Divers. Deerns. Energie uit zeewater in Scheveningen. In dit nummer o.a.: Column Jan Karel Mak: Nachtrust verkopen -- Deerns

Transcriptie

1 Dit is een uitgave van Deerns raadgevende ingenieurs bv Juli 2004 Deerns Divers In dit nummer o.a.: Column Jan Karel Mak: Nachtrust verkopen -- Deerns versterkt Duits netwerk -- Vraag en Antwoord met Eric Stuiver, senior adviseur bij Deerns -- Europees energiecertificaat: de tijd begint te dringen -- Optimalisatie stooklijnen voor comfort en lager energieverbruik -- Deerns ondersteunt GreenLight-programma Energie uit zeewater in Scheveningen De Scheveningse wijk Duindorp wordt de komende jaren grotendeels geherstructureerd. In de plaats van 1100 oude panden komen 789 nieuwbouwwoningen. Deze woningen worden voorzien van koude en warmte uit zeewater: een primeur! In opdracht van Ceres Projecten, één van de projectontwikkelaars van woningcorporatie Vestia, ontwierp Deerns het systeem om energie te onttrekken uit zeewater. De huizen in de wijk Duindorp worden voorzien van vloerverwarming. Verwarming en warm water wordt middels warmtepompen in de woningen gerealiseerd. De benodigde warmte voor deze warmtepompen wordt door de zeewatercentrale onttrokken aan het zeewater uit de nabijgelegen haven van Scheveningen. Zolang het zeewater niet kouder is dan 11 C, is dit mogelijk met een eenvoudige warmtewisselaar. s Winters verloopt de

2 Polio binnenkort wereldwijd onder controle warmteoverdracht aan het bronwarmtenet via een speciale warmtepomp, die de warmte uit het opgepompte zeewater haalt en op een niveau van 11 C aan het net afgeeft. 1100% rendement Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald. Dat is een veel betere prestatie dan de 500 % rendement die met een 'gewone' warmtepomp gehaald wordt. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Samenvattend levert de warmtevoorziening de volgende milieuvriendelijke rendementen op: Reductie van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. Rendement zeewater/distributienet 1100%. Er zal zo goed als zeker een windturbine geplaatst Intensieve vaccinatieprogramma s gedurende de laatste jaren hebben ertoe geleid dat het poliovirus wereldwijd steeds verder onder controle begint te komen. In Nederland wordt het poliovaccin geproduceerd door het NVI (Nederlands Vaccin Instituut) in gebouw U4, gelegen op de site van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) in Bilthoven. Deerns heeft een haalbaarheidsstudie Werking zeewaterwarmtecentrale worden ten behoeve van de elektriciteitslevering aan het project. Uitgaande van deze windturbine wordt er een reductie van de CO2-uitstoot worden gerealiseerd van 100%! COLUMN uitgevoerd in opdracht van de Rijksgebouwendienst naar een upgrade van dit gebouw. Nu het poliovirus steeds succesvoller bestreden wordt, heeft de WHO (World Health Organization) een Global Action Plan for Laboratory Containment of Wild Polioviruses opgesteld. Hierin stelt de WHO dat als binnenkort de wereld poliovrij verklaard kan worden, alle bestaande faciliteiten waar gewerkt wordt met poliovirusmateriaal aangepast moeten worden aan strengere containment-eisen. Op deze wijze dient het risico van herintroductie van wilde poliovirussen vanuit laboratoria en productiefaciliteiten geminimaliseerd te worden. BSL3-niveau Gevolg voor gebouw U4 is dat deze productiefaciliteit een upgrade moet krijgen naar een BioSafety Level 3 (BSL3) niveau. In nauwe samenwerking met het NVI (gebruiker), het RIVM (facilitair bedrijf; projectleiding en advies namens de gebruiker) en de Rijksgebouwendienst (eigenaar van het gebouw) werkte Deerns in de haalbaarheidsstudie twee scenario s uit. Naast alle noodzakelijke technische aspecten werden tevens de productie, validatie, logistieke en organisatorische randvoorwaarden gedefinieerd. Daarbij werd een schuifplan ontwikkeld dat het risico van productieverlies voor het NVI tot een minimum moest beperken. Dit schuifplan is de complexe factor in het project. Deerns versterkt Duits netwerk Per 1 mei heeft Deerns een meerder- Nachtrust verkopen heidsbelang in een nieuwe Duitse onderneming, die onder de naam Schmidt Reuter integrale Planung und In de integrale haalbaarheidsstudie heeft Deerns, op basis van de jarenlange ervaring bij het RIVM, in nauw overleg met de architect, de bouwkundig adviseur en de gebruikers de technische uitgangspunten vertaald in financiële en tijdskaders. Op basis hiervan kan de klant een strategische keuze maken om het gebouw U4 geschikt te krijgen voor een