Cultuur en Erfgoed ; Beleef het mee!

Transcriptie

1 Cultuur en Erfgoed ; Beleef het mee! Eerste versie beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed Samenvatting 2 Leeswijzer 3 1. De beleving begint 4 2. Onze visie 6 3. Werken aan Cultuur maken en beleven Erfgoed beleven Het verhaal van Gelderland Beleef het zelf Op weg naar uitvoering 25 Tot slot 27 Factsheet Wettelijke taken en bestuurlijke afspraken

2 Samenvatting Wij vinden het belangrijk dat cultuur en erfgoed toegankelijk zijn voor de inwoners van Gelderland. Zo kan iedereen ervan genieten. De uitvoering van het beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed; Beleef het mee! versterkt dit. De belangrijkste accenten in dit programma: De ervaring, het genieten van mensen staat voorop. Deze periode zoeken we de balans tussen de economische invalshoek, de intrinsieke waarde (kwaliteit) en maatschappelijke betekenis van cultuur en erfgoed; We gaan uit van de maatschappelijke opgaven en leggen continu verbindingen met andere sectoren en provinciale programma s; We faciliteren een dynamisch netwerk van culturele instellingen en werken nauw samen met Landsdeel Oost; Cultureel talent krijgt volop de gelegenheid om zich in Gelderland te ontplooien. Naast jong talent verdienen ook de makers in hun midcareer een steun in de rug; Instandhouding en de maatschappelijke betekenis van ons erfgoed krijgen aandacht: erfgoed dat goed gebruikt wordt komt optimaal tot zijn recht; We werken samen met Rijk, gemeenten, erfgoedinstellingen en eigenaren aan een nieuwe manier van kwaliteitsborging binnen het erfgoed waardoor de uitvoeringskwaliteit van restauraties en archeologie wordt vergroot; Museumbeleid krijgt aandacht en meer middelen. Musea zijn niet alleen belangrijk voor de identiteit van de Gelderse regio s (de leefbaarheid) maar ook een belangrijke economische factor; Cultuureducatie en participatie zijn kernwoorden in ons beleid. Jongeren zijn een belangrijke doelgroep; Uit de werkateliers bleek dat, naast vernieuwing, continuïteit belangrijk is. Wat goed is, blijft goed en zetten we voort. Dit noemen we de Gelderse basis. Daarnaast is er ruimte voor voor nieuwe initiatieven in de dynamische programmeerruimte. Hierdoor ontstaat een verschuiving van structurele middelen naar dynamische programmeerruimte; We zoeken naar een passend instrumentarium waarin we streven naar een goede balans tussen ziel en zakelijkheid. De startnotitie Cultuur en Erfgoed (zomer 2015), het Coalitieakkoord (zomer 2015), de Omgevingsvisie Gelderland (laatst vastgesteld najaar 2015) en het Manifest Oost-Nederland (voorjaar 2015) zijn als onderleggers voor dit programma gebruikt. Mede op basis van de input en inspiratie uit de cultuur- en erfgoedsector, deskundigen, overheden en andere betrokkenen is deze eerste versie van het beleidsprogramma geschreven. In verschillende werkateliers en op het discussieplatform is creatief en betrokken meegedacht over alles wat ons de komende periode te doen staat. De komende jaren blijven we samen optrekken. 2

3 Leeswijzer Een beleidsprogramma Cultuur en erfgoed, wat houdt dat eigenlijk in? Onder cultuur verstaan wij onder meer beeldende kunst, mode en vormgeving, bibliotheken, festivals en podiumkunsten. Deze verschillende sectoren vormen samen een dynamisch netwerk van instellingen en initiatieven die voor een bloeiend cultureel klimaat in Gelderland zorgen. De provincie wil dit netwerk versterken, talentontwikkeling stimuleren en de toegankelijkheid van culturele producties en voorzieningen vergroten. Erfgoed bestaat uit historische bouwkunde (met name monumenten), historisch landschap en archeologie. Wij zetten ons in om de maatschappelijke betekenis van het erfgoed te versterken door onderhoud, restauraties en herbestemmingen. Daarnaast willen we de uitvoeringskwaliteit van restauraties en archeologie vergroten en innovaties stimuleren. Cultuur en erfgoed zijn twee verschillende grootheden, maar overlappen elkaar ook. Dit is bijvoorbeeld het geval bij musea en geschiedenis, cultuureducatie en cultuurparticipatie. Deze onderwerpen komen in dit beleidsprogramma ruim aan bod. In hoofdstuk 1 leest u een inleiding op dit beleidsprogramma. In hoofdstuk 2 spreken we onze visie uit en benoemen wij de uitgangspunten voor de jaren Hoofdstuk 3 beschrijft waar we de komende jaren aan willen werken. In hoofdstuk 4 geven we aan wat we nodig hebben voor de uitvoering van dit beleidsprogramma. Deze versie van het beleidsprogramma Cultuur en Erfgoed is een eerste voorstel. Gedeputeerde Staten staan open voor inbreng en advies vanuit de cultuur- en erfgoedsector, overheden en andere betrokkenen en nodigen u daarom uit om een reactie te geven via het online platform cultuurenerfgoed.gelderland.nl. Uw reactie wordt gewaardeerd. Het zal niet mogelijk zijn om aan alle reacties gehoor te geven omdat Gedeputeerde Staten keuzes moeten maken. Uw inbreng wordt zorgvuldig afgewogen en waar mogelijk verwerkt in een nieuwe versie van het beleidsprogramma. Provinciale Staten zullen vervolgens in juni 2016 het beleidsprogramma definitief vaststellen. Dit betekent niet dat ons cultuuren erfgoedbeleid voor de komende vier jaar helemaal vast ligt. Zoals u in het programma kunt lezen, werken wij verschillende onderwerpen verder uit met onze partners. 3

