizoenen werk is). In transport & logistiek is de vervangingsvraag nog groter en ontstaan ook in absolute aantallen veel baanopeningen de komende jaren. Ook hier werken veel scholieren in een bijbaan, zoals vakkenvuller, vuilnisophaler en dagbladbezorger. In absolute aantallen ontstaan de meeste baanopeningen in economische & administratieve beroepen. Dit is dan ook de grootste beroepsklasse qua aantal werkenden. De meeste baanopeningen ontstaan voor administratief medewerkers, receptionisten & telefonisten, transportplanners & logistiek medewerkers en directiesecretaresses. Er is echter ook veel concurrentie van andere werkzoekenden in deze beroepen. De technische beroepsgroep is na de economische & administratieve beroepen de grootste beroepsklasse. Hierdoor zijn er absoluut gezien veel baanopeningen de komende jaren. Bovendien is de banengroei groot voor de meeste technische beroepen. Er zijn vooral veel baanopeningen voor ingenieurs (geen elektrotechniek), elektriciens & elektronicamonteurs, timmerlieden, hulpkrachten bouw & industrie en productieleiders bouw & industrie. Box 2.1. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA): Project Onderwijs- Arbeidsmarkt Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) heeft zich als doel gesteld met haar onderzoek een bijdrage te leveren aan de verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Eén van de onderzoeksprogramma van ROA is het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA), gefinancierd door de ministeries OCW, EZ, SZW en BZK, UWV, S-BB en Randstad Nederland. Met dit onderzoek wil ROA inzicht geven in de huidige en de toekomstige arbeidsmarktsituatie binnen de verschillende bedrijfssectoren, beroepsklassen, opleidingscategorieën en regio s in Nederland. Hierbij gaat de centrale aandacht uit naar de verwachte ontwikkelingen op de middellange termijn. Er is voor een tijdshorizon van zes jaar gekozen om een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarktsituatie bij afstuderen van degenen die thans aan het begin van hun studie staan. Deze informatie is van belang voor zowel het geven van voorlichting aan degenen die aan een opleiding willen beginnen, als het nemen van beleidsbeslissingen door instanties die betrokken zijn bij de aansluiting van het onderwijs aan de arbeidsmarkt. Als onderdeel van het POA wordt elke twee jaar een rapport uitgebracht met analyses die zich toespitsen op de grote lijnen van de huidige en toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen. Het laatst verschenen rapport dateert van december 2015: De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Daarnaast heeft ROA een database ontwikkeld met gedetailleerde arbeidsmarktinformatie uit 21 bedrijfssectoren, 127 beroepsgroepen, 102 opleidingstypen en 35 arbeidsmarktregio s; het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS). Het AIS bevat kencijfers over de actuele arbeidsmarktsituatie, recente trends en arbeidsmarktprognoses. Voor de samenstelling van deze Regio in Beeld heeft UWV gebruik gemaakt van een uitgebreide set met gegevens van het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden UWV heeft onderzoek gedaan naar bedrijven die vorig jaar vacatures hebben vervuld. Hieruit blijkt dat werkgevers in 2015 vaker een tijdelijke baan met uitzicht op een vaste aanstelling aanbieden dan in Dit aandeel stijgt van 51% naar 57%. Ook de contractduur van tijdelijke contracten neemt toe. Het aandeel aangeboden vaste banen daalt van 12% naar 11%. Het aandeel tijdelijke banen (zonder uitzicht op een vast contract) neemt ten slotte af van 37% naar 32%. Afbeelding 2.6. Wervingskanalen in 2015 Nederland, 2015 Wervingskanalen Eigen website 33% 32% Relaties 20% 22% Sociale media 8% 18% Andere vacaturesite 16% 17% Open sollicitatie 9% 11% Via eigen personeel 9% 10% Advertentie 12% 9% Uitzendbureau 9% 7% Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Twente 11

13 Bedrijven zetten in 2015 gemiddeld 1,6 wervingskanalen in bij het vervullen van hun vacatures. Afbeelding 2.6 laat zien dat het meest gebruikte wervingskanaal in 2013 en 2015 de eigen website is, gevolgd door relaties. Social media worden in 2015 (18%) meer ingezet dan in 2013 (8%). Het gebruik van advertenties is juist afgenomen. Het gebruikte kanaal is niet gelijk aan het kanaal waarmee de vacatures daadwerkelijk vervuld zijn. In 2015 zijn de meeste vacatures vervuld via relaties (18%). Dit is dus een kansrijk kanaal om aan het werk te komen. In 2013 stond de eigen website met 20% nog bovenaan. Relaties zijn het belangrijkste aannamekanaal voor de landbouw, bouw, detailhandel, horeca, vervoer & opslag en groothandel. In het openbaar bestuur, financiële instellingen, zorg & welzijn en communicatie & informatie worden de meeste vacatures vervuld via de eigen website. Het onderwijs werft personeel vooral via andere vacaturesites dan de eigen website, en de industrie maakt veel gebruik van uitzendbureaus. Voor kwetsbare werkzoekenden zoals mensen zonder startkwalificatie en 55-plussers zijn relaties en open sollicitaties de belangrijkste wegen naar werk Opleidingsniveau en werkervaring belangrijk bij werving en selectie De vorige paragraaf behandelde enkele resultaten uit het vacatureonderzoek van UWV. Uit dit onderzoek blijkt verder dat voor 70% van de vacatures een startkwalificatie (minimaal een havo- of vwo-diploma of minimaal een mbo-diploma op niveau 2) wordt gevraagd. In sectoren waarin relatief veel hoogopgeleiden werken, zoals ICT, overheid, zorg & welzijn, advies & onderzoek en onderwijs, ligt dit percentage rond de 90%. Behalve het opleidingsniveau is ook het beschikken over werkervaring een belangrijk selectiecriterium. Voor 60% van de vacatures is algemene werkervaring een vereiste. Vooral in sectoren met relatief veel werkgelegenheid voor hoogopgeleiden zoals openbaar bestuur en ICT is dit van belang. Een belangrijk deel van de vacatures wordt ingevuld met personeel dat hoger geschoold is dan voor de functie wordt gevraagd. Deze overscholing (verdringing) wordt zichtbaar door het verschil tussen het gevraagde opleidingsniveau en het opleidingsniveau van de aangenomen kandidaat in beeld te brengen (zie afbeelding 2.7). Overscholing is per definitie niet mogelijk op hbo/wo niveau. Afbeelding 2.7. Gevraagd opleidingsniveau en opleidingsniveau aangenomen persoon per opleidingscategorie Nederland, 2015 Hbo, wo 4% 96% Mbo 2, 3 en 4 3% 87% 10% Mbo 1 11% 75% 14% Havo, vwo 7% 75% 18% Vmbo 82% 17% Geen opleiding gevraagd 24% 76% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Onderscholing Gelijk opleidingsniveau Overscholing Bron: UWV Zo wordt in 2015 bij 76% van de vacatures waarvoor geen opleiding werd gevraagd toch geschoold personeel aangenomen. Bij vacatures op vmbo en havo/vwo-niveau zijn deze percentages respectievelijk 17% en 18%. Dat kandidaten met een lager opleidingsniveau worden aangenomen (onderscholing) komt beperkt voor. Op mbo 1 en havo/vwo-niveau wordt 11% en 7% van de vacatures ingevuld met een kandidaat met een lager opleidingsniveau dan gevraagd. Uit deze gegevens blijkt dat laaggeschoolden in 2015 in belangrijke mate worden verdrongen door hoger geschoolden. Dit onderstreept het belang van een hoger opleidingsniveau bij het vinden van werk. Regio in Beeld 2016 Twente 12

