Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe

Transcriptie

1 Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe

2 Inhoudsopgave Inleiding 2 1. Meer banen in een veranderende arbeidsmarkt Banen werknemers en zelfstandigen nemen toe Eisen aan personeel veranderen Vergrijzing biedt kansen, maar vraagt ook om tijdige acties 5 2. Groei vacatures zet door Veel vacatures in detailhandel en zorg & welzijn, meeste sectoren vacaturegroei Vacatures laagopgeleiden vooral in dienstverlening, commercie en transport Veel vacatures voor technische en bouwberoepen op werk.nl Komende jaren veel baanopeningen voor verschillende technische beroepen Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden Opleidingsniveau en werkervaring belangrijk bij werving en selectie Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Onbenut arbeidsaanbod in de regio Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt Minder nieuwe WW-uitkeringen Meer nieuwe WW-uitkeringen aan 50-plussers, netwerken vergroot kansen Veel WW ers hebben administratief beroep, kans op werk blijft gering Bij grotere gemeenten komen relatief veel WW ers in bijstand Steeds meer Wajongers werken bij reguliere werkgevers Ruim Wajong, WAO, WIA en WAZ uitkeringen in regio Kansen op werk nemen toe, maar niet voor alle beroepen Arbeidsmarktspanning neemt toe; betere kansen voor werkzoekenden Vooral kansen op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT Regionale werkgevers ervaren tekort in techniek, bouw, ICT en specifieke niches Op termijn meer knelpunten voor werkgevers Flexibiliteit, scholing en jobcarving brengen werkgevers en werkzoekenden bij elkaar Alternatieve overstapberoepen voor functies die onder druk staan Scholingsvoucher subsidieert scholing richting kansberoep Regionaal toekomstperspectief verschilt sterk per opleiding Kansen buiten de regio Uitdagingen voor de regionale arbeidsmarkt Inspelen op een veranderende arbeidsmarkt Samenwerking in Stedendriehoek en Noordwest Veluwe FactorWerk wil banen voor arbeidsbeperkten realiseren tot Scholing, omscholing en bijscholing Andere mogelijkheden om kansen te vergroten Veel jongeren richting werk geholpen, jarigen extra getroffen door crisis Perspectief voor vijftigplussers 32 Literatuur 33 Begrippen en afkortingen 34 Colofon 36 Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 1

3 Inleiding De arbeidsmarkt herstelt gestaag. Er komen meer banen bij in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, vooral in de uitzendsector. Maar ook in andere sectoren, zoals de bouw, groothandel, ICT en horeca. Verder neemt het aantal vacatures toe en worden minder nieuwe WW-uitkeringen verstrekt. De arbeidsmarkt verandert echter snel. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering en automatisering. Maar er ontstaan ook nieuwe functies door innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Bovendien wordt arbeid flexibeler georganiseerd. Dit alles stelt andere en vaak hogere eisen aan personeel. De veranderende arbeidsmarkt gaat gepaard met discrepanties. Hierdoor profiteert niet iedereen evenredig mee van het herstel. Aan de ene kant ervaren werkgevers in toenemende mate problemen met het aantrekken van het juiste personeel. Dit geldt vooral in de techniek, bouw, ICT en in specifieke niches. Aan de andere kant zijn er grote groepen mensen die moeilijk werk kunnen vinden. Bijvoorbeeld werkzoekenden van wie opleidingsrichting en niveau niet aansluiten bij de eisen van de huidige arbeidsmarkt. Maar ook langdurig werklozen, ouderen, werkzoekenden uit krimpsectoren en mensen met een arbeidsbeperking. Regionale arbeidsmarktpartijen staan voor de opgave om vooral kwetsbare groepen aan het werk te krijgen en te houden. Deze arbeidsmarktuitdagingen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe kunnen het meest effectief aangepakt worden door samen te werken in de regio. Regio in Beeld analyseert de regionale arbeidsmarkt en biedt zo een gemeenschappelijk startpunt voor regionaal arbeidsmarktbeleid. Hiermee kunnen gemeenten, werkgevers- en werknemersorganisaties, onderwijsinstellingen, UWV, sectororganisaties en regionale samenwerkingsverbanden de arbeidsmarkt gezamenlijk bewerken met op elkaar afgestemde activiteiten. Johan Kruithof, voorzitter Factor Werkt: We zijn goed van start gegaan in onze arbeidsmarktregio maar ik realiseer me als geen ander dat er ook nog een wereld te winnen is. Deze Regio in Beeld helpt ons om de juiste keuzes te maken en op die zaken in te zetten waar we gezamenlijk successen kunnen boeken. Er zijn verschillende manieren om de vraag van werkgevers en het aanbod van werkzoekenden beter op elkaar aan te laten sluiten. Zo vergroot scholing de kansen van werklozen en werkenden en helpt het werkgevers bij het oplossen van hun knelpunten in de personeelsvoorziening. Hierbij bieden de verruimde Brug-WW en scholingsvouchers extra mogelijkheden. Daarnaast kunnen werkgevers hun selectiecriteria aanpassen, het zoekgebied vergroten of werk herverdelen via bijvoorbeeld jobcarving. Werkzoekenden kunnen uitwijken naar een ander beroep, sector of regio met betere kansen. Ook de banenafspraak, sectorplannen, van-werk-naar-werk trajecten en instrumenten als proefplaatsing, interne jobcoach, noriskpolis en loondispensatie bieden perspectief voor met name kwetsbare groepen. Deze Regio in Beeld geeft een doorkijk van de arbeidsmarktontwikkelingen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe in 2016 en De eerste twee hoofdstukken beschrijven de vraag van regionale werkgevers: banen en vacatures. Hoofdstuk 3 geeft een beeld van de aanbodzijde op de arbeidsmarkt, en dan vooral het onbenut arbeidsaanbod van werkzoekenden met een uitkering. In hoofdstuk 4 worden vraag en aanbod met elkaar vergeleken, om zo te bepalen waar kansen en knelpunten liggen. Afsluitend belicht hoofdstuk 5 wat samenwerkende regionale partijen (kunnen) doen om kansen te benutten en knelpunten te verkleinen. Ik wens u veel leesplezier. En inspiratie om gezamenlijk de regionale arbeidsmarktuitdagingen aan te gaan. Marianne Lentz Regiomanager UWV WERKbedrijf Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 2

4 ontwikkeling banen van werknemers 1. Meer banen in een veranderende arbeidsmarkt 1.1. Banen werknemers en zelfstandigen nemen toe Het economisch herstel zet in 2016 en 2017 door. De aantrekkende woningmarkt, hogere investeringen door bedrijven in onder andere ICT en toenemende consumptie dragen bij aan de economische groei. Dat leidt ook tot meer banen, maar niet in alle sectoren. Afbeelding 1.1. Werknemersbanen per sector: omvang, aandeel en ontwikkeling Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, % Groei Overige zakelijke diensten 4% 3% 2% ICT Groothandel Bouwnijverheid 1% Spec. zakelijke diensten Horeca 0% Vervoer en opslag Detailhandel Industrie Zorg en welzijn -1% Landbouw Openbaar bestuur Onderwijs Overige diensten -2% Krimp Financiële diensten -3% ondervertegenwoordigd oververtegenwoordigd t.o.v. Nederland t.o.v. Nederland Bron: UWV Afbeelding 1.1 toont de omvang en ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe per sector in De afbeelding geeft drie dingen weer. De omvang per sector eind Hoe groter de bol, hoe meer banen er in de betreffende sector zijn. De verwachte groei of krimp in 2017 ten opzichte van In sectoren boven de horizontale as is er banengroei, daaronder krimp. Het relatieve belang van een sector voor de regio in Dit is het regionale in verhouding tot het landelijke aandeel van een sector in het totaal aantal banen. Links van de verticale as is het regionale aandeel kleiner dan het landelijke aandeel, rechts groter. In de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe zijn er vooral veel banen in zorg & welzijn, overige zakelijke diensten, industrie en detailhandel. Van alle regionale banen bevindt 56% zich in deze vier sectoren. De regionale ontwikkeling van het aantal banen van werknemers in 2016 en 2017 verschilt per sector. De banengroei is het grootst in de overige zakelijke diensten. Dit betreft grotendeels uitzendbanen die tot deze sector worden gerekend. Het feitelijke werk van uitzendkrachten vindt overwegend plaats in andere sectoren. Er komen ook banen bij in de bouw, groothandel, ICT, horeca, specialistische zakelijke diensten (architecten en ingenieurs, advocaten en notarissen, accountants), detailhandel en vervoer & opslag. Er zijn echter ook sectoren met banenkrimp. De sterkste afname doet zich voor in de financiële diensten, waar al jaren veel banen verdwijnen. De belangrijkste oorzaak is de opkomst van online dienstverlening. Ook in zorg & welzijn, industrie en openbaar bestuur verdwijnen banen. Juist deze sectoren hebben in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe een groter aandeel dan landelijk. Hierdoor komen er regionaal relatief iets minder banen bij dan landelijk. In de regio groeien de banen van werknemers met gemiddeld 0,9% per jaar tot 292 duizend eind In Nederland als geheel is de groei 1,0% per jaar. Bij het openbaar bestuur spelen bezuinigingen een rol. In de industrie krimpt het aantal banen structureel door productie met steeds minder mensen. Binnen de zorg & welzijn zijn de ontwikkelingen per deelsector Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 3

5 verschillend. Vooral in de thuiszorg en kinderopvang komen er banen bij. De verwachte afname van banen in 2017 komt met name door de voortgaande krimp in de verpleging & verzorging, maar ook door afnemende werkgelegenheid in de gehandicaptenzorg en jeugdzorg. De zorg is echter sterk afhankelijk van (landelijke) beleidskeuzes. Wanneer deze keuzes wijzigen, kan dit de banenontwikkeling in zorg & welzijn beïnvloeden. Box 1.1. Macro-economische ontwikkeling De ontwikkeling van het aantal banen wordt bepaald door drie oorzaken: economische groei, veranderingen in arbeidsproductiviteit en veranderingen in de mate van deeltijdarbeid. De prognoses in Regio in Beeld voor banen en vacatures komen uit het rapport UWV Arbeidsmarktprognose Dat rapport gaat uit van de economische groeicijfers van het Centraal Planbureau (CPB) van maart 2016: 1,8% groei in 2016 en 2,0% in Daarnaast gaat de arbeidsmarktprognose uit van het overheidsbeleid op het moment dat de prognose wordt opgesteld. De uitkomsten van (arbeidsmarkt)prognoses hebben dus een voorwaardelijk karakter en zijn deels onzeker. Afwijkende of onvoorziene ontwikkelingen en beleidsmaatregelen leiden tot andere realisaties dan verwacht. Zo heeft de overheid in juni 2016 besloten om een bezuiniging van een half miljard euro op met name verpleeghuizen en gehandicapteninstellingen te schrappen. Dat heeft waarschijnlijk een positief effect op de banenontwikkeling in de sector zorg & welzijn. Verder is sinds maart 2016 bijvoorbeeld de groei van de wereldhandel vertraagd, is definitief gekozen voor een lagere gasproductie en is er onzekerheid over de gevolgen van de keuze voor Brexit. Mede hierdoor heeft het CPB in september 2016 de groeiverwachting bijgesteld tot 1,7% in zowel 2016 als Eén op vijf banen is voor zelfstandige De vraag naar arbeid wordt ingevuld door werknemers en zelfstandigen. De UWV prognoses geven aan dat na 2008 het aantal banen van werknemers landelijk daalt, maar nu weer licht stijgt. Het aantal banen van zelfstandigen neemt echter al jaren achter elkaar toe, vooral bij de zelfstandigen zonder personeel (zzp ers). Die groei vlakt wel af. Het aantal zelfstandigen groeit landelijk met 1,1% per jaar in 2016 en Het aandeel zelfstandigen in de werkgelegenheid ligt daarmee op 21%; ruim één op de vijf banen is voor een zelfstandige. Van de zelfstandigen is ongeveer de helft zzp er. Afbeelding 1.2. Zelfstandigen: aantal en aandeel per sector Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, Spec. zakelijke diensten Landbouw Zorg en welzijn Detailhandel Overige diensten Industrie Bouwnijverheid Onderwijs Ov. zakelijke diensten Horeca ICT Financiële diensten Groothandel Vervoer en opslag Openbaar bestuur Aantal zelfstandigen Bron: CBS, bewerking ROA Spec. zakelijke diensten Landbouw Zorg en welzijn Detailhandel Overige diensten Industrie Bouwnijverheid Onderwijs Ov. zakelijke diensten Horeca ICT Financiële diensten Groothandel Vervoer en opslag Openbaar bestuur 0% 25% 50% 75% Aandeel zelfstandigen Het aantal zelfstandigen is anders over sectoren verdeeld dan het aantal werknemers. In de ene sector is het meer en al langer gebruikelijk om als zelfstandige te werken dan in de andere sector. Dat is iets om rekening mee te houden bij de oriëntatie van werkzoekenden op een baan of zelfstandig ondernemerschap. In de jaren werkte gemiddeld over alle sectoren in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 17% van de werkenden als zelfstandige. Landelijk was dat in die periode 16%. Afbeelding 1.2 geeft het aantal (links) en aandeel (rechts) zelfstandigen per sector in de regio. De specialistische zakelijke diensten zoals adviesbureaus is de sector met de grootste groep zelfstandigen. Dit komt doordat relatief veel mensen in deze sector als zelfstandige werken. Daarna volgt de landbouw wat betreft het grootste aantal zelfstandigen. De landbouw is weliswaar een kleine sector, maar bijna driekwart van de werkgelegenheid in deze sector bestaat uit zelfstandigen (hier worden ook meewerkende gezinsleden toe gerekend). De ruimte voor nieuwe toetreders is echter beperkt in de Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 4