4 1. De beleving begint Gelderland, een rijke voedingsbodem voor ontmoeting, ontwikkeling en diversiteit. Voor cultuur dus. Dit is al eeuwenlang zo. Denk maar aan de grens van het Romeinse Rijk en de Liberation Route. Allemaal dwars door Gelderland. Dit kenmerkt onze provincie: grenzen én ontmoetingen. Hetzelfde geldt voor de wisselwerking tussen het landschap en cultuur. Deze wisselwerking is misschien wel nergens zo divers en zo rijk als in de Gelderse regio s. Steenfabrieken langs de grote rivieren, watermolens op de flanken van de Veluwe en textiel- en ijzerfabrieken in de Achterhoek en Liemers. Dit alles getuigt van een ondernemende provincie. Het verleden inspireert ons. Soms betekent dit een voortzetting van bestaande ontwikkelingen, maar het kan ook gaan om vernieuwing en een breuk met het verleden. Cultuur in Gelderland is nooit af. Ook het heden, de cultuur die we samen maken, is een bron van inspiratie. Heden en verleden als houvast voor de toekomst. Talent pakt de ruimte om zich te ontplooien. Een nieuw publiek kan dankzij bijzondere producties en festivals genieten van actuele ontwikkelingen binnen de kunsten. Het Gelders Orkest, Introdans, Oostpool en Kwatta en trekken steeds meer publiek. Niet alleen in onze provincie, maar ook ver daar buiten. Wij zijn trots op deze culturele ambassadeurs van Gelderland. Veel Gelderlanders voelen zich betrokken bij de cultuur en het erfgoed in hun regio of gemeente. De talloze vrijwilligers vormen de drijvende kracht van cultureel Gelderland. Iedereen praat mee en denkt mee. Samen werken ze aan leefbaarheid en kwaliteit van onze provincie. Zo n rijk bezit, zoveel talent en zoveel ambitie laten groeien en bloeien, gaat niet vanzelf. Hiervoor is creativiteit, geld en vooral heel veel aandacht nodig. Het provinciaal bestuur van Gelderland zet zich hier voor in. Dit doen we niet alleen, maar zo veel mogelijk samen met andere enthousiaste Gelderlanders, organisaties en gemeenten. Daarom leggen we u een eerste versie van het nieuwe beleidsprogramma voor. In de periode zetten we het cultuurbeleid voor een deel voort. Er zal ook het nodige veranderen. Dit moet, want de staat van Gelderland is een andere dan die van vier jaar geleden. Onze samenleving is volop in beweging, niet in de laatste plaats door internationale ontwikkelingen. Dit raakt elk dorp en elke stad in onze provincie. Dit kan inspirerend en soms confronterend zijn. De economische crisis is weliswaar op zijn retour, maar nog steeds dreigen veel mensen buiten de boot te vallen. De werkloosheid blijft hoog. De gevolgen van allerlei ontwikkelingen zijn ook fysiek waarneembaar: de kernen van onze steden en dorpen dreigen door leegstand te verrommelen. Maar ook de leefbaarheid van het platteland is in verandering. Cultuur en erfgoed kunnen veel betekenen in tijden van onzekerheid en veranderende perspectieven. Kennis van het verleden geeft meer inzicht in het heden en kan leiden tot meer begrip voor de complexiteit van de huidige samenleving. Cultuur inspireert. Het houdt een spiegel voor en scherpt hiermee onze oordeelsvorming. In de komende jaren leggen we naast de economische waarde van cultuur en erfgoed ook accenten op de intrinsieke waarde (kwaliteit) en de maatschappelijke betekenis. We investeren in het dynamische netwerk van culturele instellingen, in talentontwikkeling, in vitaal erfgoed, in musea, in cultuureducatie en participatie. Zo werken we de uitgangspunten van de Startnotitie Cultuur en Erfgoed uit en geven we uitvoering aan de opgaven van het Coalitieakkoord en de Omgevingsvisie. 4

5 In dit beleidsprogramma staat waar wij ons primair verantwoordelijk voor voelen en waar de verantwoordelijkheid van anderen ligt. Dit programma is geen gesloten boek, maar de basis voor een proces dat wij samen met anderen in gang zetten. Onze cultuur is altijd in ontwikkeling. Ons cultuurbeleid (dus) ook! We geven ruimte aan cultuur en erfgoed. Voor nu en voor de toekomst: mooi, dynamisch en divers! 5

6 2. Onze visie Waar gaan we voor? Cultuur en erfgoed geven identiteit aan een samenleving en betekenis aan het leven. Ze verbinden ons met de maatschappij waarin we leven en bieden bouwstenen om verschillen tussen mensen te overbruggen. Van cultuur en erfgoed kunnen we genieten, ieder op zijn of haar eigen manier. De één geniet van een bijzondere ervaring, de ander van vakmanschap of talentontwikkeling. Cultuur en erfgoed bieden een nieuw perspectief op de werkelijkheid en geven ruimte voor persoonlijke ontwikkeling en beleving. De provincie Gelderland wil bijdragen aan het fundament waarop deze ontwikkeling mogelijk is. Met een bloeiend cultuur- en erfgoedklimaat is Gelderland een provincie waarin mensen graag willen wonen, werken en recreëren. De betekenis van cultuur en erfgoed ontlenen we voor een groot deel aan de intrinsieke waarde oftewel aan de kwaliteit ervan. Zonder kwaliteit zijn kunstuitingen of monumenten letterlijk waardeloos. Kwaliteit betaalt zich terug is te lezen in het Coalitieakkoord, maar ontstaat niet vanzelf. Samen met onze uitvoeringspartners zetten we kwaliteit bovenaan de agenda en zorgen we voor aandacht en borging van de kwaliteitsaspecten van cultuur en erfgoed. We gaan uit van de maatschappelijke betekenis van cultuur en erfgoed. Het is van mensen, door mensen en voor mensen. Cultuur en erfgoed dat beleefbaar en toegankelijk is, zorgt ervoor dat meer mensen ervan kunnen genieten. Makers, professionals, eigenaren, publiek en vrijwilligers voelen zich verantwoordelijk voor cultuur en erfgoed en daarom willen wij initiatieven vanuit de samenleving verder brengen. Maatschappelijke opgaven Dit beleidsprogramma is een uitwerking van de Startnotitie Cultuur en Erfgoed (najaar 2015). In de Startnotitie hebben Gedeputeerde Staten de globale programmatische, financiële en wettelijke uitgangspunten voor het nieuwe programma beschreven. De uitgangspunten vormden de kaders voor het cocreatie proces met de cultuur- en erfgoedsector waarvan deze eerste versie het resultaat is. In de startnotitie is uitgegaan van de maatschappelijke opgaven zoals verwoord in het Coalitieakkoord en in de provinciale Omgevingsvisie. Met dit beleidsprogramma geven we concrete invulling aan de startnotitie en gaan we wederom uit van de maatschappelijke opgaven. Ook maken we voortdurend verbinding met de andere provinciale kerntaken. Versterken van de economische structuur Economische structuurversterking vraagt om een aantrekkelijk vestigingsklimaat. Culturele voorzieningen en een historische omgeving zijn een belangrijke vestigingsfactor. Leegloop van binnensteden en dorpskernen vraagt om transformatie van gebouwen en openbare ruimten. Hierbij kunnen monumentale en beeldbepalende gebouwen een nieuwe functie en betekenis krijgen. (Tijdelijke) creatieve invullingen brengen revitalisering op gang. Samen met het programma Steengoed-benutten zetten we ons in voor vitale steden en dorpskernen. Inkomsten uit toerisme vormen een belangrijke economische drager voor steden en het buitengebied. Cultuur en erfgoed kunnen veel betekenen voor de (vrijetijds)economie. Zo blijkt uit onderzoek van het Centraal Bureau voor de Statistiek dat een investering van 1, - in erfgoed, een verdriedubbeling in de investering lostrekt uit onze samenleving die ten goede komt aan de werkgelegenheid en de vrijetijdseconomie. Met name de gebieden met een concentratie van erfgoed zoals historische binnensteden, landgoederenzones of de Nieuwe Hollandse Waterlinie zijn aantrekkelijk voor toeristen. 6