poliovaccinproductie voor een planhorizon van tien jaar na oplevering van de faculteit. Medio 2004 wordt naar verwachting gestart met de verdere uitwerking van de upgrade in de ontwerpfasen. CFDonderzoek voor lekker bier STELLING: Niet de architectuur, maar de gebruiksfunctionaliteit en met name het comfort zou bij het ontwerpen van gebouwen leidend moeten zijn Irma van Oort is directeur en partner bij KCAP, een internationaal opererend Nederlands ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw. Deerns werkte met KCAP samen bij o.a. Hogeschool Rotterdam en het Science Park in Amsterdam. Het ontwerpen van gebouwen is een integraal proces waarin alle aspecten van het gebouw geïntegreerd tot een ontwerp gebracht worden. De architect is de spil in dit proces. Zowel de belangen van de gemeente: de stedenbouwkundige randvoorwaarden en de grondopbrengsten moeten gewaarborgd worden, als die van de opdrachtgever ontwikkelaar: het programma van eisen, de afzetmogelijkheden, de wensen van de gebruiker. Ook de andere adviseurs zoals bijvoorbeeld de installatieadviseur levert met zijn expertise een vertaling van het programma van eisen en schept randvoorwaarden voor het ontwerp. Daarbij hebben architecten buiten het maken van goede gebouwen ook een bredere maatschappelijke taak. Vaak genoeg is er van een integraalontwerpproces nauwelijks sprake. In de bouwvoorbereidingsfase maakt de installateur pas zijn tekeningen en worden er pas berekeningen gemaakt. Voor een architect meestal te laat om installaties te verbergen of om schachten groter te maken en voor een opdrachtgever te laat om zich te realiseren dat installatie x misschien tot een betere prijs-kwaliteitsverhouding in dit ontwerp had kunnen leiden dan installatie y. Een integraal proces betekent van het begin af aan meedenken, meeontwerpen en meeberekenen hoe het ontwerp zo optimaal mogelijk tot een eindproduct kan komen. Beratung GmbH is gestart. Deze Dat is wat we doen: proberen ervoor te zorgen, dat de opdrachtgever rustig kan slapen, zonder ir J. K. Mak, onaangename veralgemeen directeur rassingen voor of na de oplevering van zijn project. Daar hebben we de installateurs voor nodig, maar zoals u weet: daar is het bonje. Er wordt dramatisch geconcurreerd op aanbiedingsprijs, maar in de kostprijs die daarmee verband zou moeten houden valt maar weinig te variëren. Die bestaat voor, zeg, 35% uit materiaalkosten en een vergelijkbaar percentage aan loonkosten; werk derden/onderaannemers bijvoorbeeld 15% en de rest, ook zo'n 15%, overhead. Een knappe installateur die ook maar één van deze posten structureel meer dan 10% lager weet te krijgen dan z n concurrenten. Immers: inkoopvoordelen lopen niet enorm uiteen, (CAO-)arbeidsvoorwaarden en dieselprijs nog minder, en fundamentele kostendoorbraken via prefab-voorbereiding, innovatieve logistiek, e.d. hebben we nog niet duidelijk gezien. Nu zetten niet veel opdrachtgevers jaarlijks een nieuw gebouw neer. Menigeen zal dus niet goed beseffen wat hem te wachten staat wanneer hij zich met een prijsduiker mee de duistere diepten in begeeft. Een flinke besparing op de installatiekosten is zo verleidelijk als een heerlijke doos snoep onder handbereik. Véél tastbaarder en nabijer dan de maagpijn van een niet functionerend gebouw, de buikloop van dagelijkse gebruikersklachten of latere hersteloperaties à raison van vier maal de oorspronkelijke besparing. Publieke opdrachtgevers zijn bovendien gebonden aan UAV-afspraken, EU-tenderprocedures of andere procesbepalende factoren die een afweging anders dan op prijs moeilijk maken. Maar wie het spel vele malen per jaar gespeeld ziet worden, kent de scenario s die volgen op een duikaanbieding: allereerst het spel der vergissingen ; vervolgens de intensieve meerwerkjacht via wekelijkse claims; dan het traineren en dreigen met vertraging; soms het met de moed der wanhoop doorbuffelen hopend dat opdrachtgever of architect iets verandert waardoor voor een wijzigingsaanbieding de hoofdprijs kan worden gevraagd; en als laatste het juridische wapen om prijsverbetering af te dwingen. Een installateur kan dit improductieve patroon niet zelf doorbreken, zeker niet als hij leegloop heeft te vrezen. In het belang van onze opdrachtgevers willen wij daarom proberen hieraan iets te doen - ook omdat we zelf vaak gebukt gaan onder de funeste effecten van verkeerde keuzen. We willen onze opdrachtgever krachtiger, gerichter ondersteunen bij de selectie van een installateur, bijvoorbeeld door tevoren bekend te maken