Tweede Kamer der Staten-Generaal

Transcriptie

1 Tweede Kamer der Staten-Generaal 2 Zitting Rijksbegroting voor het jaar Hoofdstuk XIII Departement van Economische Zaken Nr 30 VERSLAG VAN EEN MONDELING OVERLEG Vastgesteld 12 december 1979 De vaste Commissie voor Economische Zaken' heeft op haar verzoek op 14 november 1979 met de Minister van Economische Zaken mondeling overleg gevoerd over Brons Industrie NV in Appingedam. Kort voor het overleg had de commissie een notitie van de Minister ontvangen, die als bijlage aan dit verslag is toegevoegd. De uitkomsten van dit overleg, waarbij de bewindsman zich had laten vergezellen van drs. P. Ressenaar, mr. G. J. M. de Roy en drs. H. A. M. van Hooft van het Directoraat-Generaal van lndustrie van zijn departement, vat de commissie als volgt samen. De Minister van Economische Zaken deelde in zijn inleiding mee, dat zich bij de nu voorliggende vraag of goedkeuring moet worden verleend aan een financiering door de NOM, benodigd ter uitvoering van het door het bedrijf voorgestelde reorganisatieplan, twee essentiële vragen voordoen. In de eerste plaats de vraag of er, zoals dit reorganisatieplan stelt, inderdaad toekomstperspectief aanwezig is voor de door Brons in licentie te bouwen MAN-motoren. Voorts de daarmee verband houdende vraag welke de consequenties zijn voor de overige Nederlandse motorenindustrie van een eventuele samenwerking met deze Duitse motorenfabrikant MAN, met name voor het op dit moment zonder overheidssteun draaiende bedrijf Bolnes Motorenfabriek. Bij de aan een besluit over de toekomst van Brons Industrie voorafgaande afweging zal zeker ook de locatie van dit bedrijf in een gebied met een naar verhouding hoog werkloosheidspercentage een rol spelen. In elk geval zal moeten worden voorkomen, dat de positie van de met Brons concurrerende bedrijven verslechtert. De gedachten van de bewindsman gaan daarom op dit moment uit naar een met de betrokken bedrijven te voeren sectoroverleg. Gaarne zou hij daarover het oordeel van de leden van de commissie vernemen. ' Samenstelling: Joekes (VVD), Portheine (VVD), Van Dis (SGP), Epema-Brugman (PvdA), voorzitter, Van Amelsvoort (CDA), Jansen (PPR), Salomons (PvdA), Van Houwelingen (CDA), Kolthoff (PvdA), Van der Hek (PvdA), Engwirda (D'66), Braams (VVD), Jacobse (VVD), Spieker (PvdA), Wöltgens (PvdA), Van der Linden (CDA), Van Rooijen (CDA), Gerritse (CDA), ondervoorzitter. De Vries (CDA), Zijlstra (PvdA) en Van lersel (CDA). Een lid van de fractie van de V.V.D. informeerde naar de toekomstmogelijkheden van de hydrauliek-afdeling en van de gieterij. Voorts wilde spreker weten wat de Minister denkt te doen om te voorkomen, dat de positie van twee andere motorenfabrikanten in Nederland, Stork Werkspoor Diesel (SWD) en Bolnes, als gevolg van een eventuele samenwerking tussen Brons Industrie en het Duitse bedrijf MAN, wordt aangetast. Een spreker namens de P.v.d.A.-fractie bracht de in 1977 in de Kamercommissie gevoerde discussie over het bedrijf Brons en de overplaatsing van de produktiecapaciteit van motoren van Alphen naar Appingedam in herinne- 2 vel Tweede Kamer, zitting , hoofdstuk XIII, nr. 30 1