6 landbouw. In de bouw wordt veelvuldig gebruik gemaakt van uitzendkrachten en zzp ers. Er lijken kansen te liggen voor een verdere toename, nu de bouw ook economisch groeit Eisen aan personeel veranderen De arbeidsmarkt verandert structureel. Hierbij spelen verschillende ontwikkelingen een rol, zoals flexibilisering, hogere arbeidsparticipatie, veranderende eisen voor nieuwe en bestaande functies, vergrijzing van de (beroeps)bevolking, meer werk in de dienstverlening en verdergaand gebruik van computers en robots. Deze ontwikkelingen veranderen niet alleen de omvang van het benodigde personeelsbestand, maar ook de eisen die aan personeel worden gesteld en de manier waarop werk wordt georganiseerd. Bestaande functies verdwijnen of veranderen sterk door robotisering, automatisering en upgrading. Dit geldt bijvoorbeeld sterk voor (economisch-)administratieve beroepen. In de periode wordt landelijk een blijvend verlies van 100 duizend banen voor deze beroepen verwacht, vooral op laag en middelbaar beroepsniveau. Nieuwe functies ontstaan als gevolg van innovatie en verbindingen tussen techniek en diensten. Niet alleen groeit de vraag van werkgevers naar specialisten in techniek en ICT sterker dan het aanbod, maar ook in veel andere beroepen wordt enige mate van vaardigheid met automatisering gevraagd. Arbeid wordt flexibeler georganiseerd (oproepwerk, uitzendwerk, zzp ers, tijdelijke contracten). Hierdoor is het aandeel zelfstandigen (waaronder zzp ers) in de werkgelegenheid structureel toegenomen en nemen de banen van uitzendkrachten sterk toe. Meer ouderen en vrouwen bieden zich aan op de arbeidsmarkt Vergrijzing biedt kansen, maar vraagt ook om tijdige acties Voor de arbeidsmarkt is de leeftijdsopbouw van werknemers een relevant gegeven. Over het algemeen geldt voor ouderen, sterker dan voor andere leeftijdsgroepen, dat ze relatief moeilijk weer aan het werk komen als ze eenmaal werkloos zijn. Tijdig investeren in bij- of omscholing of bemiddeling van-werknaar-werk helpt om werkloosheid te voorkomen. Daarnaast betekent een hoog aandeel 50-plussers dat er mogelijk meer vervangingsvraag komt door vak-ervaren personeel dat met pensioen gaat. Voor de groep 60-plusssers speelt dat binnen afzienbare tijd. Vervanging biedt kansen voor alle werkzoekenden, ook voor ouderen. Afbeelding 1.3 toont de leeftijdsopbouw per sector van werknemers die in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe wonen. De sectoren staan op volgorde van het aandeel 50-plussers. Het regionale beeld vertoont geen grote verschillen met het landelijke beeld. Gemiddeld is 21% van de werknemers in de regio jonger dan 27 jaar, 25% is 50 tot 60 jaar en 5% is 60 jaar of ouder. Afbeelding 1.3. Banen van werknemers naar leeftijdsklasse en sector Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, december 2015 Openbaar bestuur Onderwijs Zorg en welzijn Vervoer en opslag Bouwnijverheid Financiële diensten Industrie Groothandel Zakelijke diensten Landbouw Uitzendbedrijven Detailhandel Horeca Totaal 5% 7% 15% 18% 13% 4% 15% 14% 15% 32% 40% 21% 48% 51% 49% 48% 55% 65% 54% 61% 60% 54% 62% 49% 46% 43% 38% 10% 34% 9% 30% 6% 27% 7% 27% 5% 28% 4% 26% 5% 21% 4% 21% 4% 18% 4% 13% 3% 33% 11% 2% 28% 9% 2% 25% 5% tot 27 jaar 27 tot 50 jaar 50 tot 60 jaar 60-plus Bron: UWV In de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe zijn openbaar bestuur en onderwijs de sterkst vergrijsde sectoren. In het openbaar bestuur is 48% van de werknemers 50-plusser, in het onderwijs 43%. Circa één op de tien werknemers in deze twee sectoren is 60-plusser. Ook nog sterker vergrijsd dan gemiddeld zijn zorg & welzijn, vervoer & opslag, bouw, financiële diensten en industrie. Horeca, detailhandel en Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 5

7 uitzendbedrijven (inclusief uitzendkrachten) zijn het minst vergrijsd. In absolute aantallen heeft de sector zorg & welzijn met de meeste werknemers van 50 jaar en ouder, waarvan er ook 60-plus zijn. Ook in industrie en openbaar bestuur werken veel 50- en 60-plussers. Veranderingen in de vraag naar arbeid zijn niet alleen zichtbaar in de ontwikkeling van banen, maar ook in de ontwikkeling van vacatures. Vacatures komen in hoofdstuk 2 aan bod. De veranderende functieeisen die aan nieuw personeel worden gesteld, vormen ook een signaal voor veranderingen waar het zittende personeel mee te maken heeft of krijgt. Dat inzicht is voor werknemers en werkgevers van belang om tijdig in actie te komen om werkloosheid te voorkomen. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 6

8 2. Groei vacatures zet door Het vorige hoofdstuk beschreef de banen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Banengroei heeft invloed op het ontstaan van nieuwe vacatures. De vraag naar personeel die hierdoor ontstaat wordt uitbreidingsvraag genoemd. De komende jaren ontstaan er echter vooral vacatures door vervangingsvraag. Nu het economisch herstel doorzet, durven meer mensen van baan te wisselen. Vervangingsvraag ontstaat verder doordat mensen stoppen met werken vanwege onder andere pensionering, zorgtaken, zwangerschap, ziekte en arbeidsongeschiktheid. Dit hoofdstuk beschrijft de regionale vacaturemarkt. Overigens is het aantal vacatures een onderschatting van het feitelijk aantal nieuwe baanopeningen. Er worden namelijk ook banen ingevuld zonder dat er een formele vacature is geplaatst. Zo worden veel mensen aangenomen via het informele circuit, netwerken, open sollicitaties, stageplekken en dergelijke Veel vacatures in detailhandel en zorg & welzijn, meeste sectoren vacaturegroei In dit hoofdstuk zijn de laatste vier kwartalen (het derde en vierde kwartaal van 2015 en het eerste en tweede kwartaal van 2016) vergeleken met dezelfde perioden in de jaren daarvoor. Deze perioden worden kortweg aangeduid als 2015/2016, 2014/2015, enzovoort. Afbeelding 2.1 toont de omvang en ontwikkeling van de ontstane vacatures op de totale vacaturemarkt in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. In de jaren van crisis daalde het aantal nieuwe vacatures. De afgelopen jaren zorgde het economisch herstel juist voor vacaturegroei. In 2015/2016 ontstonden gemiddeld nieuwe vacatures per maand. UWV verwacht dat de vacaturemarkt blijft groeien, maar wel op een lager groeiniveau. De omvang van de ontstane vacatures blijft daarmee zowel in 2016 als in 2017 lager dan voor de crisis. De reden voor de minder sterke vacaturegroei is dat de arbeidsmarkt sinds 2007 sterk veranderd is. De economische groei is veel lager dan in 2007, de pensioenleeftijd is verhoogd, mensen werken langer door, het aantal zzp ers is spectaculair gegroeid en mensen durfden tijdens de crisis minder snel van baan te wisselen. Afbeelding 2.1. Ontstane vacatures op de arbeidsmarkt per periode van vier kwartalen Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, / / / / /2016 Bron: UWV Afbeelding 2.2 geeft de omvang van ontstane vacatures in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe per sector in 2015/2016 (links) en de groei ten opzichte van een jaar eerder (rechts). In totaal ontstonden er regionaal bijna vacatures in de periode 2015/2016. Ruim één op de drie vacatures in de regio komt uit de detailhandel en zorg & welzijn. In de detailhandel ontstaan in 2015/ vacatures in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Dit zijn meer vacatures dan het jaar ervoor. Dit lijkt strijdig met de vele ontslagen in deze sector door het Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 7

9 faillissement van verschillende winkelketens. Het banenverlies treft echter vooral de traditionele winkels, doordat koopgedrag van consumenten verandert. De rest van de detailhandel groeit juist doordat de koopkracht stijgt. Hiervan profiteren met name supermarkten en detaillisten die zich richten op woningen en duurzame consumptiegoederen. Bovendien groeien internetverkopen sterk. In de detailhandel is vooral vraag naar verkoopmedewerkers detailhandel, laders, lossers & vakkenvullers en kassamedewerkers. Veel vacatures worden ingevuld door jongeren in bijbaantjes of als vakantiekracht, maar ook door Wajongers. Door bezuinigingen in de zorg & welzijn daalde de werkgelegenheid de afgelopen jaren. Het blijft echter een omvangrijke sector (zeker in de regio), waar toch veel vacatures blijven ontstaan. In 2015/2016 ontstonden er regionaal vacatures in de zorg & welzijn. De meeste vacatures in deze sector ontstaan voor verzorgenden, sociaal werkers, groeps- & woonbegeleiders, gespecialiseerd verpleegkundigen, artsen en mbo verpleegkundigen. Afbeelding 2.2. Ontstane vacatures per sector naar omvang (links) en groei (rechts) Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2015/2016 Detailhandel Zorg en welzijn Horeca Ov. zakelijke diensten Spec. zakelijke diensten Groothandel Industrie Onderwijs Overige diensten Bouwnijverheid Openbaar bestuur Vervoer en opslag ICT Financiële diensten Landbouw Bron: UWV Ontstane vacatures 2015/2016 Detailhandel Zorg en welzijn Horeca Ov. zakelijke diensten Spec. zakelijke diensten Groothandel Industrie Onderwijs Overige diensten Bouwnijverheid Openbaar bestuur Vervoer en opslag ICT Financiële diensten Landbouw -50% -25% 0% 25% 50% 75% Groei t.o.v. jaar eerder In 2015/2016 ontstonden er in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe meer vacatures dan het jaar ervoor. Deze groei doet zich in alle sectoren voor, met uitzondering van de landbouw, financiële diensten en industrie. In de landbouw daalt het aantal ontstane vacatures met 37%. Omdat de landbouw een kleine sector is in de regio, gaat het hier om een afname van nog geen 200 vacatures. De financiële diensten heeft al jaren te maken met banenkrimp, onder andere door de opkomst van online dienstverlening. Deze krimp leidt tot een afname van vacatures. In de industrie zijn er minder banen door productie met steeds minder mensen. Het aantal industriële vacatures in de regio daalt met 100. De grootste procentuele toename in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe doet zich voor in het openbaar bestuur, de overige zakelijke diensten en de bouw. Bij het openbaar bestuur zijn er vooral meer vacatures voor ICT functies en financieel specialisten & economen. In de overige zakelijke diensten nemen vooral de vacatures voor schoonmakers toe. De bouw is bezig met een sterk herstel van de productie. Volgens de arbeidsmarktprognose van UWV ontstaan in 2017 landelijk de meeste nieuwe vacatures in de detailhandel, zakelijke dienstverlening (vooral specialistische diensten en overige diensten) en zorg & welzijn. Ook in de horeca, industrie, groothandel, ICT, bouw en vervoer & opslag wordt een aanzienlijk aantal vacatures verwacht Vacatures laagopgeleiden vooral in dienstverlening, commercie en transport Afbeelding 2.3 toont het aantal regionale vacatures op de totale vacaturemarkt in 2015/2016 per sector en beroepsgroep. De vacatures zijn onderverdeeld naar drie beroepsniveaus: laag, middelbaar en hoog. Links in de afbeelding staan de vacatures per sector naar beroepsniveau. Voor laagopgeleiden ontstaan de meeste vacatures in de detailhandel, op ruime afstand gevolgd door horeca, overige zakelijke diensten (waaronder callcenters en administratieve en secretariële diensten), zorg & welzijn, vervoer & opslag en industrie. In de detailhandel en horeca betreft het vaak seizoenswerk en bijbaantjes voor scholieren en studenten, maar ook voor werkende Wajongers. Op middelbaar beroepsniveau ontstaan er in de regio vooral vacatures in zorg & welzijn, detailhandel, groothandel, industrie en bouw. In de zorg is het Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 8