14 Verdringing door hoger opgeleiden neemt toe doordat de beroepsbevolking in toenemende mate hoger opgeleid is. Vooral in een ruime arbeidsmarkt, waarbij werkgevers een ruime keuze hebben, worden vaker mensen aangenomen met een hogere opleiding dan voor de functie noodzakelijk is. Wanneer de arbeidsmarkt krapper wordt en werkgevers dus minder keus hebben, neemt de verdringing door hoger opgeleiden af. Ten opzichte van het vacatureonderzoek in 2013 is de mate van verdringing dan ook op alle opleidingsniveaus minder geworden Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Volgens CPB en SCP hebben laagopgeleiden zowel nu als in de toekomst een zwakkere positie op de arbeidsmarkt dan middelbaar of hoogopgeleiden. Laagopgeleiden zijn vaker werkloos en werken vaker in laagbetaalde en onzekere banen. Ze beschikken niet altijd over de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor veelgevraagde en goedbetaalde banen. Bovendien ervaren ze vaker een slechtere gezondheid, terwijl het juist op dit niveau kan gaan om fysiek belastende functies. Soms gaat dit gepaard met beperkingen die het functioneren op de arbeidsmarkt lastig maken. Door de toenemende automatisering verdwijnen routinematige taken in productiegerichte sectoren zoals de landbouw en industrie. Hierdoor zijn al veel banen op de lagere niveaus verdwenen. Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat ook routinematige taken in functies op middelbaar niveau geautomatiseerd kunnen worden. Dit speelt vooral een rol in de dienstverlenende sectoren, waar veel klantprocessen zijn gedigitaliseerd. Hierdoor verdwijnen economisch-administratieve banen op vooral middelbaar niveau. Een deel van de mensen met deze banen gaat op een lager niveau werken, waarmee zij laagopgeleiden verdringen (zie ook de vorige paragraaf). Deze verdringing is sterker wanneer de werkloosheid hoger is. Door technologische ontwikkelingen verdwijnen er niet alleen banen, maar komen er ook nieuwe banen bij. Zo leidt de verschuiving naar online verkopen tot meer werk in de logistiek voor bijvoorbeeld koeriers. Toch zijn er wel degelijk kansen voor laagopgeleiden, ook als ze een arbeidsbeperking hebben. Dit vraagt echter wel om investeringen in opleiding en employability. Net als hoger opgeleiden, moeten ook laagopgeleiden zich op de werkvloer ontwikkelen om aan het werk te komen en te blijven. Het gaat hierbij niet alleen om beroepsvaardigheden, maar vooral om sociale en werknemersvaardigheden. De arbeidsparticipatie van laag opgeleiden met een arbeidsbeperking kan verder verhoogd worden door de inzet van voorzieningen zoals een jobcoach en loondispensatie en het werk anders te verdelen en in te delen. Daarbij is de totstandkoming van een goede match heel belangrijk. Ook moeten werkgevers bereid zijn functies aan te passen en de juiste vorm van begeleiding te organiseren. De mate waarin een werkzoekende kansrijk is op de arbeidsmarkt is niet alleen afhankelijk van het aantal vacatures, maar wordt ook bepaald door de mate waarin er concurrerend arbeidsaanbod beschikbaar is. Dit arbeidsaanbod kan bestaan uit werkenden, werklozen of instroom vanuit het onderwijs. Na de beschrijving van het aanbod in Twente in het volgende hoofdstuk gaat hoofdstuk 4 verder in op arbeidsmarktkansen. Regio in Beeld 2016 Twente 13

15 3. Arbeidsaanbod groeit, wel verschillen tussen groepen 3.1. Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15 tot 75 jaar) in Twente neemt zowel in 2016 als in 2017 licht toe tot circa 468 duizend personen. Een deel van deze personen is, om welke reden dan ook, niet beschikbaar voor arbeid. Mensen die wel werken of willen werken worden tot de beroepsbevolking gerekend. Eind 2017 betreft dit 331 duizend personen. De bruto arbeidsparticipatie in Twente (het aandeel van de beroepsbevolking in de bevolking van 15 tot 75 jaar) stijgt daarmee in 2017 tot bijna 71%. Ook landelijk neemt de bruto arbeidsparticipatie toe tot bijna 71%. Er komen meer mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt. Dit hoofdstuk gaat over personen die niet of nauwelijks werken, terwijl ze dit wel willen: het onbenut arbeidsaanbod. Dit onbenut arbeidsaanbod bestaat onder meer uit personen met een WW-, bijstand- en arbeidsongeschiktheidsuitkering, maar ook uit niet-uitkeringsgerechtigden. Tijdens de recessie keerde een omvangrijke groep niet-uitkeringsgerechtigden zich van de arbeidsmarkt af. Zij zagen weinig kansen en besloten om voorlopig niet actief naar werk te zoeken. In een periode van herstel ontstaan echter meer kansen en biedt een deel van hen zich (weer) aan op de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij vooral om vrouwen, parttimers, jongeren die al dan niet hebben doorgestudeerd en mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Al deze groepen niet-uitkeringsgerechtigden zijn moeilijk in kaart te brengen omdat zij beperkt geregistreerd staan. Ze bewegen wel mee in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Bij actieve toetreding concurreren ze direct mee om de beschikbare banen. Over personen met een WW-, bijstand- en arbeidsongeschiktheidsuitkering is meer bekend. Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling en samenstelling van deze drie groepen in Twente Minder nieuwe WW-uitkeringen in Twente Aan het aantal nieuwe WW-uitkeringen (instroom) is te zien dat het beroep op WW-uitkeringen afneemt. In het eerste halfjaar van 2016 werden nieuwe WW-uitkeringen verstrekt in Twente. Dit is een afname van (-10%) ten opzichte van de eerste helft van De daling in Twente is iets groter dan de landelijke daling van 9%. Dit hangt samen met de relatief sterke aanwezigheid van bouw en zorg in Twente. In de bouw daalden de WW-uitkeringen meer dan gemiddeld door het sterke herstel van deze sector. Ook in de zorg was de afname groter dan gemiddeld. Ondanks ontslagen bij thuiszorgorganisaties werden er in Twente minder nieuwe WW-uitkeringen verstrekt aan helpenden thuiszorg. Verder nam het aantal nieuwe WW-uitkeringen aan woonbegeleiders en leiders kinderopvang af. Afbeelding 3.1 toont de ontwikkeling van nieuwe WW-uitkeringen per gemeente in Twente. Het eerste halfjaar wordt daarbij vergeleken met het eerste halfjaar van het jaar ervoor (in en ). In de eerste helft van 2016 stijgt de instroom in Hellendoorn met 2%. In alle andere Twentse gemeenten is sprake van een daling. Afbeelding 3.1. Twente, Ontwikkeling instroom in de WW T wenterand T wenterand Tubbergen Tubbergen Hellendoorn Dinkelland Hellendoorn Dinkelland Wierden Alm elo Wierden Alm elo Borne Oldenzaal Losser Borne Oldenzaal Losser R ijssen-holten R ijssen-holten Hengelo Hengelo Ho f van Twente Enschede Ho f van Twente Enschede Haaksbergen Haaksbergen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Twente 14

16 Het WW-percentage (WW-uitkeringen als percentage van de beroepsbevolking) bedraagt in Twente 5,4%. Dit is hoger dan het landelijke WW-percentage van 4,9%. Niet alle afzonderlijke gemeenten hebben een hoger percentage dan landelijk. In Dinkelland, Rijssen-Holten, Tubbergen en Wierden is het WWpercentage lager. Almelo (6,4%) en Hengelo (6,2%) hebben de hoogste WW-percentages van Twente. Enschede zit hier met 5,3% onder, maar heeft wel een hoger WW-percentage dan landelijk. Door het economisch herstel groeit de werkgelegenheid harder dan de beroepsbevolking, waardoor de werkloosheid kan dalen. Hierdoor neemt het beroep op WW-uitkeringen landelijk en in Twente verder af. Hoe sneller de economie aantrekt, hoe groter ook de dynamiek op de arbeidsmarkt, waardoor kansen voor werkzoekenden toenemen. Bij een hoge dynamiek heeft de WW-populatie binnen het onbenut arbeidsaanbod over het algemeen de beste kansen om aan het werk te komen, omdat zij veelal recente(re) werkervaring hebben. Box 3.1. Ontwikkeling WW-uitkeringen als gevolg van de WWZ Door de invoering van de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) op 1 juli 2015 veranderde de daarvoor al ingezette daling van het aantal lopende WW-uitkeringen in een stijging. De oorzaak hiervan is de nieuwe systematiek in de WWZ op basis van inkomstenverrekening. Deze systematiek heeft een structureel verhogend effect op het aantal lopende WW-uitkeringen. Dit komt enerzijds doordat mensen die tegen lager loon gaan werken een aanvulling uit de WW behouden en anderzijds doordat het recht op uitkering pas wordt beëindigd nadat gebleken is dat de opgegeven inkomsten overeenkomen met de inkomstenopgave van de werkgever in de Polisadministratie. Om een goed beeld te geven van de ontwikkelingen wordt in plaats van de lopende WW-uitkeringen, nu gekeken naar de instroom in de WW, waarbij dit eerste halfjaar wordt vergeleken met dezelfde periode vorig jaar Kleine afname nieuwe WW-uitkeringen aan 50- plussers, netwerken vergroot kansen Jongeren krijgen gemiddeld genomen kortere WW-uitkeringen. Dit komt deels doordat zij een kort arbeidsverleden hebben, waardoor zij minder WW-rechten opbouwen. In het eerste halfjaar van 2016 kregen in Twente jongeren tot 27 jaar een nieuwe WW-uitkering. Dat is 17% van de totale instroom. In dezelfde periode een jaar eerder ontvingen jongeren een nieuwe WW-uitkering. De instroom van jongeren daalt dus. Jongeren profiteren het eerst bij economisch herstel en vinden gemiddeld sneller (weer) een baan. Het aantal ouderen boven de 50 jaar dat in de eerste helft van 2016 een nieuwe WW-uitkering kreeg bedraagt Dat is 29% van de totale instroom. In de eerste helft van 2015 kregen ouderen een nieuwe WW-uitkering. Hiermee is de afname van de instroom van ouderen kleiner dan van de andere leeftijdscategorieën. Ouderen hebben meestal voldoende en langdurige WW-rechten opgebouwd om een uitkering toegekend te krijgen. Voor ouderen is het vaak lastiger dan voor jongeren om (weer) aan het werk te komen. Ouderen beschikken doorgaans over genoeg werkervaring, maar werkgevers geven veelal de voorkeur aan jongere leeftijdsgroepen. Het beleid van UWV en samenwerkingspartners is erop gericht de kennis en ervaring van 50-plussers onder de aandacht te brengen bij werkgevers. In de praktijk blijkt dat het benutten van netwerken om werk te vinden daarbij het meest succesvolle zoekkanaal is Veel WW ers hebben een technisch, administratief of commercieel beroep Afbeelding 3.2 geeft de top 20 beroepen met de meeste nieuwe WW-uitkeringen in het eerste halfjaar van 2016 in Twente. Deze top 20 betreft 58% van de totale instroom en daarmee is het belangrijkste deel van de instroom te kenschetsen. Het gaat in Twente vooral om technisch personeel, zoals hulpkracht bouw & industrie, timmerlieden en bouwarbeider ruwbouw. Bij deze beroepen speelt het seizoen een rol; de instroom is vooral hoog in de eerste maand(en) van het jaar. Ook mensen met een economisch & administratief beroep stromen de eerste helft van 2016 vaak de WW in, zoals receptionist & telefonist, secretaresse en boekhoudkundig medewerker. Een derde omvangrijke groep is commercieel personeel. Dit betreft beroepen als verkoopmedewerker detailhandel en callcentermedewerker outbound & overige verkopers. Doordat de economie groeit, trekt de markt aan en hebben sommige werkgevers zelfs al moeite om geschikt technisch personeel te vinden. Ook op termijn blijven bepaalde technische functies kansrijk. Voor veel administratief personeel geldt dit niet: nu en op termijn verdwijnen daar door digitalisering steeds meer functies. Hoofdstuk 4 gaat verder in op de kansen van werkzoekenden en de knelpunten voor werkgevers. Regio in Beeld 2016 Twente 15