2 ring. Ook toen al werd getwijfeld aan de vraag of er voldoende toekomstperspectieven zouden bestaan voor de door Brons ontwikkelde Td-motor, die, zoals nu is gebleken, geen succes is. Eén van de oorzaken hiervan zou zijn, dat deze motor niet geschikt is om op zware olie te draaien. Dit deed de vraag rijzen of de Td-motor voor wat het brandstofgebruik betreft alsnog kan worden aangepast. Volgens de inlichtingen waarover dit lid beschikte, zouden ook Bolnes en Stork met ditzelfde probleem te kampen hebben en pogingen doen over te schakelen op motoren met zware olie als brandstof. Is het juist, dat Brons, in afwijking van het in de notitie gestelde, een ontwikkelingskrediet heeft aangevraagd voor de ontwikkeling van op zware olie draaiende motoren? Hoe is te verklaren, dat de Td-motor van Brons, anders dan de motoren van Bolnes, zo slecht verkoopt? Speelt het management hierbij een rol? Een volgende vraag had betrekking op de motieven van MAN om met Brons in zee te gaan met een licentieovereenkomst. MAN zou toch, zo meende spreker, ook rechtstreeks op de Nederlandse markt kunnen penetreren zonder gebruik te maken van de door de Nederlandse overheid te premieren investeringen? Gewezen werd op het niet ondenkbare gevaar, dat de zelfscheppende Nederlandse dieselmotorenindustrie in het onderhavige bereik dientengevolge verloren zal gaan, met ernstige consequenties niet alleen voor de scheepsbouw zelf maar ook voor de in verband met de scheepsbouw en de motorenindustrie aanwezige researchcapaciteit. In de nu voorliggende situatie zei het hier het woord voerende lid een overleg met de in de betrokken sector werkzame motorenfabrikanten zeer toe te juichen, mits daarbij door de Minister perspectieven kunnen worden geboden. Ten slotte stelde dit lid de vraag of de plannen van Brons, waar naast de al bestaande diversificatie wordt voorgesteld nog een nieuw project ter hand te nemen, namelijk het bouwen van MAN-motoren in licentie, niette ambitieus zijn. In aansluiting op hetgeen eerder vanuit de commissie naar voren was gebracht, stelde een lid van de fractie van het C.D.A. enkele vragen met betrekking tot de sectoraspecten van de thans bestaande problematiek. Wat beoogt MAN? Dit bedrijf beschikt toch al over een eigen verkooporganisatie in Nederland. In hoeverre zal Brons, naast de produktie in licentie van motoren, nog als zelfscheppende industrie werkzaam kunnen blijven? Welke zullen de consequenties zijn van een eventuele samenwerking met MAN voor de andere bedrijven SWD en Bolnes, wanneer de orde van grootte van de daar geproduceerde motoren in aanmerking wordt genomen? Is het in dat licht juist, dat SWD voornamelijk motoren bouwt groter dan 5000 PK? Hoe is te verklaren, dat Bolnes niet dezelfde problemen ondervindt als Brons, waar het in beide gevallen gaat om de kwestie van het brandstofgebruik? Beschikt Bolnes in tegenstelling tot Brons wel over een internationaal wijd vertakt service-net en is dat mogelijk de reden dat Bolnes zich wèl op de markt staande kan houden? Ten slotte bepleitte deze spreker om aan het aspect van de werkgelegenheid in de regio Oost-Groningen zeer serieus aandacht te geven en niet te snel op grond van op dit moment overigens nog niet eens definitief vaststaande consequenties elders te besluiten, daar meer ruimte te geven voor perspectief-biedende ontwikkelingen, zulks ten koste van de werkgelegenheid in Oost-Groningen. De woordvoerder van de P.P.R.