hooilanden die, toen de eersten van ons arriveerden, nog net niet waren gemaaid. plaats De beek die langs het kamp liep hoorden

Transcriptie

1 Het zoerkap 1990 in Evolène, Zwitserland bryologisch verslag G.J. Harsen H.C. Greven & H.N. Siebel In 1990, the Dutch Bryological and Lichenological Society organized a suer eeting in Evolène (Val d Hérence, Switzerland). The results of the bryological excursions in this area are presented. Inleiding ouderwetse winkels en een aantal uitnodigende terrasjes. De caping grensde aan Het zoerkap 1990 van de Bryologische en Lichenologische Werkgroep vond plaats van 22 juli tot 2 augustus te Evolène, een klein vriendelijk dorpje in de Val d'hérence, een zijdal van het Rhönedal te Zwitzerland. Het oord, dat vrijwel uitsluitend bestaat uit ouderwetse houten gebouwen, aakte door zijn overvloed aan rode geranius een vrolijke en huiselijke indruk. Een kerk et een klok, die o het half uur sloeg, hield soigen wel eens wat uit de slaap. De caping was eenvoudig, het terrein was redelijk vlak, aar de grasat, die werd gedoineerd door Grote Weegbree, deed bij veel regen het ergste verwachten. Of dit terecht was zijn we niet aan de weet gekoen want aan het ooie weer kwa geen einde. Mannen en vrouwen oesten het ieder et één douche doen en ook de paar wc's leverden wachttijden op, aar het sanitair werd goed schoongehouden. Hoewel de afspraak apart stuk van het was dat we een terrein toegewezen zouden krijgen, hield de capinghouder zich hier aar gedeeltelijk aan. In de praktijk leverde het echter geen probleen op dat er wel eens een 'vreede' tent tussen de onze stond. Voor degenen die et het openbaar vervoer waren gekoen lag de caping, zo vlak bij het dorp, bijzonder gunstig. Evolène heeft behalve een superarkt tal van hooilanden die, toen de eersten van ons arriveerden, nog net niet waren geaaid. De beek die langs het kap liep hoorden we ruisen en deze had bovendien een boeiende oeverbegroeiing. Vanuit de caping vielen prachtige terreinen lopend of et een postbus te bereiken. In de week voorafgaande aan het kap was op aandag et de kost van Ger en Jantien Harsen en een dag later et die van Henk Siebel, Jurgen Nieuwkoop en Hans Rutjes, het erendeel van het kapbestuur reeds aanwezig. In de loop van de week arriveerden nog enkele deelneers. Naarate het gezelschap groeide ontstonden er spontaan gezaenlijke excursies. Voor degenen, die zowel in als in lichenen ossen waren geïnteresseerd, was het plezierig Pieter van den Boo en Henk Siebel dezelfde op excursie aar naarate het te kunnen raadplegen, aantal deelneers toena voltrok zich onverijdelijk de scheiding der geesten. Op de zaterdag voordat het kap begon arriveerden de gezinnen Spier en Van Dobben zodat het kapbestuur toen copleet was en een eerste vergadering kon worden belegd. Tijdens het kap liep alles zo goed dat er daarna nauwelijks eer vergaderd behoefde te worden. Het bleek dat we de kapplek in het dal van de Hérence et nae te danken hadden aan Theo Arts, die het Engadin had afgeraden en enthousiast 4 BUXBAUMIELLA 39 (1996)

