EVALUATIE-RAPPORT * EET EN LEEF GEZOND-FASE II IN BISDOM NYUNDO RWANDA

Transcriptie

1 EVALUATIE-RAPPORT * EET EN LEEF GEZOND-FASE II IN BISDOM NYUNDO RWANDA * VN millenniumdoelen 1, 3, 4, 5 Stichting Weeskinderen in Rwanda te Eersel ISSN info@weeskindereninrwanda.nl Ria van de Ven-Gijsbers Jeanne Versmissen-Adriaans mei, 2010

2 2 Evaluatie fase 2 EET- EN LEEF GEZOND. De evaluatie van een project kan op drie niveaus geschieden, namelijk op output niveau, op outcome niveau en op impact niveau: * output: (in welke mate) hebben de geplande activiteiten plaatsgevonden * outcome: (in welke mate) is de doelgroep daadwerkelijk gezondere maaltijden gaan bereiden en eten. * impact: heeft de doelgroep een betere gezondheid gekregen, een betere levensverwachting, minder sterfte, ziekte, etc. De evaluatie van dit project vindt plaats op niveau van output en outcome. De impact kan niet binnen 3-6 maanden gemeten worden. Bovendien is er voldoende bewijs uit diverse wetenschappelijke publicaties dat gezonde voeding en hygiënische bereiding en leefwijze een grote bijdrage leveren aan een verbeterde gezondheid, afname van ziekten en kindersterfte en een toename van de levensverwachting. Het doel van deze evaluatie is om een antwoord te vinden op de vragen: - In welke mate zijn de doelstellingen van het project bereikt. - Welke vervolgacties zijn nodig om het nieuwe gedrag te bestendigen. - Welke vervolgacties zijn nodig om dropouts alsnog te bereiken. - Is er voldoende waardering van de doelgroep voor de activiteiten. - Zijn er (onvoorziene) zaken in de uitvoering die voor andere projecten van belang zijn. De onderzoeksvragen: 1. Proces - A. Bereik van cursus 2: hoeveel groepen en personen namen deel aan de cursus. - B. Verliep de uitvoering volgens planning: zo nee waarom niet? - Het verliep en verloopt nog steeds volgens plan; er zijn veel meer gegadigden dan we gedacht hadden. - C. Hoe was de waardering van de doelgroep voor het project? 2. Inhoud - A. Hoeveel procent van de doelgroep verbouwt groenten (schatting)? - B. Hoeveel procent van de doelgroep heeft zijn gedrag zodanig veranderd dat 3 x daags een gezonde maaltijd hygiënisch bereid en gegeten wordt, die voldoet aan de schijf van vijf (schatting)? - C. Hoeveel procent van de doelgroep vertoont het nieuwe gedrag niet en wat is daarvan de reden (schatting)? - D. Welke barrières worden ervaren om dagelijks het gewenste gedrag uit te voeren? 1. Proces-evaluatie 1A. Het bereik - De boeken Er zijn 3000 boeken deel 2 gedrukt en verstuurd en nog 1000 boeken deel 1. Naar scholen: 360 (ook deel 1) (24 scholen maal 15) Naar de AGI 2000 Naar 10 weduwengroepen 246 (ook deel 1) (in Kivumu, Biruyi, Bitenga en Kavumu) Naar de 17 centres Santé (x4) 68 (ook deel 1)