-fractie zei getroffen te zijn door de in een zo korte tijd opgetreden wijziging in de markt voor dieselmotoren. In 1977 immers, bij het in verband met de integratie van de bedi ijven Brons in Alphen en in Appingedam verrichte marktonderzoek, werd nog een zeer zonnig beeld geschetst. Spreker vroeg zich af, of dit aan de kwaliteit van het marktonderzoek kan worden toegeschreven en of dit niet een waarschuwing zou moeten zijn voorde overheid niet al te snel af te gaan op de resultaten van dergelijke onderzoeken bij het nemen van beslissingen. Naar het oordeel van dit lid is het zeer de vraag of van een bedrijf in de orde van grootte zoals Brons Industrie, waar 250 mensen werken, wel activiteiten van een zelfscheppend karakter verwacht kunnen worden. Sprekend over het sectorbeleid waarschuwde dit lid ervoor, dit sectorbeleid zonder meer boven het re- Tweede Kamer, zitting ,15800 hoofdstuk XIII, nr. 30 2

3 gionaal beleid te laten prevaleren. Ook in het sectorbeleid moet, zo meende hij, onderscheid worden gemaakt naar de verschillende regio's. Kan de Minister hierover zijn mening geven? Volgens een tweede spreker namens de C.D.A.-fractie moet in elk geval een duidelijke termijn worden gesteld, waarbinnen ten aanzien van Brons lndustrie een definitief besluit wordt genomen. Voor zover bekend, zou over de eventuele samenwerking met MAN uiterlijk 19 november a.s. een beslissing dienen te vallen. Binnen die periode zal het sectoroverleg waarvan de Minister melding maakte en dat spreker positief beoordeelde, niet kunnen zijn afgerond. Kan de bewindsman in dat verband meedelen, welke concrete stappen hij in de tot die datum resterende dagen denkt te ondernemen? Hoe hard is de door MAN gestelde tijdslimiet tot 19 november? Kan, zo luidde de laatste vraag, nader worden toegelicht op welke wijze toezicht is gehouden, mogelijk via de NOM, op de besteding van de f 40 min. overheidsgelden, die tot op heden aan Brons Industrie zijn verstrekt? Een woordvoerder van de fractie van de S.G.P. vroeg of de totale ineenstorting van de kustvaartmarkt, waardoor de motorenproduktie van Brons zeer sterk zou zijn teruggelopen, als conjunctureel dan wel als structureel diende te worden beschouwd. Kan duidelijker worden aangegeven, om welk type motor het gaat, waar in de notitie wordt gesproken over de introductie van een nieuwe MAN-motor? Wordt hier wellicht een aangepaste Td-motor bedoeld, die loopt op zware olie? Sinds wanneer zijn Brons en MAN in onderling gesprek over een eventuele samenwerking? Kan de Minister mededeling doen van de toekomstperspectieven voor SWD en Bolnes op dit moment? Ook deze spreker informeerde naar de kwaliteit van het management en naar de rol van de NOM in dat kader. Naar zijn oordeel zou een oplossing moeten worden gezocht op basis van overwegingen van sectorbeleid, waarbij uiteraard ook de regionale aspecten aandacht zouden verdienen. In reactie op de gestelde vragen wees de Minister op de uiterst ingewikkelde situatie, waar zowel het sectorbeleid als het regionaal beleid met daarnaast aspecten van individuele steunverlening en het daarmee verband houdende gevaar van concurrentievervalsing onder ogen moeten worden gezien. Hij herinnerde er in dat verband aan dat sectorbeleid in de zin van het gedwongen samengaan van een aantal bedrijven, zoals bij de herstructurering van de wolindustrie, niet altijd succesvol is. Grotere eenheden zijn immers niet altijd in staat bepaalde marktontwikkelingen flexibel op te vangen. Waar die grens ligt van flexibiliteit is overigens niet altijd duidelijk te bepalen. Dit varieert van bedrijf tot bedrijf en hangt af van de desbetreffende sector. Tot op heden is Brons Industrie er in geslaagd zich in de markt staande te houden, juist dankzij die flexibiliteit. De Minister