2 wel 5 was over dit dal. Toch is het dal is eer dan een enkel ens kan bevatten en schien door wateronttrekking ten behoeve bestuderen. Het is jaer dat velen van van de krachtcentrales van dit toch al wat ons zich te zeer op één onderdeel concen relatief droge gebied spaarzaer et treren en zelfs bryologen en lichenologen ossen begroeid dan het Engadin. Uiteinde niet op eikaars terrein plegen te koen. O lijk bleek dat het erendeel van de te ver ervoor te zorgen dat de partners en kinderen van deze laatsten ook een leuk kap zouden wachten soorten er wel stond aar in bescheiden hoeveelheden. Op zondag 22 juli, hebben en dat er eer oog zou koen voor 's avonds na negenen, opende de voorzitter andere onderdelen van de levende natuur het kap; dit ging et enige vertraging zouden er naast kruip en staexcursies ook gepaard odat de eeste deelneers een echte wandeltochten worden geaakt die groepje gezen op ons eer in de gelegenheid zouden stellen de bergwand gadesloegen door eigen kijkers de grootsheid van het berglandschap te of door de superkijker van Wi Vergouw; we konden ze heel ondergaan. Tijdens een deel van het kap duidelijk zien grazen. Het kap was nog had ook een groep Zwitserse bryologen en niet copleet, Dieuwke belde op dat het lichenologen aar zonder partners en gezin Brand in België was gestrand vanwe kinderen in Evolène onderdak. Ze hadden ge een wargelopen otor. De reparatie echter een DDRbryoloog te gast die wel zou enige dagen in beslag neen aar ze et vrouw en kind was. We gingen geza hoopten toch nog te koen. Ed Weustenraad liet dat een blessure he zeggen had verhinderd aanwezig te zijn. Van enkele enlijk op excursie en twee avonden waren gevuld et lezingen van Henk, Han, Wolfgang, en Christoph. Vrijwel het Edi gehele anderen was het reeds bekend dat ze later kap na deel aan het geeenschappelijke zouden koen. pannekoeken bakken, een geanieerd en De kapvoorzitter herinnerde er in zijn openingstoespraak aan dat dit gezellig gebeuren, waarbij Han en Joop hun kap, na het eerste in 1976 te Buzenol pannekoeken bij het keren het hoogste opgooiden. Onze gasten bleven zich er over (Zuidelijke Ardennen), het zesde buitenlandse ossenkap was verbazen dat Nederlandse botanici hun dat door de werkgroep was georganiseerd (na Buzenol volgden nog Bretagne 1978, Vogezen 1984, Jura 1986 en Quercy /Vers 1988). Voor een gezinnen eebrachten als ze aan een eerdaagse excursie deelnaen. In zijn afsluitingsrede stelde de voorzitter vast dat het aantal was een kap in de Alpen al lang kap natuurhistorisch een groot succes was een oude wens. Verschillende leden van de geworden et een bijzondere rijkdo aan eerste generatie bryologen van de Mossenwerkgroep zochten individueel ossen in de Alpen en Ten Agsteribbe publiceerde in lichenen, planten bloeiende ossen, en vogels. Voorzover kapen ook een geeenschap zijn, hebben de ossenkapen Buxbauia 7 (1/2) van februari 1953 al een een heel apart karakter. Er ontstaan twee gedegen stuk over 'De Mosflora van de hoge bergtoppen'. Van deze eerste generatie bryologen ochten we in dit kap alleen geeenschappen waarvan de ensen die daar deel van uitaken elkaar slechts in het voorbijgaan spreken want de werkelijke nog Wi Vergouw et zijn vrouw Lenie persoonlijke contacten ontstaan of worden begroeten. In zijn inleiding legde voortgezet tijdens de gescheidenossen en de voorzitter bijzondere nadruk op de levende lichenenexcursies. Bovendien worden er natuur als een ecosystee, dat eer ovat forse dagtochten geaakt en aansluitend dan alleen ossen en lichenen. Ook hogere planten, paddestoelen, vogels, insecten en zijn de ensen bezig hun vondsten te ordenen, te beschrijven en voorlopig naa te op wat niet al eer aken hier deel van uit, brengen. In totaal waren er 45 deelneers, BUXBAUMIELLA 39 (1996)

3 6 BUXBAUMIELLA en de Val Ferpecle, behoren bij het grondbijna het dubbele van het vorige ossenkap, hoewel niet allen het gehele kap eeaakten. De voorzitter erkte op dat 150 k ten zuiden van Trondhei. In de buurt bevindt zich het Fokstuareservaat (oerasgebied). Het voordeel van deze plek hij in het vorige kap et de lichenologen is uitvoerige gesprekken had gevoerd, aar dat we bij het biologisch station waarschijnlijk gratis kunnen kaperen. Er is dat hij nu nauwelijks een woord et hen had gewisseld. Geeenschappelijkbij zowel bovendien een eenvoudige ruite o te bryologen als lichenologen blijkt echter overnachten, te vergaderen en te icroscopiseren. Bovendien zijn alle terreinen te steeds de interesse voor hogere planten en vogels, de herinnering daaraan verbindt de voet bereikbaar. Er werden bezwaren geopperd zoals: te ver, te duur, te slecht weer beide groepen weer. De voorzitter prees de en te veel uggen. Duur is Noorwegen excursieregelaars die het kap grondig inderdaad, duurder nog dan Zwitserland, hadden voorbereid en ieder op hun eigen aar ook hier is het kaperen duur en als wijze voor een goed prograa hadden dat in Noorwegen gratis zou zijn, scheelt dit gezorgd. Hij vond het wel jaer dat aanzienlijk in de kosten. Verder is dankzij beginners en breed geinteresseerden wat weinig waren begeleid, daar de eeste het slechte weer de rijkdo groot. aan ossen deskundigen tijdens de excursies veelal hun eigen gang gingen, waardoor het oeilijk Te ver leek een niet zo steekhoudend arguent, want norale KNNVkapen worden was o van hun deskundigheid te profiteren. Toch oordeelde de voorzitter ild over al jaren et succes in Noorwegen gehouden. Het voorstel voor Noorwegen had dus deze kloof tussen elite en beginners, veel een concrete vor en bovendien verklaarde specialisten gaan nooit naar een ossen Wi zich bereid de voorbereiding op zich kap en trekken er liever et elkaar op uit. te neen; aangezien dit voor één persoon Dit blijkt ook uit de deelneerslijst van dit teveel werk et zich eebrengt wilde Ger kap en we ogen daaro blij zijn dat enkelen van hen zijn gekoen, zodat de beginners in dit kap toch de kans hebben gekregen het nodige te steken. De chauffeurs op werden eveneens bedankt en kregen he daarbij wel terzijde staan. De suggesties en de voor en tegen arguenten zullen door Joop aan het bestuur worden overgebracht. Nadat Wi, naens de kapdeelneers, het kapbestuur had bedankt en alle door de eerijders een fles wijn aangeboden. Zo nu en dan was er in dit kap een leden een fles wijn en een affiche et bescherde alpenplanten had aangeboden, tekort aan auto's gebleken en wanneer het eindigde de laatste kapavond op de terras openbaar vervoer veld wint zal dit in de jes in Evolène, waar in verband et lokale toekost wellicht in nog sterkere ate het festiviteitenveel vuurwerk was te horen en geval zijn. Gelukkig waren veel ooie te zien. De volgende ochtend stonden we op terreinen te voet bereikbaar en reden er o 8 uur klaar o Ea van Dobben toe postauto's. Tot slot ontspon zich een discus te zingen die jarig was, Rianne overhan sie over de lokatie waar het volgende ossenkap zou kunnen worden gehouden. Als ogelijkheden werden geopperd: Ierland, noordwest Spanje, Vooralpen (Zwitserse en suggestie) Noorwegen. Voor deze laatste digde haar na de aubade naens ons allen een knuffelbeest. Geologie en Landschap Het gebied van de Val d'hérens ligt in de lokatie pleitte Wi Loode, die bovendien Penninische zone en kan worden opgesplitst et een in of eer uitgewerkt plan in drie delen. De gesteenten in het eest kwa. Bij Dovrefjell ligt het biologisch station Kongsvoll (Sionon Bretten), dit is zuidelijke deel, in de ogeving van Arolla 39 (1996)