7 Culturele festivals, evenementen en musea trekken ook veel bezoekers. De vijf Rijksmusea in Gelderland (Paleis het Loo, Kröller Müller Museum, Museum Slot Loevestein, Afrika Museum, Openlucht Museum) waren bijvoorbeeld in 2014 gezamenlijk goed voor bijna 1.5 miljoen bezoekers. Ook het herinneringstoerisme trekt veel mensen uit binnen- en buitenland naar onze provincie. In afstemming met het programma Recreatie en Toerisme versterken we de toeristische aantrekkelijkheid van Gelderland door cultuur en erfgoed beleefbaar en toegankelijk te maken. In samenwerking met de programma s Sport en Economie zetten we ons in om festivals en evenementen extra aandacht te geven. Gebiedsopgaven Integraal beleid is ook aan de orde binnen de gebiedsopgaven. Cultuur en erfgoed kunnen een bijdrage leveren aan de gebiedsopgaven omdat ze het (economische) vestigingsklimaat versterken en ruimtelijke kwaliteit toevoegen. Denk hierbij bijvoorbeeld aan kunst in de openbare ruimte. Door kunstenaars te koppelen aan ruimtelijke opgaven komen meer mensen in contact met kunst en wordt er op een vernieuwende wijze meegedacht over de ontwerpkwaliteiten van een gebied. Andersom bieden de gebiedsopgaven kansen om cultuur en erfgoed te behouden en te ontwikkelen. Wij zoeken verbindingen met de initiatieven vanuit de gebiedsopgaven indien deze bijdragen aan de doelen van dit beleidsprogramma. We versterken de initiatieven met inbreng van kennis, advies en eventueel financiële middelen. Met name in de gebiedsopgaven voor de Arnhem-Nijmegen, Veluwe en Achterhoek liggen kansen om met inzet van cultuur en erfgoed het vestigingsklimaat te versterken. Verbeteren van de kwaliteit en veiligheid van onze leefomgeving Bij toenemende internationalisering leeft de behoefte aan regionale eigenheid op. Gebieden en steden met een eigen identiteit worden in de regel als positief ervaren. Mensen voelen zich er thuis. Dit is belangrijk omdat steeds meer mensen op zoek zijn naar hun identiteit en persoonlijke betekenis. Er is behoefte aan verbinding zodat we ons onderdeel voelen van iets gezamenlijks. Cultuur en erfgoed kunnen bij uitstek van dienst zijn bij het ontdekken en ontwikkelen van identiteit. Lokale musea, historische verenigingen dragen bij aan de samenhang binnen een dorp of regio. De waardering van de kwaliteit van onze leefomgeving hangt sterk samen met de leefbaarheid in een wijk, stad, dorp of regio. Cultuureducatie en participatie dragen bij aan gelijke (ontwikkel) kansen voor iedere Gelderse inwoner. Samen met de programma s leefbaarheid en sport werken we aan cultuureducatie en participatie. Duurzaamheid is een wereldwijde opgave om onze leefomgeving gezond en veilig te houden. Gelderland wil hier ook aan bijdragen. Onder erfgoedeigenaren leeft het besef dat er veel te winnen valt door het treffen van energiebesparende maatregelen. Wij werken samen met het programma energietransitie, eigenaren, het onderwijs en het bedrijfsleven om dit besef om te zetten in activiteiten. Uitgangspunten Samen met onze partners gaan we voor een bloeiend cultuur- en erfgoedklimaat in Gelderland. Hierbij gaan we uit van de maatschappelijke opgaven. Bij dit alles hanteren we twee uitgangspunten die in de werkateliers naar voren kwamen. De sector heeft namelijk behoefte aan continuïteit en flexibiliteit. Continuïteit: de Gelderse basis Zowel de cultuur- en erfgoedsector als gemeenten hebben de komende vier jaar behoefte aan stabiliteit zodat ze zich volledig kunnen inspannen om hun doelen te realiseren. De stabiliteit kunnen wij bieden door voortzetting van een aantal inhoudelijke beleidsthema s en door continuïteit in financiering. Het is een wens van de gemeenten om de opgebouwde relaties en samenwerkingsverbanden voort te zetten, zoals de cultuur- en erfgoedpacten en de 7

8 instandhoudingsregeling voor gemeentelijke monumenten. Continuïteit betekent niet dat alles bij het oude blijft. We willen samen met onze partners kritisch kijken of de dingen die we doen nog steeds zinvol en effectief zijn. De behoefte aan continuïteit vertalen wij door een Gelderse basis te ondersteunen waarop cultuur en erfgoed tot bloei kunnen komen. In hoofdstuk 3 wordt de basis verder toegelicht. Flexibiliteit: dynamische programmeerruimte De sector en gemeenten vragen de provincie om een flexibele houding en aandacht voor flexibiliteit in het beleid. Dit lijkt in tegenspraak te zijn met continuïteit, maar wij denken dat beide goed samen gaan en elkaar aanvullen. Mede door een sterke basis, ontstaat er een bloeiend klimaat én ruimte voor nieuwe, innovatieve en nog niet te voorspellen initiatieven en ervaringen. Daarom stellen wij jaarlijks dynamische programmeerruimte beschikbaar die flexibel inzetbaar is voor (nieuwe) ideeën die vanuit de samenleving komen. Daarnaast zoeken we naar flexibiliteit in het subsidieinstrumentarium. Samengevat levert dit de volgende afbeelding op: De provinciale rol De provincie ziet cultuur en erfgoed als één van haar kerntaken. De provincie is verplicht om een aantal wettelijke taken en bestuurlijke afspraken voor cultuur en erfgoed uit te voeren (zie factsheet 1). Daarnaast leveren we een bijdrage aan een dynamisch netwerk van culturele instellingen, talentontwikkeling, vitaal erfgoed, musea, cultuureducatie en participatie. Wij verbinden ons hierbij aan bovenlokale en regionale vraagstukken die de samenleving niet op eigen kracht kan oplossen en zullen hierbij vanaf de initiatieffase betrokken zijn. We vinden het belangrijk dat de inwoners en 8