waarschuwde ervoor in dit geval zonder meer aan het regionaal beleid het primaat te geven boven het sectorbeleid. Dit neemt niet weg, zo verzekerde hij, dat hier, waar de werkgelegenheid in een relatief zwakke regio op het spel staat, met de grootst mogelijke inspanning zal worden getracht de werkgelegenheid in Appingedam te behouden. Handhaving van deze werkgelegenheid zal evenwel niet ten koste mogen gaan van het zelfscheppende karakter van de motorenindustrie, gelet op de in dat geval voor de werkgelegenheid in de sector motorenindustrie in totaliteit te verwachten ernstige consequenties. Brons is een in technisch opzicht zeer goed geleid bedrijf. Voor wat de administratieve organisatie betreft, kampt dit bedrijf wel met moeilijkheden, die naar men verwacht zullen kunnen worden weggenomen en overigens ook niet voor de nu bestaande problematiek verantwoordelijk kunnen worden gesteld. Wel zal moeten worden nagegaan of de door Brons Industrie geprognotiseerde omzetstijging tot 1981 van 20% reëel is. Daarbij doet zich de vraag voor of MAN met de samenwerking met dit bedrijf beoogt zich een gedeelte van de markt te verwerven, om op langere termijn langs die weg zelfs de gehele markt over te nemen. De Minister zei de toekomstkansen voor de hydrauliek-afdeling positief te beoordelen. Het is niet uitgesloten, dat Brons een belangrijke rol zal kunnen spelen in de nu lopende onderhandelingen over een samenwerking tussen de Noordelijke gieterijen. Vaststaat, dat een zekere inkrimping van de capa- Tweede Kamer, zitting , hoofdstuk XIII, nr. 30 3

4 citeit noodzakelijk is, zonder dat op dit moment voorspelbaaris waar de produktie zich zal gaan concentreren. Brons Industrie heeft geen ontwikkelingskrediet aangevraagd; men wil de produktie van de eigen TD-motor, waarvoor men niet langer perspectieven aanwezig acht, stopzetten. Samenwerking met MAN wordt op dit moment als de enige mogelijkheid gezien om als motorenfabrikant te overleven en niet genoodzaakt te zijn tot vergaande reductie van het aantal arbeidsplaatsen. De Minister wees er in dit verband op, dat indien de voor deze samenwerking benodigde overheidsgelden niet beschikbaar zullen worden gesteld, bijgevolg zeker niet alle 250 arbeidsplaatsen komen te vervallen. Zoals immers al gesteld, zullen de activiteiten op het gebied van hydrauliek en ijzergieterij voortgezet moeten worden en wellicht zelfs nog kunnen uitbreiden. Eigen ontwikkeling acht Brons niet meer haalbaar, waarbij het ontbreken van een wereld-wijde service-organisatie een belangrijk argument vormt. Bolnes kan zich handhaven omdat dit bedrijf wel over een goed lopende service-organisatie beschikt en bovendien op een wat andere markt gericht is, namelijk op de baggersector en de binnenvaart, waar de schepen minder frequent van eigenaar wisselen dan het geval is in de kustvaartmarkt. Juist omdat de gerede kans aanwezig is, dat MAN via Brons de Nederlandse markt wil veroveren, zei de Minister op dit moment zeer aarzelend te staan tegenover een eventueel contract met MAN, zoals nu wordt voorgesteld. Verwacht wordt, dat MAN zijn inderdaad in Nederland aanwezige verkooporganisatie zal versterken, indien de samenwerking met Brons niet doorgaat. Nog deze week zal de Minister in overleg treden met alle in de desbetreffende sector werkzame bedrijven, waaronder ook met SWD, dat al aanzienlijke overheidssteun heeft gekregen en zich in die zin in een wat andere situatie bevindt dan Bolnes. SWD is