10 gevraagde mbo-niveau vaak hoger dan het opleidingsniveau van werkzoekenden. Vacatures voor hoogopgeleiden zijn vooral te vinden in zorg & welzijn, onderwijs, specialistische zakelijke diensten, en deels ook in openbaar bestuur en ICT. Het rechterdeel van afbeelding 2.3 geeft inzicht in de vacatures per beroepsgroep naar beroepsniveau. Er zijn veel vacatures voor laagopgeleid dienstverlenend, commercieel, transport & logistiek en technisch personeel. Het gaat hierbij vooral om de functies schoonmaker, verkoopmedewerker detailhandel, lader, losser & vakkenvuller, kelner & barpersoneel, kassamedewerker, vrachtwagenchauffeur en timmerlieden. Deze functies worden deels door scholieren en studenten ingevuld. Ook voor middelbaar opgeleid commercieel, zorg & welzijn, economisch & administratief en technisch personeel zijn er veel vacatures. Dit zijn voornamelijk vacatures voor callcentermedewerker outbound & overige verkopers, vertegenwoordiger & inkoper, verzorgende, receptionist & telefonist, sociaal werker, groeps- & woonbegeleider en machinemonteur. Voor een deel van deze vacatures is er ook veel concurrentie van anderen die werk in deze beroepen zoeken. Veel vacatures betekent dus niet automatisch dat de kansen op werk goed zijn. Voor hoog opgeleid personeel zijn er veel vacatures in de beroepsgroepen zorg & welzijn, pedagogisch, managers, economisch & administratief, ICT en technisch. Er worden vooral docenten algemene vakken secundair onderwijs, software- & applicatieontwikkelaars, artsen, databank- & netwerkspecialisten, managers verkoop & marketing, ingenieurs (geen elektrotechniek), gespecialiseerd verpleegkundigen en accountants gevraagd. Afbeelding 2.3. Ontstane vacatures naar niveau per sector (links) en beroepsklasse (rechts) Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2015/2016 Detailhandel Zorg en welzijn Horeca Ov. zakelijke diensten Spec. zakelijke diensten Groothandel Industrie Onderwijs Overige diensten Bouwnijverheid Openbaar bestuur Vervoer en opslag ICT Financiële diensten Landbouw Commercieel Dienstverlenend Economisch en admin. Zorg en welzijn Technisch Transport en logistiek ICT Pedagogisch Managers Openbaar bestuur Creatief en taalkundig Agrarisch Bron: UWV Laag Middelbaar Hoog Laag Middelbaar Hoog 2.3. Veel vacatures voor technische en bouwberoepen op werk.nl De vorige twee paragrafen gaven inzicht in de totale vacaturemarkt op een geaggregeerd niveau. De vacatures voor werkzoekenden op werk.nl geven een gedetailleerder beeld van de regionale vacatures. Dit zijn weliswaar niet alle vacatures, maar ze geven wel een beeld van de vacaturemarkt. Afbeelding 2.4 geeft voor deze vacatures de top 20 beroepsgroepen, met gemiddeld de meeste openstaande vacatures in het eerste halfjaar van 2016 in de regio. In de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe staan er vooral veel vacatures open voor technische en bouwberoepen, zoals elektriciens & elektronicamonteurs, loodgieters & pijpfitters, machinemonteurs, hulpkrachten bouw & industrie, bedieners mobiele machines, bouwarbeiders, timmerlieden en schilders. Er is ook veel vraag naar onder andere software- en applicatieontwikkelaars, verzorgenden, hoveniers, callcentermedewerkers outbound & overige verkopers, transportplanners & logistiek medewerkers. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 9

11 Afbeelding 2.4. Top 20 beroepen met gemiddeld de meeste openstaande vacatures Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, januari tot en met juni 2016 Top 20 openstaande vacatures naar gevraagd beroep 1 Elektriciens en elektronicamonteurs 11 Timmerlieden 2 Software- en applicatieontwikkelaars 12 Bouwarbeiders afbouw 3 Loodgieters en pijpfitters 13 Transportplanners en logistiek medewerkers 4 Verzorgenden 14 Schilders en metaalspuiters 5 Machinemonteurs 15 Metaalbewerkers en constructiewerkers 6 Hulpkrachten bouw en industrie 16 Schoonmakers 7 Hoveniers, tuinders en kwekers 17 Receptionisten en telefonisten 8 Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers 18 Laders, lossers en vakkenvullers 9 Bedieners mobiele machines 19 Adviseurs marketing, pr en sales 10 Bouwarbeiders ruwbouw 20 Technici bouwkunde en natuur Bron: UWV 2.4. Komende jaren veel baanopeningen voor verschillende technische beroepen Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) maakt prognoses van baanopeningen per beroepsklasse. Dit is de optelsom van de positieve uitbreidingsvraag (banengroei) en vervangingsvraag. Bij de uitbreidingsvraag bekijkt ROA niet alleen de banenontwikkeling, maar houdt ook rekening met verschuivingen in de beroepenstructuur binnen sectoren. De vervangingsvraag per beroepsgroep ontstaat doordat mensen van beroep veranderen of stoppen met werken. ROA verwacht van 2015 tot en met 2020 een uitbreidingsvraag van ruim 400 duizend werkenden in Nederland. De vervangingsvraag vormt de komende jaren echter veruit de belangrijkste component voor het aantal baanopeningen: er moeten tot 2020 ruim 1,5 miljoen arbeidskrachten vervangen worden. Dit betekent dus dat 76% van de baanopeningen ontstaat door vervangingsvraag. Afbeelding 2.5 maakt deze landelijke vervanging- en uitbreidingsvraag inzichtelijk per beroepsgroep (als percentage van het aantal werkenden in 2014). Afbeelding 2.5. Verwachte uitbreidings- en vervangingsvraag naar beroepsklasse als percentage van het aantal werkenden in 2014 Nederland, jaarlijks gemiddelde Totaal Transport en logistiek Agrarisch Dienstverlenend Managers Technisch Openbaar bestuur Commercieel Creatief en taalkundig Pedagogisch Economisch en admin. Zorg en welzijn ICT -1,0% 0,0% 1,0% 2,0% 3,0% 4,0% 5,0% 6,0% vervangingsvraag uitbreidingsvraag Bron: ROA Voor alle beroepsgroepen is de vervangingsvraag positief. Dit geldt ook voor de uitbreidingsvraag, met uitzondering van de agrarische beroepen. Voor deze relatief kleine beroepsgroep wordt banenkrimp verwacht. De vervangingsvraag voor agrarische beroepen is als percentage van het aantal werkenden Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 10

12 juist veel groter dan gemiddeld. Dit hangt samen met het grote aandeel scholieren met een bijbaan, die vaak van beroep wisselen (onder andere doordat er niet in alle seizoenen werk is). In transport & logistiek is de vervangingsvraag nog groter en ontstaan ook in absolute aantallen veel baanopeningen de komende jaren. Ook hier werken veel scholieren in een bijbaan, zoals vakkenvuller, vuilnisophaler en dagbladbezorger. In absolute aantallen ontstaan de meeste baanopeningen in economische & administratieve beroepen. Dit is dan ook de grootste beroepsklasse qua aantal werkenden. De meeste baanopeningen ontstaan voor administratief medewerkers, receptionisten & telefonisten, transportplanners & logistiek medewerkers en directiesecretaresses. Er is echter ook veel concurrentie van andere werkzoekenden in deze beroepen. De technische beroepsgroep is na de economische & administratieve beroepen de grootste beroepsklasse. Hierdoor zijn er absoluut gezien veel baanopeningen de komende jaren. Bovendien is de banengroei groot voor de meeste technische beroepen. Er zijn vooral veel baanopeningen voor ingenieurs (geen elektrotechniek), elektriciens & elektronicamonteurs, timmerlieden, hulpkrachten bouw & industrie en productieleiders bouw & industrie. Box 2.1. Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA): Project Onderwijs- Arbeidsmarkt Het Researchcentrum voor Onderwijs en Arbeidsmarkt (ROA) heeft zich als doel gesteld met haar onderzoek een bijdrage te leveren aan de verbetering van de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt. Eén van de onderzoeksprogramma van ROA is het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt (POA), gefinancierd door de ministeries OCW, EZ, SZW en BZK, UWV, S-BB en Randstad Nederland. Met dit onderzoek wil ROA inzicht geven in de huidige en de toekomstige arbeidsmarktsituatie binnen de verschillende bedrijfssectoren, beroepsklassen, opleidingscategorieën en regio s in Nederland. Hierbij gaat de centrale aandacht uit naar de verwachte ontwikkelingen op de middellange termijn. Er is voor een tijdshorizon van zes jaar gekozen om een zo goed mogelijk beeld te geven van de arbeidsmarktsituatie bij afstuderen van degenen die thans aan het begin van hun studie staan. Deze informatie is van belang voor zowel het geven van voorlichting aan degenen die aan een opleiding willen beginnen, als het nemen van beleidsbeslissingen door instanties die betrokken zijn bij de aansluiting van het onderwijs aan de arbeidsmarkt. Als onderdeel van het POA wordt elke twee jaar een rapport uitgebracht met analyses die zich toespitsen op de grote lijnen van de huidige en toekomstige arbeidsmarktontwikkelingen. Het laatst verschenen rapport dateert van december 2015: De arbeidsmarkt naar opleiding en beroep tot Daarnaast heeft ROA een database ontwikkeld met gedetailleerde arbeidsmarktinformatie uit 21 bedrijfssectoren, 127 beroepsgroepen, 102 opleidingstypen en 35 arbeidsmarktregio s; het ArbeidsmarktInformatieSysteem (AIS). Het AIS bevat kencijfers over de actuele arbeidsmarktsituatie, recente trends en arbeidsmarktprognoses. Voor de samenstelling van deze Regio in Beeld heeft UWV gebruik gemaakt van een uitgebreide set met gegevens van het Project Onderwijs-Arbeidsmarkt Relaties en open sollicitatie belangrijk voor kwetsbare werkzoekenden UWV heeft onderzoek gedaan naar bedrijven die vorig jaar vacatures hebben vervuld. Hieruit blijkt dat werkgevers in 2015 vaker een tijdelijke baan met uitzicht op een vaste aanstelling aanbieden dan in Dit aandeel stijgt van 51% naar 57%. Ook de contractduur van tijdelijke contracten neemt toe. Het aandeel aangeboden vaste banen daalt van 12% naar 11%. Het aandeel tijdelijke banen (zonder uitzicht op een vast contract) neemt ten slotte af van 37% naar 32%. Afbeelding 2.6. Wervingskanalen in 2015 Nederland, 2015 Wervingskanalen Eigen website 33% 32% Relaties 20% 22% Sociale media 8% 18% Andere vacaturesite 16% 17% Open sollicitatie 9% 11% Via eigen personeel 9% 10% Advertentie 12% 9% Uitzendbureau 9% 7% Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 11

13 Bedrijven zetten in 2015 gemiddeld 1,6 wervingskanalen in bij het vervullen van hun vacatures. Afbeelding 2.6 laat zien dat het meest gebruikte wervingskanaal in 2013 en 2015 de eigen website is, gevolgd door relaties. Social media worden in 2015 (18%) meer ingezet dan in 2013 (8%). Het gebruik van advertenties is juist afgenomen. Het gebruikte kanaal is niet gelijk aan het kanaal waarmee de vacatures daadwerkelijk vervuld zijn. In 2015 zijn de meeste vacatures vervuld via relaties (18%). Dit is dus een kansrijk kanaal om aan het werk te komen. In 2013 stond de eigen website met 20% nog bovenaan. Relaties zijn het belangrijkste aannamekanaal voor de landbouw, bouw, detailhandel, horeca, vervoer & opslag en groothandel. In het openbaar bestuur, financiële instellingen, zorg & welzijn en communicatie & informatie worden de meeste vacatures vervuld via de eigen website. Het onderwijs werft personeel vooral via andere vacaturesites dan de eigen website, en de industrie maakt veel gebruik van uitzendbureaus. Voor kwetsbare werkzoekenden zoals mensen zonder startkwalificatie en 55-plussers zijn relaties en open sollicitaties de belangrijkste wegen naar werk Opleidingsniveau en werkervaring belangrijk bij werving en selectie De vorige paragraaf behandelde enkele resultaten uit het vacatureonderzoek van UWV. Uit dit onderzoek blijkt verder dat voor 70% van de vacatures een startkwalificatie (minimaal een havo- of vwo-diploma of minimaal een mbo-diploma op niveau 2) wordt gevraagd. In sectoren waarin relatief veel hoogopgeleiden werken, zoals ICT, overheid, zorg & welzijn, advies & onderzoek en onderwijs, ligt dit percentage rond de 90%. Behalve het opleidingsniveau is ook het beschikken over werkervaring een belangrijk selectiecriterium. Voor 60% van de vacatures is algemene werkervaring een vereiste. Vooral in sectoren met relatief veel werkgelegenheid voor hoogopgeleiden zoals openbaar bestuur en ICT is dit van belang. Een belangrijk deel van de vacatures wordt ingevuld met personeel dat hoger geschoold is dan voor de functie wordt gevraagd. Deze overscholing (verdringing) wordt zichtbaar door het verschil tussen het gevraagde opleidingsniveau en het opleidingsniveau van de aangenomen kandidaat in beeld te brengen (zie afbeelding 2.7). Overscholing is per definitie niet mogelijk op hbo/wo niveau. Afbeelding 2.7. Gevraagd opleidingsniveau en opleidingsniveau aangenomen persoon per opleidingscategorie Nederland, 2015 Hbo, wo 4% 96% Mbo 2, 3 en 4 3% 87% 10% Mbo 1 11% 75% 14% Havo, vwo 7% 75% 18% Vmbo 82% 17% Geen opleiding gevraagd 24% 76% 0% 10% 20% 30% 40% 50% 60% 70% 80% 90% 100% Onderscholing Gelijk opleidingsniveau Overscholing Bron: UWV Zo wordt in 2015 bij 76% van de vacatures waarvoor geen opleiding werd gevraagd toch geschoold personeel aangenomen. Bij vacatures op vmbo en havo/vwo-niveau zijn deze percentages respectievelijk 17% en 18%. Dat kandidaten met een lager opleidingsniveau worden aangenomen (onderscholing) komt beperkt voor. Op mbo 1 en havo/vwo-niveau wordt 11% en 7% van de vacatures ingevuld met een kandidaat met een lager opleidingsniveau dan gevraagd. Uit deze gegevens blijkt dat laaggeschoolden in 2015 in belangrijke mate worden verdrongen door hoger geschoolden. Dit onderstreept het belang van een hoger opleidingsniveau bij het vinden van werk. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 12

