INLEIDING. Wat is wijsheid en wordt een mens daar gelukkig van?

Transcriptie

1 INLEIDING Wat is wijsheid en wordt een mens daar gelukkig van? Leegte is een belangrijk begrip in het Boeddhisme. Het woord leegte heeft vrijwel dezelfde betekenis als het woord wijsheid. Het Sanskriet woord Shunyata omvat deze beide betekenissen; het woord kan als leegte worden vertaald, maar betekent ook wijsheid want de term Shunyata kent geen onderscheid tussen leegte en wijsheid, ze zijn synoniem. i We bestuderen de ontwikkeling van wijsheid en onderzoeken waarom het toenemen van wijsheid belangrijk is. Natuurlijk kijken we ook hoe we op het Pad kunnen komen om wijsheid in onszelf te laten groeien. Ik wil beginnen met een definitie van wijsheid, want het is nodig om te weten waar we het eigenlijk over hebben; wat is wijs, wat is niet wijs en wat is leegte nu eigenlijk precies? Het basisprincipe van zich ontwikkelende wijsheid is eenvoudig; als je pijn ervaart leer je om je gedrag aan te passen; een ezel stoot zich in het gemeen niet twee maal aan dezelfde steen. Deze pijn kan zowel op het fysieke als op het psychische vlak worden ervaren. Maar het zal je wel duidelijk zijn dat dit soort wijsheid geen verdere toelichting nodig heeft. We gaan ons richten op een ultieme vorm van wijsheid, met duidelijk superieure kwaliteiten. We richten ons op een vorm van wijsheid die doorgaans buiten bereik valt van normale mensen of zelfs van de hoogbegaafden onder ons. In onze moderne maatschappij zien we veel wetenschappelijke ontwikkelingen; we onderzoeken de aarde en de zee, de ruimte en ons eigen lichaam. Misschien zijn we straks in staat om een Einstein te klonen, maar denk niet dat we een genie kunnen creëren die absolute wijsheid in zich heeft! Uitsluitend door wijsheid in jezelf te ontwikkelen ontstaat er een kans op de komst van zo n nieuwe Boeddha; want dàt is waar we het over gaan hebben. Werkelijke wijsheid kun je namelijk niet buiten jezelf vinden. Je kunt in dit boek veel aanwijzingen vinden over de richting waarin je eigen geest ontwikkeld kan worden om wijsheid in jezelf te laten groeien.

2 EERSTE HOOFDSTUK De wederkerige afhankelijkheid van lijden en geluk De wijsheid waar we het over gaan hebben is een zeer bijzondere vorm van wijsheid. Deze wijsheid geeft het vermogen om je geluk te laten ervaren en om vrede in je gedachten te brengen; een vrede die niet stopt. Het gaat hier dus niet om een voorbijgaande vorm van geluk, zoals we die maar al te goed kennen. Tijdelijk geluk kun je bijvoorbeeld tijdens een vakantie ervaren, of, en vaak in heftige mate, tijdens een verliefdheid. Het geluk dat bij deze bijzondere vorm van wijsheid hoort is niet zo n tijdelijke vorm van geluk die telkens opnieuw gezocht moet worden. Ieder voorwerp dat geluk brengt kan immers verloren gaan, of het veroudert en raakt uit de mode waardoor je weer iets nieuws nodig hebt. Ieder mens die je geluk brengt is immers onderworpen aan verandering, ziekte, ouderdom en dood. Iedere activiteit die je plezier kan brengen, brengt je slechts tijdelijk plezier en moet onophoudelijk herhaald en afgewisseld worden. Niets dat we in ons leven doen geeft oneindig en stabiel geluk; deze grote en onveranderlijke vorm van geluk, lijkt voor ons niet weggelegd. Heb je wel eens gehoord van het idee dat geluk een gevolg is van het lijden dat we ervaren? Het lijkt op het eerste gezicht misschien een vreemde gedachte, maar ga maar eens na of het volgende klopt: Geluk is afhankelijk van lijden en lijden is afhankelijk van geluk. Dat wat wij geluk noemen, die vredige staat die de meesten van ons zo graag willen bereiken en willen vasthouden, dat geluk is niets anders dan een gevolg van het lijden dat we ervaren. De beroemde