4 7 gebergte en bestaan voor het grootste deel uit granietgneisen. Hier treffen we de eer weer kan dus erg veranderlijk zijn zoals zonnig en war, vrij snel opgevolgd door zuurinnende soorten aan. De tweede zone, bewolking en regen. in de ogeving van Evolène en Lac de Dix bestaat uit kwartsieten, schalies en basische gesteenten (kalken) van esozoische ouder Vegetatiezonering Beneden in het dal is het droog en treffen do. De onderste lagen zijn kwartsieten en we voornaelijk dennen (Pinus spec.) aan. kalken van Trias ouderdo et daarop een pakket van schalies en kalkschalies uit de Jura, bekend onder de naa Bundnerschiefer. Het zijn vrijwel alleaal etaorfe gesteenten, d.w.z. dat de oorspronkelijke sedientaire gesteenten bij de gebergtevoring onder druk en hoge teperaturen zijn veranderd van ineralogische saenstelling Vanaf de ontane zone tot ongeveer 1800 bestaat het bos hoofdzakelijk uit fijnspar (Picea abies). Van 1800 tot aan de boogrens (2200 ) vinden we vooral larix (Larix decidua) en Arve ( Pinus cebra). Iets beneden de boogrens, die door begrazing vaak is verlaagd, koen lokaal bestanden voor van Pinus Fraaie arvebos ugo. waarbij door evenwijdige rangschikking van sen koen onder andere voor in de ogeving van Arolla (de plaatselijke naa voor de arve). Op niet et bos begroeide hellingen vinden we vaak dwergstruikvegetaties et onder andere alpenroosje en bosbes. Boven de 2200 ligt de zone alpiene et haar bloerijke alpenweiden. Het is echter de nieuwe ineralen schistositeit is ontstaan. In de van Evolène treffen ogeving die we veel van deze Bundnerschiefer aan, over het algeeen vrij basisch is. Wat eer noordelijk in de ogeving van Thyon vinden we voornaelijk gneisen. glierschisten en phyllieten; ook dit zijn voor het triest te konstateren dat de natuur hier in de erendeel vrij basische etaorfe gesteenten. afgelopen decennia sterk is aangetast door de ens. Veel ooie alpiene ecosysteen Kliaat zijn vernietigd door de aanleg van skipistes en stuweren en alleen de steilste hellingen De neerslag in het gebied is sterk gerelateerd aan de hoogte. In het Rhonedal is hij zijn nog in tact. inder dan 600 per jaar, terwijl hij boven in de bergen, zoals in de ogeving van de Dent Blanche, kan oplopen tot Hier is evenwel door de hoge instraling de verdaping aanzienlijk. In de bergen is de diversiteit aan habitats, als gevolg Operking Vanwege het grote aantal excursies is er van afgezien o dagelijkse excursieverslagen te aken en zijn slechts de excursieresultaten in de weergegeven soortenlijst. Een tweetal verzaelde soorten bleek niet eerder van het rijke (icro)reliëf bijzonder hoog, in Zwiterland verzaeld te zijn: Lophozia naast steile noordwanden, waar sneeuw nog lang blijft liggen, vinden we zonnige, droge zuidwanden, et een geheel andere vegetatie. In de zoer stijgt s'ochtends de teperatuur in het dal, terwijl het langs de hellingen koeler blijft. In de loop van de dag gaat de ware lucht langs de hellingen ohoog, waarbij zich veelal wolken voren, die snel perssonii en Fossobronia incurva (Nieuwkoop & Bisang 1993). Dankwoord Ons erelid Koos Landwehr stelde de bij dit artikel geplaatste afbeeldingen beschikbaar. Het zijn originele tekeningen die niet eerder werden gepubliceerd. Hartelijk dank. kunnen uitgroeien tot regen en onweer. Daaro is het van belang dat excursies naar hoog gelegen toppen vroeg vertrekken. Het BUXBAUMIELLA 39 (1996)