9 bezoekers van Gelderland de mogelijkheid hebben om cultuur en erfgoed te beleven en ervan te genieten. Dit betekent niet dat concerten, musea en festivals gratis toegankelijk moeten zijn, maar dat er voldoende betaalbaar aanbod is. We faciliteren dat er in alle regio s initiatieven ontplooid kunnen worden. Wij sturen hier niet actief op, de ambities van de regio zelf zijn bepalend. De provincie: Investeert: met menskracht en financiële bijdragen zetten we ons in voor cultuur en erfgoed in Gelderland. Ook investeren we in de ontwikkeling van kennis en onderzoek; Verbindt: we verbinden andere opgaven aan cultuur en erfgoed, koppelen initiatieven aan elkaar en brengen partijen met elkaar in contact; Inspireert: we organiseren netwerkbijeenkomsten, vertellen het verhaal van Gelderland en delen goede voorbeelden. Onze provinciale kenniscentra ondersteunen innovatie, publieksbereik en kwaliteit. De provincie speelt ook een belangrijke rol in het ruimtelijke domein. In de Omgevingsvisie benoemen wij de spelregels en speelveld van ruimtelijke ontwikkelingen in Gelderland. Erfgoed heeft een duidelijke ruimtelijke component. Zo zijn historisch landschappelijke structuren belangrijk voor de eigenheid van een gebied. Daarom houden we bij de inrichting en beheer van de ruimte rekening met het aanwezige erfgoed. Voor een deel is dit een wettelijke verplichting, maar voor een deel ook niet. Wij willen de cultuurhistorische kernkwaliteiten borgen bij (grote) ruimtelijke ingrepen. We streven naar een hoge ontwerpkwaliteit bij opgaven waarvoor de provincie verantwoordelijk is zoals de aanleg van provinciale wegen of nieuwe windmolens. De provinciale Omgevingsvisie, omgevingsagenda en de gebiedenatlas vormen hiervoor het kader. Samenwerking De provincie is vanzelfsprekend niet als enige verantwoordelijk voor een bloeiend cultuur- en erfgoedklimaat in Gelderland. Andere overheden, organisaties en Gelderse inwoners dragen allemaal hun steentje bij. Zo is het Rijk verantwoordelijk voor de basisinfrastructuur van culturele instellingen binnen Nederland en voor aangelegenheden van Nationaal belang. Gemeenten richten zich op het lokale schaalniveau, waarbij ze ook een belangrijke normerende rol hebben. Culturele (ondersteunings)instellingen hebben een rol als kennisorganisaties en in het bevorderen van de betrokkenheid van inwoners bij cultuur en erfgoed. Veel mensen voelen zich verbonden met cultuur en erfgoed en nemen een eigen verantwoordelijkheid voor de instandhouding ervan. Ze nemen zelf initiatief voor de organisatie van festivals of werken als vrijwilligers om kastelen, musea en het landschap in goede staat te houden. Cultuur en erfgoed stoppen niet bij de grens. Samenwerking met andere provincies en Europese landen biedt kansen voor Gelderland. Als Landsdeel Oost werken de provincies Overijssel en Gelderland en acht grote steden samen om het levendige culturele klimaat in Oost-Nederland te versterken. Veel instellingen opereren in Oost-Nederlands verband, wat hun kracht vergroot. Binnen Oost-Nederland hebben we elkaar nodig voor een sterke profilering en om een goede concurrentiepositie te verwerven richting de Randstad. Europese samenwerkingsprojecten zorgen voor inspiratie, kennisuitwisseling, verminderen de barrièrewerking van de grens en versterken de economische en recreatieve samenhang. Door een internationaal netwerk op te bouwen en partijen aan elkaar te verbinden, kunnen wij ervoor zorgen dat de cultuur- en erfgoedsector optimaal gebruik kan maken van de kennis in Europa (met name in de regio Nordrhein-Westfalen) en van Europese fondsen. 9

10 3. Werken aan We blijven ons inzetten voor een bloeiend cultuur- en erfgoedklimaat in Gelderland. Dit doen we door vanuit de maatschappelijke opgaven samen met onze partners te werken aan vier verschillende onderwerpen. 3.1 Cultuur maken en beleven Voor een bloeiend cultureel klimaat in Gelderland zijn culturele producties en voorzieningen nodig van hoge kwaliteit, met een grote diversiteit en die optimaal toegankelijk zijn. Ook moet er ruimte zijn voor vernieuwing. We zetten daarom in op een open, dynamisch netwerk, talentontwikkeling en toegankelijkheid van culturele producties en voorzieningen. De Sociaal Economisch Raad heeft in een rapport (2016) geconstateerd dat zelfstandigen in de culturele sector onderbetaald worden. Als provincie voeren wij geen inkomensbeleid. Dit neemt niet weg dat we bij initiatieven en projecten waarbij we zelf betrokken zijn toezien op een adequate vergoeding voor zelfstandigen. Daarbij volgen wij met belangstelling het advies van het ministerie van Onderwijs, Cultuur en Wetenschap hierover. Onze doelen 1. Het cultureel dynamisch netwerk in Oost-Nederland is versterkt Binnen Oost-Nederland is er een fijnmazig netwerk van allerlei grotere en kleinere instellingen en initiatieven die veelal met elkaar samenwerken, verbindingen leggen en kennis uitwisselen. De provincie wil een open en dynamisch netwerk faciliteren. Onder een dynamisch netwerk verstaan we een netwerk dat continu van samenstelling wisselt en waarin iedereen, ook nieuwkomers, toegang heeft en zich welkom voelt. Dynamiek zit ook in de samenwerking met partijen buiten het culturele domein. Hierbij valt te denken aan sectoren zoals het onderwijs, zorg of creatieve industrie. Wij denken dat de openheid en dynamiek van het netwerk nieuwe inspiratie en kennis oplevert voor het Gelderse cultureel klimaat. De provincie wil een open en dynamisch netwerk faciliteren door het gesprek te voeren met instellingen binnen het bestaande netwerk en daarbuiten. We leggen verbindingen tussen partijen en stimuleren instellingen die nieuwe samenwerkingsvormen zoeken. Cultuurmij Oost is een belangrijke partner om een uitnodigend netwerk vorm te geven. De verantwoordelijkheid van het netwerk als geheel ligt bij iedereen die er deel van uitmaakt. De provincie wil een aantal grotere, voor het dynamisch culturele netwerk belangrijke, instellingen of actviteiten structureel ondersteunen en continuïteit bieden. Deze instellingen behoren volgens ons tot de Gelderse basis. Doordat deze basis er, kunnen andere (kleinere) instellingen, projecten en initiatieven beter gedijen en tot bloei komen. Deze andere instellingen willen we ook ondersteunen. Naast de Gelderse basis houden we daarom financiële ruimte om dynamisch te programmeren. Hiermee bedoelen we dat we ieder jaar ruimte hebben om instellingen, projecten en initiatieven eenmalig te ondersteunen die bijdragen aan het culturele dynamische netwerk met vernieuwende en kwalitatief goede producties. We willen samen met de provincie Overijssel onderzoeken of een productiefonds Oost-Nederland bijdraagt aan onze doelen. Dit zou dan binnen de dynamische programmeerruimte vallen. Het dynamische netwerk bestaat uit verschillende sectoren. We lichten per sector toe waar we als provincie aan willen werken en welke instellingen of activiteiten we tot de Gelderse basis rekenen. 10