beoordelingscriteria te gaan gebruiken, gestoeld op uitgebreide ervaring en nieuw te ontwikkelen prestatie-indicatoren. Dat moet tot meetbare en toetsbare selecties op méér factoren dan prijs leiden. Een zorgvuldige aanpak met gemeenschappelijk draagvlak is daarbij nodig: voor we het weten, creëren we een misselijk makende draaikolk van nieuwe jurisprudentie. Maar nachtrust is wat waard. We houden u op de hoogte. onderneming is de voortzetting van de Om een lekker bier te krijgen, is het belangrijk dat in het (na-)gistingsproces geen temperatuurverschillen optreden. Een Nederlandse bierbrouwerij verzocht Deerns te onderzoeken hoe ongewenste temperatuurdaling voorkomen kan worden. twee centrale business units van het voormalige ingenieursbureau Schmidt Reuter. Hiermee verwerft Deerns een significante, permanente positie in een markt buiten Nederland. Schmidt Reuter is sinds de jaren 60 in Duitsland uitgegroeid tot één van de meest toonaangevende ingenieursbureaus. Tot vorig jaar behoorde het met ruim 250 medewerkers en tien vestigingen tot de drie grootste bureaus van Duitsland. Na het faillissement van moedermaatschappij Siepe Gruppe, kwam Schmidt Reuter begin dit jaar in financiële problemen. Het bureau heeft tot de dag van vandaag echter een uitstekende reputatie. Het grote vertrouwen van de klantenkring heeft er mede toe geleid dat twee succesvolle bedrijfsonderdelen van het oude Schmidt Reuter, Haus der Aerzte de vestiging Keulen en de ook in Keulen gevestigde afdeling Forschung und Entwicklung, als nieuw bedrijf met een nieuwe structuur verder zullen gaan. Behalve Deerns zijn er nog twee minderheidsaandeelhouders in het nieuwe bureau. Allereerst is dat een vennootschap gevormd door het managementteam van het nieuwe Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH. Daarnaast wordt een aandeel genomen door een vooraanstaand Duits adviesbureau op het terrein van integraal veiligheidsadvies, het bureau Von zur Mühlen uit Bonn. Dit bureau staat in Duitsland bekend als dé specialist op het gebied Peek & Cloppenburg van databescherming, IT-beveiliging, logistieke veiligheid, rampenpreventie en toegangscontrole. Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH is in Keulen van start gegaan met 53 medewerkers en wordt geleid door een tweehoofdige directie, bestaande uit Dipl. Ing. Dieter Jakobi, de manager van de voormalige vestiging Keulen binnen het oude Schmidt Reuter, en ir. Huub van Rooij, manager Business Development bij Deerns. Vergelijkbare acitiviteiten De activiteiten zijn sterk vergelijkbaar met die van Deerns; hetzelfde geldt voor de stijl en aanpak van het bureau. Schmidt Reuter adviseert, ontwerpt en voert bouwdirectie op installatietechnisch gebied bij projecten op het gebied van multifunctionele complexen, hoogbouw, sportcentra, laboratoria en andere industriële gebouwen, bioscopen en ziekenhuizen. Daarnaast beschikt het over stevige bouwfysische, akoestische en analytische capaciteiten. Tot de meest prestigieuze projecten van de laatste jaren behoren de "Gerling Ring-Karree" en het Weltstadtkaufhaus Peek en Cloppenburg in Keulen, het Bundeskanzleramt in Berlijn en het Infineon Development Center in Duisburg. Bij het brouwen van bier gebeurt het omzetten van suiker in alcohol en koolzuur in speciale gistingstanks, waar het bier verscheidene dagen in blijft zitten. Het bier moet na het gisten nog ca. zeven dagen in deze vaten verblijven. De temperatuur in de buffertanks mag tijdens dit proces nog geen halve graad afwijken. In de diverse complexen van de brouwerij is, ondanks hetzelfde concept, de temperatuurbeheersing echter niet overal gelijk. Deerns ging na hoe ongewenste temperatuurdalingen voorkomen kunnen worden. Daarnaast werd geïnventariseerd wat dit betekent voor de installaties van toekomstige vestigingen. Dit gebeurde via analyses van het proces en door middel van CFD-berekeningen. Bij dit laatste zijn verschillende factoren meegenomen. Zo stijgt bij veel vochtproductie bij schoonmaakwerkzaamheden de inblaastemperatuur omdat er moet worden ontvochtigd. Bovendien zijn ook de procesfases in de tanks mede bepalend voor de temperatuur. In een studie met CFD is de invloed van diverse factoren vastgesteld. De aanbevelingen die zijn gedaan variëren van de toepassing van procesmatige aanpassingen, isolatie, luchttoevoer onder en verwarming van de tanks tot een geregelde inblaastemperatuur. Harry Abels is directeur van IAA Architecten te Enschede, één van de grootste ontwerpbureaus in Nederland. Deerns