meester Nagarjuna ii legde het als volgt uit: lijden en geluk zijn twee polariteiten, goed te vergelijken met twee kinderen die spelen op een wip; ze kunnen niet zonder elkaar. Geluk en lijden zijn als een slinger die beweegt van links naar rechts, om dan weer van rechts naar links te gaan, er is een balans. Of we nu het materiële of het spirituele in ons leven voorop stellen, dus het materiële of het spirituele belangrijker achten voor ons geluk, uiteindelijk maakt dat niet zoveel uit. Want het blijft namelijk een zoeken naar geluk. Als je er goed over nadenkt is dat is een kinderlijke en een beetje domme bezigheid, want zolang je geluk afhankelijk blijft van een stimulans búiten jezelf is het immers een ondeugdelijke vorm van geluk. Ondeugdelijk, want het is onbetrouwbaar, het is niet ònafhankelijk maar àfhankelijk van een bron buiten jezelf, het is dus ook niet vrij. Mensen vinden hun persoonlijke vrijheid een groot goed; vrijheid is voor ons bijna een soort geloof. Maar wanneer ben je echt vrij? Pas als je voor je geluk niet afhankelijk meer bent van wie of wat dan ook, dàn pas ben je vrij. Wij denken vaak dat je vrij bent als je financieel onafhankelijk bent; je hebt je eigen huis, je eigen auto, je eigen hond en je eigen kat, we denken dat we al deze dingen bezitten en ze ons vrijheid geven. Maar als je er nu eens zorgvuldig over nadenkt, is het dan niet zo dat al deze objecten, inclusief de sleutel van je eigen auto, joù eigenlijk bezitten? Is het niet zo dat zij de baas zijn over jou in plaats van andersom? Het is een kwestie van slim onderzoeken en analyseren van de werkelijkheid, om er achter te komen dat je soms zelfs het bezit bent van de kleding die je draagt! Waarom? Omdat die kleding zo nauw samenhangt met de manier waarop je jezelf wilt presenteren. Dus ieder die zichzelf als een vrij, zelfstandig en onafhankelijk mens ervaart heeft een beperkt begrip van de werkelijkheid. Zolang we nog allerlei objecten of personen nodig hebben om ons onafhankelijk en vrij te kunnen voelen, stellen we eigenlijk ons vertrouwen op deze objecten en personen.

3 De reden om hier nu over te beginnen is de volgende: we hebben iemand nodig om ons te laten inzien dat we afhànkelijk zijn en absoluut niet ònafhankelijk en vrij. Ga maar na; als er iets gebeurt met een van die dingen of mensen waarop we vertrouwen worden we op z n minst bezorgd of we raken overstuur. Als we wèrkelijk onafhankelijk en vrij waren, zouden we ons toch niet druk maken om objecten en personen die buiten onze macht liggen? Dan zou er toch geen ènkele reden zijn om overstuur te raken, verstoord of beïnvloed, door wàt er dan ook maar gebeurt? Maar het is anders; ons geluk blijkt een voortdurende bron van zorg. Het verontrust ons, dit zogenaamde geluk, dat niet alleen zonder garantie wordt geleverd maar ook nog eens verre van compleet is en behoorlijk onbetrouwbaar blijkt te zijn. Stel je eens voor dat je een apparaat koopt met een garantieduur van 2 jaar, maar zodra je thuis bent en het ding gebruikt, blijkt het maar 2 minuten te werken. Moet je opletten hoe snel je weer bij de winkel bent om verhaal te halen. We zouden ons ook eens kunnen afvragen waarom ons geluk zònder garantie wordt geleverd en ook nog eens zo beperkt functioneert. Geluk wordt zeer snel aangetast en zorgt voor veel onrust en geestelijke turbulentie. Bij een vliegtuig heb je alleen last van turbulentie bij bepaalde weersomstandigheden, maar ons geluk is onophoudelijk turbulent! Er hoeft soms maar iemand iets tegen ons te zeggen op een bepaalde manier, of onze stemming verandert. Onze vrolijke bui slaat om en we worden verdrietig of kwaad. Hoe komt dit toch? Omdat we de wijsheid missen! Onze materiële welvaart brengt ons geen