14 Verdringing door hoger opgeleiden neemt toe doordat de beroepsbevolking in toenemende mate hoger opgeleid is. Vooral in een ruime arbeidsmarkt, waarbij werkgevers een ruime keuze hebben, worden vaker mensen aangenomen met een hogere opleiding dan voor de functie noodzakelijk is. Wanneer de arbeidsmarkt krapper wordt en werkgevers dus minder keus hebben, neemt de verdringing door hoger opgeleiden af. Ten opzichte van het vacatureonderzoek in 2013 is de mate van verdringing dan ook op alle opleidingsniveaus minder geworden Achterstand laagopgeleiden, maar er zijn kansen Volgens CPB en SCP hebben laagopgeleiden zowel nu als in de toekomst een zwakkere positie op de arbeidsmarkt dan middelbaar of hoogopgeleiden. Laagopgeleiden zijn vaker werkloos en werken vaker in laagbetaalde en onzekere banen. Ze beschikken niet altijd over de kennis en vaardigheden die nodig zijn voor veelgevraagde en goedbetaalde banen. Bovendien ervaren ze vaker een slechtere gezondheid, terwijl het juist op dit niveau kan gaan om fysiek belastende functies. Soms gaat dit gepaard met beperkingen die het functioneren op de arbeidsmarkt lastig maken. Door de toenemende automatisering verdwijnen routinematige taken in productiegerichte sectoren zoals de landbouw en industrie. Hierdoor zijn al veel banen op de lagere niveaus verdwenen. Technologische ontwikkelingen zorgen ervoor dat ook routinematige taken in functies op middelbaar niveau geautomatiseerd kunnen worden. Dit speelt vooral een rol in de dienstverlenende sectoren, waar veel klantprocessen zijn gedigitaliseerd. Hierdoor verdwijnen economisch-administratieve banen op vooral middelbaar niveau. Een deel van de mensen met deze banen gaat op een lager niveau werken, waarmee zij laagopgeleiden verdringen (zie ook de vorige paragraaf). Deze verdringing is sterker wanneer de werkloosheid hoger is. Door technologische ontwikkelingen verdwijnen er niet alleen banen, maar komen er ook nieuwe banen bij. Zo leidt de verschuiving naar online verkopen tot meer werk in de logistiek voor bijvoorbeeld koeriers. Toch zijn er wel degelijk kansen voor laagopgeleiden, ook als ze een arbeidsbeperking hebben. Dit vraagt echter wel om investeringen in opleiding en employability. Net als hoger opgeleiden, moeten ook laagopgeleiden zich op de werkvloer ontwikkelen om aan het werk te komen en te blijven. Het gaat hierbij niet alleen om beroepsvaardigheden, maar vooral om sociale en werknemersvaardigheden. De arbeidsparticipatie van laag opgeleiden met een arbeidsbeperking kan verder verhoogd worden door de inzet van voorzieningen zoals een jobcoach en loondispensatie en het werk anders te verdelen en in te delen. Daarbij is de totstandkoming van een goede match heel belangrijk. Ook moeten werkgevers bereid zijn functies aan te passen en de juiste vorm van begeleiding te organiseren. De mate waarin een werkzoekende kansrijk is op de arbeidsmarkt is niet alleen afhankelijk van het aantal vacatures, maar wordt ook bepaald door de mate waarin er concurrerend arbeidsaanbod beschikbaar is. Dit arbeidsaanbod kan bestaan uit werkenden, werklozen of instroom vanuit het onderwijs. Na de beschrijving van het regionale aanbod in het volgende hoofdstuk gaat hoofdstuk 4 verder in op arbeidsmarktkansen. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 13

15 3. Onbenut arbeidsaanbod in de regio 3.1. Meer personen beschikbaar voor arbeidsmarkt De potentiële beroepsbevolking (de bevolking van 15 tot 75 jaar) in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe neemt zowel in 2016 als in 2017 licht toe tot circa 447 duizend personen. Een deel van deze personen is, om welke reden dan ook, niet beschikbaar voor arbeid. Mensen die wel werken of willen werken worden tot de beroepsbevolking gerekend. Eind 2017 betreft dit 316 duizend personen. De bruto arbeidsparticipatie in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe (het aandeel van de beroepsbevolking in de bevolking van 15 tot 75 jaar) stijgt daarmee in 2017 tot bijna 71%. Er komen meer mensen beschikbaar op de arbeidsmarkt. Dit hoofdstuk gaat over personen die niet of nauwelijks werken, terwijl ze dit wel willen: het onbenut arbeidsaanbod. Dit onbenut arbeidsaanbod bestaat onder meer uit personen met een WW-, bijstand- en arbeidsongeschiktheidsuitkering, maar ook uit niet-uitkeringsgerechtigden. Tijdens de recessie heeft een omvangrijke groep niet-uitkeringsgerechtigden zich van de arbeidsmarkt afgekeerd. Zij zagen weinig kansen en besloten om voorlopig niet actief naar werk te zoeken. In een periode van herstel ontstaan echter meer kansen en biedt een deel van hen zich (weer) aan op de arbeidsmarkt. Het gaat daarbij vooral om vrouwen, parttimers, jongeren die al dan niet hebben doorgestudeerd en mensen die vrijwilligerswerk verrichten. Al deze groepen niet-uitkeringsgerechtigden zijn moeilijk in kaart te brengen omdat zij beperkt geregistreerd staan. Ze bewegen wel mee in de dynamiek van de arbeidsmarkt. Bij actieve toetreding concurreren ze direct mee om de beschikbare banen. Over personen met een WW-, bijstand- en arbeidsongeschiktheidsuitkering is meer bekend. Dit hoofdstuk gaat in op de ontwikkeling en samenstelling van deze drie groepen in de regio Minder nieuwe WW-uitkeringen Aan het aantal nieuwe WW-uitkeringen (instroom) is te zien dat het beroep op WW-uitkeringen afneemt. In het eerste halfjaar van 2016 werden nieuwe WW-uitkeringen verstrekt in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Dit is een afname van 800 (-8%) ten opzichte van de eerste helft van De regionale daling is iets kleiner dan de landelijke daling van 9%. Dit hangt samen met de relatief sterke aanwezigheid van industrie en zorg in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. In de industrie stegen de nieuwe WW-uitkeringen licht in de regio. In de zorg was sprake van een daling, maar die was minder groot dan de landelijke afname. Door ontslagen bij thuiszorgorganisaties werden er in de regio meer nieuwe WW-uitkeringen verstrekt aan helpenden en verzorgenden thuiszorg. Landelijk daalde de instroom voor beide beroepen. Afbeelding 3.1 toont de ontwikkeling van nieuwe WW-uitkeringen per gemeente in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Het eerste halfjaar wordt daarbij vergeleken met het eerste halfjaar van het jaar ervoor (in en ). In de eerste helft van 2016 stijgt de instroom in Harderwijk (+10%) en Elburg (+1%). In alle andere gemeenten is sprake van een daling. Afbeelding 3.1. Ontwikkeling instroom in de WW Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, Elburg Elburg Zeewolde H a rd erwijk Nunspeet Epe Zeewolde H a rd erwijk Nunspeet Epe Olst- Wijhe Olst- Wijhe Erm elo Deventer Erm elo Deventer Putten Voorst Putten Voorst Apeldoorn Lochem Apeldoorn Lochem Brum m en Zutphen Brum m en Zutphen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 14

16 Het WW-percentage (WW-uitkeringen als percentage van de beroepsbevolking) bedraagt in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 5,3%. Dit is hoger dan het landelijke WW-percentage van 4,9%. Niet alle afzonderlijke gemeenten hebben een hoger percentage dan landelijk. Zo is het WW-percentage het laagst voor Putten (3,7%) en Nunspeet (3,9%). De grootste gemeenten hebben de hoogste WWpercentages: Zutphen 6,8%, Deventer 5,9% en Apeldoorn 5,6%. Door het economisch herstel groeit de werkgelegenheid harder dan de beroepsbevolking, waardoor de werkloosheid kan dalen. Hierdoor neemt het beroep op WW-uitkeringen landelijk en in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe verder af. Hoe sneller de economie aantrekt, hoe groter ook de dynamiek op de arbeidsmarkt, waardoor kansen voor werkzoekenden toenemen. Bij een hoge dynamiek heeft de WWpopulatie binnen het onbenut arbeidsaanbod over het algemeen de beste kansen om aan het werk te komen, omdat zij veelal recente(re) werkervaring hebben. Box 3.1. Ontwikkeling WW-uitkeringen als gevolg van de WWZ Door de invoering van de Wet Werk en Zekerheid (WWZ) op 1 juli 2015 veranderde de daarvoor al ingezette daling van het aantal lopende WW-uitkeringen in een stijging. De oorzaak hiervan is de nieuwe systematiek in de WWZ op basis van inkomstenverrekening. Deze systematiek heeft een structureel verhogend effect op het aantal lopende WW-uitkeringen. Dit komt enerzijds doordat mensen die tegen lager loon gaan werken een aanvulling uit de WW behouden en anderzijds doordat het recht op uitkering pas wordt beëindigd nadat gebleken is dat de opgegeven inkomsten overeenkomen met de inkomstenopgave van de werkgever in de Polisadministratie. Om een goed beeld te geven van de ontwikkelingen wordt in plaats van de lopende WW-uitkeringen, nu gekeken naar de instroom in de WW, waarbij dit eerste halfjaar wordt vergeleken met dezelfde periode vorig jaar Meer nieuwe WW-uitkeringen aan 50-plussers, netwerken vergroot kansen Jongeren krijgen gemiddeld genomen kortere WW-uitkeringen. Dit komt deels doordat zij een kort arbeidsverleden hebben, waardoor zij minder WW-rechten opbouwen. In het eerste halfjaar van 2016 kregen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe jongeren tot 27 jaar een nieuwe WW-uitkering. Dat is 15% van de totale instroom. In dezelfde periode een jaar eerder ontvingen jongeren een nieuwe WW-uitkering. De instroom van jongeren daalt dus. Jongeren profiteren het eerst bij economisch herstel en vinden gemiddeld sneller (weer) een baan. Het aantal ouderen boven de 50 jaar dat in de eerste helft van 2016 een nieuwe WW-uitkering kreeg bedraagt Dat is 32% van de totale instroom. In de eerste helft van 2015 kregen ouderen een nieuwe WW-uitkering. De instroom van ouderen steeg dus licht. Ouderen hebben meestal voldoende en langdurige WW-rechten opgebouwd om een uitkering toegekend te krijgen. Voor ouderen is het vaak lastiger dan voor jongeren om (weer) aan het werk te komen. Ouderen beschikken doorgaans over genoeg werkervaring, maar werkgevers geven veelal de voorkeur aan jongere leeftijdsgroepen. Het beleid van UWV en samenwerkingspartners is erop gericht de kennis en ervaring van 50-plussers onder de aandacht te brengen bij werkgevers. In de praktijk blijkt dat het benutten van netwerken om werk te vinden daarbij het meest succesvolle zoekkanaal is Veel WW ers hebben administratief beroep, kans op werk blijft gering Afbeelding 3.2 geeft de top 20 beroepen met de meeste nieuwe WW-uitkeringen in het eerste halfjaar van 2016 in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Deze top 20 betreft 60% van de totale instroom en daarmee is het belangrijkste deel van de instroom te kenschetsen. Het gaat in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe vooral om economisch & administratief personeel, zoals receptionist & telefonist, (directie)secretaresse, boekhoudkundig medewerker en administratief medewerker. Ook mensen met een commercieel beroep stromen de eerste helft van 2016 vaak in de WW in, zoals verkoopmedewerker detailhandel en callcentermedewerker outbound & overige verkopers. Een derde omvangrijke groep is technisch personeel. Dit betreft beroepen als hulpkracht bouw & industrie, timmerlieden en schilder. Bij deze beroepen speelt het seizoen een rol; de instroom is vooral hoog in de eerste maand(en) van het jaar. Doordat de economie groeit, trekt de markt aan en hebben sommige werkgevers zelfs al moeite om geschikt technisch personeel te vinden. Ook op termijn blijven bepaalde technische functies kansrijk. Voor veel administratief personeel geldt dit niet: nu en op termijn verdwijnen daar door digitalisering steeds meer functies. Hoofdstuk 4 gaat verder in op de kansen van werkzoekenden en de knelpunten voor werkgevers. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 15