werkt met hem samen bij het door hem ontworpen ROC Oost Nederland en zal deze samenwerking continueren bij de nog te ontwerpen scholingsboulevard Enschede. Of men het wel of niet eens is met deze stelling hangt sterk af van de opvatting die men heeft van het begrip architectuur. In deze stelling is de aanname opgesloten dat architectuur een eigen bestaan kan leiden zonder gebruiksfunctionaliteit. Waarschijnlijk is hier een soort l art pour l art principe bedoeld waarbij de schoonheid van ruimten, opgebouwd uit de verhoudingen, het licht en de materialen tot een autonome artistieke kwaliteit leiden. Vanuit deze opvatting geredeneerd is de architectuur een autonome kunstvorm, en zoals een beeldhouwer zich in zijn vrije werk niets hoeft aan te trekken van de gebruiksfunctionaliteit hoeft dat in deze opvatting ook een architect niet te doen. Reageren op deze stelling? Stuur uw reactie naar: stelling@deerns.nl Dan is de stelling mijns inziens terecht. Bij het ontwerpen van gebouwen kan men maar zelden alleen van de schoonheid van het gebouwde uitgaan en in het algemeen komt dat in ons werk niet vaak voor. Wanneer men echter het begrip architectuur leest als een optimale ruimtelijke vertaling van een gegeven programma, waarbij de ontworpen ruimtelijke en materiele vertaling een perfecte weerslag van de gevraagde functionaliteit in gerealiseerde ruimten betekent, dan kan men het onmogelijk eens zijn met deze stelling. Iedereen die opgegroeid is in de onderwijstraditie van het nieuwe bouwen, de nieuwe zakelijkheid of het modernisme zal veelal geneigd zijn een groot belang aan gebruiksfunctionaliteit toe te kennen. En dat is bij vele architecten in Nederland het geval. Ik denk ook dat goede architectuur alleen die architectuur kan zijn waarbij een doorwrochte vertaling of doorwerking van een gegeven ruimteprogramma is vertaald in een gebouw dat zich volledig ten dienste stelt van de gestelde opgave. In de stelling heet dit de gebruiksfunctionaliteit. Architectuur ontstaat daar waar de oplossing zich manifesteert door de artistieke kwaliteit van deze vertaling.

3 Polio binnenkort wereldwijd onder controle warmteoverdracht aan het bronwarmtenet via een speciale warmtepomp, die de warmte uit het opgepompte zeewater haalt en op een niveau van 11 C aan het net afgeeft. 1100% rendement Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald. Dat is een veel betere prestatie dan de 500 % rendement die met een 'gewone' warmtepomp gehaald wordt. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Samenvattend levert de warmtevoorziening de volgende milieuvriendelijke rendementen op: Reductie van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. Rendement zeewater/distributienet 1100%. Er zal zo goed als zeker een windturbine geplaatst Intensieve vaccinatieprogramma s gedurende de laatste jaren hebben ertoe geleid dat het poliovirus wereldwijd steeds verder onder controle begint te komen. In Nederland wordt het poliovaccin geproduceerd door het NVI (Nederlands Vaccin Instituut) in gebouw U4, gelegen op de site van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) in Bilthoven. Deerns heeft een haalbaarheidsstudie Werking zeewaterwarmtecentrale worden ten behoeve van de elektriciteitslevering aan het project. Uitgaande van deze windturbine wordt er een reductie van de CO2-uitstoot worden gerealiseerd van 100%! COLUMN uitgevoerd in opdracht van de Rijksgebouwendienst naar een upgrade van dit gebouw. Nu het poliovirus steeds succesvoller bestreden wordt, heeft de WHO (World Health Organization) een Global Action Plan for Laboratory Containment of Wild Polioviruses opgesteld. Hierin stelt de WHO dat als binnenkort de wereld poliovrij verklaard kan worden, alle bestaande faciliteiten waar gewerkt wordt met poliovirusmateriaal aangepast moeten worden aan strengere containment-eisen. Op deze wijze dient het risico van herintroductie van wilde poliovirussen vanuit laboratoria en productiefaciliteiten geminimaliseerd te worden. BSL3-niveau Gevolg voor gebouw U4 is dat deze productiefaciliteit een upgrade moet krijgen naar een BioSafety Level 3 (BSL3) niveau. In nauwe samenwerking met het NVI (gebruiker), het RIVM (facilitair bedrijf; projectleiding en advies namens de gebruiker) en de Rijksgebouwendienst (eigenaar van het gebouw) werkte Deerns in de haalbaarheidsstudie twee scenario s uit. Naast alle noodzakelijke technische aspecten werden tevens de productie, validatie, logistieke en organisatorische randvoorwaarden gedefinieerd. Daarbij