geluk, want er zijn mensen die zonder al onze spullen tòch geluk en tevredenheid kunnen ervaren, terwijl wij met al onze materiële welvaart nog stééds lijden ervaren. Ondanks veel bezittingen blijven nieuwe wensen komen; de kast is nooit vol, er is altijd ruimte voor méér kleding. Er is een nieuwer model auto, toch weer iets beter als het model waar je nu in rijdt. Zo blijf je bezig. De conclusie kan niet anders zijn: het bezit van middelen die begerenswaardig zijn voor degenen die deze middelen niet hebben, geeft géén tevredenheid, om van geluk maar niet eens te spreken! Nu we dit vastgesteld hebben, samen met het feit dat er geen ervaring van lijden is als je iets niet gebruiken kunt waarvan je het bestaan (nog) niet weet, kun je duidelijk zien dat geluk niet afhankelijk is van materiële omstandigheden; geluk is duidelijk verbonden met innerlijke omstandigheden. Nagarjuna zei dat het geluk zich manifesteert als het lijden afneemt, maar dit werkt ook andersom: als geluk afneemt, neemt het lijden weer toe. Het is als eb en vloed, het neemt af zodat het later weer kan stijgen. Als ons geluk afhankelijk is van de afname van lijden en andersom, waarom zou je dan naar een van beide hunkeren? vraagt Nagarjuna ons vervolgens. Het al dan niet gelukkig zijn of gelukkig willen worden kan nooit een maatstaf zijn voor de ontwikkeling van de geest in wijsheid. Waarom zou je over geluk nadenken? Het streven naar geluk brengt immers noodzakelijkerwijs lijden voort! Streven naar geluk lijkt dus onzin en het ontwikkelen van wijsheid kan niet verbonden zijn met het vergroten van geluk. Maar; wij Boeddhisten gebruiken echter de term geluk wel degelijk, we hebben het zelfs over eindeloze gelukzaligheid. We gebruiken het als een etiket, voor het gemak en voor de duidelijkheid, want wij mensen voelen ons nu eenmaal verwant met geluk. Als we niet inzien dat iets plezier of geluk oplevert, voor onszelf of voor een ander, zullen we ons er waarschijnlijk niet mee bezig houden en er totaal geen moeite voor doen.. Iedereen begrijpt geluk, hoopt er op en werkt ervoor, offert er dingen voor op en lijdt er pijn voor. Zelfs de pijnlijke piercings van tegenwoordig worden aangebracht met het doel om plezier te verhogen. Pijnlijke religieuze rituelen zoals zelfkastijding, worden volbracht omdat mensen hopen op een plaatsje in de hemel, dat levert in de toekomst ook weer geluk op. Niemand zoekt naar lijden, nog niet voor een minuutje; iedereen verlangt naar geluk. Ieder

4 levend wezen zoekt het, hoewel er geen werkelijk blijvend geluk in de wereld te vinden is, is geluk het medium waardoor ook Boeddhisten communiceren. De unieke natuur van de Boeddha Leegte, wijsheid en het inzicht van een Boeddha zijn synoniem; dus het verwezenlijken van leegte in je gedachten is hetzelfde als het bereiken van ultieme, oneindige wijsheid en dat is hetzelfde als een Boeddha s staat van geest: inzicht in de oorzaak van lijden. Maar een Boeddha s staat van geest is veel meer dan dat; hij is niet alleen oneindig wijs maar heeft nog twee extra eigenschappen: hij heeft een oneindig mededogen en beschikt over zogenaamde vaardige methoden. Het oneindig mededogen is een vorm van compassie die geen onderscheid maakt tussen wie nu wel of niet je mededogen verdient. Het hanteren van vaardige methoden laat een bedrevenheid zien om ook anderen deelgenoot te laten zijn van dit grote inzicht. Iedere Boeddha heeft deze drie kenmerken. Zolang we zelf nog geen Boeddha zijn, zijn deze drie eigenschappen ons onbekend, maken ze in ieder geval geen deel uit van ons wezen. Als we onszelf deze drie eigenschappen echter zouden kunnen aanleren, zodat ze onvervreemdbaar deel gaan uitmaken van ons wezen, dan zijn we zelf een Boeddha