17 Afbeelding 3.2. Top 20 instroomberoepen WW Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, januari tot en met juni 2016 Instroom WW jan t/m juni 2016 naar beroepsgroep Aantal 1 Hulpkrachten bouw en industrie Verkoopmedewerkers detailhandel Receptionisten en telefonisten Verzorgenden Secretaresses Laders, lossers en vakkenvullers Schoonmakers Callcentermedewerkers outbound en overige verkopers Sociaal werkers, groeps- en woonbegeleiders Chauffeurs auto's, taxi's en bestelwagens Boekhoudkundig medewerkers Administratief medewerkers Transportplanners en logistiek medewerkers Adviseurs marketing, public relations en sales Timmerlieden Vertegenwoordigers en inkopers Leidsters kinderopvang en onderwijsassistenten Directiesecretaresses Schilders en metaalspuiters Vrachtwagenchauffeurs 140 Bron: UWV 3.5. Bij grotere gemeenten komen relatief veel WW ers in bijstand De vorige paragrafen gaven inzicht in de ontwikkeling van WW-uitkeringen in de regio. De afstand tot de arbeidsmarkt van bijstandsgerechtigden is vaak groter is dan die van WW ers, die doorgaans recente(re) werkervaring hebben. Ook zijn bijstandsgerechtigden vaak lager opgeleid. Uit het rapport Vacatures in Nederland 2015 blijkt dat mensen die geen opleiding of een opleiding op laag niveau hebben, veel minder vaak worden aangenomen. Eind 2015 telde de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe bijstandsuitkeringen. Dat is 5% meer dan een jaar eerder, wat groter is dan de landelijke toename van 3%. De stijging wordt deels veroorzaakt door veranderde wetgeving. Zo komen sinds 2015 jonggehandicapten alleen nog in aanmerking voor een Wajong-uitkering wanneer zij duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jonggehandicapten met arbeidsvermogen kunnen voor ondersteuning en eventueel een bijstandsuitkering een beroep doen op de gemeente waarin ze wonen. Het bijstandspercentage (het aantal bijstandsuitkeringen als percentage van de beroepsbevolking) kwam in december 2015 voor de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe uit op 3,5%. Dit is lager dan het landelijke bijstandspercentage van 4,3%. Afbeelding 3.3 toont de bijstandspercentages van de 35 arbeidsmarktregio s en van de gemeenten in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe in december De drie gemeenten met de meeste inwoners hebben de hoogste bijstandspercentages: Zutphen (6,1%), Deventer (5,2%) en Apeldoorn (3,9%). Alle andere gemeenten in de regio hebben een lager bijstandspercentage dan het regionale gemiddelde. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 16

18 Afbeelding 3.3. Bijstandspercentages per gemeente Nederland en Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, december 2015 Elburg Zeewolde Harderwijk Epe Olst- Wijhe Putten Ermelo Deventer Voorst Apeldoorn Loc hem Zutphen Brummen Bron: CBS, bewerking UWV In de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe deden mensen in 2014 aansluitend aan een WWuitkering een beroep op de bijstand. Dit is 5,8% van het totaal aantal beëindigde WW-uitkeringen. In Nederland lag dit met 6,1% iets hoger. Overigens maakt deze doorstroom een fors aandeel uit van het aantal nieuwe bijstandsuitkeringen: 20 à 22% van de bijstandsinstroom bij gemeenten bestaat uit WW ers. Afbeelding 3.4 geeft de doorstroompercentages voor de 35 arbeidsmarktregio s en voor de 14 gemeenten in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe in Zutphen (8,1%) en Deventer (7,2%) hebben de hoogste doorstroompercentages in de regio. Vooral in de grotere steden komen relatief veel WW ers in de bijstand. Dit komt onder andere door een groot aandeel alleenstaanden en een groot aandeel mensen dat woont in wijken met een lage sociaaleconomische status. In de meeste kleine gemeenten is het percentage laag. Naar verwachting stabiliseert de doorstroom van de WW naar de bijstand de komende jaren. In het UWV rapport Na de WW in de bijstand staan de doorstroomprognoses per gemeente. Afbeelding 3.4. Doorstroompercentages WW-bijstand per gemeente Nederland en Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2014 Elburg Zeewolde Harderwijk Nunspeet Epe Olst- Wijhe Putten Ermelo Voorst Deventer Apeldoorn Loc hem Zutphen Brummen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 17

19 3.6. Steeds meer Wajongers werken bij reguliere werkgevers Met de invoering van de nieuwe criteria voor de Wajong met ingang van 2015 laat het aantal Wajongers voor het eerst een dalende lijn zien. Omdat de Wajong vanaf januari 2015 nog uitsluitend toegankelijk is voor jongeren die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben, daalt de instroom in de Wajong. Daardoor neemt het totale aantal mensen met een Wajong-uitkering af. Box 3.2. Wajong: hoe zit het ook alweer? Mensen die op jonge leeftijd door ziekte of een handicap arbeidsongeschikt waren of werden, konden tot 1 januari 2015 bij UWV een beroep doen op de Wet werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten (Wajong). Vanaf 1 januari 2015 trad de Participatiewet in werking. Hierin is geregeld dat jonggehandicapten met arbeidsvermogen voor ondersteuning en eventueel een uitkering een beroep kunnen doen op de gemeente waarin ze woonachtig zijn. Met de inwerkingtreding van de Participatiewet kent de Wajong drie varianten. Oude Wajong (owajong): hiertoe behoren alle personen die voor 1 januari 2010 een Wajong uitkering hebben aangevraagd. Wajong 2010: hiertoe behoren alle personen die tussen 1 januari 2010 en 31 december 2014 voor het eerst een Wajong-uitkering hebben ontvangen. Wajong 2015: uitsluitend bedoeld voor jonggehandicapten die duurzaam geen arbeidsvermogen hebben. Jongeren met arbeidsmogelijkheden vallen onder de Participatiewet. Niet alle Wajongers hebben arbeidsmogelijkheden. Op dit moment is het op basis van de uitkeringsbestanden nog niet mogelijk om voor de gehele populatie Wajong onderscheid te maken tussen Wajongers die wél en degenen die géén arbeidsvermogen hebben. Tussen 2015 en 2018 worden echter alle Wajongers ingedeeld naar arbeidsvermogen, zodat op termijn dit onderscheid wel gemaakt kan worden. Het gaat de goede kant op met de arbeidsparticipatie van Wajongers. Het aantal werkende Wajongers neemt landelijk toe met tot eind Bovendien werken steeds meer Wajongers bij reguliere werkgevers. Zij lijken daarmee te profiteren van het economische herstel en inspanningen van werkgevers en andere arbeidsmarktpartijen in het kader van de banenafspraak (zie box 3.3). Werkbehoud van Wajongers blijft een aandachtspunt. Wajongers blijven in 2014 vaker aan het werk dan in Toch verliest de helft het werk binnen een jaar nadat ze aan het werk kwamen. Wajongers werken vooral in de sectoren handel (detailhandel, grootwinkelbedrijf en groothandel), industrie, zorg en bij verhuur & overige diensten. Vaak gaan zij als medewerker horeca, groenvoorziening, supermarkt of bouwbedrijf aan de slag. Daarbij krijgen ze functiebenamingen als hulpkracht, assistent of aankomend medewerker. Veel Wajongers zijn aangewezen op elementaire taken waarvoor geen specifieke opleiding vereist is. Meestal gaat het om aangepast werk. Om werk voor Wajongers bij reguliere werkgevers mogelijk te maken, blijven veel inspanningen en investeringen nodig. Zo krijgt bijna 60% van de werkende Wajongers ondersteuning, zoals een jobcoach en/of loondispensatie. Box 3.3. Wet banenafspraak en quotumregeling arbeidsbeperkten In het sociaal akkoord van 11 april 2013 hebben het kabinet en sociale partners (werkgevers en werknemers) afgesproken dat zij extra banen gaan creëren voor mensen met een arbeidsbeperking. De afspraak is in 2015 verankerd in de Wet banenafspraak en quotum arbeidsbeperkten. In totaal gaat het om extra banen die in 2026 gerealiseerd moeten zijn: in de marktsectoren en bij de overheid. De banenafspraak is een landelijke afspraak. Op landelijk niveau wordt elk jaar gekeken of werkgevers in de marktsector en bij de overheid de aantallen hebben gerealiseerd die voor hun sector gelden ten opzichte van de stand ultimo Alle werkgevers, zowel grote als kleine werkgevers kunnen voor deze extra banen zorgen. Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid informeert de Tweede Kamer jaarlijks over de resultaten. UWV brengt vanaf 2016 ieder kwartaal de Trendrapportage banenafspraak uit, met een indicatie van de stand van zaken per arbeidsmarktregio. Tot de doelgroep voor de banenafspraak behoren mensen die onder de Participatiewet vallen en die geen wettelijk minimum loon kunnen verdienen, mensen met een WSW-indicatie, Wajongers met arbeidsvermogen en mensen met een WIW-baan of ID-baan. Daarnaast zijn personen die zijn aangewezen voor de Wajong tussen 1 september 2014 en 1 juli 2015 en schoolverlaters van het voortgezet speciaal onderwijs, praktijkonderwijs en MBO Entree-opleiding 2014/2015 tijdelijk opgenomen in het Doelgroepregister, waarbij later nog wordt bepaald of ze wel of niet tot de doelgroep behoren. De sociale partners en gemeenten hebben afgesproken dat mensen op de WSW-wachtlijst en Wajongers in 2015 en 2016 voorrang krijgen bij het plaatsen op een baan. Het rapport Regionale verschillen arbeidsparticipatie Wajong en WGA beschrijft factoren die arbeidsparticipatie van Wajongers bevorderen dan wel belemmeren. Bevorderende factoren voor arbeidsparticipatie zijn sterke sociale verbanden en veel sociaal ondernemerschap in de regio. Sterke sociale verbanden worden vooral aangetroffen in plattelandsgebieden. Ondernemers in deze regio s zijn Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 18

20 eerder geneigd werknemers met een beperking een kans te geven als zij hen kennen vanuit hun eigen netwerk. Bovendien hebben deze ondernemers een sterker informeel onderling netwerk. Zij verwijzen jobcoaches of kandidaten door naar andere werkgevers in hun netwerk die mogelijk een werkplek hebben. Ook een sterke betrokkenheid van professionals en ouders, evenals samenwerkingsbereidheid tussen de verschillende betrokken partijen vergroten de arbeidsparticipatie van Wajongers. De arbeidsparticipatie van Wajongers wordt juist belemmerd wanneer de Wajonger in een grensregio of in een uitgestrekte regio met een lage bevolkingsdichtheid woont. Ook (meervoudige) complexe problematiek belemmert het vinden en behouden van werk bij Wajongers. Relatief veel Wajongers in Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Eind 2015 telde de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe ruim mensen met een Wajonguitkering. Met een aandeel van 3,0% van het aantal inwoners tussen 15 en 64 jaar telt de regio relatief veel Wajongers. Landelijk is dit percentage namelijk 2,2%. De meeste gemeenten in de regio hebben een hoger Wajong-percentage dan landelijk gemiddeld. Uitzondering zijn Zeewolde (1,5%), Putten (1,8%) en Lochem (2,2%). In Ermelo (4,9%), Zutphen (4,0%) en Voorst (3,7%) zijn de percentages het hoogst. Dit heeft te maken met een aantal zorginstellingen in deze gemeenten, waar veel Wajongers vaak ook uit andere delen van het land wonen. Afbeelding 3.5 geeft de kenmerken van Wajongers in de regio, eind De meeste mensen krijgen een Wajong-uitkering vanaf hun 18e of 19e levensjaar. Aangezien er weinig Wajong-uitkeringen beëindigd worden, neemt de gemiddelde leeftijd van Wajongers toe. Deze stijging van de gemiddelde leeftijd wordt versterkt door de lagere instroom sinds de voorwaarden voor de Wajong per 2015 zijn verscherpt. Eind 2015 is 24% van de Wajongers jonger dan 25 jaar. Het aandeel van de groep 25 tot 35 jaar is groter (33%). Ruim één op de tien Wajongers is 55 jaar of ouder. Er zijn iets meer mannen dan vrouwen met een Wajong-uitkering. Afbeelding 3.5. Kenmerken Wajong-gerechtigden Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, eind 2015 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Aantal Aandeel Aantal Wajong Geslacht Man % Vrouw % Leeftijd <25 jaar % jaar % jaar % jaar % 55 jaar of ouder % Wajong-percentage 3,0% Bron: UWV 3.7. Ruim Wajong, WAO, WIA en WAZ uitkeringen in regio De Wajong is een uitkering voor mensen die voor hun 18e of tijdens hun studie arbeidsbeperkt zijn geraakt. Er is ook een uitkering voor werknemers die tijdens hun werkzame leven arbeidsongeschikt worden. Dat is geregeld in de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA). De WIA bestaat uit twee regelingen en is de opvolger van de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO), zie ook box 3.4. Afbeelding 3.6 toont het aantal uitkeringen Wajong, WAO, WIA en WAZ per gemeente in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, eind In de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe ontvingen in totaal personen een uitkering krachtens één van de arbeidsongeschiktheidsverzekeringen. Dit betreft mensen met een Wajong-uitkering, mensen met een WIA-uitkering, ruim 500 mensen met een WAZ-uitkering en mensen met een WAO-uitkering. Afbeelding 3.6 laat ook zien hoeveel procent deze uitkeringen uitmaken van het totaal aantal inwoners tussen de 15 en 64 jaar. Op de Wajong na, zijn deze percentages vergelijkbaar met het landelijke gemiddelde. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 19