17 Afbeelding 3.2. Top 20 instroomberoepen WW Twente, januari tot en met juni 2016 Instroom WW jan t/m juni 2016 naar beroepsgroep Aantal 1 Hulpkrachten bouw en industrie Verkoopmedewerkers detailhandel Receptionisten en telefonisten Laders, lossers en vakkenvullers Timmerlieden Verzorgenden Schoonmakers Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Bouwarbeiders ruwbouw Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers Secretaresses Boekhoudkundig medewerkers Schilders en metaalspuiters Chauffeurs auto's, taxi's en bestelwagens Transportplanners en logistiek medewerkers Vrachtwagenchauffeurs Leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten Bedieners mobiele machines Adviseurs marketing, public relations en sales Vertegenwoordigers en inkopers 150 Bron: UWV 3.5. Bij grotere gemeenten komen relatief veel WW ers in bijstand De vorige paragrafen gaven inzicht in de ontwikkeling van WW-uitkeringen in Twente. De afstand tot de arbeidsmarkt van bijstandsgerechtigden is vaak groter is dan die van WW ers, die doorgaans recente(re) werkervaring hebben. Ook zijn bijstandsgerechtigden vaak lager opgeleid. Uit het rapport Vacatures in Nederland 2015 blijkt dat mensen die geen opleiding of een opleiding op laag niveau hebben, veel minder vaak worden aangenomen. Eind 2015 telde Twente bijstandsuitkeringen. Dat is 2% meer dan een jaar eerder, wat een fractie kleiner is dan de landelijke toename van 3%. De stijging wordt deels veroorzaakt door veranderde wetgeving. Zo komen sinds 2015 jonggehandicapten alleen nog in aanmerking voor een Wajong-uitkering wanneer zij duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jonggehandicapten met arbeidsvermogen kunnen voor ondersteuning en eventueel een bijstandsuitkering een beroep doen op de gemeente waarin ze wonen. Het bijstandspercentage (het aantal bijstandsuitkeringen als percentage van de beroepsbevolking) kwam in december 2015 voor Twente uit op 4,5%. Dit is hoger dan het landelijke bijstandspercentage van 4,3%. Afbeelding 3.3 toont de bijstandspercentages van de 35 arbeidsmarktregio s en van de Twentse gemeenten in december De drie gemeenten met de meeste inwoners hebben de hoogste bijstandspercentages: Enschede (7,9%), Almelo (7,0%) en Hengelo (5,0%). Alle andere Twentse gemeenten hebben een lager bijstandspercentage dan het landelijke en dus ook Twentse gemiddelde. Regio in Beeld 2016 Twente 16

18 Afbeelding 3.3. Bijstandspercentages per gemeente Nederland en Twente, december 2015 T wenterand T ubbergen Dinkelland Hellendoorn Wierden Almelo Losser Borne Oldenzaal Rijssen- Holten Hof van Twente Hengelo Enschede Haaksbergen Bron: CBS, bewerking UWV In Twente deden mensen in 2014 aansluitend aan een WW-uitkering een beroep op de bijstand. Dit is 5,7% van het totaal aantal beëindigde WW-uitkeringen. In Nederland lag dit met 6,1% hoger. Overigens maakt deze doorstroom een fors aandeel uit van het aantal nieuwe bijstandsuitkeringen: 20 à 22% van de bijstandsinstroom bij gemeenten bestaat uit WW ers. Afbeelding 3.4 geeft de doorstroompercentages voor de 35 arbeidsmarktregio s en voor de 14 Twentse gemeenten in Enschede (7,8%), Almelo (7,0%) en Hengelo (6,9%) hebben de hoogste doorstroompercentages in Twente. Vooral in de grotere steden komen relatief veel WW ers in de bijstand. Dit komt onder andere door een groot aandeel alleenstaanden en een groot aandeel mensen dat woont in wijken met een lage sociaaleconomische status. In de meeste kleine gemeenten is het percentage laag. De andere Twentse gemeenten hebben dan ook een lager doorstroompercentage dan gemiddeld in Twente (en daarmee ook lager dan landelijk). Naar verwachting stabiliseert de doorstroom van de WW naar de bijstand de komende jaren. In het UWV rapport Na de WW in de bijstand staan de doorstroomprognoses per gemeente. Afbeelding 3.4. Doorstroompercentages WW-bijstand per gemeente Nederland en Twente, 2014 T wenterand Hellendoorn T ubbergen Dinkelland Rijssen- Holten Wierden Almelo Borne Oldenzaal Losser Hof van Twente Hengelo Enschede Haaksbergen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Twente 17

19 3.6. Steeds meer Wajongers werken bij reguliere werkgevers Met de invoering van de nieuwe criteria voor de Wajong met ingang van 2015 laat het aantal Wajongers voor het eerst een dalende lijn zien. Omdat de Wajong vanaf januari 2015 nog uitsluitend toegankelijk is voor jongeren die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben, daalt de instroom in de Wajong. Daardoor neemt het totale aantal mensen met een Wajong-uitkering af. Box 3.2. Wajong: hoe zit het ook alweer? Mensen die op jonge leeftijd door ziekte of een handicap arbeidsongeschikt waren of werden, konden tot 1 januari 2015 bij UWV een beroep doen op de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). Vanaf 1 januari 2015 trad de Participatiewet in werking. Hierin is geregeld dat jonggehandicapten met arbeidsvermogen voor ondersteuning en eventueel een uitkering een beroep kunnen doen op de gemeente waarin ze woonachtig zijn. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet kent de Wajong drie varianten. Oude Wajong (owajong): hiertoe behoren alle personen die voor 1 januari 2010 een Wajong uitkering hebben aangevraagd. Wajong 2010: hiertoe behoren alle personen die tussen 1 januari 2010 en 31 december 2014 voor het eerst een Wajong-uitkering hebben ontvangen. Wajong 2015: uitsluitend bedoeld voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jongeren met arbeidsmogelijkheden vallen onder de Participatiewet. Niet alle Wajongers hebben arbeidsmogelijkheden. Op dit moment is het op basis van de uitkeringsbestanden nog niet mogelijk om voor de gehele populatie Wajong onderscheid te maken tussen Wajongers die wél en degenen die géén arbeidsvermogen hebben. Tussen 2015 en 2018 worden echter alle Wajongers ingedeeld naar arbeidsvermogen, zodat op termijn dit onderscheid wel gemaakt kan worden. Het gaat de goede kant op met de arbeidsparticipatie van Wajongers. Het aantal werkende Wajongers neemt landelijk toe met tot eind Bovendien werken steeds meer Wajongers bij reguliere werkgevers. Zij lijken daarmee te profiteren van het economische herstel en inspanningen van werkgevers en andere arbeidsmarktpartijen in het kader van de banenafspraak (zie box 3.3). Werkbehoud van Wajongers blijft een aandachtspunt. Wajongers blijven in 2014 vaker aan het werk dan in Toch verliest de helft het werk binnen een jaar nadat ze aan het werk kwamen. Wajongers werken vooral in de sectoren handel (detailhandel, grootwinkelbedrijf en groothandel), industrie, zorg en bij verhuur & overige diensten. Vaak gaan zij als medewerker horeca, groenvoorziening, supermarkt of bouwbedrijf aan de slag. Daarbij krijgen ze functiebenamingen als hulpkracht, assistent of aankomend medewerker. Veel Wajongers zijn aangewezen op elementaire taken waarvoor geen specifieke opleiding vereist is. Meestal gaat het om aangepast werk. Om werk voor Wajongers bij reguliere werkgevers mogelijk te maken, blijven veel inspanningen en investeringen nodig. Zo krijgt bijna 60% van de werkende Wajongers ondersteuning, zoals een jobcoach en/of loondispensatie. Box 3.3. Wet banenafspraak en quotumregeling arbeidsbeperkten In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en sociale partners (werkgevers en werknemers) afgesproken dat zij extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. De afspraak is in 2015 verankerd in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. In totaal gaat het om extra banen die in 2026 gerealiseerd moeten zijn: in de marktsectoren en bij de overheid. De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt elk jaar gekeken of werkgevers in de marktsector en bij de overheid de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector gelden ten opzichte van de stand ultimo Alle werkgevers, zowel grote als kleine werkgevers kunnen voor deze extra banen zorgen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid informeert de Tweede Kamer jaarlijks over de resultaten. UWV brengt vanaf 2016 ieder kwartaal de Trendrapportage banenafspraak uit, met een indicatie van de stand van zaken per arbeidsmarktregio. Tot de doelgroep voor de banenafspraak behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en die geen wettelijk minimum loon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers met arbeidsvermogen en mensen met een WIW-baan of ID-baan. Daarnaast zijn personen die zijn aangewezen voor de Wajong tussen 1 september 2014 en 1 juli 2015 en schoolverlaters van het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs en MBO Entree-opleiding 2014/2015 tijdelijk opgenomen in het Doelgroepregister, waarbij later nog wordt bepaald of ze wel of niet tot de doelgroep behoren. De sociale partners en gemeenten hebben afgesproken dat mensen op de WSW-wachtlijst en Wajongers in 2015 en 2016 voorrang krijgen bij het plaatsen op een baan. Het rapport Regionale verschillen arbeidsparticipatie Wajong en WGA beschrijft factoren die arbeidsparticipatie van Wajongers bevorderen dan wel belemmeren. Bevorderende factoren voor arbeidsparticipatie zijn sterke sociale verbanden en veel sociaal ondernemerschap in de regio. Sterke sociale verbanden worden vooral aangetroffen in plattelandsgebieden. Ondernemers in deze regio s zijn Regio in Beeld 2016 Twente 18

