Wat in ieder geval opmerkelijk is: Ze wordt bijna nooit alleen afgebeeld.

Maat: px

Weergave met pagina beginnen:

Download "Wat in ieder geval opmerkelijk is: Ze wordt bijna nooit alleen afgebeeld."

Theophiel van der Meer
7 jaren geleden
Aantal bezoeken:

1 PREEK 15 DECEMBER 2013 Derde zondag van advent PGN NUENEN Lezingen: 2 Samuel 11 Thema: Vrouwen met toekomst - Batseba Batseba in de kunst Het moment dat Batseba haar bad neemt is vele malen vastgelegd op schilderijen. Het is interessant om te zien hóe dat wordt uitgebeeld. U moet er maar eens op googelen. Op het ene schilderij ontbloot Batseba slechts haar enkels bij het nemen van het bad, op vele andere schilderijen is ze poedelnaakt. Op het ene schilderij hangt koning David op een paar meter afstand verlekkerd over de ballustrade van zijn paleis, op een ander kun je zijn aanwezigheid slechts vermoeden, heel in de verte achter de muren van een groot kasteel. Op sommige schilderijen zie je dat Batseba wel degelijk merkt dat ze bekeken wordt, op anderen is ze zich van niets bewust. Wat in ieder geval opmerkelijk is: Ze wordt bijna nooit alleen afgebeeld. Laten we er een paar bekijken in chronologische volgorde (vertoning op de schermen) - Lucas Cranach de Oude, Rembrandt, Een oude vrouw aan haar voeten. Brief in haar hand (die niet genoemd wordt in de bijbel). Hendrickje Stoffels, de latere vrouw van Rembrancht. - Jan Steen, 1673, lijkt dat brief-element gekopieerd te hebben van Rembrandt. Bijzonder hoe ze ons aankijkt: moet ik gaan? Ze maakt ons als het ware deelgenoot van haar gedachten... - Twee eeuwen verder: Jean-Léon Gérome,

2 - Recent: Duits theatergezelschap Je kunt trouwens wel zien dat de meeste schilders zich behoorlijk hebben in- en vooral uitgeleefd in hun interpretatie van het verhaal. Het schilderen van bijbelse verhalen of thema's uit de klassieke oudheid was voor hen de enige mogelijkheid om naakten te schilderen. Hun enige alibi... Buiten deze contekst was dat verder absoluut uit den boze. De gevoelens van Batseba Als we proberen ons in Batseba te verplaatsen roept dat vooral veel vragen op. Batseba had David nooit eerder ontmoet, maar nu ze aan het baden is staan er opeens boden van de koning aan haar deur om haar te halen. Wat heeft ze gedacht? Was ze ongerust? Misschien had de koning wel nieuws over haar man aan het front. Of vermoedde ze wel wat er zou gaan komen? Als u schilder was, hoe zou u haar dan hebben afgebeeld? "Ze werd gehaald, ze kwam hij hem en hij sliep met haar. Daarna ging ze weer naar huis". Zo nuchter staat het er. Wij, nieuwsgierige lezers, zouden wel meer willen weten over de gebeurtenissen in het paleis en Batseba's rol daarin. Heeft David haar overvallen en in het nauw gedreven? Heeft hij misschien eerst voor haar gezongen en gespeeld op zijn harp, voordat hij met haar naar bed ging? Heeft Batseba zich verzet, of voelde ze zich wellicht gevleid en gecharmeerd? Of voelde ze zich gekwetst en beschaamd, misbruikt, vies, woedend misschien? We horen er niets over. Machtsverhoudingen We weten in ieder geval wel dat niemand haar iets gevraagd heeft. Wat zij wil doet er helemaal niet toe. Wat kan zij beginnen tegen de macht van de koning?

3 Batseba is letterlijk het object in dit verhaal. Ze heeft niets te kiezen. Hoe ze zich ook gevoeld moge hebben, gevleid of vernederd, of een verwarrende combinatie daarvan, als vrouw had ze zich te onderwerpen aan de man. En als onderdaan had ze zich te onderwerpen aan de wil van de koning. Het is dus tamelijk onzinnig Batseba af te beelden als een wellustige vrouw die de koning wel eens eventjes zal verleiden. Dat schilders dat toch deden, dat is één ding. Schilders zijn geen theologen, hoezeer ze ook aan de theologische beedvorming hebben bijgedragen. Ik vind het verontrustender dat ook in allerlei exegetische bespiegelingen Batseba opgevoerd wordt als de actieve en geraffineerde verleidster die koning David als willoze prooi in haar netten strikt. Dat getuigt op zijn minst van een compleet gebrek aan besef van machtsverhoudingen. De macht lag niet bij Batseba. Ze kon de wens van de koning niet straffeloos negeren. Ze had, kortom, geen vrije keus. Als we in de buurt willen komen van Batseba's positie in dit verhaal, dan moeten dus niet bij schilders te rade gaan. Noch bij wereldvreemde theologen. Dan moeten we kijken naar al die talloze meisjes die tegen hun wil uitgehuwelijkt worden aan veel oudere mannen. Meisjes die niets te zeggen hebben over hun toekomst. Misschien herinneren we ons die schrijnende foto nog van dat 11-jarige meisje dat uitgehuwelijkt werd aan een veertigjarige man. En voor u denkt dat dit zeldzame gevallen zijn: jaarlijks worden er tegen de 14 miljoen meisjes wereldwijd tegen hun zin vóór hun 18e levensjaar uitgehuwelijkt. De rol van Batseba is dus niet die van de overspelige vrouw. Haar rol is in de eerste plaats die van slachtoffer, hoe afkerig we heden ten dage ook zijn van slachtofferschap. Maar het is niet voor niets dat de profeet Nathan een hoofdstuk later in zijn parabel van de arme man en de rijke koning het heeft over een lam dat geofferd wordt. Geslachtofferd.