wel degelijk betrokken partij, als producent van motoren in de orde van grootte tot 2000 PK en vanaf 4000 PK. In elk geval zal op korte termijn moeten worden vastgesteld op welke harde voorwaarden het contract met MAN eventueel zal kunnen worden gesloten. De bereidheid van MAN om in te stemmen met marktafspraken vormt daarbij een doorslaggevende factor. Wel zou men moeten trachten in deze sector een zekere produktiecapaciteit, wellicht die van de RUB-motor, in het Noorden te handhaven, zulks uit een oogpunt van het behoud van arbeidsplaatsen. Bij een beslissing over verdere financiële overheidssteun zal in aanmerking moeten worden genomen dat inmiddels al f 40 min. beschikbaar is gesteld hetgeen neerkomt op een zeer aanzienlijk bedrag per arbeidsplaats. De dag waarop Brons uiterlijk zal moeten reageren op het voorstel van MAN is inderdaad 19 november, met dien verstande, dat de onderhandelingen bij duidelijke tegenvoorstellen vanzelfsprekend zullen kunnen worden voortgezet. De nieuwe MAN-motor is niet een op gebruik van zware olie aangepaste TD-motor. Ingaande op de vragen met betrekking tot de positie van SWD en Bolnes deelde de Minister mee, dat bij SWD de resultaten wat verbeterd zijn. De vestiging te Amsterdam heeft nog kort geleden een grote order gekregen, waarmee de portefeuille weer behoorlijk is gevuld. Wel is bij dit bedrijf nog sprake van verliezen, ter afdekking waarvan voor 1979 nog een bedrag is toegezegd van f 10 min. overheidssteun. Ook Bolnes loopt redelijk, dankzij de winstgevende reparatie- en onderhoudsafdeling. Gekomen aan het eind van het overleg vestigde de Minister er de aandacht op, dat de NOM nooit de directie kan voeren van de verschillende bedrijven, waarin zij financieel deelneemt. De NOM heeft de taak toezicht te houden op de met overheidsgelden gepleegde investeringen en de ontwikkelingen voor de toekomst daarbij in aanmerking te nemen. De voorzitter van de commissie, Epema-Brugman De griffier van de commissie, Vrins Tweede Kamer, zitting ,15800 hoofdstuk XIII, nr. 30 4

5 BRONS INDUSTRIE TE APPINGEDAM Inleiding Omdat Brons Industrie in de jaren 1975 en 1976 grote verliezen leed, h in 1977 een ingrijpende reorganisatie plaatsgevonden. De vestiging van Brons Industrie te Alphen aan de Rijn werd gesloten, Brons Appingedam zou voortgezet worden. De motorenproduktie zou geconcentreerd worden te Appingedam. Het onderzoek in 1977, ingesteld door Krekel, Van der Woerd en Wouterse wees erop, dat op basis van de door Brons Industrie ontwikkelde TD-motor redelijke toekomstmogelijkheden waren. De overige activiteiten, te weten de gieterij, de hydrauliekafdeling en de zogenaamde service- en garantiewerkzaamheden zouden eveneens voortge zet worden. In totaal is aan Brons in de loop der jaren steun verleend uit werkgelegenheids- en BF-gelden ten bedrage van ca. f 30 min. Bovendien heeft de Noordelijke Ontwikkelingsmaatschappij NV in 1977 nadat de concentratie in Appingedam had plaatsgevonden, voor f 10 min. (97%) in het aandelenkapitaal deelgenomen. Momenteel werken bij Brons Industrie 250 werknemers. Stand van zaken 1. Motorenproduktie Door de totale ineenstorting van de kustvaartmarkt is de motorenproduktie van Brons zeer sterk teruggelopen. De door Brons ontwikkelde TD-motor is niet geschikt voor het draaien op zogenaamde zware olie. Door de gewijzigde grondstoffenmarkt is zware olie de goedkoopste brandstof. Tegenover het voordeel van de goedkopere brandstof staat echter ook een aantal kostenverhogende factoren zoals hogere investeringen en meer onderhoud. Brons beschikt niet over een wereldwijd service-net. De verkoopbaarheid van een schip is groter als de motor over de gehele wereld onderhouden kan worden. De Brons-motoren zijn voor de binnenvaart door de hoge kostprijs niet concurrerend. Door bovengenoemde oorzaken zijn de afzetmogelijkheden nagenoeg geheel weggevallen. 