11 Beeldende kunst, mode en vormgeving Het netwerk in de beeldende kunst, mode en vormgeving is bij uitstek dynamisch. Het bestaat uit popup initiatieven en musea, een grote variëteit aan makers en intermediairs. ArtEZ leidt kunstenaars en (mode)vormgevers op. In Arnhem en Nijmegen zijn relatief veel kunstenaars en kunstenaarsinitiatieven gevestigd. Al deze individuen leveren gezamenlijk een impuls aan het culturele klimaat van Gelderland. We willen de samenhang tussen deze initiatieven versterken. Beeldende kunst gaat allang niet meer over schilderijen en beelden alleen. We zien steeds meer kunstenaars die aansluiten bij andere sectoren om met hun creatieve vermogen meerwaarde te creëren: in het onderwijs, in het bedrijfsleven, in de zorgsector. Het product is soms een advies, een verfrissende blik of een kunsttoepassing. Tentoonstellingen zoals Biënnale Gelderland, Sonsbeek Internationaal en State of Fashion bieden aan de ontwikkelingen in deze sector een podium. We onderzoeken of we permanente presentatieplekken voor Gelderse beeldend kunstenaars moeten ondersteunen. Daarbij denken we bijvoorbeeld aan Kunstvereniging Diepenheim en aan Museum Arnhem. Ook onze eigen kunstcollectie is in dit verband belangrijk. We willen de kwaliteit en de toegankelijkheid van de provinciale kunstcollectie verder ontwikkelen om daarmee ambassadeur te zijn van de Gelderse beeldende kunst. We bevorderen de kwaliteit door goed beheer en door nieuwe aankopen. Maar we stoten ook kunstwerken af die bijvoorbeeld onherstelbaar beschadigd zijn of geen relatie met Gelderland hebben. De afgelopen periode hebben we delen van onze collectie uitgeleend aan museua en zijn er externe tentoonstellingen over onze collectie gemaakt. Dit ruimhartige bruikleenbeleid zetten we voort en daarnaast maken we de informatie over de collectie digitaal toegankelijk. In de nieuwe huisvesting van de provincie krijgt de kunstcollectie een prominente rol. We beschouwen de provinciale kunstcollectie als onderdeel van de Gelderse basis. Bibliotheken De bibliotheek is een organisatie die ruimte biedt voor het stimuleren van lezen, educatie, informatievoorziening, ontmoeting en debat. Deze functies staan expliciet in de wet benoemd. Binnen de bibliotheekwet (Wet Stelsel Openbare Bibliotheken) hebben provincies een beperkt aantal wettelijke taken. Wij dragen zorg voor de invulling van interbibliothecair leenverkeer, innovatie van het lokale bibliotheekwerk en voor het netwerk. Wij stemmen de invulling van deze taken af met het Rijk (OCW, Koninklijke Bibliotheek) en gemeenten (VNG). Het landelijke, provinciale en lokale netwerk zijn onlosmakelijk aan elkaar verbonden. De lokale infrastructuur van bibliotheekwerk dreigt hier en daar te verbrokkelen, onder meer door lokale bezuinigingen.terwijl bibliotheken juist een wijd verspreid en laagdrempelig netwerk aan lokale voorzieningen leveren. Op basis van deze ontwikkeling willen wij een periodiek overleg faciliteren tussen lokale bibliotheken en gemeenten over de uitvoering van de maatschappelijke taken van het bibliotheekwerk. Bibliotheken dragen bij aan persoonlijke en maatschappelijke ontwikkeling. Maatschappelijke veranderingen vragen aanpassingen van het bibliotheekwerk. Digitalisering en de grote diversiteit van maatschappelijke groepen veranderen de vraag naar ondersteuning vanuit bibliotheken. Circa 1,5 miljoen mensen in Nederland beheersen de Nederlandse taal onvoldoende. En de grote groep vluchtelingen in Nederland vraagt om specifieke activiteiten om de Nederlandse taal te leren. Bibliotheken kunnen samen met het onderwijs en gemeenten een belangrijk rol vervullen als aanbieder van taalcursussen en als verbinder tussen verschillende (sociale) instellingen. 11

12 We benoemen de wettelijke taken op het terrein van bibliotheekwerk als de Gelderse basis. Over de uitvoering van overige taken gaan we met Rijnbrink en Bibliotheek Arnhem in gesprek. Rijnbrink is de provinciale ondersteuningsinstelling voor het openbaar bibliotheekwerk. Advies en ondersteuning zijn haar centrale taken. De genoemde maatschappelijke veranderingen geven aanleiding om met Rijnbrink in gesprek te gaan over de uitvoering van deze taken, de accenten die daarin gelegd worden en over onze financiële ondersteuning. Ook gaan we in gesprek over de vraag in hoeverre de ondersteuning van de HaFaBra-sector (Harmonieën, Fanfares en Brassbands) nog bijdraagt aan onze doelstellingen. Ditzelfde geldt ook voor de functies die Bibliotheek Arnhem vervult met een provinciale bijdrage. De functie als Plusbibliotheek (achtergrondcollectie voor de openbare bibliotheken) vermindert en is bovendien geen wettelijke taak. Daarnaast beheert Bibliotheek Arnhem de Gelderland Bibliotheek. De subsidiëring van deze functies is onderwerp van gesprek. Tot slot willen wij onderzoeken in hoeverre samenwerking met Overijssel kan bijdragen aan een efficiëntere dienstverlening door zowel Rijnbrink als Bibliotheek Arnhem. Festivals en evenementen Festivals en evenementen trekken veel publiek en brengen een grote groep mensen in aanraking met verschillende kunstvormen. Door de vele bezoekers hebben ze een belangrijke economische betekenis. Ook bieden ze een podium voor talentontwikkeling, experiment en innovatie. Omdat de functie en vorm van festivals en evenementen continu veranderen, kunnen wij op dit moment niet aangeven welke festivals we in de Gelderse basis opnemen. Vanaf 2017 bepalen wij welke festivals daarin worden opgenomen. Dit zijn niet per definitie de festivals en evenementen die de provincie in het verleden structureel heeft ondersteund. We denken bijvoorbeeld ook aan de quadriënnale Sonsbeek en State of Fashion. De festivals die we in de periode structureel hebben ondersteund, kunnen in ieder geval in 2017 op een eenmalige bijdrage rekenen zodat ze hun programmering in 2017 kunnen continueren. Daarnaast blijven er mogelijkheden bestaan om andere festivals en evenementen eenmalig te ondersteunen binnen de dynamische programmeerruimte. Podiumkunsten Oost-Nederland heeft een rijk scala aan kwalitatief hoogwaardige podiuminstellingen. Een belangrijk onderdeel van het netwerk zijn de podiumkunstinstellingen die deel uitmaken van de Rijks basisinfrastructuur (BIS). De Gelderse en Overijsselse instellingen Het Gelders Orkest, Introdans, Oostpool, Het Orkest van het Oosten, De Nederlandse Reisopera en Jeugdtheater Sonnevanck, vertegenwoordigen het Landsdeel Oost in deze basisinfrastructuur. Instellingen van dit kaliber zijn zowel op landelijk als provinciaal niveau van bijzondere betekenis door hun kwaliteit en publieksbereik en leveren een belangrijke bijdrage aan een bloeiend cultureel klimaat. We vinden dat Jeugdtheater Kwatta en productiehuis De Nieuwe Oost vanaf 2017 ook (weer) een plek in de BIS verdienen. Het is evident dat de huidige Gelderse BIS-instellingen, Jeugdtheater Kwatta en De Nieuwe Oost deel uit maken van de Gelderse basis. Het Nationaal Jeugdorkest is van dusdanig belang voor talentontwikkeling, dat wij deze organisatie ook tot de Gelderse basis rekenen. De Ereprijs heeft een belangrijke functie als het gaat om het maken en laten horen van nieuwe muziek. Wij vinden daarom dat dit orkest thuishoort in de Gelderse basis. Opera willen wij mogelijk ook een plek geven in de Gelderse basis. We onderzoeken samen met de provincie Overijssel of de of de Nationale Reisopera (NRO) hier deel van gaat uitmaken. Door het bieden van continuïteit aan de Gelderse basis kunnen instellingen hun positie binnen Nederland en hun hoge kwaliteit behouden. Maar er is meer nodig. De dynamiek in de cultuursector en het toenemende belang van stedelijke regio s, onder andere in het cultuurbeleid, vragen om een andere manier van samenwerken met culturele instellingen en andere overheden. Samen kunnen we 12