5 Figuur 1 Paraleucobryu longifoliu (tek. J. Landwehr) 8 BUXBAUMIELLA 39(1996)

6 Deelneers Pieter Bogaers, Pieter van den Boo, Bern van den Boo, Robin en Tania, Maarten Geraadpleegde kaarten Geologische Karte der Schweiz 1: Uitgegeven door de de Schweizerischen Geologischen Koission Brand, Dieuwke Brand, Daan en Pieter, Carte Nationale de la Suisse 1:25.000, nr Willy Bijl, Han van Claudia Hoejenbos, Ea en Rei, Aletta van Eb Dobben, den, Aljos Farjon, Henk Greven, Shirley Khoeblal, Jos Khoeblal, Ger Harsen, Jantien Harsen, Peter Hovenkap, Gerda Hovenkap, Jan, Pi van de Knaap, Jacqueline van Leeuwen, Joop Kortselius, Maja Kortselius, Wi Loode, Iris Schitz, Jurgen Nieuwkoop, Koos Oosterlaan, Ineke Oosterlaan, Johanneke Russeler, Hans Rutjes, Henk Siebel, Harrie Sipan, Leo EvolèneLes Haudères, Editions M.P.A. Verlag. Carte touristique de la région Evolène, 1: Editée par les Sociétés de développeent: d'evolène Les HaudèresArollaLa Sage. Legenda bij de soortenlijst en lokaties Opgaven van deterinaties icroscopische zijn ontvangen van Henk Greven (G), Joop Kortselius (K), Jurgen Nieuwkoop (N), Hans Rutjes (R), Henk Siebel (S) en Wi Vergouw (V). Hun initialen zijn vereld achter de lokatienuers. Lokatienuers Spier, Marianne Spier, Rianne, Charlotte Swertz, Bart van Tooren, Sylvia van Leeu zonder initialen geven veldnotities weer. Noenclatuur volgens Corley et al. (1982), Corley & Crun wen, Bob Ursu, Wi Vergouw, Lenie dwell(1991) en Sith (1990). Vergouw. Lijst van de bezochte locaties Literatuur Aann, J. & Ch. Meylan Flore des Mousses Odat vrij veel locaties eerdere keren zijn bezocht, staan ze niet in aar chronologische volgorde, in geografischerangschikking van noord naar zuid. de la Suisse. Preière Partie. Tablaux Synoptiques pour la déterination des Mousses. Publ. de 1'Herbier Biossier, Genève. Aann, J Flore des Mousses de la Suisse. Deuxièe Partie. Bryogéographie de la Suisse. Catalogue des ousses suisses. Publ. de 1'Herbier Boissier, Genève. Corley, M.F.V., A.C. Crundwell, R. Düll, M.O. Corley, Hill & A.J.E. Sith Mosses and the Azores. J. Bryol. 11: of Europe M.F.V. & A.C. Crundwell Additions and aendents to the osses of Europe and the Azores. J. Bryol. 16: Frah, J.P. & W. Frey Moosflora. Stuutgart, 525 p. Lipricht, K.G Die Lauboose Deutschlands, Oesterreichs und der Schweiz. Kuer, Leipzig. Meylan, Ch Les Hépatiques jje la Suisse. Mönkeeyer, W Die Lauboose Europas. Akadeische Verlagsgesellschaft, Leipzig. Nieuwkoop, J.A.W. & I. Bisang Sith, Fossobronia incurva Lindb. and Lophozia perssonii Buch et S. Arn., two new hepatics of the Swiss bryophyte flora. Herzogia9: A.J.E The Liverworts of Britain and Ireland. Cabridge. 362 p. 1 StLeonard, Kloofdal van de Liene tot oude waterkrachtcentrale (21790, 31790), Sion, Kasteelheuvel in het dal van de Rhone (30790), Rechy, Kloofdal van de Reche tot aan hoge waterval (21790), Vercorin, Val de Rechy via La Le, Le Tsartsey tot L'ar du Tsan (18790,25790), Thyon, La Cobire tot aan La Tsa (20790), Thyon, Pad via La Tseretta, Les Gouilles en Tereno Ro (29790), La Luette, Langs de weg richting Eusigne (31790), St. Martin, Pad over de Pas de Lovegno naar Le Louche' (27790), Evolene, Langs het pad vanaf Lana naar Villetta (29790,30790,1890), Evolene, Ban de Lana (het bosgebied boven Lana) (23790,27790), Evolene, Directe ogeving van het dorp Evolene (div. dagen), Evolene, Langs pad naar La Giette en La Cretta (28790), Les Hauderes, Foret de Taugé ten zuiden van het dorp (19790,25790), Lac de Moiry, Rochers de Paris aan oostkant van het stuweer (22790), BUXBAUMIELLA 39 (1996)