geworden! Het is een unieke staat van geest die de Boeddha heeft verwezenlijkt, deze realisatie van leegte, die wijsheid is. iii Het is zo uniek dat deze natuur niet omschreven kan worden. Het is niet te beschrijven met termen uit onze wereld van dualiteiten. Je kunt het niet uitleggen met termen zoals; het is dit of het is dat, Boeddha heeft het zus en zo vormgegeven en uitgewerkt. Er is eigenlijk geen beginnen aan om het uit te leggen. Je kunt het natuurlijk proberen, maar iedere uitleg zal een beperkte uitleg zijn. In onze gedachtewereld kunnen we een beeld van Boeddha als ik zojuist geschetst heb moeilijk inpassen, omdat het buiten àlle door onszelf gecreëerde categorieën valt. Die woordenschat waarmee we normaal gesproken uit de voeten kunnen om de wereld mee te beschrijven, die woorden schieten tekort als het erom gaat iets te beschrijven dat niet van deze wereld is. Om tòch te kunnen spreken over deze Boeddhastaat, deze ons nog onbekende staat van zijn, is het handig gebleken bepaalde zaken te benoemen alsof ze wèl van deze wereld zijn. Om ons een beeld te kunnen vormen van iets bovenaards kunnen we helaas alleen maar aardse termen en omschrijvingen gebruiken. Boeddha s karakteristieke en unieke eigenschappen worden in het Sanskriet benoemd als DharmaKaya. DharmaKaya is een Boeddha s staat van geest oftewel Boeddha s ervaringswereld. Het is een staat van zijn die buiten onze waarneming valt. DharmaKaya valt buiten ons begrippenkader, buiten onze mogelijkheden van omschrijven, we kunnen het niet vatten. Dit is nu nèt het unieke van deze staat; dat alleen Boeddha s weten wat het is! Maar, ook al verkeren Boeddha s in deze bovenaardse staat, in relatie tot ons leggen ze gelukkig mededogen en wijsheid aan de dag. Die natuur van mededogen en wijsheid is ook nog aan ons aangepast, omdat mensen zo een relatie met hem kunnen aangaan. Bijvoorbeeld: In ons denken is wreedheid verkeerd en we hebben een hekel aan onwetendheid en domheid. Ook als we zelf geen idee hebben hoe we wijsheid in onszelf kunnen ontwikkelen, als we wijsheid herkennen in ànderen, stellen we het wel op prijs. Zo werkt het ook met mededogen. Vandaar dat de Boeddha s ons via deze methode benaderen, door ons wijsheid en mededogen te laten zien. Die Verlichte geest die functioneert zonder daar moeite voor te doen, maar heel direct werkt zonder bijgedachten als; wie heeft mijn hulp nodig, maar volledig spontaan en natuurlijk, die Verlichte geest staat vrij ter

5 beschikking van alle levende wezens op deze aarde. Vergelijk het maar met de wolken; ze drijven in de hemel rond, je hebt geen idee waar ze vandaan komen en je weet niet waarom ze hier en daar de regenbuien brengen; ze zijn er gewoon. Doordat de mensheid leeft in een dualistische wereld waarin wijsheid en compassie vrijwel ontbreken, manifesteren zich zomaar wolken van wijsheid en compassie als de omstandigheden daartoe aanleiding geven. In Boeddha s DharmaKaya is trouwens geen oorzaak en gevolg. Dat kan omdat alle wensen en verlangens immers reeds zijn uitgedoofd, want als er wensen en verlangens zouden zijn, zou deze persoon geen Boeddha zijn maar een mens net als wij. Wij zelf zorgen aan de lopende band voor de oorzaken van ons lijden, dat is waar we iedere dag mee geconfronteerd worden. Als wij zèlf de oorzaken voor ons lijden willen wegnemen, zullen we ook op zoek moeten gaan naar die oorzaken. Nadat we door het bestuderen van de LamRim iv, de oorzaak van lijden herkend hebben, kunnen we deze dan geleidelijk neutraliseren of wegnemen door het creëren van positieve omstandigheden. We kunnen dan zelf omstandigheden gaan creëren waardoor we geluk gaan ervaren, wijsheid gaan ontwikkelen, de staat van oneindige wijsheid benaderen en uiteindelijk