3 3 Naar de 24 centres de Malnutrition (x4) 96 (ook deel 1) Naar de 2 ziekenhuizen (gezondheidsvoorlichting) 8 Naar het weeshuis 70 (de begeleiders van de weeskinderen) Naar begeleidende organisaties 100 (Caritas en bisdom) Stichting Weeskinderen in Rwanda 37 Naar C.R.S.* 15 (ook deel 1) *Catholic Relief Service uit V.S. verbonden aan het World Food Programma Alle boeken deel 2 zijn bij de doelgroep terechtgekomen. Van de herdruk van deel 1 zijn nog een paar honderd boeken over. Boek 2 is meer geliefd omdat het een praktisch boek is. In deel 2 staat bovendien een korte samenvatting van deel 1. Er zijn in totaal 240 setjes van 3 posters naar Rwanda verstuurd. Deze zijn gestuurd naar de scholen, naar de centres Malnutrition, centres Santé, naaiateliers van de weduwen en de gemeenschapshuizen van de 20 parochies in ons werkgebied in het bisdom Nyundo, Door de AGI zijn 2000 mensen opgeleid als instructeur (dezelfde personen als in fase 1; zie evaluatieverslag fase 1). Met elk boek zijn aan circa 60 groepen van gemiddeld 12 mensen cursussen gegeven. Dus in totaal zijn ongeveer 1,5 miljoen AGI-leden in het bisdom Nyundo bereikt. 24 scholen doen aan het project mee. Een school heeft gemiddeld 1600 leerlingen. Hiermee zijn bijna kinderen bereikt. Op enkele basisscholen, die beschikken over groentezaden, zijn groentetuinen aangelegd zodat men kennis maakt met de groenten. Er zijn in totaal 260 basisscholen in het gebied en 16 middelbare scholen. Alle scholen hebben interesse. Er is door het onderwijs verzocht voor meer boeken, maar we hebben er geen meer. In en via het weeshuis zijn 1000 kinderen bereikt. Er zijn 10 groepen weduwen die meedoen aan het project. Hiermee zijn ongeveer 1000 weduwen bereikt. Een groot aantal weduwen begeleidt ouderloze gezinnen groepen weeskinderen, maar ook ouderen en kansarme mensen. Ook deze mensen worden met het project bereikt, maar het is niet bekend hoeveel personen dit zijn. In de 17 centres de Santé en 24 centres de Malnutrition worden kooklessen gegeven aan de hand van het boek. Zij hebben ook groentetuinen en geven de cursisten groenteplantjes mee om thuis verder te laten groeien. In bijlage 1 zijn foto s opgenomen van de uitvoering van het project bij de verschillende doelgroepen. 1B. Verliep de uitvoering volgens planning? Met elk boek zijn korte kookcursussen gegeven door sleutelfiguren die allen zelf eerst een instructiebijeenkomst hebben bijgewoond. Voor deze instructielessen kregen de sleutelfiguren eten, schrijfmateriaal en onderdak. De sleutelfiguren hebben zelf vele uren gestoken in het krijgen van de instructie en het geven van de cursussen. Dat was de inbreng vanuit de doelgroep. De kookcursussen voor de AGI-leden en de weduwen bestond uit 4-6 lessen, waarin ook veel aandacht is geschonken aan hygiëne, gebruik van schoon water en het kweken van groenten. De uitvoering verliep volgens planning. Er zijn geen mensen afgehaakt, maar veel meer mensen bijgekomen. Belangrijk blijkt dat de boeken in de moedertaal zijn geschreven, heel begrijpelijk zijn en er heel aantrekkelijk uit zien, dankzij de vele kleurenfoto s. Het zijn veertig eenvoudige basisrecepten. Voorheen waren alle informatieve boeken in het Frans en niet in het Kinyarwanda, waardoor de arme bevolking die weinig onderwijs heeft genoten, van de informatie buitengesloten werd. Het lied dat in het boek is opgenomen is voor de eenvoudige