20 eerder geneigd werknemers met een beperking een kans te geven als zij hen kennen vanuit hun eigen netwerk. Bovendien hebben deze ondernemers een sterker informeel onderling netwerk. Zij verwijzen jobcoaches of kandidaten door naar andere werkgevers in hun netwerk die mogelijk een werkplek hebben. Ook een sterke betrokkenheid van professionals en ouders, evenals samenwerkingsbereidheid tussen de verschillende betrokken partijen vergroten de arbeidsparticipatie van Wajongers. De arbeidsparticipatie van Wajongers wordt juist belemmerd wanneer de Wajonger in een grensregio woont, in een uitgestrekte regio met een lage bevolkingsdichtheid woont of (meervoudige) complexe problematiek heeft. Relatief veel Wajongers in Twente Eind 2015 telde Twente ruim mensen met een Wajong-uitkering. Met een aandeel van 2,9% van het aantal inwoners tussen 15 en 64 jaar telt Twente relatief veel Wajongers. Landelijk is dit percentage namelijk 2,2%. Mogelijk hangt dit samen met het hoge percentage bijstandsuitkeringen in Twente. Er is dan veel concurrentie voor banen aan de onderkant van de arbeidsmarkt. Dit verkleint de kans op werk voor jongeren met een beperking, waardoor ze eerder een aanvraag voor een Wajong-uitkering kunnen doen. De meeste Twentse gemeenten hebben een hoger Wajong-percentage dan landelijk gemiddeld. In Almelo (3,7%), Losser (3,7%), Enschede (3,6%) en Hengelo (3,2%) zijn de percentages het hoogst. Wierden heeft met 1,4% het laagste Wajong-percentage van Twente. Afbeelding 3.5 geeft de kenmerken van Wajongers in Twente, eind De meeste mensen krijgen een Wajong-uitkering vanaf hun 18e of 19e levensjaar. Aangezien er weinig Wajong-uitkeringen beëindigd worden, neemt de gemiddelde leeftijd van Wajongers toe. Deze stijging van de gemiddelde leeftijd wordt versterkt door de lagere instroom sinds de voorwaarden voor de Wajong per 2015 zijn verscherpt. Eind 2015 is 24% van de Wajongers jonger dan 25 jaar. Het aandeel van de groep 25 tot 35 jaar is groter (34%). Bijna één op de tien Wajongers is 55 jaar of ouder. Er zijn iets meer mannen dan vrouwen met een Wajong-uitkering. Afbeelding 3.5. Twente, eind 2015 Kenmerken Wajong-gerechtigden Twente Aantal Aandeel Aantal Wajong Geslacht Man % Vrouw % Leeftijd <25 jaar % jaar % jaar % jaar % 55 jaar of ouder 970 8% Wajong-percentage 2,9% Bron: UWV 3.7. Bijna Wajong, WAO, WIA en WAZ uitkeringen in Twente De Wajong is een uitkering voor mensen die voor hun 18e of tijdens hun studie arbeidsbeperkt zijn geraakt. Er is ook een uitkering voor werknemers die tijdens hun werkzame leven arbeidsongeschikt worden. Dat is geregeld in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA bestaat uit twee regelingen en is de opvolger van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), zie ook box 3.4. Afbeelding 3.6 toont het aantal uitkeringen Wajong, WAO, WIA en WAZ per gemeente in Twente, eind In Twente ontvingen in totaal personen een uitkering krachtens één van de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Dit betreft ruim mensen met een Wajong-uitkering, mensen met een WIA-uitkering, 700 mensen met een WAZ-uitkering en mensen met een WAOuitkering. Afbeelding 3.6 laat ook zien hoeveel procent deze uitkeringen uitmaken van het totaal aantal inwoners tussen de 15 en 64 jaar. Op de Wajong na, zijn deze percentages vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. Regio in Beeld 2016 Twente 19

21 Box 3.4. Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: WIA, WAO en WAZ De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) is de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers. De WIA bestaat sinds 2006 en kent twee regelingen. Inkomensvoorziening volledig en duurzaam ongeschikten (IVA): volledig arbeidsongeschikten zonder zicht op herstel of met geringe kans op herstel en bij wie het loonverlies 80% of meer bedraagt. Deze mensen zijn volledig en duurzaam arbeidsongeschikt. Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA), die bestaat uit twee groepen personen: - Volledig arbeidsongeschikt (80-100% loonverlies), maar met nog wel een kans op herstel. Deze groep is dus wel volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt en wordt ook wel aangeduid als WGA volledig ; - Gedeeltelijk arbeidsgeschikt (35-80% loonverlies), deze groep wordt in staat geacht nog een deel inkomen uit arbeid te kunnen verwerven en wordt ook wel aangeduid als WGA gedeeltelijk. Mensen van wie verwacht wordt dat ze nog minimaal 65% van hun oude inkomen kunnen verdienen, komen niet in aanmerking voor een WIA-uitkering. Voordat de WIA bestond, konden mensen een beroep doen op de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO). De WAO was niet toegankelijk voor zelfstandig ondernemers, hiervoor bestond de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ). Sinds 2004 is de WAZ afgeschaft en kunnen ondernemers voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering terecht bij particuliere verzekeraars. De WIA-uitkeringen nemen nog altijd toe, omdat er meer mensen een uitkering toegekend krijgen dan dat er uitkeringen beëindigd worden. Dat komt deels doordat de WIA een relatief nieuwe wet is en daardoor te maken heeft met opbouweffecten. Bovendien wordt de instroom in de WIA beïnvloed door demografische veranderingen in de beroepsbevolking. Door vergrijzing van de beroepsbevolking neemt het aantal ouderen toe. Zij hebben gemiddeld een hoger instroomrisico dan jongeren. Ook het aantal vrouwen in de beroepsbevolking neemt toe. Vooral in het verleden hadden vrouwen een hoger instroomrisico dan mannen. Dit verschil werd in de loop van de tijd steeds kleiner. Het instroomrisico van vrouwen is nu nagenoeg gelijk aan dat van mannen. De instroom in de WIA is de laatste jaren redelijk stabiel. Afbeelding 3.6. Twente, eind 2015 Aantal uitkeringen Wajong, WAO, WAZ en WIA Gemeente Wajong-uitkering WAO-uitkering WIA-uitkering WAZ-uitkering n % n % n % n % Totaal ,9% ,0% ,1% 700 0,2% Almelo ,7% ,8% ,1% 60 0,1% Borne 360 2,6% 360 2,6% 250 1,9% 20 0,1% Dinkelland 310 1,9% 350 2,1% 220 1,4% 60 0,4% Enschede ,6% ,2% ,4% 110 0,1% Haaksbergen 300 2,0% 400 2,7% 260 1,8% 50 0,3% Hellendoorn 520 2,3% 660 2,9% 420 1,9% 40 0,2% Hengelo ,2% ,8% 980 1,9% 70 0,1% Hof van Twente 400 1,9% 520 2,5% 340 1,6% 70 0,3% Losser 520 3,7% 480 3,4% 310 2,2% 30 0,2% Oldenzaal 540 2,7% 570 2,9% 390 2,0% 20 0,1% Rijssen-Holten 510 2,2% 520 2,2% 380 1,6% 40 0,2% Tubbergen 210 1,6% 320 2,3% 210 1,6% 50 0,4% Twenterand 590 2,8% 720 3,4% 480 2,2% 40 0,2% Wierden 220 1,4% 350 2,3% 230 1,6% 40 0,2% Bron: UWV Tegenover de toename van WIA-uitkeringen staat een afname van WAO-uitkeringen. Dit komt doordat er geen nieuwe WAO-uitkeringen worden toegekend. Ondertussen worden er wel WAO-uitkeringen beëindigd, bijvoorbeeld omdat iemand de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. De arbeidsparticipatie van WAO ers en van WGA ers daalt, maar minder sterk dan voorheen. Deze daling komt deels door de verslechterde economische omstandigheden van de afgelopen jaren en deels doordat de populatie van samenstelling verandert. Het betreft meer ouderen en meer mensen die inmiddels langdurig arbeidsongeschikt zijn. Hun kansen op de arbeidsmarkt zijn vaak kleiner. Er zijn ook meer vangnetters: mensen die geen werkgever (meer) hadden tijdens de eerste twee ziektejaren en/of op het moment van de toekenning van de WIA-uitkering. Bij deze vangnetters ontbreekt een arbeidsrelatie op het moment van ziekte, waardoor het lastiger is om te re-integreren. De arbeidsparticipatie van de groep Regio in Beeld 2016 Twente 20