alle oorzaken voor lijden kunnen uitdoven. Dan zijn we zelf deel geworden van de staat van geest van een Boeddha, dan is de ervaringswereld van de Boeddha gelijk aan die van ons. Als je na studie van de LamRim inzicht hebt gekregen in je functioneren als mens, weet je dat wij mensen doorlopend oorzaken creëren, dus zullen we oorzaken moeten creëren die positieve gevolgen hebben. Boeddha s zijn heel anders, die zijn niet langer onderworpen aan die onophoudelijke stroom van oorzaak en gevolg. De wijsheid en compassie die ze manifesteren is niet vantevoren bedacht of gepland, het is een spontane uitdrukking van hun kennis van waarheid; Sambhogakaya v. Het wordt lichaam van volmaakte vreugde genoemd omdat vanuit òns gezichtspunt, hun wijsheid en mededogen precies het tegenovergestelde zijn van onze onwetendheid en ons lijden. Omdat ieder levend wezen verlangt vrij van pijn te zijn manifesteert het zich; het is er simpelweg omdat alle levende wezens er de oorzaak voor vormen.omdat er droogte is, manifesteren zich wolken en valt er regen. DharmaKaya manifesteert zich in nog een ander aspect waarbij we erg gebaat zijn; het Nirmanakaya vi genaamd. Deze kan worden gezien door mensen, die kan worden aangeraakt, waarmee gesproken kan worden. Er zijn dus drie Kaya s van de Boeddha, waarvan de eerste; Dharmakaya, ons onderwerp vormt. Het Dharmakaya is de absolute essentie van wat wij wijsheid noemen; de wijsheid van de Boeddha. Mededogen in soorten Zoals reeds gezegd functioneert deze wijsheid van een Boeddha op een heel natuurlijke manier. Boeddha s laten ons spontaan in hun wijsheid delen, ze maken zich aan ons kenbaar en ze doen dat ook nog eens zonder dat het hen moeite kost. Een Boeddha ziet niet eerst in zijn agenda voordat er iets moet gebeuren, verzucht niet dat er eigenlijk geen tijd voor is omdat er nog zóveel anderen wachten. Bij mensen kost alles inspanning, zo vinden wij het vaak moeilijk om onze afspraken na te komen. Nu zijn afspraken leuk of minder leuk, maar vrijwel àlles dat we doen is besmet met zelfkoesterende gedachten. Het zijn juist die bijgedachten die ons ego koesteren die negatief voor ons uitpakken. Zelfs in t geval je iemand stervensgraag wilt ontmoeten omdat je helemaal verliefd bent bijvoorbeeld, doe je de eerste weken of maanden erg je best om in de smaak te vallen, totdat er problemen komen en je

6 soms wensen zou dat je dit mens maar nooit had ontmoet. Onze inspanning is dus beperkt door het zelfkoesterende aspect ervan. Je zegt tegen iemand: Ja, dat doe ik graag voor je, maar je onderliggende motivatie is misschien wel trots, omdat je de ander wilt imponeren of omdat je hoopt dat het contact voordelig voor je zal uitpakken. Dat bedoel ik met besmet met zelfkoesterende gedachten. Een Boeddha s functioneren is niet besmet met al deze bijgedachten ter meerdere eer en glorie van het ego; het is compassie zonder vooropgezet doel of beoogd resultaat en dat alles ook nog zonder moeite... Dit klinkt vreemd; want wat stelt het dan voor, wat is je doelloze compassie nu waard? Als wij ons niet bewust zijn van lijden is er geen compassie, ons mededogen komt heel spontaan op bij het zien van mensen in nood. Maar ons soort compassie maakt wèl een onderscheid en lijkt daarmee verdacht veel op marxistische of communistische ideologie. Dat systeem wil immers de hemel op aarde brengen door iedereen gelijke welvaart, rechten en plichten te geven, de rijken hun rijkdom af te nemen en de mensen die er over klagen hun stem of misschien zelfs hun leven af te nemen! Het lijkt er op omdat onze compassie een doel nodig heeft en onderscheid maakt, dàt maakt het tevens beperkt. Misschien wil je zelfs wel financieel beter worden van je compassie, of er een goede