2. Hydra uiiek In de hydrauliekafdeling bij Brons werken ca. 25 man. Deze hydrauliekafdeling is, doordat bij Brons voortdurend problemen zijn, niet van de grond gekomen, hoewel hier bepaald wel perspectief aanwezig is. 3. Gieterij Brons is voor wat betreft de gieterij in gesprek met twee andere noordelijke gieterijen, te weten de Noord Nederlandse Ijzergieterij en Ten Cate. De besprekingen worden gevoerd onder leiding van de Stichting Voortzetting Noord Nederlandse Ijzergieterijen. Hoe de samenwerking eruit gaat zien is nog niet duidelijk. Bij de ijzergieterij van Brons werken ca. 40 mensen. Brons produceert in haar gieterij de frames van de zogenaamde RUB-motore Deze frames zijn van zeer hoogwaardige kwaliteit. Door de ineenstorting van de motorenproduktie zijn de verliezen doorgegaan. De directie heeft een reorganisatieplan opgesteld om te trachten uit de verliezen te raken. Tweede Kamer, zitting ,15800 hoofdstuk XIII, nr. 30 5

6 De twee kernpunten van dit reorganisatieplan zijn: a. Stoppen met de eigen motorenbouw en het bouwen van MAN-motoren in licentie. MAN is een zeer grote Duitse motorenfabrikant; b. De hydrauliek-afdeling zal in een aparte BV ondergebracht gaan worden ten einde deze afdeling in een ander klimaat tot groei te kunnen laten komen. Om dit reorganisatieplan te realiseren zal volgens de directie van Brons een financiële injectie noodzakelijk zijn, met name om de hydrauliekafdeling zelfstandig te maken en om de verliezen voor het komende jaar af te dekken in het resterend deel en een aantal investeringen te kunnen doen. Het personeelsbestand zal met 38 man teruggebracht moeten worden tot ca. 210 mensen. De aanmeldingen bij het Gewestelijke Arbeidsbureau zijn reeds ingediend. Het door Brons ingediende reorganisatieplan gaat uit van nogal optimistische veronderstellingen. In het plan wordt uitgegaan van een sterke omzetstijging tot 1981, waartegenover slechts geringe kostenstijgingen staan. Het plan gaat ervan uit, dat door de aldus ontstane marge in 1981 een winstgevende exploitatie bereikt wordt. Vanuit sectoraal oogpunt kleeft er aan steunverlening aan Brons Industrie een aantal bezwaren. De enige andere motorenfabrikanten in Nederland zijn SWD en Bolnes. Door het binnenhalen van een sterke Duitse concurrent wordt de positie van deze twee berijven bemoeilijkt. De door Brons Industrie te produceren MAN-motor ligt namelijk in dezelfde range, te weten 1000 tot 4000 PK, als de motoren van SWD en Bolnes en is dus duidelijk concurrerend. Bolnes en SWD ontwikkelen momenteel motoren, die ook geschikt zijn voor het draaien op zware olie. Over ca. 2 jaar zal deze ontwikkeling gereed zijn. Daar er op de Nederlandse motorenmarkt scherpe concurrentie is, bestaat bij de Nederlandse motorenfabrikanten de vrees, dat MAN haar marktpositie sterk zal gaan uitbouwen. Brons en MAN onderzoeken momenteel mogelijkheden om tot een samenwerking te komen zonder dat er financiële steun van de kant van de overheid wordt gevraagd. 4 december 1979 Tweede Kamerzitting , hoofdstuk XIII, nr. 30 6