4 4 mensen erg belangrijk. In de liedtekst komen diverse recepten aan de orde. Het wordt vaak gezongen. Iedere cursus wordt afgesloten met het lied. Het past helemaal in de lokale cultuur. Financiën Onderdeel van het project in Nederland was het bijeenkrijgen van voldoende financiële middelen. In onderstaande tabel staan de vooraf geraamde kosten en de werkelijke kosten Onderdeel Geraamde kosten in Incl. BTW Werkelijke kosten in Incl. BTW 1 Voorbereiding boek eet- gezond fase 2 (3% indexering) 2385,- 2385, stuks boeken eet- gezond fase 2 (2000 voor AGI- 6900,- 6900, voor de weduwen-groepen) 1000 stuks boeken van fase 1 (voor de weduwen-groepen) 3 posters fase 2 A-3 formaat 480,- (125 stuks) 1100,- (240 stuks) 4 De verzending van postpakketten en posters 4160,- 4805,- 5 De 2815 deelnemers (800 weduwen en 2015 AGI-leden) aan de 2-daagse trainingen in de 20 parochies krijgen onderdak en maaltijden omdat ze vele uren moeten lopen naar de plaats van training. Verder krijgen ze een schrift en een pen Per persoon kost dit 3, % van de reis- en verblijfskosten van de voorzitter van de stichting in 2009/2010, in het kader van motivatie, observatie en evaluatie 7 Evaluatiekosten van het project Maken DVD, maken foto s, maken rapportage, verzenden van de rapportage (40 x) (46 x) 9093,- 9500,- 1300,- 1456, ,- 8 Maken en verzenden extra nieuwsbrief 2200,- 338,- 9 Diverse onkosten in Nederland: postzegels, telefoonkosten 200,- 200,- 10 Onkosten projectleiding in Rwanda Brandstof (diesel) om de deelnemende parochies te bezoeken 500,- 500,- totaal ,- 11 Onvoorzien 5% 1.386,- EINDTOTAAL , ,- Dekkingsplan uit projectplan 1) Bijdragen uit het lokale bedrijfsleven: 2.500,- 2) Bijdragen vanwege de nieuwsbrief: 7.250,- 3) Bijdragen vanwege activiteiten: 7.250,- 4) Bijdragen vanuit fondsen: 7.250,-

5 5 Gerealiseerde dekking 1) Bijdragen uit het lokale bedrijfsleven: 0,- 2) Bijdragen vanwege de nieuwsbrief: 215,- 3) Bijdragen vanwege activiteiten: * Toeristenmarkt Eersel 85,- Verkoop artikelen uit Rwanda * Krankjorumfestival 8 mei ,- Verkoop loten * Over-Y-College Amsterdam 1.336,- Sponsorloop 4) Bijdragen vanuit fondsen/organisaties: * Wereldwinkel Valkenswaard ,-- * Oec. Liturgiegroep de Kempen 1.550,-- * Zendingscommisie ( Katwijk) 1.500,-- * St. Abcoude-Baambrugge 750,-- * St. Inzameling goederen Pijnacker 750,-- * P.O.S. Veldhoven 1.386,-- * Kerkbestuur St. Andreas ( Maassluis) 2.500,-- * Scheffer (particulier Veldhoven) 3.614,-- * Cordaid , ,- 5) Algemene Reserve S.W.in R. 948, ,-- Toelichting De kosten vielen in totaal iets lager uit dan begroot met name omdat de kosten voor de nieuwsbrief lager waren. Bewust hebben we een eenvoudige nieuwsbrief zonder kleurendruk uitgegeven om de kosten te beperken. Verder zijn de kosten voor de evaluatie minder dan geraamd omdat we geen DVD gemaakt hebben. Wel zijn er meer posters gedrukt en verzonden, omdat onze mensen in Rwanda daarom verzochten. De opbrengsten vielen aanvankelijk erg tegen, met name uit het Eerselse bedrijfsleven. Ook de nieuwsbrief bracht weinig op. Daarentegen hebben we het project wel kunnen financieren dankzij giften van veel kleine en grotere fondsen/organisaties. (Zie accountantsrapportage in bijlage 2). 1C. Hoe was de waardering van de doelgroep? De waardering voor fase 2 van het Eet- en leef gezond -project was nog groter dan voor het eerste deel (Zie brief van Abbé Prosper in bijlage 3). Iedereen wilde erg graag deelnemen aan de cursussen. De boeken waren heel gewild. Ook op de basisscholen is men erg enthousiast aan de slag gegaan. Verder bleek door de C.R.S. Catholic Relief Service veel belangstelling voor het project te zijn. Deze caritatieve Amerikaanse organisatie, die verbonden is aan het World Food Programma, wil het project gaan uitvoeren in de buitenwijken van Kigali, verder in arme gebieden in Rwanda en later in andere Afrikaanse landen (zie bijlage 1, foto p6). Vanuit de landelijke overheid in Rwanda wordt momenteel sterk gepropageerd dat mensen op het platteland hun eigen groenten moeten verbouwen. Op de radio komen hierover, vele malen per dag, korte spotjes. Ook worden er op de radio interviews hierover uitgezonden. Verder wordt aan dit onderwerp veel aandacht besteed in de kranten. Het wordt zelfs door de regering verplicht gesteld om op het platteland zelf een groentetuin te hebben. Veel mensen