naam mee opbouwen. Of je toont compassie uit gehechtheid aan de telkens verbeterende omstandigheden voor jezelf. Of je bent alleen maar betrokken bij degenen die dicht bij je staan, mensen uit je eigen land of streek; zie je dat er altijd een object nodig is? Dat object vormt een beperking in je mededogen. Je compassie heeft een doel en een reden, komt voort uit een staat van geest die besmet is met een beperking, een Boeddha s mededogen kent die beperking niet. De reden daarvoor is de diepgaande wijsheid, om die te begrijpen is het noodzakelijk te weten op welke wijze Boeddha s functioneren. Het functioneren van een Boeddha Om leegte te leren begrijpen moet je allereerst weten hoe een Boeddha zou handelen als die in onze wereld mocht verschijnen. Zou hij of zij dan op vakantie gaan, gezellig kamperen bijvoorbeeld? Nee, een Boeddha zou ons deelgenoot maken van kennis en wijsheid. Afgestemd op de verschillende capaciteiten van mensen zou hij verschillende benaderingen gebruiken, zo zou hij overigens best eens op een camping verzeild kunnen raken, maar met als doel de gedachten van allerlei verschillende persoonlijkheden te trainen zodat deze meer wijsheid kunnen ontwikkelen. Dat is de voornaamste reden waarom er een Boeddha in deze wereld is verschenen en in de toekomst wederom zal verschijnen; om ons wijsheid bij te brengen. Boeddha s onderwijzen 2 Paden ; het ene Pad leidt tot bevrijding van jezelf en het andere Pad leidt tot Verlichting. Hij biedt twee verschillende manieren aan om jezelf te ontwikkelen, want het gaat hem ook om afstemming op de capaciteiten van mensen. Zo kan iedereen een Pad kiezen dat bij hem of haar past om begrip te ontwikkelen en te studeren. Boeddha heeft geen toverstokje om het lijden weg te toveren, ook is het niet mogelijk door handoplegging mensen Verlicht te maken, Verlichting is uitsluitend mogelijk als mensen er moeite voor willen doen. In de Boeddhistische lessen wordt hiernaar wel verwezen met de woorden rijpend karma. Een Boeddha s wijsheid schijnt als de zon, maar afhankelijk van de plaats waarop de ontvanger zich op de aardbol bevindt, zijn de zonnestralen heet of minder warm. Precies zoals de zon warmte uitstraalt, straalt Boeddha s mededogen zonder beperking en zonder onderscheid, maar slechts weinigen kunnen er een straaltje van meepikken jaar

7 geleden kwam Boeddha Shakyamuni op aarde, maar hoeveel mensen hebben er werkelijk van kunnen profiteren en hun gedachten kunnen temmen? Het zijn er niet zoveel, slechts een handjevol. Je kunt daar tegenin brengen dat een groot aantal mensen in Azië en andere werelddelen zich Boeddhist noemt, maar ik spreek nu niet over de mensen die zich Boeddhist noemen doordat ze zich met de traditie vereenzelvigen. Iemand die zich Boeddhist noemt hoeft niet te begrijpen waar het in het Boeddhisme wèrkelijk om gaat. Er zijn méér dan genoeg belijdende, traditionele Boeddhisten, maar mensen die er werkelijk het maximale uithalen en zichzelf trainen, dat zijn er maar een paar. Dat komt omdat het potentieel daarvoor niet zo groot is. De reden daarvoor is niet dat de lessen van de Boeddha zo ingewikkeld zijn; het lijkt alleen ingewikkeld als we onze gedachten er niet op af kunnen stemmen, maar dat is met meer dingen zo. Het is nutteloos om te zeggen dat in de discussies over de leegte die materie zo moeilijk te begrijpen is; vliegtuigtechniek en computertechnologie zijn ook complex, maar mensen laten dat toch ook niet links liggen omdat het zo complex is, omdat ze iets eenvoudigs willen. Maar er zullen ook altijd mensen zijn die studie afwijzen en aan een simpele meditatietechniek genoeg hebben; naar een witte muur staren en in- en uitademen, dat is mijn spirituele beoefening. Complexiteit