21 Box 3.4. Arbeidsongeschiktheidsverzekeringen: WIA, WAO en WAZ De Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) is de arbeidsongeschiktheidsverzekering voor werknemers. De WIA bestaat sinds 2006 en kent twee regelingen. Inkomensvoorziening volledig en duurzaam ongeschikten (IVA): volledig arbeidsongeschikten zonder zicht op herstel of met geringe kans op herstel en bij wie het loonverlies 80% of meer bedraagt. Deze mensen zijn volledig en duurzaam arbeidsongeschikt. Regeling werkhervatting gedeeltelijk arbeidsgeschikten (WGA), die bestaat uit twee groepen personen: - Volledig arbeidsongeschikt (80-100% loonverlies), maar met nog wel een kans op herstel. Deze groep is dus wel volledig, maar niet duurzaam arbeidsongeschikt en wordt ook wel aangeduid als WGA volledig ; - Gedeeltelijk arbeidsgeschikt (35-80% loonverlies), deze groep wordt in staat geacht nog een deel inkomen uit arbeid te kunnen verwerven en wordt ook wel aangeduid als WGA gedeeltelijk. Mensen van wie verwacht wordt dat ze nog minimaal 65% van hun oude inkomen kunnen verdienen, komen niet in aanmerking voor een WIA-uitkering. Voordat de WIA bestond, konden mensen een beroep doen op de Wet op de arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO). De WAO was niet toegankelijk voor zelfstandig ondernemers, hiervoor bestond de Wet arbeidsongeschiktheidsverzekering zelfstandigen (WAZ). Sinds 2004 is de WAZ afgeschaft en kunnen ondernemers voor een arbeidsongeschiktheidsverzekering terecht bij particuliere verzekeraars. De WIA-uitkeringen nemen nog altijd toe, omdat er meer mensen een uitkering toegekend krijgen dan dat er uitkeringen beëindigd worden. Dat komt deels doordat de WIA een relatief nieuwe wet is en daardoor te maken heeft met opbouweffecten. Bovendien wordt de instroom in de WIA beïnvloed door demografische veranderingen in de beroepsbevolking. Door vergrijzing van de beroepsbevolking neemt het aantal ouderen toe. Zij hebben gemiddeld een hoger instroomrisico dan jongeren. Ook het aantal vrouwen in de beroepsbevolking neemt toe. Vooral in het verleden hadden vrouwen een hoger instroomrisico dan mannen. Dit verschil werd in de loop van de tijd steeds kleiner. Het instroomrisico van vrouwen is nu nagenoeg gelijk aan dat van mannen. De instroom in de WIA is de laatste jaren redelijk stabiel. Afbeelding 3.6. Aantal uitkeringen Wajong, WAO, WAZ en WIA Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, eind 2015 Gemeente Wajong-uitkering WAO-uitkering WIA-uitkering WAZ-uitkering n % n % n % n % Totaal ,0% ,9% ,0% 550 0,1% Apeldoorn ,2% ,0% ,1% 110 0,1% Brummen 310 2,4% 370 2,8% 250 1,9% 10 0,1% Deventer ,1% ,2% ,3% 60 0,1% Elburg 350 2,5% 340 2,4% 230 1,6% 20 0,1% Epe 450 2,3% 580 2,9% 380 1,9% 40 0,2% Ermelo 800 4,9% 470 2,9% 300 1,9% 30 0,2% Harderwijk 720 2,4% 930 3,2% 630 2,1% 30 0,1% Lochem 430 2,2% 480 2,4% 320 1,6% 60 0,3% Nunspeet 440 2,7% 390 2,4% 240 1,4% 40 0,2% Olst-Wijhe 390 3,4% 290 2,5% 180 1,6% 20 0,2% Putten 280 1,8% 310 2,0% 240 1,6% 30 0,2% Voorst 550 3,7% 380 2,6% 260 1,7% 30 0,2% Zeewolde 230 1,5% 350 2,3% 230 1,6% 30 0,2% Zutphen ,0% ,9% 760 2,5% 40 0,1% Bron: UWV Tegenover de toename van WIA-uitkeringen staat een afname van WAO-uitkeringen. Dit komt doordat er geen nieuwe WAO-uitkeringen worden toegekend. Ondertussen worden er wel WAO-uitkeringen beëindigd, bijvoorbeeld omdat iemand de pensioengerechtigde leeftijd bereikt. De arbeidsparticipatie van WAO ers en van WGA ers daalt, maar minder sterk dan voorheen. Deze daling komt deels door de verslechterde economische omstandigheden van de afgelopen jaren en deels doordat de populatie van samenstelling verandert. Het betreft meer ouderen en meer mensen die inmiddels langdurig arbeidsongeschikt zijn. Hun kansen op de arbeidsmarkt zijn vaak kleiner. Er zijn ook meer vangnetters: mensen die geen werkgever (meer) hadden tijdens de eerste twee ziektejaren en/of op het moment van de toekenning van de WIA-uitkering. Bij deze vangnetters ontbreekt een arbeidsrelatie op het moment van ziekte, waardoor het lastiger is om te re-integreren. De arbeidsparticipatie van de groep vangnetters in de WGA is nog niet de helft van de participatie van de groep die tijdens de eerste ziektejaren wel een vaste werkgever had. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 20

22 De arbeidsmarktregio Stedendriehoek en Noordwest Veluwe kent veel onbenut arbeidspotentieel, variërend van mensen met een uitkering in het kader van werkloosheid, bijstand of arbeidsongeschiktheid tot mensen zonder uitkering. Werklozen hebben sowieso al een grotere afstand tot de arbeidsmarkt dan werkenden, omdat werkgevers vaak een voorkeur hebben voor werkzame personen. De afstand tot de arbeidsmarkt wordt onder andere beïnvloed door werkloosheidsduur, leeftijd, opleidingsniveau en de mate van arbeidsongeschiktheid. Hoe groter de afstand tot de arbeidsmarkt, hoe moeilijker het is om een baan te vinden. Hoofdstuk 4 beschrijft waar de regionale kansen voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers liggen. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 21

23 4. Kansen op werk nemen toe, maar niet voor alle beroepen 4.1. Arbeidsmarktspanning neemt toe; betere kansen voor werkzoekenden Dit hoofdstuk gaat over kansen op werk voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers om aan personeel te komen. Vaak zijn deze kansen en knelpunten elkaars spiegelbeeld. Werkzoekenden kunnen hun kansen vergroten door effectieve wervingskanalen te gebruiken (zie hoofdstuk 2). Ook kunnen ze uitwijken naar een ander beroep, sector of regio, al dan niet in combinatie met scholing. Werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door onder andere hun zoekgebied te vergroten, selectiecriteria aan te passen, werk te herverdelen en zittend of nieuw personeel te scholen. Door het economisch herstel steeg het aantal vacatures in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe het afgelopen jaar. Ook zijn er minder kortdurend geregistreerde werkzoekenden die maximaal een half jaar werkloos zijn. Hierdoor is de spanning op de arbeidsmarkt minder ruim geworden en zijn de kansen voor werkzoekenden verbeterd. In het tweede kwartaal van 2016 is de arbeidsmarktspanning voor het eerst in jaren gemiddeld in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Tegenover vacatures staan kortdurend werkzoekenden. Knelpunten concentreren zich in deze gemiddelde arbeidsmarktspanning rond groepen werkzoekenden die moeilijk werk kunnen vinden. Vooral werkloosheidsduur, leeftijd en opleidingsniveau bepalen iemands kansen op werk. Voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt vergt het vinden en behouden van werk vaak de nodige inspanning en investeringen. Werkgevers hebben over het algemeen weinig problemen om vacatures in te vullen. Toch zijn er steeds meer werkgevers voor wie het lastig is om aan goed personeel te komen. Dit is vooral het geval in de techniek, bouw en ICT. Daarbij komt dat technologische innovaties, vergrijzing, flexibilisering en schoolkeuze van jongeren de komende jaren de discrepanties dreigen te vergroten tussen opleiding, beroep en competenties van het beschikbare arbeidsaanbod en de vraag van werkgevers Vooral kansen op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT Door vraag en aanbod met elkaar te vergelijken ontstaat een beeld van de kansen voor werkzoekenden en knelpunten voor werkgevers in de personeelsvoorziening. De spanning op de arbeidsmarkt is de verhouding tussen openstaande vacatures en kortdurend geregistreerde werkzoekenden. Afbeelding 4.1 toont deze spanning in het tweede kwartaal van 2016 voor alle beroepsgroepen samen (links) en voor de ICT-beroepen (rechts) voor alle 35 arbeidsmarktregio s in Nederland. Afbeelding 4.1. Spanning arbeidsmarkt algemeen en in ICT-beroepen 35 arbeidsmarktregio s, 2e kwartaal 2016 Alle beroepen ICT beroepen Bron: UWV Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 22

24 Afbeelding 4.1 laat zien dat de arbeidsmarkt in de meeste regio s gemiddeld is. Dit geldt ook voor de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Op totaalniveau is het aanbod aan kortdurend werkzoekenden en vacatures dus redelijk in balans in de regio. Er zijn echter grote verschillen tussen de beroepsgroepen en niveaus als het gaat om de kans om werk te vinden en de moeite om vacatures te vervullen. Deze verschillen in beroepsgroepen en niveaus zijn in afbeelding 4.2 zichtbaar gemaakt voor de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Voor ICT-beroepen is er sprake van een krappe arbeidsmarkt. Er zijn in deze beroepsgroep dus (beduidend) meer openstaande vacatures dan geregistreerde kortdurend werkzoekenden. Het gaat hier om de beroepen software- en applicatieontwikkelaar, databank- en netwerkspecialist en gebruikersondersteuner. In de aangrenzende regio Flevoland is de arbeidsmarkt voor ICT minder krap (zie afbeelding 4.1). Werkgevers kunnen mogelijk in deze regio terecht om kandidaten te vinden voor moeilijk vervulbare vacatures. Daarnaast kunnen ze bijvoorbeeld functie-eisen aanpassen, werk herverdelen of hun huidige of nieuwe personeel scholen. Afbeelding 4.2. Spanning naar beroepsklasse (links) en beroepsniveau (rechts) Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2e kwartaal 2016 zeer ruim ruim gem. krap zeer krap zeer ruim ruim gem. krap zeer krap Totaal ICT Dienstverlenend Openbaar bestuur Zorg en welzijn Commercieel Pedagogisch Transport en logistiek Managers Creatief en taalkundig Economisch en admin. Technisch Agrarisch Totaal Elementair Lager Middelbaar Hoger Wetenschappelijk Bron: UWV Voor de andere beroepsgroepen is de arbeidsmarktspanning in de regio wisselend. De spanning is gemiddeld voor dienstverlenende, zorg & welzijn, commerciële, pedagogische, transport & logistiek en openbaar bestuur, veiligheid & juridische beroepen. Bij deze beroepsgroepen zijn vacatures en aanbod aan kortdurend werkzoekenden dus redelijk in balans. Binnen deze beroepsgroepen is de spanning gemiddeld of zelfs krap voor bijvoorbeeld koks, artsen, fysiotherapeuten, gespecialiseerd verpleegkundigen, mbo verpleegkundigen, callcentermedewerkers outbound & overige verkopers, vertegenwoordigers & inkopers, adviseurs marketing, public relations & sales, docenten voor verschillende vakken, vrachtwagenchauffeurs en juristen. Voor de overige beroepsgroepen is de arbeidsmarkt ruim en is het dus lastiger voor werkzoekenden om daar werk in te vinden. Binnen die beroepsgroepen zijn er echter wel specifieke beroepen waarvoor werkgevers moeite hebben om aan geschikt personeel te komen. Dit geldt bijvoorbeeld voor accountants, financieel specialisten & economen, ingenieurs en verschillende soorten monteurs. Uit afbeelding 4.2 blijkt verder dat er vooral krapte is op wetenschappelijk beroepsniveau. Op hoger en middelbaar niveau is de spanning op de arbeidsmarkt gemiddeld. Ook op lager niveau is de spanning gemiddeld, maar ligt dicht tegen ruim aan. Op elementair niveau is de arbeidsmarkt ruim en zijn de kansen voor werkzoekenden dus minder gunstig. Ook hier geldt echter dat er binnen beroepsniveaus grote verschillen zijn tussen specifieke beroepen. Voor de technische beroepsgroep als geheel lijken zich in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, net als in veel andere regio s, geen al te grote knelpunten voor werkgevers voor te doen. Dit beeld vertekent echter. Binnen de technische beroepen zijn er wel degelijk beroepen waarvoor er op dit moment al knelpunten zijn. Het gaat bij de krapte in de techniek vooral om beroepen met specifieke vereisten wat betreft opleiding, ervaring en competenties. Ook uit de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl in Nederland blijkt dat er in de ICT en bepaalde technische beroepsrichtingen relatief goede kansen op werk zijn (zie box 4.1). Voor de vele werkzoekenden die werk zoeken in economische & administratieve beroepen zijn de kansen op werk niet zo gunstig (op een aantal vooral hogere beroepen na). Zij kunnen hun kansen vergroten door zich te oriënteren op een ander beroep, sector of regio. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 23