7 La Meina. Langs het pad vanaf La Meina tot aan Les Arpilles (30790), Lac des Dix, Pad langs stuweer tot La Barna (26790), Arolla, Pad door Pra Gra richting Aiguilles Rouge (31790), Arolla, Montagne de Arolla tot aan Pas de Chevres (18790,24790), Arolla, Pad naar Cab. de la Tsa (25789, 21790), Ferpecle, Van parkeerplaats tot aan gletscher (19790,28790,30790), 1800 Soortenlijst Bladossen Aloina rigida 9S Ablyodon dealbatus 4N/S,7K,9K/N/S, 10K/G, 13G, 14N/S, 16,18N Ablystegiu confervoides Ablystegiu serpens 9N, 10G/S.1IS 1,4N/S,9N/S,10K,20 Ablystegiu tenax 16 Aphidiulapponicu Aphidiu ougeotii Andreaea alpestris Andreaea rothii subsp. frigida Andreaea rupestris Anoectangiu aestivu 5,19S, 20G/N 20K/N/S Anoectangiu sendtnerianu 6G/N/S Anoodon attenuatus 3 Anoodon longifolius 3 Anoodon viticulosus 1,10,20 Antitrichia curtipendula Aongstroeia longipes 9K/S.20G Atrichu undulatu 4,5 Aulaconiu palustre 4K,6K/N/S,14N,16N/S,20 Anoodon viticulosus Barbula crocea 10V 10K/G/N/S Barbula unguiculata 14N Bartraia halleriana 4S,6,9K,ION, 16,20 Bartraia ithyphy 11a Blindia acuta Blindia caespiticia Brachytheciu albicans Brachytheciu fendleri 4,6,10,14,15,16V,18K,20 6K,14N,16G/N,19S,20K/G/N/S 14N/S.16V/K/G/N 16S 16G,17N/S Brachytheciu glaciale 6,16N/S, 17N/S, 18, Brachytheciu g lareosu Brachytheciu ildeanu Brachytheciu populeu Brachytheciu reflexu Brachytheciu rivulare Brachytheciu rutabulu 4,1 ON 4K, 16S,20K/G 1S,10N,13G 14S 4,5,13G 1S,3S,20K Brachytheciu starkei 6G, 16,18N Brachytheciu trachypodiu Brachytheciu turgidu Brachytheciu velutinu 13S 14N 4,6,9K,10,20N/S 10 BUXBAUMIELLA 39 (1996)

8 BUXBAUMIELLA 39(1996) 11 Bryocryihrophyllurecurvirostrc Bryu alpinu Bryu argenteu 6N,10K,14N,16,17S,20N/S 13G.17N 1,2K,9 Bryu bicolor 10 Bryu caespiticiu 9S.20 Bryu capillare Bryu dixonii 1,9,10K.20 20N/S Bryu elegans Bryu uehlenbeckii Bryu pallens Bryu pseudotriquetru Bryu schleicheri Bryu weigelii Calliergon giganteu Calliergon richardsonii Calliergon sarentosu Calliergon straineu 6,14N/S,16N/S,17N/S,18N 4S 4S,5,6,9N,10V/K,14N,16N/S,18K,20K/N/S 4K/G/N/S,5,14N,16V/G/N,20 4N 4K/N/S,6K/G 4N/S.6G/N/S 4S.6K/N/S 4K/N/S.6S Caliergonellacuspidata 1,6 Capy liu chrysophy llu Capyliu halleri Capyliu stellatu Catascopiu nigritu Ceratodon purpureus 1K,6,10K.20 9K.10N/V 1,4N,5,6,9,14N,16S,20 4N/S,5,9K,13G,14N/S,16,17N/S,20 4N/S,6N,10,16G,18K,20 Cinclidiu stygiu 4K/S Cinclidotus riparius 1 Cirriphyllu cirrosu 6N,20G/N Cirriphyllu crassinerviu 3 Cirriphyllupiliferu Cliaciu dendroides Conardia copacta Conostou tetragonu 4,9,10 4,5,6K,9,10,14,16,20 9K/N/S,10K/S 12N,16,17N/S,18S Cratoneuron coutatu 1,4K,5,6K/G,9G/S, 10V, 13G, 14N, 16N/S, 18,20 Cratoneuron decipiens 10K Cratoneuron filicinu 4,5,9,10K, 15,16 Crossidiu squaiferu Ctenidiu olluscu Cynodontiu fallax Cy nodontiu poly carpon Cynodontiu struiferu Desatodon latifolius Desatodon leucostous 2K/G IK,10,14 5S,9S,20N/S 9N, 19S 9K/N/S.17N 4,5,6N,12S,14N,15,16N,17N/S,18G,20G 16G Dichodontiu pellucidu Dicranella crispa 16S,17N,18N 4K/G Dicranella grevelliana Dicranella palustris. Dicranella subulata Dicranella varia Dicranoweisia crispula Dicranoweisia cri. var. copacta Dicranu bonjeanii Dicranu elongatu 4N/S,9N,10N,14N,16N 4N,6K/N,20K 5S,6N 10N.20N 4,5S,6,9,10,14N, 15,16N, 17N/S, 18K/N/S.20K 17S 4K/N/S 16S Dicranu fuscescens 4S Dicranu ontanu 5,9,10 Dicranu uehlenbeckii Dicranu polysetu 4S,6N,20K/G