werd een schuifplan ontwikkeld dat het risico van productieverlies voor het NVI tot een minimum moest beperken. Dit schuifplan is de complexe factor in het project. Deerns versterkt Duits netwerk Per 1 mei heeft Deerns een meerder- Nachtrust verkopen heidsbelang in een nieuwe Duitse onderneming, die onder de naam Schmidt Reuter integrale Planung und In de integrale haalbaarheidsstudie heeft Deerns, op basis van de jarenlange ervaring bij het RIVM, in nauw overleg met de architect, de bouwkundig adviseur en de gebruikers de technische uitgangspunten vertaald in financiële en tijdskaders. Op basis hiervan kan de klant een strategische keuze maken om het gebouw U4 geschikt te krijgen voor een poliovaccinproductie voor een planhorizon van tien jaar na oplevering van de faculteit. Medio 2004 wordt naar verwachting gestart met de verdere uitwerking van de upgrade in de ontwerpfasen. CFDonderzoek voor lekker bier STELLING: Niet de architectuur, maar de gebruiksfunctionaliteit en met name het comfort zou bij het ontwerpen van gebouwen leidend moeten zijn Irma van Oort is directeur en partner bij KCAP, een internationaal opererend Nederlands ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw. Deerns werkte met KCAP samen bij o.a. Hogeschool Rotterdam en het Science Park in Amsterdam. Het ontwerpen van gebouwen is een integraal proces waarin alle aspecten van het gebouw geïntegreerd tot een ontwerp gebracht worden. De architect is de spil in dit proces. Zowel de belangen van de gemeente: de stedenbouwkundige randvoorwaarden en de grondopbrengsten moeten gewaarborgd worden, als die van de opdrachtgever ontwikkelaar: het programma van eisen, de afzetmogelijkheden, de wensen van de gebruiker. Ook de andere adviseurs zoals bijvoorbeeld de installatieadviseur levert met zijn expertise een vertaling van het programma van eisen en schept randvoorwaarden voor het ontwerp. Daarbij hebben architecten buiten het maken van goede gebouwen ook een bredere maatschappelijke taak. Vaak genoeg is er van een integraalontwerpproces nauwelijks sprake. In de bouwvoorbereidingsfase maakt de installateur pas zijn tekeningen en worden er pas berekeningen gemaakt. Voor een architect meestal te laat om installaties te verbergen of om schachten groter te maken en voor een opdrachtgever te laat om zich te realiseren dat installatie x misschien tot een betere prijs-kwaliteitsverhouding in dit ontwerp had kunnen leiden dan installatie y. Een integraal proces betekent van het begin af aan meedenken, meeontwerpen en meeberekenen hoe het ontwerp zo optimaal mogelijk tot een eindproduct kan komen. Beratung GmbH is gestart. Deze Dat is wat we doen: proberen ervoor te zorgen, dat de opdrachtgever rustig kan slapen, zonder ir J. K. Mak, onaangename veralgemeen directeur rassingen voor of na de oplevering van zijn project. Daar hebben we de installateurs voor nodig, maar zoals u weet: daar is het bonje. Er wordt dramatisch geconcurreerd op aanbiedingsprijs, maar in de kostprijs die daarmee verband zou moeten houden valt maar weinig te variëren. Die bestaat voor, zeg, 35% uit materiaalkosten en een vergelijkbaar percentage aan loonkosten; werk derden/onderaannemers bijvoorbeeld 15% en de rest, ook zo'n 15%, overhead. Een knappe installateur die ook maar één van deze posten structureel meer dan 10% lager weet te krijgen dan z n concurrenten. Immers: inkoopvoordelen lopen niet enorm uiteen, (CAO-)arbeidsvoorwaarden en dieselprijs nog minder, en fundamentele kostendoorbraken via prefab-voorbereiding, innovatieve logistiek, e.d. hebben we nog niet duidelijk gezien. Nu zetten niet veel opdrachtgevers jaarlijks een nieuw gebouw neer. Menigeen zal dus niet goed beseffen wat hem te wachten staat wanneer hij zich met een prijsduiker mee de duistere diepten in begeeft. Een flinke besparing op de installatiekosten is zo verleidelijk als een heerlijke doos snoep onder handbereik. Véél tastbaarder en nabijer dan de maagpijn van een niet functionerend gebouw, de buikloop van dagelijkse gebruikersklachten of latere hersteloperaties à raison van vier maal de oorspronkelijke besparing. Publieke opdrachtgevers zijn bovendien gebonden aan UAV-afspraken, EU-tenderprocedures of andere procesbepalende factoren die een afweging anders dan op prijs moeilijk maken. Maar wie het spel vele malen per jaar gespeeld ziet worden, kent de scenario s die volgen op een duikaanbieding: allereerst het spel der vergissingen ; vervolgens de intensieve meerwerkjacht via wekelijkse claims; dan het