25 Box 4.1. Verhouding cv s vacatures Nederland toont meer krapte in techniek, ICT en agrarisch Een alternatief voor de spanning voor het vaststellen van de kansen en knelpunten per beroepsgroep op de huidige arbeidsmarkt is het vaststellen van de verhouding tussen cv s en vacatures op werk.nl. Op basis van deze verhouding zijn ICT en techniek beroepsrichtingen met relatief goede kansen op werk in de eerste helft van Veel minder gunstig zijn de kansen op werk in administratie, creatieve beroepen en maatschappelijk & sociaal werk. Voor werkzoekenden gunstige verhouding cv s - vacatures Voor werkzoekenden ongunstige verhouding cv s - vacatures - databank- en netwerkspecialist - secretaresse - software- en applicatieontwikkelaar - kassamedewerker - accountant - auteur / taalkundige - ingenieur - journalist - lasser en plaatwerker - bibliothecaris - machinemonteur - conciërge / teamleider schoonmaak - metaalbewerker - reisbegeleider - elektricien / elektronicamonteur - leider kinderopvang / onderwijsassistent - loodgieter en pijpfitter - sociaal werker / groeps- en woonbegeleider - vakman afbouw (o.a. dakdekker, stukadoor, tegelzetter) - maatschappelijk werker - verpleegkundige - manager zorginstelling. De volgende paragraaf gaat nader in op specifieke regionale krapteberoepen, waarvoor werkgevers aangegeven hebben zelf moeite te hebben met het vervullen van vacatures. De knelpunten in de techniek worden daarmee ook scherper in beeld gebracht Regionale werkgevers ervaren tekort in techniek, bouw, ICT en specifieke niches De arbeidsmarkt lijkt voor werkgevers in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe momenteel vooral knelpunten in de personeelsvoorziening op te leveren voor beroepen op middelbare en hogere niveaus en in techniek en ICT. De knelpunten zijn veelal niet algemeen, maar gelden voor beroepen met specifieke functie-eisen en in bepaalde regio s. Een onderzoek naar regionale krapteberoepen dat UWV in 2016 heeft uitgevoerd, laat deze specifieke krapte beter zien. Box 4.2. Regionale kansrijke beroepen. Waar is de arbeidsmarkt krap? In 2014 en in 2015 heeft UWV landelijke overzichten uitgebracht van beroepen met een krappe arbeidsmarkt. Er bleek bij regionale arbeidsmarktpartijen grote behoefte aan een regionale verbijzondering van krapteberoepen. Daarom wordt in nauwe samenwerking met de WerkgeversServicepunten in een groot aantal regio s gewerkt aan regionalisering van de landelijke lijst met krapteberoepen. De overzichten komen tot stand door het naast elkaar leggen van beschikbaar cijfermateriaal over vacatures en geregistreerde werkzoekenden en een analyse van (vaak sectorale) arbeidsmarktrapporten. Op basis van deze data is een eerste groslijst gemaakt. De groslijst is vervolgens voorgelegd aan arbeidsmarktprofessionals in de regio met de vraag of zij inderdaad zien dat vacatures voor de genoemde beroepen moeilijk vervulbaar zijn. Naast WerkgeversServicepunten zijn onder andere benaderd: uitzendbureaus, recruiters, onderwijsinstellingen, topsectoren, onderzoeksinstituten, werkgeversverenigingen en individuele werkgevers in verschillende sectoren. Inmiddels zijn voor een derde van de 35 arbeidsmarktregio s lijsten met regionale kansrijke beroepen samengesteld. Andere arbeidsmarktregio s volgen in de loop van Informatie over regionale kansrijke beroepen is te vinden op Ook in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe zijn de regionale krapteberoepen in 2016 onderzocht. Er zijn circa 70 beroepen waarvoor werkgevers in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe aangeven zelf moeite te hebben met het vervullen van vacatures. Afbeelding 4.3 geeft een selectie van deze beroepen. De krapte doet zich in de regio voor op alle beroepsniveaus, maar is vooral geconcentreerd op middelbaar en hoger niveau. De meeste krapteberoepen bevinden zich in de richting techniek, industrie en bouw. In deze richting zijn op lager niveau met name vacatures in de bouw lastig in te vullen, bijvoorbeeld voor metselaar, stukadoor, schilder en timmerman. De meeste krapteberoepen bevinden zich op middelbaar niveau. In de uitvoering zijn er tekorten aan onder andere CNC-verspaners die ook kunnen programmeren, veel verschillende soorten monteurs en bankwerkers. Soms staan deze vacatures open voor mensen met een opleiding op mbo-niveau 2, maar vaak is niveau 3 of 4 een vereiste. Bij de technische kaderfuncties op middelbaar niveau is het lastig om allround werkvoorbereiders, calculators en tekenaars in de elektro, installatie & werktuigbouw te vinden. Dit heeft deels te maken met de verschuiving die gaande is van mbo naar hbo-niveau. Op hoger en wetenschappelijk niveau zijn er tekorten aan bijvoorbeeld projectleiders werktuigbouw, ontwerpers werktuigbouw, ontwerpers civiele techniek en R&D specialisten. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 24

26 Ook in de ICT ervaren werkgevers knelpunten om aan hoger opgeleid personeel te komen. Er zijn vooral tekorten aan programmeurs voor specifieke talen. Daarnaast is het lastig om systeemanalisten en ontwikkelaars en architecten technische infrastructuur te vinden. De vereiste kennis in de ICT is vaak heel specifiek en moet up-to-date zijn. Wat dit betreft tekent zich in de ICT een duidelijke mismatch af: veel werkzoekenden zijn middelbaar opgeleid of hebben een verouderde opleiding of ervaring. Daarnaast is er steeds meer behoefte aan mensen met inzicht in bedrijfsprocessen en communicatieve vaardigheden, die klantwensen kunnen vertalen naar ICT. Afbeelding 4.3. Regionale krapteberoepen (selectie) Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2016 Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek, bouw en industrie Metselaar Stukadoor, kitter (Onderhouds)schilder / behanger / glaszetter Timmerman (o.a. beton-, bouw-) CNC-verspaner inclusief programmeren Monteur elektriciteitsnetten (gecertificeerd) Monteur koeltechniek, luchtbehandeling Onderhoudsmonteur/loodgieter gas, water, sanitair, CV Machine & constructiebankwerker ICT Werkvoorbereider elektro/installatie/werktuigbouw Calculator elektro/installatie/werktuigbouw Tekenaar elektro/installatie/werktuigbouw Projectleider & ontwerper werktuigbouw Ontwerper civiele techniek R&D-specialist Financieel, economisch, administratief Hypotheekadviseur Registeraccountant Onderwijs Docenten exacte vakken (1e en 2e graads) Docenten (vreemde) talen (1e en 2e graads) Docent ICT beroepsonderwijs Transport & logistiek Vrachtwagenchauffeurs (algemeen en gespecialiseerd vervoer) Transportplanner Agrarisch Greenkeeper, boomverzorger Hovenier Commercieel Zorg Verkoper huis-aan-huis Sales promotor mbo Systeemanalist-, ontwikkelaar Verzorgende IG (niveau 3) Programmeur ICT (dot.net, java, scripttalen, C, C#) Architect technische infrastructuur ICT Verpleegkundige mbo Wijkverpleegkundige Specifieke medisch specialisten Bron: UWV Verder zijn er krapteberoepen in de zorg (zoals verzorgende IG, verpleegkundige mbo, wijkverpleegkundige en specifieke medisch specialisten), financiën (hypotheekadviseur, economisch adviseur, registeraccountant, belastingadviseur), onderwijs (docenten exacte vakken, talen en ICT beroepsonderwijs), transport & logistiek (verschillende soorten vrachtwagenchauffeurs en transportplanner), agrarisch (greenkeeper/boomverzorger, hovenier) en commercie (verkoper huis-aanhuis en sales promotor mbo). Het overzicht van regionale krapteberoepen laat niet alleen zien waar zich knelpunten voor werkgevers voordoen. Het biedt tevens zicht op kansen voor werkzoekenden. Voor deze vacatures hebben werkgevers immers moeite om aan geschikt personeel te komen. Ook bieden beroepen met moeilijk vervulbare vacatures aanknopingspunten voor instrumenten als scholingstrajecten en jobcarving. Bij jobcarving worden passende functies gecreëerd door eenvoudige taken te bundelen tot een nieuwe functie, of taken af te splitsen van bestaande functies Op termijn meer knelpunten voor werkgevers Op de huidige arbeidsmarkt hebben regionale werkgevers vooral moeite om vacatures te vervullen voor hoger opgeleid personeel in de ICT, een brede range aan technische beroepen op verschillende niveaus en specifieke nicheberoepen. Het in kaart brengen van kansen en knelpunten vraagt echter niet alleen zicht op de korte termijn. Arbeidsmarktbeleid is er niet slechts om de huidige knelpunten aan te pakken, maar moet ook inspelen op kansen en knelpunten die zich de komende jaren voordoen. Het economische herstel zorgt voor meer spanning op de arbeidsmarkt. De vooruitzichten voor de komende jaren wijzen op een verdere groei van de economie, werkgelegenheid en vacatures, al is dat met lagere cijfers dan voor de recessie. Bovendien verandert de arbeidsmarkt van karakter. De aantrekkende economie, het ophogen van de pensioenleeftijd en de grotere arbeidsparticipatie van onder Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 25

27 andere vrouwen zorgen voor een toename van mensen die zich aanbieden op de arbeidsmarkt. Automatisering, toename van complexiteit en flexibilisering vragen andere competenties van de huidige en toekomstige werknemer. Hierdoor kunnen (verdere) knelpunten ontstaan in de beschikbaarheid van personeel. Opleiding, werkervaring en competenties sluiten niet altijd goed aan bij de wensen van de werkgever. ROA maakt prognoses van arbeidsmarktontwikkelingen op de middellange termijn (tot 2020). De toekomstige arbeidsmarktsituatie levert volgens ROA voor werkgevers meer knelpunten op in de personeelsvoorziening dan de huidige situatie. Dit biedt meer kansen voor werkzoekenden. Afbeelding 4.4 geeft de beroepen waarvoor ROA landelijk grote knelpunten in de personeelsvoorziening verwacht. Werkgevers hebben de komende jaren de meeste knelpunten in een brede range van technische beroepen. Deels gaat het hier om banen op hoog niveau, zoals ingenieurs en architecten. Maar ook op lager en middelbaar niveau in de techniek kunnen zich knelpunten voordoen, als de instroom van nieuwe werknemers vanuit het onderwijs en het aanwezige onbenutte arbeidsaanbod niet voldoende zijn om de vraag naar personeel in te vullen. Afbeelding 4.4. Nederland, tot 2020 Beroepen met grote verwachte knelpunten personeelsvoorziening Beroepsgroep Beroepsgroep Techniek Architecten Assemblagemedewerkers Bakkers Biologen en natuurwetenschappers Elektriciens en elektronicamonteurs Elektrotechnisch ingenieurs Ingenieurs (geen elektrotechniek) Loodgieters en pijpfitters Procesoperators Productcontroleurs Productieleiders industrie en bouw Schilders en metaalspuiters Technici bouwkunde en natuur Timmerlieden Openbaar bestuur Beveiligingspersoneel ICT Gebruikersondersteuning ICT Radio- en televisietechnici Software- en applicatieontwikkelaars Onderwijs Docenten algemene vakken secundair onderwijs Docenten beroepsgerichte vakken secundair onderwijs Docenten hoger onderwijs en hoogleraren Leerkrachten basisonderwijs Onderwijskundigen en overige docenten Financieel, economisch, administratief Accountants Financieel specialisten en economen Zakelijke dienstverleners Managers Diverse managementfuncties Bron: ROA Behalve voor technische beroepen ervaren werkgevers volgens ROA de komende jaren grote knelpunten bij het vinden van geschikt ICT-personeel. Het gaat hier om software- en applicatieontwikkelaars en gebruikersondersteuning. Ook in andere beroepen krijgen werkgevers de komende jaren te maken met knelpunten in de personeelsvoorziening. Zo leiden vergrijzing en de beperkte instroom op de arbeidsmarkt van gekwalificeerde docenten tot problemen om vacatures voor verschillende soorten docenten in te vullen. Bij accountants, financieel specialisten & economen en zakelijke dienstverleners worden tekorten verwacht door het aantrekken van de economie. Ook voor het invullen van managementvacatures worden knelpunten voorzien. Het gaat hier in veel gevallen om leidinggevende vakspecialisten in ICT, productie, logistiek en zorg en veel minder om algemeen management. ROA verwacht voor werkgevers tot 2020 vrijwel geen knelpunten in de personeelsvoorziening voor administratieve, dienstverlenende en commerciële beroepen, zoals administratief medewerker, boekhouder, verkoopmedewerker en schoonmaker. Hetzelfde geldt voor transportberoepen. Ook in zorg & welzijn verwacht ROA weinig knelpunten. Werkgelegenheid in de zorg is echter sterk afhankelijk van (landelijke) beleidskeuzes. Wanneer deze keuzes wijzigen, heeft dit gevolgen voor het evenwicht dat ROA voorziet voor de zorg en kunnen meer knelpunten ontstaan. Regionale werkgevers in de zorgsector ervaren nu al knelpunten in de personeelsvoorziening, voor onder andere verzorgende IG, verpleegkundige mbo, wijkverpleegkundige en specifieke medisch specialisten Flexibiliteit, scholing en jobcarving brengen werkgevers en werkzoekenden bij elkaar Zoals uit paragraaf 3.4 blijkt, hebben veel mensen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe die de afgelopen periode een nieuwe WW-uitkering kregen, een technische achtergrond. Een deel van deze Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 26