9 Dicranu scopariu Dicranu tauricu Didy odon acutus Didyodon fallax Didyodon ferrugineus Didyodon aillosus Didyodon rigidulus Didyodonspadiceus Distichiu capillaceu Distichiu inclinatu Ditrichu flexicaule s.1. Drepanocladus exannulatus Drepanocladus fluitans Drepanocladus revolvens Drepanocladus uncinatus Encalypta affinis Encalypta alpina Encalypta ciliata Encalypta rhaptocarpa 1,4,5,6K/S,9,10,18,20K/N/S 4,5S,9N,10V/K/N/S,20N/S 1OK 9N 9S, 13G 11G ION, 1IS 1G 4,5,6,9K,10,14N,15,16V,17S,18,20K 4S,5,10V/K/G/N,14,17N 1G,6,9N,10,11K/S,15,16,20G 4S,6K/G 6G 4K/S,6K/G/N,18K,20 1,4S,9K, 10,16S, 18S.20K 10K,12S,17S,18K 14N/S,16N/V/S,17N/S,18G/N 9K/S,10G/N/S,16S 6G,9N,10S,17N/S Encalyptastreptocarpa 1,9,10V, 18 Encalypta vulgaris 6N,9S, 14N Entodon concinnus 1 Eucladiu verticillatu 1G,7K,9K/N Eurhynchiu hians 1 Eurhynchiu praelongu 9 Eurhynchiu pulchellu 6N/S,9N/S,12N/S,14N,17N Eurhynchiu striatu 1 Fissidens adianthoides Fissidens bryoides Fissidens osundoides Fissidens rufulus 9K,18K 1,1 OK 1K,4N/S,6K,20N/S IK Fissidens taxifolius 1 Funaria hygroetica Griia affinis Griia alpestris Griia anodon Griia caespiticia 5,6,10 6S,10G,18K,20G 6G/N/S,9N,14N/S,16,18G/N/S,19S,20G 2K/G,4K,6K,9S,11K/G/N/S,13G 6N/S Griia donniana Griia elatior Griia funalis Griia laevigata Griia ontana Griia orbicularis Griia ovalis Griia pulvinata Griia tergestina Griia torquata Griia trichophylla Griia unicolor Gy nostouaeruginosu Gynostou calcareu Gyroweisia tenuis Hedwigia ciliata s.1. 4,5,6,9K,10,15,16,18,20 Herzogiellaseligeri Heterocladiu diorphu 4N,6G,9S,10V/G/N/S,13G,16S,20 6K/S,20K/G/S 2K/G,6K/G/N/S 20G 1G,2K/G,7G 2K/G,6G/N/S,10G/N,11G/S,13G 11G 1K/G,2K/G,6G 6S.20K/G/N/S 6,20G 6G/N,18S,20N/S 1G,4N,13G,14N,16G/N/S, 17N, 18N 6N,9S, 10K, 14N 9K/G/N/S.16S 9N/S 5S,6K, 12N, 15,16N, 18K/N,20 12 BUXBAUMiELLA 39(1996)

10 13 Hoalotheciu lutescens 1,4,5,9,10,16,20 Hoalolheciu nitens Hoalotheciu philippeanu 4K/N/S,6,18K 9K, 10G Hoalotheciu sericeu 1,4,9K, 10V, 13G, 16,20 Hooalliuincurvatu 1G,9 Hydrogriia ollis Hygrohypnuduriusculu Hygrohypnu luridu Hylocoiupyrenaicu Hylocoiusplendens Hyenostyliu recurvirostre Hypnu callichrou Hypnu cupressifore Hypnu haulosu Hypnu revolutu Hypnu sauteri Isoptery giopsis pulchella Isotheciu alopecurioides Kiaeria starkei Leptobryupyrifore 18K/G/N/S 16N/S 1G,12S,16N/S 4N/S,6G/N/S,15,20N/S 1,4S,5,6,9K,10K,14,15,16,18,20 1G,6,7K,9K/N/S,10V/K,11G,13G,14N/S,16G/N,20 9N, 10K/N 1,5,10V,15,20 10K/N/S.12N/S 1 OS, 16S, 18S 10G 4S,6S, 9N/S, 12S,16N, 20N/S 4,9K 6G/N/S,15,16,18K/N 10,16,18G,20K/G Lescuraea saxicola 16N.20 Leucodon sciuroides 1,4,5,6,9,10,16,20 Meesia uliginosa Metaneckera enziesii Mniu abiguu Mniu arginatu Mniu spinosu Mniu stellare Mniu thosonii 4K/S,5,6K/N/S,9,10,13,14N,16N/S,17S,18K/N/S,20K 9K/N/S 14N 9,10V,12N,14S,18N,19S,20K 4S,9K/N,10N/S,14S 10K,13S 4K/N,6S,9K/N/S,10G/K/N,16S My urella julacea 6,9N/S, 10K/N, 14S,16S, 18,20 Neckera coplanata 1,9K/S,10 Neckera crispa 1,9,10 Oligotrichu hercynicu 6K, 18S,20 Oncophorus virens Orthotheciu intricatu Orthotheciu rufescens Orthotrichu affine Orthotrichu alpestre Orthotrichu anoalu Orthotrichu cupulatu 4K/N/S,5,6K, 10,14N, 15,16,N/S, 17S,18K/N,20K/S 5,6,9,10K/N/S,12N,13S,14N,16G,18,20K 9K,14N,15 1,9,10,11S 9N,10K,17N,20N/S 4K,9N,10,11N/S.20 1G Orthotrichu diaphanu 1,2K/G, 11S Orthotrichu lyellii 1 Orthotrichu obtusifoliu 11N/S Orthotrichu puilu Orthotrichu rupestre Orthotrichu speciosu 11N/S 4K,6,9,10K/N/S,20N 1G Paraleucobryu enerve Paraleucobryu iongifoliu Philonotis calcarea Philonotis fontana Philonotis seriata Philonotis toentella Plagioniu affine 6N,20G 4N/S,5S,9N/S,10,13G/S,17N,18S,20G/N/S 4,5,6,9,16N.17N,20 4,5,9,10,16V,18,20N 5.6N.20N 4N/S,6S,16,18K,20G/S 4N Plagioniucuspidatu 1,13G Plagioniu ediu 20K BUXBAUMIELLA 39 (1996)