traineren en dreigen met vertraging; soms het met de moed der wanhoop doorbuffelen hopend dat opdrachtgever of architect iets verandert waardoor voor een wijzigingsaanbieding de hoofdprijs kan worden gevraagd; en als laatste het juridische wapen om prijsverbetering af te dwingen. Een installateur kan dit improductieve patroon niet zelf doorbreken, zeker niet als hij leegloop heeft te vrezen. In het belang van onze opdrachtgevers willen wij daarom proberen hieraan iets te doen - ook omdat we zelf vaak gebukt gaan onder de funeste effecten van verkeerde keuzen. We willen onze opdrachtgever krachtiger, gerichter ondersteunen bij de selectie van een installateur, bijvoorbeeld door tevoren bekend te maken beoordelingscriteria te gaan gebruiken, gestoeld op uitgebreide ervaring en nieuw te ontwikkelen prestatie-indicatoren. Dat moet tot meetbare en toetsbare selecties op méér factoren dan prijs leiden. Een zorgvuldige aanpak met gemeenschappelijk draagvlak is daarbij nodig: voor we het weten, creëren we een misselijk makende draaikolk van nieuwe jurisprudentie. Maar nachtrust is wat waard. We houden u op de hoogte. onderneming is de voortzetting van de Om een lekker bier te krijgen, is het belangrijk dat in het (na-)gistingsproces geen temperatuurverschillen optreden. Een Nederlandse bierbrouwerij verzocht Deerns te onderzoeken hoe ongewenste temperatuurdaling voorkomen kan worden. twee centrale business units van het voormalige ingenieursbureau Schmidt Reuter. Hiermee verwerft Deerns een significante, permanente positie in een markt buiten Nederland. Schmidt Reuter is sinds de jaren 60 in Duitsland uitgegroeid tot één van de meest toonaangevende ingenieursbureaus. Tot vorig jaar behoorde het met ruim 250 medewerkers en tien vestigingen tot de drie grootste bureaus van Duitsland. Na het faillissement van moedermaatschappij Siepe Gruppe, kwam Schmidt Reuter begin dit jaar in financiële problemen. Het bureau heeft tot de dag van vandaag echter een uitstekende reputatie. Het grote vertrouwen van de klantenkring heeft er mede toe geleid dat twee succesvolle bedrijfsonderdelen van het oude Schmidt Reuter, Haus der Aerzte de vestiging Keulen en de ook in Keulen gevestigde afdeling Forschung und Entwicklung, als nieuw bedrijf met een nieuwe structuur verder zullen gaan. Behalve Deerns zijn er nog twee minderheidsaandeelhouders in het nieuwe bureau. Allereerst is dat een vennootschap gevormd door het managementteam van het nieuwe Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH. Daarnaast wordt een aandeel genomen door een vooraanstaand Duits adviesbureau op het terrein van integraal veiligheidsadvies, het bureau Von zur Mühlen uit Bonn. Dit bureau staat in Duitsland bekend als dé specialist op het gebied Peek & Cloppenburg van databescherming, IT-beveiliging, logistieke veiligheid, rampenpreventie en toegangscontrole. Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH is in Keulen van start gegaan met 53 medewerkers en wordt geleid door een tweehoofdige directie, bestaande uit Dipl. Ing. Dieter Jakobi, de manager van de voormalige vestiging Keulen binnen het oude Schmidt Reuter, en ir. Huub van Rooij, manager Business Development bij Deerns. Vergelijkbare acitiviteiten De activiteiten zijn sterk vergelijkbaar met die van Deerns; hetzelfde geldt voor de stijl en aanpak van het bureau. Schmidt Reuter adviseert, ontwerpt en voert bouwdirectie op installatietechnisch gebied bij projecten op het gebied van multifunctionele complexen, hoogbouw, sportcentra, laboratoria en andere industriële gebouwen, bioscopen en ziekenhuizen. Daarnaast beschikt het over stevige bouwfysische, akoestische en analytische capaciteiten. Tot de meest prestigieuze projecten van de laatste jaren behoren de "Gerling Ring-Karree" en het Weltstadtkaufhaus Peek en Cloppenburg in Keulen, het Bundeskanzleramt in Berlijn en het Infineon Development Center in Duisburg. Bij het brouwen van bier gebeurt het omzetten van suiker in alcohol en koolzuur in speciale gistingstanks, waar het bier verscheidene dagen in blijft zitten. Het bier moet na het gisten nog ca. zeven dagen in deze vaten verblijven. De temperatuur in de buffertanks mag tijdens dit proces nog geen halve graad afwijken. In de diverse complexen van de brouwerij is, ondanks hetzelfde concept, de temperatuurbeheersing echter niet overal gelijk. Deerns ging na hoe ongewenste temperatuurdalingen voorkomen kunnen worden. Daarnaast werd geïnventariseerd wat dit betekent voor de installaties van toekomstige