28 werkzoekenden lijkt goede kansen op werk te hebben. De arbeidsmarkt kent momenteel immers al veel krapteberoepen in de techniek. Ook voor de toekomst worden voor veel technische beroepen kansen voor werkzoekenden verwacht. Veel werkzoekenden in de techniek werkten echter op elementair of lager niveau, terwijl de beste kansen op werk zich voordoen vanaf mbo-niveau (vaak vanaf niveau 3 of 4). Ook missen veel werkzoekenden de vereiste certificaten en werkervaring. Zij kunnen hun kansen vooral vergroten via scholing, omscholing of bijscholing. Naast mensen met een technische achtergrond, kent de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe veel werkzoekenden met een administratieve achtergrond. De perspectieven voor veel van deze werkzoekenden zijn niet gunstig. Werk vinden is en blijft waarschijnlijk lastig. Nu en op termijn verdwijnen door digitalisering steeds meer administratieve functies. Werkzoekenden in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe met een laag opleidingsniveau of met een minder kansrijk beroep, kunnen overwegen uit te wijken naar een beroep, sector of regio met gunstigere kansen op werk. Flexibiliteit en scholing staan centraal in de moderne arbeidsmarkt voor werkzoekenden. Werkgevers ervaren de komende jaren in toenemende mate knelpunten in de vacaturevervulling van beroepen in de techniek en ICT en in specifieke beroepen in bijvoorbeeld het onderwijs. Maatregelen die zij kunnen nemen, zijn het zoekgebied naar andere regio s uitbreiden, selectiecriteria aanpassen, investeren in scholing en/of werk herverdelen. Instrumenten als (om)scholing en jobcarving passende functies creëren door eenvoudige taken te bundelen of taken af te splitsen van bestaande functies kunnen hier hun nut bewijzen. De volgende paragrafen gaan in op alternatieven voor werkzoekenden als ze problemen hebben bij het vinden van werk en alternatieven voor werkgevers om een breder aanbod te vinden Alternatieve overstapberoepen voor functies die onder druk staan Beroepen waarvoor werkgevers echt knelpunten in de personeelsvoorziening ervaren, liggen voor een grote groep werkzoekenden in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe niet binnen handbereik. De overstap is voor veel werkzoekenden, ook na een vakgerichte training of scholing, simpelweg niet te maken. Vaak gaat het bij deze regionale krapteberoepen om beroepen die niet massaal voorkomen en waarvoor specifieke opleiding en ervaring vereist zijn. De Stedendriehoek en Noordwest Veluwe heeft veel werkzoekenden die werk proberen te vinden in beroepen als administratief medewerker, secretaresse of verkoopmedewerker. Voor deze beroepen is het aantal werkzoekenden vele malen groter dan het aantal beschikbare vacatures. Voor hen is het zinvol te weten welke alternatieve beroepen meer kans op werk bieden dan het huidige beroep. UWV brengt voor enkele beroepen deze alternatieve overstapberoepen in beeld (zie box 4.3). Box 4.3. Overstapberoepen in kaart gebracht UWV onderzoekt voor enkele beroepen wat mogelijke overstapberoepen zijn. Hierbij wordt ook aangegeven wat de kansen op de arbeidsmarkt zijn in deze beroepen. Dit wordt gedaan voor beroepen die op de huidige arbeidsmarkt onder druk staan. Vaak zijn dit beroepen waarin de werkgelegenheid sterk krimpt. Hierdoor ontstaat er een groter personeelsaanbod dan -vraag. Dit betekent dat er voor werkzoekenden in deze beroepen momenteel weinig kansen zijn op een baan omdat de concurrentie groot is. Overstapberoepen worden bepaald op basis van twee pijlers: overeenkomstige competenties en historische loopbaanoverstappen. UWV heeft in 2016 een aantal rapporten Overstapberoepen voor verschillende beroepen gepubliceerd, waaronder verkoopmedewerkers, helpende thuiszorg, financieel administratief medewerker, secretaresse, receptionist en sociaal-cultureel werker. Meer informatie is te vinden op Scholingsvoucher subsidieert scholing richting kansberoep De arbeidsmarkt verandert in snel tempo. Sommige sectoren krimpen, terwijl andere groeien. Beroepen raken uit de gratie, terwijl nieuwe ontstaan. Economisch herstel, automatisering, toenemende complexiteit en flexibilisering stellen andere eisen aan werkzoekenden. Opleidingen en opgedane werkervaring zijn in deze snel veranderende arbeidsmarkt gauw gedateerd. Het volgen van opleidingen, cursussen en trainingen verkleint het verschil tussen aanwezig en gevraagd opleidingsniveau en richting en vergroot daarmee de kansen op werk voor werkzoekenden. Met het oog op deze ontwikkelingen heeft het ministerie van SZW een pakket van maatregelen samengesteld. Maatregelen zoals sectorplannen, Brug-WW en scholingsvouchers. Hierdoor kunnen bijvoorbeeld mensen die werk(t)en in sectoren die het zwaar hebben zoals thuiszorg, grootwinkelbedrijf en financiële administratie zich laten om- of bijscholen richting een kansrijker beroep. Aan de scholingsvoucher is een lijst met kansberoepen verbonden die voor een groot deel bestaat uit beroepen in de elektrotechniek, bouw, Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 27

29 metaal/metalektro/werktuigbouw en ICT. Maar er komen ook beroepen op voor in sectoren als agrarisch/groen/milieu, transport en logistiek, procestechniek, onderwijs en veiligheid. Box 4.4. Scholingsvouchers In april 2016 heeft de Minister van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) de Tijdelijke regeling subsidie scholing richting een kansberoep gepubliceerd. De regeling is per 1 mei 2016 ingegaan en geldt voor scholing die niet later gestart is dan 1 april De regeling maakt het mogelijk subsidie voor scholing te verstrekken aan werkzoekenden die bij UWV zijn geregistreerd en arbeid in loondienst verrichten, dan wel vanwege het verricht hebben van dergelijke arbeid een WW-uitkering ontvangt of als zelfstandige werkzaamheden verricht. Deze werkzoekenden kunnen uitsluitend in aanmerking komen voor subsidie indien scholing is gericht op een kansberoep. Een kansberoep is een beroep dat is opgenomen in een limitatieve lijst die is opgenomen als bijlage bij de regeling. Deze lijst is eveneens te raadplegen op werk.nl. Ook kunnen werkzoekenden subsidie krijgen wanneer zij via een EVC-procedure hun competenties en ervaring in een ervaringscertificaat laten vastleggen. Meer informatie is te vinden op Regionaal toekomstperspectief verschilt sterk per opleiding Scholingsvouchers en Brug-WW richten zich vooral op om- en bijscholing van werkenden en werkzoekenden. Om de groeiende discrepantie op de arbeidsmarkt structureel aan te pakken, is een verbeterde aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt noodzakelijk. Niet alleen banengroei en vervangingsvraag, maar ook trends als automatisering, flexibilisering en internationalisering spelen hierin een rol. ROA maakte een inschatting van de toekomstige arbeidsmarktperspectieven, waarbij zoveel mogelijk rekening gehouden is met deze ontwikkelingen. Afbeelding 4.5 toont deze perspectieven tot 2020 in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, voor de verschillende opleidingsrichtingen en niveaus. Afbeelding 4.5. Toekomstige arbeidsmarktperspectief tot 2020 naar opleiding Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, tot 2020 Opleiding Totaal Mbo 2/3 Mbo 2/3 Economie Mbo 2/3 Groen Mbo 2/3 Techniek Mbo 2/3 Zorg en welzijn Totaal Mbo 4 Mbo 4 Economie Mbo 4 Groen Mbo 4 Techniek Mbo 4 Zorg en welzijn Totaal Hbo Hbo Economie Hbo Gedrag en maatschappij Hbo Landbouw en natuur Hbo Onderwijs Hbo Taal en cultuur Hbo Techniek Hbo Gezondheidszorg Totaal Wo Totaal Arbeidsmarktperspectief Matig Matig Redelijk Goed Slecht Matig Matig Redelijk Goed Slecht Redelijk Matig Matig Redelijk Goed Matig Goed Matig Goed Goed Bron: ROA Op totaalniveau zijn de toekomstperspectieven voor afgestudeerden in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe goed. Er zijn echter grote verschillen tussen opleidingsniveaus en richtingen. De beste perspectieven zijn er voor opleidingen in de techniek, zowel op mbo 2/3, mbo 4 als op hbo niveau. In het Techniekpact werken landelijke en regionale partijen samen om de aansluiting tussen onderwijs en arbeidsmarkt te verbeteren, om zo tekorten aan technisch personeel terug te dringen. Er zijn goede resultaten geboekt. De afgelopen jaren kozen meer jongeren voor technische opleidingen, vooral in het Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 28

30 voortgezet en hoger onderwijs. Er startten juist substantieel minder jongeren in de bouwopleidingen. Door het herstel in de bouw leidt dit nu al tot personeelstekorten. Hier blijven extra inspanningen nodig. Ook voor hbo onderwijs zijn de vooruitzichten goed. Voor universitaire opleidingen is op regionale schaal alleen het totaalbeeld bekend; deze is goed in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Er zijn wel verschillen tussen richtingen: op landelijk niveau is het perspectief alleen goed voor wo techniek en wo landbouw & natuur. Het arbeidsmarktperspectief in de regio is redelijk voor mbo 2/3 groen, mbo 4 groen en hbo landbouw & natuur. Voor afgestudeerden van economische opleidingen, hbo gedrag & maatschappij, hbo taal & cultuur en hbo gezondheidszorg is het perspectief matig en voor mbo 4 zorg & welzijn zelfs slecht. Wanneer (landelijke) beleidskeuzes voor zorg & welzijn wijzigen, kan dit de vooruitzichten voor de zorgopleidingen beïnvloeden Kansen buiten de regio Werkzoekenden kunnen niet alleen hun kansen vergroten door naar alternatieve beroepen te kijken, scholing te volgen en andere zoekkanalen te gebruiken. Zij kunnen ook hun zoekgebied uitbreiden. Ook werkgevers kunnen hun knelpunten in de personeelsvoorziening aanpakken door in een groter gebied naar personeel te zoeken. Pendelstromen en de spanning op de arbeidsmarkt in omliggende regio s bieden werkgevers en werkzoekenden aanknopingspunten voor het uitbreiden van hun zoekgebied. Afbeelding 4.6. Pendelstromen en pendelsaldo Nederland en Stedendriehoek en Noordwest Veluwe, 2014 Waar werken inwoners van Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Stedendriehoek en 2% 11% Noordwest Veluwe 3% Regio Zwolle 4% 5% Amersfoort Midden-Gelderland 76% FoodValley Overig Waar wonen werkenden in Stedendriehoek en Noordwest Veluwe Stedendriehoek en 3% 10% 3% Noordwest Veluwe Regio Zwolle 4% Twente 7% 73% Achterhoek Flevoland Overig Bron: CBS, bewerking UWV Afbeelding 4.6 toont het pendelsaldo in 2014 van alle 35 arbeidsmarktregio s en de pendelstromen in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. De blauwgekleurde regio s hebben een positief pendelsaldo. Dit geldt onder andere voor de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe. Het aantal mensen van buiten de regio dat in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe werkt, overtreft het aantal mensen dat vanuit deze regio elders werkt. De rood gekleurde regio s hebben een negatief pendelsaldo. Hier geldt het omgekeerde: het aantal mensen dat vanuit deze regio s elders werkt is groter dan het aantal mensen uit andere regio s dat in de betreffende regio werkt. Het pendelsaldo vormt daarmee een indicatie voor de aantrekkingskracht van een arbeidsmarktregio op de beroepsbevolking. De Stedendriehoek en Noordwest Veluwe biedt werk aan 260 duizend mensen. Bijna driekwart van hen woont in de regio zelf. De andere werkenden 69 duizend wonen buiten de regio. Dit zijn vooral inwoners van Regio Zwolle (17 duizend). Ook vanuit Twente, de Achterhoek en Flevoland zijn er duizenden mensen die (dagelijks) naar hun werk in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe reizen. Andersom zijn er iets minder mensen die in de Stedendriehoek en Noordwest Veluwe wonen en in een andere regio werken (61 duizend). Dit is bijna een kwart van alle werkende inwoners van de regio. Zij werken vooral in Regio Zwolle (12 duizend), maar ook in de regio s Amersfoort, Midden-Gelderland en FoodValley. Regio in Beeld 2016 Stedendriehoek en Noordwest Veluwe 29