22 vangnetters in de WGA is nog niet de helft van de participatie van de groep die tijdens de eerste ziektejaren wel een vaste werkgever had. De arbeidsmarktregio Twente kent veel onbenut arbeidspotentieel, variërend van mensen met een uitkering in het kader van werkloosheid, bijstand of arbeidsongeschiktheid tot mensen zonder uitkering. Werklozen hebben sowieso al een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan werkenden, omdat werkgevers vaak een voorkeur hebben voor werkzame personen. De afstand tot de arbeidsmarkt wordt onder andere beïnvloed door werkloosheidsduur, leeftijd, opleidingsniveau en de mate van arbeidsongeschiktheid. Hoe groter de afstand tot de arbeidsmarkt, hoe moeilijker het is om een baan te vinden. Hoofdstuk 4 beschrijft waar de kansen voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers in Twente liggen. Regio in Beeld 2016 Twente 21

23 4. Kansen op werk nemen toe, maar niet voor alle beroepen 4.1. Arbeidsmarktspanning neemt toe Dit hoofdstuk gaat over kansen op werk voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers om aan personeel te komen. Vaak zijn deze kansen en knelpunten elkaars spiegelbeeld. Flexibiliteit en omscholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt. Werkzoekenden kunnen hun kansen vergroten door effectieve wervingskanalen te gebruiken (zie hoofdstuk 2). Ook kunnen ze uitwijken naar een ander beroep, sector of regio, al dan niet in combinatie met scholing. Werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door onder andere hun zoekgebied te vergroten, selectiecriteria aan te passen, werk te herverdelen en zittend of nieuw personeel te scholen. Door het economisch herstel zijn de kansen voor werkzoekenden verbeterd. Het aantal vacatures in Twente steeg in het tweede kwartaal van 2016 naar Het aantal kortdurend geregistreerde werkzoekenden die maximaal een half jaar werkloos zijn daalde naar Er zijn dus minder werkzoekenden per vacature. Hierdoor is de spanning op de arbeidsmarkt minder ruim. In Twente is de arbeidsmarkt nog steeds ruim, maar beweegt zich richting een gemiddelde spanning. Landelijk is de spanning al wel gemiddeld. In een ruime arbeidsmarkt hebben werkgevers een ruime keuze uit werkzoekenden om hun vacatures te vervullen. Omgekeerd betekent een ruime arbeidsmarkt dat de kansen op werk voor werkzoekenden kleiner zijn dan bij een gemiddelde of krappe arbeidsmarkt. Daarbij worden werkzoekenden met een lage opleiding vaak verdrongen door mensen met een hogere opleiding. Behalve opleidingsniveau, bepalen vooral werkloosheidsduur en leeftijd de kans op werk. Ondanks de ruime arbeidsmarkt zijn er steeds meer werkgevers die moeilijk aan personeel kunnen komen. Dat is vooral het geval in de techniek en ICT. Daarbij komt dat technologische innovaties, vergrijzing, flexibilisering en schoolkeuze van jongeren de komende jaren de discrepanties dreigen te vergroten tussen opleiding, beroep en competenties van het beschikbare arbeidsaanbod enerzijds en de vraag naar personeel van werkgevers anderzijds Vooral kans op werk op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT Door vraag en aanbod met elkaar te vergelijken ontstaat een beeld van de kansen voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers in de personeelsvoorziening. De spanning op de arbeidsmarkt is de verhouding tussen openstaande vacatures en kortdurend geregistreerde werkzoekenden. Afbeelding 4.1 toont deze spanning in het tweede kwartaal van 2016 voor alle beroepsgroepen samen (links) en voor de ICT-beroepen (rechts) voor alle 35 arbeidsmarktregio s in Nederland. Afbeelding 4.1. Spanning arbeidsmarkt algemeen en in ICT-beroepen 35 arbeidsmarktregio s, 2e kwartaal 2016 Alle beroepen ICT beroepen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Twente 22

24 Afbeelding 4.1 laat zien dat de arbeidsmarkt in de meeste regio s gemiddeld is. Op totaalniveau is het aanbod aan kortdurend werkzoekenden en vacatures dus redelijk in balans in die regio s. De arbeidsmarkt in Twente is nog steeds ruim, maar beweegt zich richting een gemiddelde spanning. Er zijn grote verschillen tussen de beroepsgroepen en niveaus als het gaat om de kans om werk te vinden en de moeite om vacatures te vervullen. Afbeelding 4.2 maakt deze verschillen in beroepsgroepen en niveaus zichtbaar voor Twente. Voor ICT-beroepen is er sprake van een krappe arbeidsmarkt. Er zijn in deze beroepsgroep dus (beduidend) meer openstaande vacatures dan geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Het gaat hier om de beroepen software- en applicatieontwikkelaar, databank- en netwerkspecialist en gebruikersondersteuner. In de regio s Drenthe, Flevoland, Friesland en Rijk van Nijmegen is de arbeidsmarkt voor ICT minder krap (zie afbeelding 4.1). Werkgevers kunnen mogelijk in deze regio s terecht om kandidaten te vinden voor moeilijk vervulbare vacatures. Gezien de grote afstanden tot deze regio s zijn andere alternatieven wellicht kansrijker. Zo kunnen werkgevers ook functie-eisen aanpassen, werk herverdelen of hun huidige of nieuwe personeel scholen. Afbeelding 4.2. Spanning naar beroepsklasse (links) en beroepsniveau (rechts) Twente, 2e kwartaal 2016 zeer ruim ruim gem. krap zeer krap zeer ruim ruim gem. krap zeer krap Totaal ICT Zorg en welzijn Commercieel Dienstverlenend Transport en logistiek Pedagogisch Economisch en admin. Managers Creatief en taalkundig Technisch Openbaar bestuur Agrarisch Totaal Elementair Lager Middelbaar Hoger Wetenschappelijk Bron: UWV Voor de andere beroepsgroepen is de arbeidsmarktspanning in Twente wisselend. De spanning is gemiddeld voor zorg & welzijn, commerciële, dienstverlenende en transport & logistiek beroepen. Bij deze beroepsgroepen zijn vacatures en aanbod aan kortdurend werkzoekenden dus redelijk in balans. Binnen deze beroepsgroepen is de spanning gemiddeld of zelfs krap voor bijvoorbeeld artsen, fysiotherapeuten, gespecialiseerd verpleegkundigen, mbo verpleegkundigen, callcentermedewerkers outbound & overige verkopers, vertegenwoordigers & inkopers, adviseurs marketing, public relations & sales en vrachtwagenchauffeurs. Voor de overige beroepsgroepen is de arbeidsmarkt (zeer) ruim en is het dus lastiger voor werkzoekenden om daar werk in te vinden. Binnen die beroepsgroepen zijn er echter wel specifieke beroepen waarvoor werkgevers moeite hebben om aan geschikt personeel te komen. Dit geldt bijvoorbeeld voor accountants, docenten algemene vakken secundair onderwijs, ingenieurs, lassers & plaatwerkers en verschillende soorten monteurs. Uit afbeelding 4.2 blijkt verder dat er vooral krapte is op wetenschappelijk beroepsniveau. Op hoger en middelbaar niveau is de spanning op de arbeidsmarkt gemiddeld. Op lager en elementair niveau is de arbeidsmarkt ruim en zijn de kansen voor werkzoekenden minder gunstig. Ook hier geldt echter dat er binnen beroepsniveaus grote verschillen zijn tussen specifieke beroepen. Voor de technische beroepsgroep als geheel lijken zich in Twente, net als in veel andere regio s, geen al te grote knelpunten voor werkgevers voor te doen. Dit beeld vertekent echter. Binnen de technische beroepen zijn er wel degelijk beroepen waarvoor er op dit moment al knelpunten zijn. Het gaat bij de krapte in de techniek vooral om beroepen met specifieke vereisten wat betreft opleiding, ervaring en competenties. Ook uit de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl in Nederland blijkt dat er in de ICT en bepaalde technische beroepsrichtingen relatief goede kansen op werk zijn (zie box 4.1). Voor de vele werkzoekenden die werk zoeken in economische & administratieve beroepen zijn de kansen op werk niet zo gunstig (op een aantal vooral hogere beroepen na). Zij kunnen hun kansen vergroten door zich te oriënteren op een ander beroep, sector of regio. Regio in Beeld 2016 Twente 23