6 6 die maar weinig grond hebben, maken daarom een moestuin in de vorm van een heuveltje. Ons Eet en leef gezond -project sluit naadloos aan op de campagne van de Rwandese Overheid, ministeries van sociale zaken en volksgezondheid. Het project leert de mensen het belang van schoon water, hygiëne en hoe ze gezonde groenten moeten verbouwen en bereiden tot gezonde maaltijden. Door de samenloop van ons project met de landelijke campagne was de motivatie om mee te doen aan ons project door de lokale bevolking buitengewoon hoog. Het project is vooral zeer geliefd omdat het erg eenvoudig is en in hun moedertaal is geschreven. Alle groente- en fruitsoorten die in het boek voorkomen, zijn lokaal beschikbaar. Bovendien staan en veel traditionele Rwandese recepten in. Onze mensen in Rwanda willen graag dat we een derde boek maken met informatie om ziektes te voorkomen, te behandelen en te genezen door middel van voedingsmiddelen. Er is hierover nogal wat traditionele kennis bij de lokale sleutelfiguren. Dit zou aangevuld kunnen worden met moderne inzichten. 2. Inhoudelijke evaluatie 2A. Het verbouwen van groenten Ongeveer 80% van de volwassenen en de weduwen-groepen verbouwt zelf groenten. Degenen die dit niet doen, hebben geen grond of geen groentezaden. Zaden van goede kwaliteit zijn erg duur voor de arme bevolking. 2B. Het bereiden van gezonde maaltijden De inschatting is dat 70% van de doelgroep twee maal daags een gezonde warme maaltijd eet: s middags en s avonds. De meeste mensen nemen geen ontbijt en eten zelden brood, omdat ze zelf geen brood kunnen bakken en het niet kunnen kopen. Ook is het nog geen gewoonte in Rwanda om 3x daags te eten. Door het boek en de cursussen zijn de mensen zich meer bewust geworden van voeding. Door de variatie in smaken en kleuren is eten voor hen aantrekkelijker geworden. Eten is voor hen meer geworden dan enkel het stillen van de honger. Ongeveer 30% eet nog geen gezonde maaltijden. Deze mensen hebben geen groentezaden en/of geen schoon water, waardoor er onhygiënisch gewerkt wordt. 2C en 2D. Drop-outs en barrières Grootste belemmering om gezonde maaltijden te bereiden en te eten is vooral gebrek aan schoon drinkwater in de omgeving. Dat speelt met name in de dorpen en gehuchten rond Rugaragara. De mensen, vaak kinderen, moeten vele kilometers lopen voordat ze water hebben gevonden. Vaak wordt daarom water uit plassen en vennen gebruikt. De volwassenen uit dit gebied zien er erg ongezond uit. Velen zijn ziek en 90% van de kinderen sterft voor het 5 e levensjaar. Een andere barrière is dat niet alle mensen beschikken over voldoende groentezaden. De overheid propageert om jaarlijks nieuwe zaden te gebruiken. Dat is natuurlijk beter, omdat de kwaliteit van de zaden achteruit gaat als men zelf jaar in jaar uit zaad gebruikt van eigen kweek. Niet iedereen heeft echter voldoende financiële middelen om telkens nieuw zaad te kopen. Wellicht wordt dit beter wanneer de opbrengsten van de gezamenlijke akkers omhoog gaan. Op de markt en in kleine winkeltjes of kraampjes langs de weg proberen velen groenten te verkopen of te ruilen. Er zijn ook steeds meer mensen die een deel van de oogst in de stad verkopen. Van de opbrengst kunnen zij nieuwe zaden kopen. Sommige mensen hebben geen hout om een vuur te maken om maaltijden te bereiden. Brood eten is nog bij weinig mensen op het platteland een vanzelfsprekendheid. Slechts enkelen kunnen zelf brood bakken. Wel zijn er afgelopen jaar kleine winkeltjes gekomen waar brood verkocht wordt en er zijn ook families die brood aan de deur verkopen. Zien eten doet eten, het begint op gang te komen.