13 de kwaliteit, toegankelijkheid en slagkracht verbeteren. In het Manifest Oost-Nederland (mei 2015) hebben we als Landsdeel Oost aangegeven dat we nieuwe samenwerkingsvormen en allianties tussen instellingen en overheden gaan onderzoeken. Hiervoor hebben we zogenaamde proeftuinen ingericht. Eén van deze proeftuinen is de proeftuin podiumkunsten en regionale programmering. Musis, Stadstheater Arnhem, Oostpool, Het Gelders Orkest en Introdans vormen een proeftuin in het stedelijk netwerk van de stad Arnhem. Deze Arnhemse instellingen gaan intensiever samenwerken met betrekking tot de programmering en de back-offices. Wij willen de ervaringen in die proeftuin volgen, waar nodig bijdragen aan bovenlokale ontwikkelingen en kennis delen met andere stedelijke netwerken. De openheid van het netwerk voor nieuwkomers is daarbij voor ons een continu aandachtspunt. Fysieke culturele infrastructuur: ateliers, podia en schouwburgen Uiteraard hebben producties een podium nodig en kunstwerken een tentoonstellingsruimte. Voor de exploitatie en structurele ondersteuning van dergelijke voorzieningen zien wij geen provinciale rol weggelegd. Binnen dit programma bestaat ook geen financiële ruimte om aan nieuwbouw of grootschalige verbouw van voorzieningen bij te dragen. Wel kunnen initiatieven die gericht zijn op een combinatie van podium en productie, tentoonstellingsruimte en kunst, in aanmerking komen voor financiering uit de dynamische programmeerruimte. 2. Er zijn goede mogelijkheden voor professionals om hun talenten in Gelderland te ontwikkelen Talentontwikkeling is een belangrijke voorwaarde voor een levendig cultureel klimaat. Onder talentontwikkeling verstaan wij hier de artistieke ontwikkeling van professionals in verschillende sectoren zoals de beeldende kunst, mode, vormgeving en podiumkunsten. Verschillende van onze partners zijn actief op het gebied van talentonwikkeling, zoals Introdans, De Nieuwe Oost en het Nationaal Jeugd Orkest. Daarnaast zijn er festivals en evenementen die een broedplaats zijn voor talent en artistieke ontwikkeling. In de loop van hun carrière veranderd de behoefte aan faciliteiten die professionals nodig hebben om hun talenten te ontwikkelen. Wij vinden het belangrijk om zowel aandacht te hebben voor jonge, pas afgestudeerde talenten, als voor professionals in hun midcareer. We ondersteunen daarom initiatieven die talentontwikkeling bevorderen. We zoeken daarbij naar onderlinge samenhang tussen de verschillende initiatieven en faciliteren de samenhang zo nodig. Midcareer We zien in Gelderland, met name de regio Arnhem en Nijmegen, relatief veel (beeldend) kunstenaars in hun midcareer. Dit is voor een deel te verklaren uit het gegeven dat kunstenaars direct na hun opleiding naar de Randstad of het buitenland vertrekken. Een aantal dat in Arnhem is opgeleid komt daarna terug. De aandacht voor de kunstenaars in hun midcareer is beperkt, terwijl ze juist voor continuïteit in het culturele klimaat zorgen. We gaan de komende maanden in gesprek met kunstenaars en instellingen om te bepalen hoe we talentontwikkeling in de midcareer kunnen faciliteren. In het definitieve beleidsprogramma komen we met een voorstel. We stemmen het voorstel af met de provinciale human capital agenda. Jong talent In Oost-Nederlands verband wordt een proeftuin talentontwikkeling opgezet die in eerste instantie gericht is op podiumkusten. Deze betreft de hele keten: van amateur naar professional. We onderzoeken samen met de sector hoe we de keten van talentonwikkeling binnen Oost-Nederland 13

14 kunnen versterken. Een voorbeeld is de samenwerking tussen het Nationaal Jeugd Orkest, Het Gelders Orkest en het Orkest van het Oosten. Gezamenlijk begeleiden zij jongeren op hun weg naar een professionele muziek carrière. 3. Culturele producties en voorzieningen zijn optimaal toegankelijk Voor een bloeiend klimaat is het van belang dat producties en bibliotheekvoorzieningen voor een breed publiek toegankelijk zijn. Toegankelijkheid bestaat voor ons uit vier componenten: de mate waarin het interessant is voor het publiek, de mate waarin de productie of voorziening bekend is bij het publiek, de mate waarin het fysiek bereikbaar en de mate waarin het betaalbaar is. Toegankelijkheid is echter niet altijd maatgevend: voor een bloeiend cultureel klimaat is het ook belangrijk dat er producties zijn die niet zozeer gemaakt worden om (breed) publiek te bereiken, maar om de artistieke ontwikkeling te bevorderen. We willen instellingen uitdagen om de toegankelijkheid van hun producties of voorzieningen te optimaliseren door dit onderwerp blijvend te agenderen. Financieel Onderstaande tabel geeft een globale verdeling van de financiële middelen voor 2017 weer. De definitieve verdeling wordt ieder jaar in een uitvoeringsprogramma vastgesteld. De Basis , - structurele reservering op jaarbasis. Borging van continuïteit , - Gelderse BIS instellingen , - Basis Oost-Nederland , - Ondersteuning bibliotheekwerk , - Provinciale kunstcollectie Dynamische programmeerruimte , - structurele reservering op jaarbasis. Flexibel inzetbaar , - Innovatie en maatschappelijke taken bibliotheken , - Culturele projecten waaronder festivals en talentontwikkeling 14