vestigingen. Dit gebeurde via analyses van het proces en door middel van CFD-berekeningen. Bij dit laatste zijn verschillende factoren meegenomen. Zo stijgt bij veel vochtproductie bij schoonmaakwerkzaamheden de inblaastemperatuur omdat er moet worden ontvochtigd. Bovendien zijn ook de procesfases in de tanks mede bepalend voor de temperatuur. In een studie met CFD is de invloed van diverse factoren vastgesteld. De aanbevelingen die zijn gedaan variëren van de toepassing van procesmatige aanpassingen, isolatie, luchttoevoer onder en verwarming van de tanks tot een geregelde inblaastemperatuur. Harry Abels is directeur van IAA Architecten te Enschede, één van de grootste ontwerpbureaus in Nederland. Deerns werkt met hem samen bij het door hem ontworpen ROC Oost Nederland en zal deze samenwerking continueren bij de nog te ontwerpen scholingsboulevard Enschede. Of men het wel of niet eens is met deze stelling hangt sterk af van de opvatting die men heeft van het begrip architectuur. In deze stelling is de aanname opgesloten dat architectuur een eigen bestaan kan leiden zonder gebruiksfunctionaliteit. Waarschijnlijk is hier een soort l art pour l art principe bedoeld waarbij de schoonheid van ruimten, opgebouwd uit de verhoudingen, het licht en de materialen tot een autonome artistieke kwaliteit leiden. Vanuit deze opvatting geredeneerd is de architectuur een autonome kunstvorm, en zoals een beeldhouwer zich in zijn vrije werk niets hoeft aan te trekken van de gebruiksfunctionaliteit hoeft dat in deze opvatting ook een architect niet te doen. Reageren op deze stelling? Stuur uw reactie naar: stelling@deerns.nl Dan is de stelling mijns inziens terecht. Bij het ontwerpen van gebouwen kan men maar zelden alleen van de schoonheid van het gebouwde uitgaan en in het algemeen komt dat in ons werk niet vaak voor. Wanneer men echter het begrip architectuur leest als een optimale ruimtelijke vertaling van een gegeven programma, waarbij de ontworpen ruimtelijke en materiele vertaling een perfecte weerslag van de gevraagde functionaliteit in gerealiseerde ruimten betekent, dan kan men het onmogelijk eens zijn met deze stelling. Iedereen die opgegroeid is in de onderwijstraditie van het nieuwe bouwen, de nieuwe zakelijkheid of het modernisme zal veelal geneigd zijn een groot belang aan gebruiksfunctionaliteit toe te kennen. En dat is bij vele architecten in Nederland het geval. Ik denk ook dat goede architectuur alleen die architectuur kan zijn waarbij een doorwrochte vertaling of doorwerking van een gegeven ruimteprogramma is vertaald in een gebouw dat zich volledig ten dienste stelt van de gestelde opgave. In de stelling heet dit de gebruiksfunctionaliteit. Architectuur ontstaat daar waar de oplossing zich manifesteert door de artistieke kwaliteit van deze vertaling.

4 Polio binnenkort wereldwijd onder controle warmteoverdracht aan het bronwarmtenet via een speciale warmtepomp, die de warmte uit het opgepompte zeewater haalt en op een niveau van 11 C aan het net afgeeft. 1100% rendement Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald. Dat is een veel betere prestatie dan de 500 % rendement die met een 'gewone' warmtepomp gehaald wordt. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Samenvattend levert de warmtevoorziening de volgende milieuvriendelijke rendementen op: Reductie van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. Rendement zeewater/distributienet 1100%. Er zal zo goed als zeker een windturbine geplaatst Intensieve vaccinatieprogramma s gedurende de laatste jaren hebben ertoe geleid dat het poliovirus wereldwijd steeds verder onder controle begint te komen. In Nederland wordt het poliovaccin geproduceerd door het NVI (Nederlands Vaccin Instituut) in gebouw U4, gelegen op de site van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) in Bilthoven. Deerns heeft een haalbaarheidsstudie Werking zeewaterwarmtecentrale worden ten behoeve van de elektriciteitslevering aan het project. Uitgaande van deze windturbine wordt er een reductie van de CO2-uitstoot worden gerealiseerd van 100%! COLUMN uitgevoerd in opdracht van de Rijksgebouwendienst naar een upgrade van dit gebouw. Nu het poliovirus steeds succesvoller bestreden wordt, heeft de WHO (World Health Organization) een Global Action Plan for Laboratory Containment of Wild Polioviruses opgesteld. Hierin stelt de WHO dat als binnenkort de wereld poliovrij verklaard kan worden, alle bestaande faciliteiten waar gewerkt wordt met poliovirusmateriaal aangepast