4 Sneeuwbal Al met al wordt dus duidelijk dat dit verhaal niet zozeer over Batseba gaat, alswel over David. We horen hoe zijn ene handeling de andere oproept en uitlokt. Het is alsof David een vlek heeft gemaakt en die probeert weg te poetsen. Hoe meer hij probeert de vlek te verdoezelen, hoe groter die wordt. Tot hij helemaal aan het einde van het verhaal, maar dan zijn we een hoofdstuk verder, zijn schuld bekent. 'Ja, ik ben die man'. Zijn schuldbelijdenis neemt niet weg dat het kind dat hij bij Batseba verwekt heeft moet sterven. Wij, als moderne lezers, vragen ons af waarom dat kind moet sterven. Wij zeggen: Dat kon er toch niets aan doen? In het denken van Israel kwam de schuld van de ouders terecht op het hoofd van het kind. Niet zo'n vreemde gedachte, trouwens. Je ziet dat wel vaker: dat kinderen de schuld van hun ouders een levenlang meezeulen. Daar kom ik een andere keer nog wel eens op terug... Je zou ook kunnen zeggen dat de schuld van David te groot was voor dit kind om te kunnen dragen. Nog anders gezegd: kan een leven gedijen en tot bloei komen als het moest starten als gevolg van een moord? Zo'n leven is geen leven. Vrouwen met toekomst 'Vrouwen met toekomst', ja, dat klinkt mooi... Maar Batseba is dus de vrouw die eigenlijk alleen maar van alles ontnomen wordt: eerst haar vrijheid, dan haar man Uria, dan haar kind... In het geslachtsregister van Matteus wordt haar ook nog eens haar naam ontnomen. Daar is ze 'de vrouw van'. Een afgeleide. Maar dan niet de afgeleide van David, maar van Uria. 'David verwekte Salomo bij de vrouw van Uria'... Alsof Matteus nog even heel duidelijk erop wil wijzen wie de eigenlijke man van deze vrouw was.

5 'Vrouwen met toekomst...'. Waaruit bestaat de toekomst van Batseba? Uit het feit dat ze alsnog een tweede kind krijgt: Salomo. Niet meer dan dat, maar ook niet minder. Soms ligt de toekomst van vrouwen louter en alleen in de toekomst van hun kinderen. Alsof hun eigen leven eigenlijk niet meer dan een doorgeefluik is voor het volgende leven. In die zin vind ik het treffend dat Albert Feddes, die de vier vrouwen die we behandelen in de Advent geschilderd heeft, Batseba op de rug, beter nog: op het achterhoofd, heeft geschilderd. Het enige wat haar nadrukkelijk kenmerkte in het verhaal, haar schoonheid, wordt niet getoond. Want die schoonheid was wel de aanleiding van het hele verhaal, maar niet essentie. Verhalen kleuren mensen, zeggen we tegen de kinderen. Ze komen straks terug met vast weer een kleurrijke creatie van Batseba. Aan het begin van de preek vroeg ik u hoe u Batseba zou hebben afgebeeld. U heeft toen misschien al een interne voorstelling daarvan gemaakt. Misschien heeft deze preek uw voorstelling veranderd. Misschien komen er opeens ook andere aspecten bij dan haar schoonheid. Haar onmacht, haar rouw, haar pijn... Verhalen kleuren mensen. Daarom is het zo belangrijk naar de verhalen van anderen te blijven luisteren. Ook als ze weinig stem hebben. Het goede nieuws is dat ook Batseba haar plaats heeft in de rij van vrouwen die de voormoeders van Jezus vormden, ondanks haar passieve rol. Dat mag een troost zijn voor alle vrouwen en meisjes die zich misschien afvragen welke zin hun leven heeft. De meisjes die we vandaag memoreerden. Maar ook al die andere vrouwen zonder stem en mogelijkheid tot initiatief. Dat mag ook een ieder hier tot troost en steun dienen die zich afvraagt welke zin zijn of haar leven nu eigenlijk heeft. Ook jouw leven, hoe zinloos of donker het je voor kan komen, kan, ongemerkt, bijdragen aan de toekomst van God.

Vergelijkbare documenten

Preek op 1e kerstdag 2013 over de vijf voormoeders van Jezus: Tamar, Rachab, Ruth, Batseba, Maria.

Preek op 1e kerstdag 2013 over de vijf voormoeders van Jezus: Tamar, Rachab, Ruth, Batseba, Maria. Vijf vrouwen, die één zal u inmiddels meer bekend zijn dan de ander. Maar in deze weken heeft u meer over