25 Box 4.1. Verhouding cv s vacatures Nederland toont meer krapte in techniek, ICT en agrarisch Een alternatief voor de spanning voor het vaststellen van de kansen en knelpunten per beroepsgroep op de huidige arbeidsmarkt is het vaststellen van de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl. Op basis van deze verhouding zijn ICT en techniek beroepsrichtingen met relatief goede kansen op werk in de eerste helft van Veel minder gunstig zijn de kansen op werk in administratie, creatieve beroepen en maatschappelijk & sociaal werk. Voor werkzoekenden gunstige verhouding cv s - vacatures Voor werkzoekenden ongunstige verhouding cv s - vacatures - databank- en netwerkspecialist - secretaresse - software- en applicatieontwikkelaar - kassamedewerker - accountant - auteur / taalkundige - ingenieur - journalist - lasser en plaatwerker - bibliothecaris - machinemonteur - conciërge / teamleider schoonmaak - metaalbewerker - reisbegeleider - elektricien / elektronicamonteur - leider kinderopvang / onderwijsassistent - loodgieter en pijpfitter - sociaal werker / groeps- en woonbegeleider - vakman afbouw (o.a. dakdekker, stukadoor, tegelzetter) - maatschappelijk werker - verpleegkundige - manager zorginstelling. De volgende paragraaf gaat nader in op specifieke regionale krapteberoepen, waarvoor werkgevers aangegeven hebben zelf moeite te hebben met het vervullen van vacatures. De knelpunten in de techniek worden daarmee ook scherper in beeld gebracht Twentse werkgevers ervaren tekort in techniek, ICT en specifieke niches De arbeidsmarkt lijkt voor werkgevers in Twente momenteel vooral knelpunten in de personeelsvoorziening op te leveren voor beroepen op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT. De knelpunten zijn veelal niet algemeen, maar gelden voor beroepen met specifieke functie-eisen en in bepaalde regio s. Een onderzoek naar regionale krapteberoepen dat UWV heeft uitgevoerd, laat deze specifieke krapte beter zien. Box 4.2. Regionale kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap? In 2014 en in 2015 heeft UWV landelijke overzichten uitgebracht van beroepen met een krappe arbeidsmarkt. Er bleek bij regionale arbeidsmarktpartijen grote behoefte aan een regionale verbijzondering van krapteberoepen. Daarom wordt in nauwe samenwerking met de WerkgeversServicepunten in een groot aantal regio s gewerkt aan regionalisering van de landelijke lijst met krapteberoepen. De overzichten komen tot stand door het naast elkaar leggen van beschikbaar cijfermateriaal over vacatures en geregistreerde werkzoekenden en een analyse van (vaak sectorale) arbeidsmarktrapporten. Op basis van deze data is een eerste groslijst gemaakt. De groslijst is vervolgens voorgelegd aan arbeidsmarktprofessionals in de regio met de vraag of zij inderdaad zien dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn. Naast WerkgeversServicepunten zijn onder andere benaderd: uitzendbureaus, recruiters, onderwijsinstellingen, topsectoren, onderzoeksinstituten, werkgeversverenigingen en individuele werkgevers in verschillende sectoren. Inmiddels zijn voor een derde van de 35 arbeidsmarktregio s lijsten met regionale kansrijke beroepen samengesteld. Andere arbeidsmarktregio s volgen in de loop van Informatie over regionale kansrijke beroepen is te vinden op Ook in Twente zijn de regionale krapteberoepen onderzocht, in Er zijn circa 40 beroepen waarvoor werkgevers in Twente in 2015 aangaven zelf moeite te hebben met het vervullen van vacatures. Afbeelding 4.3 geeft een selectie van deze beroepen. De krapte doet zich in Twente in 2015 voor op middelbaar en hoger niveau en dan vooral in de richting techniek. Recente onderzoeken in andere regio s wijzen erop dat er in deze herstellende arbeidsmarkt alleen maar meer krapteberoepen bij zijn gekomen, op alle niveaus en in verschillende richtingen. Zo ervaren werkgevers in 2016 in de aangrenzende regio Stedendriehoek en Noordwest Veluwe ook krapte op lager niveau, vooral in de bouw. Maar ook in de transport (vrachtwagenchauffeurs), agrarisch (greenkeeper/boomverzorger) en commercie (verkoper huis-aan-huis). Ook op middelbaar en hoger niveau zijn er meer krapteberoepen dan in 2015 in het onderzoek onder Twentse werkgevers. Ook voor Twente mag dus worden verwacht dat in 2016 krapte zich in nog meer beroepen heeft gemanifesteerd. De meeste krapteberoepen in Twente bevinden zich in 2015 in de richting techniek op middelbaar niveau. Zo zijn er moeilijk vervulbare vacatures in verschillende uitvoerende technische beroepen. Er zijn tekorten aan diverse soorten monteurs, maar bijvoorbeeld ook aan plaatwerkers, cnc-verspaners, gespecialiseerde lassers, operators voor de voedingsmiddelenindustrie en metselaars/timmermannen. Soms staan deze vacatures open voor mensen met een gerichte opleiding op mbo-niveau 2, maar vaak is niveau 3 of 4 een Regio in Beeld 2016 Twente 24

26 vereiste. Vaak heeft men voor deze functies het liefst mensen met de nodige ervaring, maar die blijken dus moeilijk te vinden. Bij de technische kaderfuncties zijn er enkele krapteberoepen op mbo-4 niveau, maar vooral op hoger of wetenschappelijk niveau. Het gaat dan bijvoorbeeld om calculators, ontwerpers/constructeurs werktuigbouw, projectleiders elektrotechniek of ontwerpers industriële automatisering. Veel van de genoemde technische beroepen bevinden zich in de industriële sector. In vergelijking met andere regio s is de industrie sterk vertegenwoordigd in Twente. Dit geldt het sterkst voor de metaalindustrie die traditioneel sterk is vertegenwoordigd in de regio. Maar ook de chemie-, voedingsmiddelen- en overige industrie zijn relatief sterk vertegenwoordigd in Twente. Ook in de ICT ervaren werkgevers knelpunten om aan hoger opgeleid personeel te komen. Er zijn vooral tekorten aan programmeurs voor specifieke talen. Daarnaast is het lastig om security-specialisten en architecten technische infrastructuur te vinden. De vereiste kennis in de ICT is vaak heel specifiek en moet up-to-date zijn. Wat dit betreft tekent zich in de ICT een duidelijke mismatch af: veel werkzoekenden zijn middelbaar opgeleid of hebben een verouderde opleiding of ervaring. Daarnaast is er steeds meer behoefte aan mensen met inzicht in bedrijfsprocessen, die kunnen opereren als schakel tussen opdrachtgever en ICT. Afbeelding 4.3. Twente, 2015 Regionale krapteberoepen (selectie) Beroepsgroep Beroepsgroep ICT Developer-programmeur dot.net, scripttalen, java, C, C#, PHP Security-specialist Architect technische infrastructuur ICT Technische beroepen Monteur/installateur beveiligingsinstallaties Elektronicamonteur Monteur koeltechniek CNC-verspaner, -draaier, -frezer (inclusief programmeren) Gespecialiseerd lasser niveau 3 & 4 (TIG, MIG/MAG, elektrode) Plaatwerker, CNC-metaalbuiger/-snijder Metselaar/timmerman Mechanisch- en procesoperator voedingsmiddelenindustrie Technisch calculator/-werkvoorbereider werktuigbouw, elektrotechniek Ontwerper-constructeur werktuigbouw Projectleider elektrotechniek Ontwerper industriële automatisering/plc-programmeur Financieel, economisch, administratief Assistent-accountant Registeraccountant Commercieel Callcentermedewerker (in- en outbound) Horeca Zelfstandig werkend kok Gastheer/-vrouw horeca Onderwijs Zorg Docent exacte vakken (1e en 2e graads) Docent techniek, rekenen Wijkverpleegkundige Gespecialiseerd verpleegkundige ziekenhuis Specifieke medisch specialisten (o.a. verpleeghuisarts, klinisch geriater, SEH, verzekeringsarts, bedrijfsarts) Psychiater Bron: UWV Verder zijn er in Twente krapteberoepen in de zorg (wijkverpleegkundige, gespecialiseerd verpleegkundige ziekenhuis, specifieke medisch specialisten, psychiater), financiën/administratie (assistent-accountant, registeraccountant), onderwijs (docenten exacte vakken, talen en mbo-techniek), horeca (zelfstandig werkend kok, gastheer/-vrouw) en commercie (callcentermedewerker in- en outbound). Het overzicht van regionale krapteberoepen laat niet alleen zien waar zich knelpunten voor werkgevers voordoen. Het biedt tevens zicht op kansen voor werkzoekenden. Voor deze vacatures hebben werkgevers immers moeite om aan geschikt personeel te komen. Ook bieden beroepen met moeilijk vervulbare vacatures aanknopingspunten voor instrumenten als scholingstrajecten en jobcarving. Bij jobcarving worden passende functies gecreëerd door eenvoudige taken te bundelen tot een nieuwe functie, of taken af te splitsen van bestaande functies. Regio in Beeld 2016 Twente 25