7 7 Het koken op biogas is sinds kort in opkomst. De biogasinstallaties werken op koeienmest. Een biogasinstallatie om daarop voor een gezin van zo'n 6 mensen dagelijks te koken, heeft mest nodig van 2 tot 3 koeien. In Rwanda heeft 95% van de plattelandsgezinnen echter nog geen koe. Elektriciteit zoals wij dat kennen is op het platteland nergens aanwezig. Sporadisch maakt men gebruik van zonne-energie en dieselgeneratoren. Daarom zijn de meeste mensen aangewezen op hout om te kunnen koken. 3. Conclusie en aanbevelingen Het doel was dat de doelgroep de inwoners van het bisdom Nyundo 3 x daags op hygiënische wijze een gezonde maaltijd zou klaarmaken en eten. De inschatting is dat ongeveer 70% van de inwoners dat 2 keer per dag is gaan doen. Er wordt nog weinig ontbeten en er wordt ook weinig brood gegeten. Maar het eten van groenten die men zelf verbouwd heeft, is door het project zeer sterk toegenomen. Ook is de kennis van gezonde voeding en hygiënische bereiding heel erg verbeterd. Dat komt met name omdat de gehele doelgroep erg enthousiast is over het project. Bij de uitvoering van het project in Rwanda zijn geen onvoorziene zaken opgetreden die voor andere projecten van belang zijn of een nadelige invloed hebben gehad. Bij de werving van financiële middelen in Nederland, is wel het een en ander tegengevallen, zoals de opbrengsten door onze eigen nieuwsbrief en de giften vanuit het bedrijfsleven. Daarentegen hebben wel een groot aantal fondsen het project gesteund. In onze nieuwsbrieven zullen we onze donateurs/sympathisanten duidelijker moeten oproepen om onze projecten financieel te steunen. Hoe we het bedrijfsleven meer bij onze projecten moeten betrekken, is voor ons nog steeds een vraag. Welke vervolgacties zijn nodig en gewenst: 1. Er zullen voorlopig nog groentezaden naar Rwanda gestuurd moeten worden, totdat de meeste mensen in Rwanda zelf goede groentezaden kunnen kopen. Hiermee gaan we de komende jaren nog door, voor zover we aan groentezaden kunnen komen. 2. Een herdruk van de boeken voor de resterende scholen is zeer gewenst. Deze boeken kunnen het beste in Rwanda gedrukt worden. Misschien is samenwerking met C.R.S. een mogelijkheid. 3. Vanuit Rwanda is verzocht om een vervolgdeel op het project waaraan aandacht besteed wordt aan de relatie van voeding en het voorkomen en genezen van specifieke ziektes. Onze mensen in Rwanda zijn reeds bezig met het verzamelen van materiaal voor dit boek. Wij zullen stimuleren dat ze dit boek zoveel mogelijk zelf maken en in Rwanda laten drukken, mits een goede kwaliteit gewaarborgd is. 4. Heel belangrijk is dat er snel in het hele werkgebied schoon drinkwater komt. In het gebied rond de basisschool Rugaragara is nog geen drinkwater beschikbaar. Daarom bestaat ons nieuwe grote project in 2010 uit het aanleggen van een adequate drinkwatervoorziening voor alle kinderen en volwassenen in Rugaragara met inzet van lokale kennis en lokale arbeidskrachten. Ria van de Ven Gijsbers Voorzitter en initiatiefnemer Stichting Weeskinderen in Rwanda. Drs. Jeanne Versmissen Adriaans Lid werkgroep

8

9

10

11

12

13

14

15

16

17

18