manifesteert zich als de geest niet is afgestemd op het onderwerp; een piloot zegt niet dat hij niet wil vliegen omdat het ingewikkelde materiaal ongelukken kan veroorzaken. Als je ècht wilt leren zijn er wegen en mensen te vinden die les geven. De werkelijke leer van de Boeddha vindt zijn weg alléén in mensen die hun geest er op afstemmen en hun gedachten willen trainen. Intellectueel is het zeker te vatten, de basisbegrippen zijn helemaal niet zo moeilijk, maar de wèrkelijke toepassing ervan door middel van de beoefeningen en het diepere inzicht in de lessen te ontwikkelen is moeilijker, dat is de reden dat maar weinig mensen er iets aan hebben. Daarmee wil ik niet zeggen dat het een exclusief clubje is, maar weinig mensen zijn bereid werkelijk moeite te doen om hun houding te veranderen. Als meer mensen de wens ontwikkelden om zichzelf te trainen dan zou iedereen vandaag nog Boeddha zijn of het gisteren al zijn geworden! Maar dat is helaas onmogelijk. Ook als je een beroemde zanger wilt zijn vind je problemen op je weg, je kunt proberen om je idool na te volgen, zoals een copycat doet, maar de èchte Madonna, Pavarotti of Michael Jackson zul je niet worden, want die hebben hun volslagen eigen unieke wezen. Als er iemand is die de lessen van de Boeddha navolgt, kan diegene zich niet alleen ontwikkelen tot op een zekere hoogte, maar kan de wijsheid van de Boeddha geëvenaard worden of wellicht zelfs voorbijgestreefd. Tsongkhapa was zo n persoon die zichzelf trainde en de Boeddha evenaarde, we zullen in de bestudering van leegte een tekst van hem als uitgangspunt gaan gebruiken samen met de Hartsoetra vii. De Hartsoetra wordt gebruikt als een beoefening, als een gebedenboek, maar het is tevens een diepgaande les, die inzicht biedt in het begrip leegte. In ons tijdperk is de komst van 1000 Boeddha s voorspeld. Deze Boeddha s manifesteren zich omdat veel mensen behoefte zullen hebben aan een gids. Elk van die 1000 Boeddha s zal 12 daden verrichten, deze zijn; bewust geboren worden in ons wereldsysteem, de baarmoeder van de toekomstige moeder binnengaan, wedergeboren worden uit deze baarmoeder, relevante kennis van de betreffende periode opdoen, in rijkdom opgroeien, de 4 tekens viii waarnemen, zich uit de wereld terugtrekken om het Pad te zoeken, boetedoening door een sober en ascetisch leven te leiden op zoek naar Verlichting, onder de Bodhi-boom zittend de krachten van Mara ix verslaan, de lessen uiteenzetten, wonderen verrichten om andere wezens te matigen en te inspireren, het einde van hun fysieke lichaam manifesteren en de staat van vrede x binnengaan. Het bestuderen van de levensloop van Boeddha Shakyamuni is erg behulpzaam, zijn leven en keuzes die hij maakte kunnen je helpen als een voorbeeld. Mensen lezen tegenwoordig

8 allerlei boeken die gebaseerd zijn op Boeddhistische inzichten, maar ze hebben de biografie van Boeddha Shakyamuni eigenlijk nooit gelezen. Uitgebreide kennis van het leven van Shakyamuni Boeddha helpt om een helder begrip te ontwikkelen. Als je zijn belangrijkste daden begrijpt kun je die in context gaan plaatsen met de persoon, met de mens die een Boeddha óók is. Boeddha als belichaming van wijsheid wordt vaak wel herkend en gewaardeerd, maar dat is slechts een deel van het verhaal; Boeddha als persoon zou ook op verschillende niveaus begrepen moeten worden, zodat integratie van beide mogelijk is. Dat geeft een veel duidelijker beeld. Dat begrip kan ons weer veel inspiratie bieden om zèlf stappen te zetten op het Pad om Verlichting te bereiken.we besteden daar later ook aandacht aan, waarna we dan ons hoofdonderwerp weer zullen opnemen; leegte. Leegte beschouwen we vanuit de les van het afhankelijk ontstaan, een ander synoniem voor leegte.