15 3.2 Erfgoed beleven Ons materiële erfgoed bestaat uit historische bebouwing, historisch landschap en archeologie. Erfgoed is om van te genieten, te beleven en te leren van onze spannende geschiedenis. Kinderen die spelenderwijs in een kasteel ervaren hoe wij ons land in de middeleeuwen verdedigden. Of jongeren die in het Geofort leren hoe je kunt navigeren. Toeristen en inwoners die genieten van historische bossen en vrijwilligers die helpen om archeologische vondsten onder de aandacht te brengen. Erfgoed ontleent zijn bestaansrecht aan de waardering van mensen. We waarderen ons erfgoed vanwege de intrinsieke waarde, vanwege de functionaliteit of vanwege de maatschappelijke betekenis. Voor een bloeiend erfgoedklimaat zetten we in op deze drie aspecten, met een accent op de maatschappelijke betekenis van erfgoed. Dit doen we door het mogelijk maken van restauraties en onderhoud van monumenten, door de uitvoeringskwaliteit te verbeteren en door bij te dragen aan innovatie en ontwikkeling. Restauraties ondersteunen we alleen als het monument een duurzame bestemming heeft: het maatschappelijke gebruik staat voorop. Onze doelen 1. De maatschappelijke betekenis van erfgoed is vergroot door de functies van erfgoed te versterken Uit een analyse van de erfgoedmonitor Gelderland blijkt dat in meerjarenperspectief (periode ) de opgave voor herbestemming en restauratie van gebouwd monumentaal erfgoed circa 170 miljoen bedraagt. Het gaat hier om alle Gelderse monumenten die in een slechte of matige staat van onderhoud zijn of soms zelfs leeg staan. Uit onderzoek is ook gebleken dat het monumentale groen een onderhoudsachterstand heeft. De opgave is om het percentage slechte/matige onderhoudsstaat in de komende periode op een redelijk niveau te brengen in Wij dragen hieraan bij door financiële ondersteuning bij restauraties en onderhoud van monumenten, waarbij de financiële bijdrage van de erfgoedeigenaar of anderen substantieel is. De provinciale bijdrage is aanvullend en gericht op de onrendabele top, waarvoor geen financiering te vinden is. Wij realiseren ons echter ook dat het niet mogelijk is om al ons erfgoed te behouden en te restaureren. Verantwoord erfgoedbeleid betekent steeds vaker verantwoord kiezen. De verwachte leegstand van bepaalde categorieen monumenten is groot. Dit betreft zeker ons religieus erfgoed. Samen met de sector, gemeenten en de Rijksdienst voor het Cultureel Erfgoed zullen we een keus maken welke monumenten primair onze aandacht verdienen. Onderhoud, restauraties en een goede bestemming vergroten de maatschappelijke betekenis van erfgoed. Denk hierbij bijvoorbeeld aan een monumentale kerk die is aangepast en hierdoor ook gebruik kan worden als vergaderlocatie, concertzaal of galerie. Een slecht onderhouden monument zonder economische of sociale functie, heeft weinig maatschappelijke betekenis. Daarom investeren wij in onderhoud en restauraties van monumenten die een duurzame bestemming hebben. Dit is niet eenvoudig, het moet immers kwalitatief, economisch en maatschappelijk haalbaar zijn. Door het beschikbar stellen van zogenaamd kiemgeld stimuleren wij haalbaarheidsonderzoek en andere initiatieven die bijdragen aan een goede start van het project. Denk bijvoorbeeld aan het mogelijk maken van pop-up initiatieven in leegstaande monumenten waardoor er weer leven en energie ontstaat. Bij restauraties en herbestemmingen werken wij nauw samen met het Rijk en gemeenten en sluiten aan op initiatieven uit de samenleving die het monumentale erfgoed behouden en ontwikkelen. Restauraties van Rijksmonumenten behoren tot de Gelderse basis omdat de provincie de verplichting heeft deze gecentraliseerde Rijksmiddelen voor restauraties voor Rijksmonumenten in te zetten. Buiten de basis reserveren wij een bedrag binnen de dynamische programmeerruimte voor restauraties. 15

16 Naast het gebouwde erfgoed, hebben we aandacht voor de maatschappelijke betekenis van groen erfgoed zoals oude bossen en landgoederen. Onderhoud van groen erfgoed is een kostbare zaak en economisch nauwelijks rendabel te maken. Een aantal landgoedeigenaren in het Gelders Arcadië (landgoederenzone van de Veluwezoom) hebben samen met gemeenten en zorginstellingen een Landgoedcoöperatie opgericht. Met behulp van mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt wordt onder leiding van een tuinbaas het groen erfgoed te onderhouden. Zo krijgen mensen met afstand tot de arbeidsmarkt een veilige plek om zinvol werk te doen en gaan de onderhoudskosten van groen omlaag. Gemeentelijke monumenten en molens Via gemeenten willen wij het onderhoudsniveau van gemeentelijke monumenten en molens op peil brengen en houden. Wij cofinancieren gemeenten die zelf een budget voor onderhoud van gemeentelijke monumenten en molens hebben. Daarnaast stimuleren wij het laten draaien van de molens door middel van draaipremies. Hierdoor blijven de molens in een goede fysieke conditie en wordt de betrokkenheid van vrijwilligers vergroot. De onderhoudssubsidies en draaipremies vallen onder de Gelderse basis. Duurzaamheid Gebrekkig onderhoud en een slechte energiebalans van een monument leiden tot oplopende instandhoudingskosten. Wij willen de erfgoedeigenaren beter faciliteren met kennis, kunde en innovatiekansen om het beheer van erfgoed te verbeteren. Dit doen wij bijvoorbeeld door kennis te verstrekken over duurzaamheidsaanpassingen in monumenten. Denk hierbij aan het laten uitvoeren van energiescans, bij voorkeur tijdens de restauratie werkzaamheden zodat de energiebesparende maatregelen direct uitgevoerd kunnen worden. Deze maatregelen leveren een aanzienlijke besparing op in de energiekosten. In veel gevallen wordt er een besparing tussen de 20 en 50% van de energiekosten bereikt. Met lagere exploitatiekosten komen vervolgens weer meer (herbestemmings)functies binnen bereik. Het stimuleren van energiebesparende maatregelen rekenen wij tot de Gelderse basis. 2. De uitvoeringskwaliteit is verbeterd door samenwerking Kwaliteit vormt de ziel van ons erfgoed. Slecht uitgevoerde restauraties tasten de authenticiteit en het verhaal van een monument onherstelbaar aan. De maatschappelijke betekenis van erfgoed hangt dus sterk samen met de uitvoeringskwaliteit. De rol van de overheden in de uitvoering en begeleiding van projecten is veranderd. Waar vroeger specifieke kennis en kunde over onderhoud en restauraties aanwezig was bij overheden, is dat nu veel minder het geval. Kennis en uitvoeringsinstellingen kunnen eigenaren nu adviseren en begeleiding bieden om de kwaliteit van het erfgoed zo hoog mogelijk te houden. De sector vraagt de provincie om een goede kwaliteitsborging te faciliteren. Dit doen we door de samenwerking binnen de gehele sector te stimuleren en verbeteren. Ten eerste willen we vroegtijdig en intensiever samenwerken met gemeenten bij de uitvoering van restauraties. Dit doen wij door kennis en capaciteit te bundelen in onder andere regiegroepen en regioservices. Zo sluiten we aan bij de structuur van de regioarcheologie (zie verderop in deze paragraaf). Ten tweede gaan we samen met uitvoerende bedrijven, kennisinstellingen en overheden de Gelderse Voet voortzetten en waar nodig doorontwikkelen. De Gelderse Voet is een kwaliteitsborgingssysteem voor restauraties waarin onder andere uitvoeringsvoorschriften zijn benoemd. Hiermee geven we kennisinstellingen en eigenaren handvatten voor de uitvoeringskwaliteit. Daarnaast vergoot de Gelderse Voet de kwaliteit die restauratiebedrijven leveren. Afgelopen jaar hebben we samen met 16