27 4.4. Op termijn meer knelpunten voor werkgevers Op de huidige arbeidsmarkt hebben regionale werkgevers vooral moeite om vacatures te vervullen voor hoger opgeleid personeel in de ICT, een brede range aan technische beroepen en specifieke nicheberoepen. Het in kaart brengen van kansen en knelpunten vraagt echter niet alleen zicht op de korte termijn. Arbeidsmarktbeleid is er niet slechts om de huidige knelpunten aan te pakken, maar moet ook inspelen op kansen en knelpunten die zich de komende jaren voordoen. Het economische herstel zorgt voor meer spanning op de arbeidsmarkt. De vooruitzichten voor de komende jaren wijzen op een verdere groei van de economie, werkgelegenheid en vacatures, al is dat met lagere cijfers dan voor de recessie. Bovendien verandert de arbeidsmarkt van karakter. De aantrekkende economie, het ophogen van de pensioenleeftijd en de grotere arbeidsparticipatie van onder andere vrouwen zorgen voor een toename van mensen die zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Automatisering, toename van complexiteit en flexibilisering vragen andere competenties van de huidige en toekomstige werknemer. Hierdoor kunnen (verdere) knelpunten ontstaan in de beschikbaarheid van personeel. Opleiding, werkervaring en competenties sluiten niet altijd goed aan bij de wensen van de werkgever. ROA maakt prognoses van arbeidsmarktontwikkelingen op de middellange termijn (tot 2020). De toekomstige arbeidsmarktsituatie levert volgens ROA voor werkgevers meer knelpunten op in de personeelsvoorziening dan de huidige situatie. Dit biedt meer kansen voor werkzoekenden. Afbeelding 4.4 geeft de beroepen waarvoor ROA landelijk grote knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht. Werkgevers hebben de komende jaren de meeste knelpunten in een brede range van technische beroepen. Deels gaat het hier om banen op hoog niveau, zoals ingenieurs en architecten. Maar ook op lager en middelbaar niveau in de techniek kunnen zich knelpunten voordoen, als de instroom van nieuwe werknemers vanuit het onderwijs en het aanwezige onbenutte arbeidsaanbod niet voldoende zijn om de vraag naar personeel in te vullen. Afbeelding 4.4. Nederland, tot 2020 Beroepen met grote verwachte knelpunten personeelsvoorziening Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek Architecten Assemblagemedewerkers Bakkers Biologen en natuurwetenschappers Elektriciens en elektronicamonteurs Elektrotechnisch ingenieurs Ingenieurs (geen elektrotechniek) Loodgieters en pijpfitters Procesoperators Productcontroleurs Productieleiders industrie en bouw Schilders en metaalspuiters Technici bouwkunde en natuur Timmerlieden Openbaar bestuur Beveiligingspersoneel ICT Gebruikersondersteuning ICT Radio- en televisietechnici Software- en applicatieontwikkelaars Onderwijs Docenten algemene vakken secundair onderwijs Docenten beroepsgerichte vakken secundair onderwijs Docenten hoger onderwijs en hoogleraren Leerkrachten basisonderwijs Onderwijskundigen en overige docenten Financieel, economisch, administratief Accountants Financieel specialisten en economen Zakelijke dienstverleners Managers Diverse managementfuncties Bron: ROA Behalve voor technische beroepen ervaren werkgevers volgens ROA de komende jaren grote knelpunten bij het vinden van geschikt ICT-personeel. Het gaat hier om software- en applicatieontwikkelaars en gebruikersondersteuning. Ook in andere beroepen krijgen werkgevers de komende jaren te maken met knelpunten in de personeelsvoorziening. Zo leiden vergrijzing en de beperkte instroom op de arbeidsmarkt van gekwalificeerde docenten tot problemen om vacatures voor verschillende soorten docenten in te vullen. Bij accountants, financieel specialisten & economen en zakelijke dienstverleners worden tekorten verwacht door het aantrekken van de economie. Ook voor het invullen van managementvacatures worden knelpunten voorzien. Het gaat hier in veel gevallen om leidinggevende vakspecialisten in ICT, productie, logistiek en zorg en veel minder om algemeen management. ROA verwacht voor werkgevers tot 2020 vrijwel geen knelpunten in de personeelsvoorziening voor administratieve, dienstverlenende en commerciële beroepen, zoals administratief medewerker, boekhouder, verkoopmedewerker en schoonmaker. Hetzelfde geldt voor transportberoepen. Ook in zorg & Regio in Beeld 2016 Twente 26

28 welzijn verwacht ROA weinig knelpunten. Werkgelegenheid in de zorg is echter sterk afhankelijk van (landelijke) beleidskeuzes. Wanneer deze keuzes wijzigen, heeft dit gevolgen voor het evenwicht dat ROA voorziet voor de zorg en kunnen meer knelpunten ontstaan. Twentse werkgevers in de zorgsector ervaren nu al knelpunten in de personeelsvoorziening voor wijkverpleegkundigen, gespecialiseerd verpleegkundigen ziekenhuis, specifieke medisch specialisten en psychiaters Flexibiliteit en scholing staan centraal in moderne arbeidsmarkt Veel mensen in Twente die de afgelopen periode een nieuwe WW-uitkering kregen, hebben een technische achtergrond (zie ook paragraaf 3.4). Een deel van deze werkzoekenden lijkt goede kansen op werk te hebben. Er zijn momenteel immers al veel krapteberoepen in de techniek. Ook voor de toekomst worden voor veel technische beroepen kansen voor werkzoekenden verwacht. Veel werkzoekenden in de techniek werkten echter op elementair of lager niveau, terwijl de beste kansen op werk zich voordoen vanaf mbo-niveau (vaak vanaf niveau 3 of 4). Ook missen veel werkzoekenden de vereiste certificaten en werkervaring. Zij kunnen hun kansen vooral vergroten via scholing, omscholing of bijscholing. Naast mensen met een technische achtergrond, kent Twente veel werkzoekenden met een administratieve achtergrond. De perspectieven voor veel van deze werkzoekenden zijn niet gunstig. Werk vinden is en blijft waarschijnlijk lastig. Nu en op termijn verdwijnen door digitalisering steeds meer administratieve functies. Twentse werkzoekenden met een laag opleidingsniveau of met een minder kansrijk beroep, kunnen overwegen uit te wijken naar een beroep, sector of regio met gunstigere kansen op werk. Flexibiliteit en scholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt voor werkzoekenden. Werkgevers ervaren de komende jaren in toenemende mate knelpunten in de vacaturevervulling van beroepen in de techniek en ICT en in specifieke beroepen in bijvoorbeeld het onderwijs. Maatregelen die zij kunnen nemen, zijn het zoekgebied naar andere regio s uitbreiden, selectiecriteria aanpassen, investeren in scholing en/of werk herverdelen. Instrumenten als (om)scholing en jobcarving passende functies creëren door eenvoudige taken te bundelen of taken af te splitsen van bestaande functies kunnen hier hun nut bewijzen. De volgende paragrafen gaan in op alternatieven voor werkzoekenden om hun kans op werk te vergroten, en alternatieven voor werkgevers om een breder aanbod te vinden Alternatieve overstapberoepen voor functies die onder druk staan Beroepen waarvoor werkgevers echt knelpunten in de personeelsvoorziening ervaren, liggen voor een grote groep werkzoekenden in Twente niet binnen handbereik. De overstap is voor veel werkzoekenden, ook na een vakgerichte training of scholing, simpelweg niet te maken. Vaak gaat het bij deze krapteberoepen om beroepen die niet massaal voorkomen en waarvoor specifieke opleiding en ervaring vereist zijn. Twente heeft veel werkzoekenden die werk proberen te vinden in beroepen als secretaresse of verkoopmedewerker. Voor deze beroepen is het aantal werkzoekenden vele malen groter dan het aantal beschikbare vacatures. Voor hen is het zinvol te weten welke alternatieve beroepen meer kans op werk bieden dan het huidige beroep. UWV brengt voor enkele beroepen deze alternatieve overstapberoepen in beeld (zie box 4.3). Box 4.3. Overstapberoepen in kaart gebracht UWV onderzoekt voor enkele beroepen wat mogelijke overstapberoepen zijn. Hierbij wordt ook aangegeven wat de kansen op de arbeidsmarkt zijn in deze beroepen. Dit wordt gedaan voor beroepen die op de huidige arbeidsmarkt onder druk staan. Vaak zijn dit beroepen waarin de werkgelegenheid sterk krimpt. Hierdoor ontstaat er een groter personeelsaanbod dan -vraag. Dit betekent dat er voor werkzoekenden in deze beroepen momenteel weinig kansen zijn op een baan omdat de concurrentie groot is. Overstapberoepen worden bepaald op basis van twee pijlers: overeenkomstige competenties en historische loopbaanoverstappen. UWV heeft in 2016 een aantal rapporten Overstapberoepen voor verschillende beroepen gepubliceerd, waaronder verkoopmedewerkers, helpende thuiszorg, financieel administratief medewerker, secretaresse, receptionist en sociaal-cultureel werker. Meer informatie is te vinden op Scholingsvoucher subsidieert scholing richting kansberoep De arbeidsmarkt verandert in snel tempo. Sommige sectoren krimpen, terwijl andere groeien. Beroepen raken uit de gratie, terwijl nieuwe ontstaan. Economisch herstel, automatisering, toenemende complexiteit en flexibilisering stellen andere eisen aan werkzoekenden. Opleidingen en opgedane Regio in Beeld 2016 Twente 27