11 Plagioniu rostratu Plagioniu undulatu Plagiopus oederi Plagiotheciu cavifoliu Plagiolheciu denticulatu Plagiotheciu laetu Platydicty ajungerannioides Platygyriu repens 4S.13S 9K 5,6,9K,10N,14N/S,16N/S,20K 16G.20K 20K 4S,5S,6S,9S, 6S,9N/S, 11S,14N/S, 16N 9 Pleurochaete squarrosa 1 Pleuroziu schreberi 4,5,6,9,10,14,18,20 aloides 20 Pogonatu 4,5,6K,9,10K,14,16,18,20 Pogonatuurnigeru Pohlia andalusica 6S.17N Pohlia andrewsii Pohlia cruda Pohlia druondii Pohlia elongata Pohlia filu Pohlia longicolla Pohlia elanodon 20N/S 4,5,6,9,10,12S,14N,15,16V,18, 6N/S,14N/S,17N/S,18N/S,20G/N/S/V 5,6,20N 14,16,18, 5S,19S,20N 10G Pohlia nutans 4,9,10 Pohlia obtusifolia Pohlia wahlenbergii 18N/S 4N,10G,14,16,18,20 Poly trichu alpinu 4S,5,6,1OK/N, 16,20 Polytrichu forosu 20 Po ly trichu juniperinu 4,5,6,9,10,15,16,18,20 Polytrichu piliferu 4,6,15,16,18,20 Polytrichu sexangulare Pseudocrossidiu revolutu Pseudoleskea incurvata Pseudoleskea patens Pseudoleskea radicosa 6,16,18G/K/N,20 2G 5,6G,10,12N,14N/S,16,17N,18N,20 10N 6S,15,16S,17N Pseudoleskeella catenulata 4,6G,9K, 10N, 14,16,20 Pseudoleskeeila nervosa Pterigynandru filifore Ptiliu cristacastrensis Ptychodiu plicatu Pylaisia polyantha 4,5,6K,9K/N,10G/K/N/V,15,16 4,6,9K,10N,15,16, 5,9K/N,10N 4,6,9K,10V/K,12N/S,14N/S,15,16,18,20K 3 Racoitriuaciculare 14 Racoitriu canescens s.1 5,6,9,10,14N,16G,18,19S,20 Racoitriuheterostichu s.1. 4,6,10,15,18,20 Racoitriu icrocarpon Rhabdoweisia fugax Rhizoniu pseudopunctatu 20N 20N/S 4K/S,9,17N,18K,20K/G/N/S Rhizoniu punctatu 4,9,10,20 Rhodobryu roseu 5,10 Rhynchostegiu confertu 1 Rhynchostegiu urale 1K,9 Rhynchostegiu riparioides 1 Rhytidiadelphus squarrosus 4,5,10 Rhytidiadelphussubpinnatus Rhytidiadelphustriquetris Rhytidiu rugosu Saelania glaucescens Schistidiu apocarpu 4K/N/S 1,4,5,6,9,10,12N,14,15,16,18,20 6,9N,10,14N 6N/S 1K,4S,5,6,9K,10,14,15,16S,18,20K 14 BUXBAUMIELLA 39 (1996)