17 erfgoedhoveniers en eigenaren een Groene Voet opgezet, een kwaliteitsborgingssysteem voor groen erfgoed, die we verder zullen implementeren. Tot slot faciliteren wij de samenwerking tussen kennis- en uitvoeringsinstellingen zoals de Monumentenwacht, Gelders Genootschap, Gelders restauratiecentrum, Gelders Landschap en Kastelen en Stichting Oude Gelderse Kerken. In plaats van kennis aan te bieden aan eigenaren, willen deze organisaties veel meer uitgaan van de vraag van erfgoedeigenaren. Dit vraagt om een verschuiving in het werk van deze kennis- en uitvoeringsinstellingen Op initiatief van de betrokken erfgoedinstellingen wordt het komende jaar de transitie naar een nieuwe vorm van samenwerking vormgegeven waarbij wij de rol van regisseur vervullen. Deze samenwerking noemen we de Gelderse Erfgoedalliantie. Archeologie Ook binnen archeologie willen wij de samenwerking en uitvoering versterken. Wij ondersteunen gemeenten bij het uitvoeren van hun wettelijke taak voor archeologie door de aangestelde regioarcheologen financieel te blijven ondersteunen. Regioarcheologen dragen zorg voor de archeologische advisering van gemeenten. Uit de evaluatie van de regioarcheologie (2015) is gebleken dat gemeenten waardering hebben voor regioarcheologie en dat dit hen helpt bij de invulling van hun rol. Wij rekenen de regioarcheologie tot de Gelderse basis en zetten dit beleid dus voort. We willen de komende periode met gemeenten onderzoeken hoe de regioarcheologie beter ingezet kan worden voor publieksbereik en bij ruimtelijke en maatschappelijke vraagstukken. De Romeinse Limes is een bijzondere archeologische structuur die 2000 jaar geleden de noordgrens van het Romeinse Rijk vormde en bestond uit verschillende forten en versterkingen. Wij participeren in de Nederlandse Limessamenwerking (NLS). Dit betekent dat we ons samen met Rijk, gemeenten en provincies inzetten voor de UNESCO-nominatie, publieksbereik en de bescherming van UNESCOgenomineerde Limes locaties. Wij zorgen voor een goede samenwerking met Duitsland, met wie de gezamenlijke nominatie van de Limes als UNESCO-werelderfgoed wordt voorbereid. Borging van de kwaliteiten van de Limes in ruimtelijke plannen is een bestuurlijke afspraak en beschouwen wij als de Gelderse basis. We onderzoeken samen met Museum Het Valkhof/Kam hoe we het Provinciaal Depot voor Bodemvondsten beter kunnen ontsluiten en ontwikkelen tot een kenniscentrum archeologie. De provinciale adviestaak voor archeologie bij ruimtelijke ontwikkelingen is ondergebracht het depot. Deze wettelijke taken brengen we onder bij de Gelderse basis. 3. Innovatie en nieuwe ontwikkelingen zijn gestimuleerd Stilstand is achteruitgang, de enige constante is de verandering. Ook de erfgoedsector moet meebewegen om zo goed mogelijk aan te sluiten bij de maatschappelijke opgaven. Daarom willen we voortdurend processen en producten verbeteren. Dit doen we door onderzoek en de ontwikkeling van nieuwe methoden en vaardigheden. De nieuwe inzichten nemen we mee in de uitvoering van ons beleidsprogramma. De komende programmaperiode werken we samen met de sector aan de volgende onderwerpen: Klimaat/duurzaamheid. De afgelopen twee jaar hebben wij met succes het project Duurzame Landgoederen uitgevoerd. Dit willen we verder verbreden naar de hele erfgoedcollectie. Wij werken de duurzaamheidsonderwerpen verder uit op basis van bestaande ervaringen, methoden en technieken zodat we deze in toekomstige projecten kunnen toepassen. We trekken hierin samen op met de provinciale programma s economie en energietransitie. 17

18 Kennis en innovaties in de praktijk. Samenwerking met kennis- en onderwijsinstellingen zoals Universiteiten en Hogescholen over instandhoudingstechnologie (innovaties van materialen, methoden en technieken) is noodzakelijk om de onderhoudskosten te drukken en de onderhoudstermijn van erfgoed te verlengen. De afgelopen jaren hebben we bijvoorbeeld met onderzoek naar lijnzaadolie mooie resultaten behaald. Nieuwe opgaven. We gaan actief om met nieuwe opgaven zoals het (laten) verrichten van onderzoek in het vraagstuk hoe we beter om kunnen gaan met leegstand van monumentaal vastgoed. We denken hierbij aan een afwegingskader voor nieuwbouwsloop-herbestemming binnen het vastgoed. We trekken hierin samen op met het provinciale programma Steengoed Benutten. Ook is het wenselijk dat we de Monumentenmonitor Gelderland, een monitor die ons cruciale informatie verschaft over de functie en conditie van monumenten, verder ontwikkelen. Dankzij de monitor kunnen we ons beleid gerichter inzetten. Financial engineering. Subsidies verlenen we alleen voor de zogenaamde onrendabele top. Sommige investeringen kunnen terugverdiend worden. Hiervoor is bijvoorbeeld een lening onder gunstige voorwaarden een beter instrument. De laatste jaren hebben we veel successen geboekt met onder meer revolverende middelen en crowdfunding. We willen verder onderzoek doen naar andere en nieuwe vormen van financiering en financial support. Leerlingbouwplaatsen en stageplekken. Vakmanschap in de restauratiesector is noodzakelijk voor een goede uitvoeringskwaliteit. De komende jaren stromen veel oudere vakmensen uit terwijl de aanwas van jonge vakmensen ver achterblijft bij de behoefte. Op dit moment zijn er 22 leerwerkplekken voor jongeren, terwijl er minimaal 60 nodig zijn om aan de vraag te kunnen voldoen. Samen met de sector faciliteren we leerlingbouwplaatsen en stageplekken bij restauraties van monumenten. We sluiten hierbij aan bij het provinciale arbeidsmarktbeleid. Waardenkaarten toegankelijk maken. Gemeenten hebben een grote slag geslagen met het maken van archeologische en cultuurhistorische waardenkaarten die bedoeld zijn als onderlegger voor het lokale omgevingsbeleid. In de afgelopen periode hebben wij het opstellen van de waardenkaarten financieel ondersteund. De komende periode werken wij met gemeenten en instellingen aan het breder beschikbaar stellen van kennis over ons erfgoed ten gunste van publieksbereik en vrijetijdseconomie. Kennisagenda archeologie. We actualiseren de Kennisagenda Archeologie van Gelderland. Hierdoor kunnen de juiste vragen gesteld worden bij archeologisch onderzoek. Ook willen we samen met gemeenten de Erfgoedwet op goede wijze implementeren en daarbij onderzoeken of de gemeentelijke archeologische verwachtingskaarten aangepast moeten worden. Financieel Onderstaande tabel geeft een globale verdeling van de financiële middelen voor 2017 weer. De definitieve verdeling wordt ieder jaar in een uitvoeringsprogramma vastgesteld. De Basis , - structurele reservering op jaarbasis. Borging van continuïteit , - Restauraties Rijksmonumenten , - Ondersteuning kennis en uitvoeringinstellingen , - Instandhouding gemeentelijke monumenten en molens , - Uitvoering archeologie waaronder depot, regioarcheologie en Limes 18