29 werkervaring zijn in deze snel veranderende arbeidsmarkt gauw gedateerd. Het volgen van opleidingen, cursussen en trainingen verkleint het verschil tussen aanwezig en gevraagd opleidingsniveau en richting en vergroot daarmee de kansen op werk voor werkzoekenden. Met het oog op deze ontwikkelingen heeft het ministerie van SZW een pakket van maatregelen samengesteld. Maatregelen zoals sectorplannen, Brug-WW en scholingsvouchers. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld mensen die werk(t)en in sectoren die het zwaar hebben zoals thuiszorg, grootwinkelbedrijf en financiële administratie zich laten om- of bijscholen richting een kansrijker beroep. Aan de scholingsvoucher is een lijst met kansberoepen verbonden die voor een groot deel bestaat uit beroepen in de elektrotechniek, bouw, metaal/metalektro/werktuigbouw en ICT. Maar er komen ook beroepen op voor in sectoren als agrarisch/groen/milieu, transport & logistiek, procestechniek, onderwijs en veiligheid. Box 4.4. Scholingsvouchers In april 2016 heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de Tijdelijke regeling subsidie scholing richting een kansberoep gepubliceerd. De regeling is per 1 mei 2016 ingegaan en geldt voor scholing die niet later gestart is dan 1 april De regeling maakt het mogelijk subsidie voor scholing te verstrekken aan werkzoekenden die bij UWV zijn geregistreerd en arbeid in loondienst verrichten, dan wel vanwege het verricht hebben van dergelijke arbeid een WW-uitkering ontvangt of als zelfstandige werkzaamheden verricht. Deze werkzoekenden kunnen uitsluitend in aanmerking komen voor subsidie indien scholing is gericht op een kansberoep. Een kansberoep is een beroep dat is opgenomen in een limitatieve lijst die is opgenomen als bijlage bij de regeling. Deze lijst is eveneens te raadplegen op werk.nl. Ook kunnen werkzoekenden subsidie krijgen wanneer zij via een EVC-procedure hun competenties en ervaring in een ervaringscertificaat laten vastleggen. Meer informatie is te vinden op Toekomstperspectief in Twente verschilt sterk per opleiding Scholingsvouchers en Brug-WW richten zich vooral op om- en bijscholing van werkenden en werkzoekenden. Om de groeiende discrepantie op de arbeidsmarkt structureel aan te pakken, is een verbeterde aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt noodzakelijk. Niet alleen banengroei en vervangingsvraag, maar ook trends als automatisering, flexibilisering en internationalisering spelen hierin een rol. ROA maakte een inschatting van de toekomstige arbeidsmarktperspectieven, waarbij zoveel mogelijk rekening gehouden is met deze ontwikkelingen. Afbeelding 4.5 toont deze perspectieven tot 2020 in Twente, voor de verschillende opleidingsrichtingen en niveaus. Afbeelding 4.5. Twente, tot 2020 Toekomstige arbeidsmarktperspectief tot 2020 naar opleiding Opleiding Arbeidsmarktperspectief Totaal Mbo 2/3 Mbo 2/3 Economie Mbo 2/3 Groen Mbo 2/3 Techniek Mbo 2/3 Zorg en welzijn Totaal Mbo 4 Mbo 4 Economie Mbo 4 Groen Mbo 4 Techniek Mbo 4 Zorg en welzijn Totaal Hbo Hbo Economie Hbo Gedrag en maatschappij Hbo Landbouw en natuur Hbo Onderwijs Hbo Taal en cultuur Hbo Techniek Hbo Gezondheidszorg Totaal Wo Totaal Matig Matig Goed Matig Slecht Matig Matig Redelijk Matig Slecht Redelijk Matig Matig Goed Goed Matig Goed Matig Goed Redelijk Bron: ROA Regio in Beeld 2016 Twente 28

30 Op totaalniveau zijn de toekomstperspectieven voor afgestudeerden in Twente redelijk. Er zijn echter grote verschillen tussen opleidingsniveaus en richtingen. De beste perspectieven zijn er voor groene opleidingen. De vooruitzichten zijn goed voor hbo landbouw & natuur en mbo 2/3 groen, en redelijk voor mbo 4 groen. Ook voor hbo onderwijs en hbo techniek zijn de perspectieven goed in Twente. Voor universitaire opleidingen is op regionale schaal alleen het totaalbeeld bekend; deze is goed in Twente. Er zijn wel verschillen tussen richtingen: op landelijk niveau is het perspectief alleen goed voor wo techniek en wo landbouw & natuur. Het arbeidsmarktperspectief in Twente is matig voor de meeste andere opleidingen. In andere regio s zijn de perspectieven voor sommige opleidingen beter. Twentse werkzoekenden kunnen hun kansen vergroten door ook in omliggende regio s naar werk te zoeken. Voor mbo 2/3 en 4 zorg & welzijn zijn de vooruitzichten zelfs slecht in Twente. Wanneer (landelijke) beleidskeuzes voor zorg & welzijn wijzigen, kan dit de vooruitzichten voor de zorgopleidingen beïnvloeden Kansen buiten Twente Werkzoekenden kunnen niet alleen hun kansen vergroten door naar alternatieve beroepen te kijken, scholing te volgen en andere zoekkanalen te gebruiken. Zij kunnen ook hun zoekgebied uitbreiden. Ook werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door in een groter gebied naar personeel te zoeken. Pendelstromen en de spanning op de arbeidsmarkt in omliggende regio s bieden werkgevers en werkzoekenden aanknopingspunten voor het uitbreiden van hun zoekgebied. Afbeelding 4.6. Pendelstromen en pendelsaldo Nederland en Twente, 2014 Waar werken inwoners van Twente 3% 1% 1% 2% 4% Twente Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Regio Zwolle Achterhoek 89% Groot Amsterdam Overig Waar wonen werkenden in Twente 1% 2%2% 3% Twente Achterhoek Regio Zwolle 92% Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Overig Bron: CBS, bewerking UWV Afbeelding 4.6 toont het pendelsaldo in 2014 van alle 35 arbeidsmarktregio s en de pendelstromen in Twente. De blauwgekleurde regio s hebben een positief pendelsaldo. Het aantal mensen van buiten de regio dat in de betreffende regio werkt, overtreft het aantal mensen dat vanuit deze regio elders werkt. De rood gekleurde regio s hebben een negatief pendelsaldo. Dit geldt onder andere voor Twente. Hier geldt het omgekeerde: het aantal mensen dat vanuit Twente elders werkt is groter dan het aantal mensen uit andere regio s dat in Twente werkt. Het pendelsaldo vormt daarmee een indicatie voor de aantrekkingskracht van een arbeidsmarktregio op de beroepsbevolking. Twente biedt werk aan 257 duizend mensen; 92% van hen woont in Twente zelf. De andere werkenden 22 duizend wonen buiten Twente. Dit zijn vooral inwoners van de Achterhoek (6.700), Regio Zwolle (5.700), Stedendriehoek en Noordwest Veluwe (4.900) en Drenthe (900). Andersom zijn er iets meer mensen die in Twente wonen en in een andere regio werken (28 duizend). Dit is 89% van alle werkende inwoners van Twente. Zij werken vooral in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe (9.300), Regio Zwolle (7.900), Achterhoek (3.700) en Groot Amsterdam (1.400). Overigens kijken deze cijfers alleen naar pendel binnen Nederland. De invloed van pendel met Duitsland is beperkt. Zo werken in heel Overijssel (CBS, eind 2012) ruim werknemers die in Duitsland wonen. Dit is 3% van het totaal aantal banen in Overijssel. Veel van deze pendelaars zijn over de grens Regio in Beeld 2016 Twente 29