12 BUXBAUMIELLA 39(1996) 15 Schistidiu rivulare 1 Schistidiu strictu Schistidiu trichodon Scleropodiupuru Seligeria donniana Seligeria pusilla Seligeria trifaria Sphagnucopactu 20G 16G 1 9N/S,10N,12S ION 9N 6N Sphagnu rubellu 6 Splachnu sphaericu Stegonia latifolia Tayloria acuinata Tayloria froelichiana Tayloria lingulata Tetraphis pellucida Tetraplodon nioides 4K/N/S,6N/S,14N/S,16G 16R 12N/S 14N,16V/G/N/S,18K/G/N/S 6K/G/N/S.18S 4,5,9,10 10K/G Thuidiu abietinu 1,6,9,10,14,16 Thuidiu philibertii Tiia austriaca Tiia bavarica Tiia norvegica 9N 4K/N,6,9,10K/G/N/S,14N/S,15,16G,18,20K 10K/G/N.14N/S 10K/G Tortella babergii 18,20G Tortella fragilis 4N/S.17N Tortella inclinata 17S,20 Tortella tortuosa Tortula atrovirens Tortula calcicolens 1,4N/S,6,9,10K, 14,15,16,17N/S,18, 2G 11G Tortula caninervis ssp. spuria Tortula ineris 7G 2G Tortula interedia Tortula ucronifolia 1G/K 10G/N Tortula uralis 1,5 Tortula norvegica 5,6,10,14N, 16,18,20 Tortula obtusifolia Tortula ruralis var. ruralis 14S 16G 4,6,9K,10K,12S,14,15,16,20 Tortula subulata 9K,10 Tortula virescens 11G, 12N Trichodon cylindricus 9 Trichostou crispulu 1 Weisia controversa 10,18,20 Weissia wierana 6N Leverossen Anastrophyllu inutu Aneura pinguis Anthelia juratzkana Apoetzgeria pubescens 4S.9N/S.20N/S 4K,5,6,9N/S,10,14,15,16,18,20 6,16N,18N,20 4,5,9K/N, 10K/N Barbilophozia barbata 6,9,10V, 14,16,18,20 Barbilophozia floerkei Barbilophozia hatcheri Barbilophozialycopodioides Barbilophozia quadriloba 17N 4,5S,6,9N, 10N/S, 12S, 13S, 14,17N,20 5S,6,10V/N/S,14N,15,16V/N,17N 10N/S,17N, Blasia pusilla 4, Blepharostoatrichophylla Calypogeia uelleriana 4,6,9N,10,14N/S,15,16V,18K,20 20N

13 BUXBAUMIELLA Cephalozia pleniceps 1ON,20N Cephaloziella hapeana 10S Chiloscyphus s.1. 10,14 polyanthus Conocephaluconicu 4,5,6,9,10,16,20 Diplophyliu taxifoliu Fossobronia incurva 6S. 20N Frullaniadilatata 1,9,10 Frullania taarisci 5,9S Gynoitrion concinnatu Gynoitrion coralloides Jungerannia atrovirens Jungerannia gracillia Lejeunea cavifolia Lepidozia reptans 20N/S 20N/S 9N 6,17N,18N,20N 20N/S 4,5,9,20N Lophocoleaheterophy 11a 4,9,10 Lophocolea inor Lophozia ascendens Lophozia badensis Lophozia bantriensis Lophozia collaris Lophozia heterocolpos Lophozia incisa Lophozia longidens Lophozia perssonii Lophozia sudetica Lophozia ventricosa Lophozia wenzelii 1,9N,12S,17N 13S 9N, 1 OS, 14N 4S,9N/S,12N/S 9N, 1 ON, 12N, 14N 6S,9N,12N/S 6N, 1 ON, 16N, 18S,20N 9N/S 9N, 1 ON 20N/S 5S,6N,9S,12S,16N, 6N/S,16S,18S, Marchantia polyorpha 1,5,15,16,20 Marchantia var. polyorpha alp. Marsupella brevissia Marsupella funckii 6N, 14N 18N/S 6S Metzgeria furcata 9K,10 Moerckia blytii Moerckia hibernica Nardia insecta 8R 9N 6N,10N,16N,17N Nardia scalaris 5,6,10,15 Pellia epiphylla Pellia endivifolia 4,6 1,9N, Plagiochila asplenoides 4,5,9,10,16,20 Plagiochilaporelloides Pleurocladulaalbescens Porella platyphylla Preissia quadrata 10V 6N, 18K/N/S 1,4,6,9K, 10V 4S,6,9,10K/N,14N,15,16,18N,20 Ptilidiuciliare 9S, 10 Ptilidiupulcherriu Radula coplanata Riccardia incurvata Sauteria alpina Scapania aequiloba Scapania curta Scapania cuspiduligera Scapania helvetica Scapania irrigua Scapania neorea Scapania paludicola 4,9,10V 1,4,5,6,9,10,16,20 20N 14N/S 10V 10S 12N,20N 5 6N (1996)

14 1000 Montaan. BUXBAUMIELLA 39 (1996) Scapania scandica Scapania undulata Tritoaria exsectifoiis Tritoaria polita 10N.17N 6S. 10N.20N 16N7S.18N.20N Tritoaria quinquedentata 9N,10,HS Figuur 2 Hoogtekaart van het Val d Herens en ogeving et hierop de ligging van de excursiegebieden aangegeven. A 450 Collien B 1000 Montaan Subalpien. C > 2200 Alpiene zone.

15 Figuur 3 Geologische kaart van het Val d Herens en ogeving et de ligging van de excursiegebieden. A Grondgebergte et voornaelijk zure granietgneisen. B Zone et eer basische gesteenten waaronder 1. zwak etaorfe schalies en kalkschalies uit Juraperiode (= Bundnerschiefer) 2. Kalken uit Triasperiode, en 3. Ultrabasische agatische gesteenten (= Ophioliet). C Zone et etaorfe gesteenten uit Per en Karboon, slechts voor een deel basenrijker (Gneis, Glierschist en Fylliet). D Zone et voornaelijk kalken en kalkhoudende gesteenten. 18 BUXBAUMIELLA 39 (1996)