moeten worden aan strengere containment-eisen. Op deze wijze dient het risico van herintroductie van wilde poliovirussen vanuit laboratoria en productiefaciliteiten geminimaliseerd te worden. BSL3-niveau Gevolg voor gebouw U4 is dat deze productiefaciliteit een upgrade moet krijgen naar een BioSafety Level 3 (BSL3) niveau. In nauwe samenwerking met het NVI (gebruiker), het RIVM (facilitair bedrijf; projectleiding en advies namens de gebruiker) en de Rijksgebouwendienst (eigenaar van het gebouw) werkte Deerns in de haalbaarheidsstudie twee scenario s uit. Naast alle noodzakelijke technische aspecten werden tevens de productie, validatie, logistieke en organisatorische randvoorwaarden gedefinieerd. Daarbij werd een schuifplan ontwikkeld dat het risico van productieverlies voor het NVI tot een minimum moest beperken. Dit schuifplan is de complexe factor in het project. Deerns versterkt Duits netwerk Per 1 mei heeft Deerns een meerder- Nachtrust verkopen heidsbelang in een nieuwe Duitse onderneming, die onder de naam Schmidt Reuter integrale Planung und In de integrale haalbaarheidsstudie heeft Deerns, op basis van de jarenlange ervaring bij het RIVM, in nauw overleg met de architect, de bouwkundig adviseur en de gebruikers de technische uitgangspunten vertaald in financiële en tijdskaders. Op basis hiervan kan de klant een strategische keuze maken om het gebouw U4 geschikt te krijgen voor een poliovaccinproductie voor een planhorizon van tien jaar na oplevering van de faculteit. Medio 2004 wordt naar verwachting gestart met de verdere uitwerking van de upgrade in de ontwerpfasen. CFDonderzoek voor lekker bier STELLING: Niet de architectuur, maar de gebruiksfunctionaliteit en met name het comfort zou bij het ontwerpen van gebouwen leidend moeten zijn Irma van Oort is directeur en partner bij KCAP, een internationaal opererend Nederlands ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw. Deerns werkte met KCAP samen bij o.a. Hogeschool Rotterdam en het Science Park in Amsterdam. Het ontwerpen van gebouwen is een integraal proces waarin alle aspecten van het gebouw geïntegreerd tot een ontwerp gebracht worden. De architect is de spil in dit proces. Zowel de belangen van de gemeente: de stedenbouwkundige randvoorwaarden en de grondopbrengsten moeten gewaarborgd worden, als die van de opdrachtgever ontwikkelaar: het programma van eisen, de afzetmogelijkheden, de wensen van de gebruiker. Ook de andere adviseurs zoals bijvoorbeeld de installatieadviseur levert met zijn expertise een vertaling van het programma van eisen en schept randvoorwaarden voor het ontwerp. Daarbij hebben architecten buiten het maken van goede gebouwen ook een bredere maatschappelijke taak. Vaak genoeg is er van een integraalontwerpproces nauwelijks sprake. In de bouwvoorbereidingsfase maakt de installateur pas zijn tekeningen en worden er pas berekeningen gemaakt. Voor een architect meestal te laat om installaties te verbergen of om schachten groter te maken en voor een opdrachtgever te laat om zich te realiseren dat installatie x misschien tot een betere prijs-kwaliteitsverhouding in dit ontwerp had kunnen leiden dan installatie y. Een integraal proces betekent van het begin af aan meedenken, meeontwerpen en meeberekenen hoe het ontwerp zo optimaal mogelijk tot een eindproduct kan komen. Beratung GmbH is gestart. Deze Dat is wat we doen: proberen ervoor te zorgen, dat de opdrachtgever rustig kan slapen, zonder ir J. K. Mak, onaangename veralgemeen directeur rassingen voor of na de oplevering van zijn project. Daar hebben we de installateurs voor nodig, maar zoals u weet: daar is het bonje. Er wordt dramatisch geconcurreerd op aanbiedingsprijs, maar in de kostprijs die daarmee verband zou moeten houden valt maar weinig te variëren. Die bestaat voor, zeg, 35% uit materiaalkosten en een vergelijkbaar percentage aan loonkosten; werk derden/onderaannemers bijvoorbeeld 15% en de rest, ook zo'n 15%, overhead. Een knappe installateur die ook maar één van deze posten structureel meer dan 10% lager weet te krijgen dan z n concurrenten. Immers: inkoopvoordelen lopen niet enorm uiteen, (CAO-)arbeidsvoorwaarden en dieselprijs nog minder, en fundamentele kostendoorbraken via prefab-voorbereiding, innovatieve logistiek, e.d. hebben we nog niet duidelijk gezien. Nu zetten niet veel opdrachtgevers jaarlijks een nieuw gebouw neer. Menigeen zal dus niet goed beseffen wat hem te wachten staat wanneer hij zich met een prijsduiker mee de duistere diepten in begeeft. Een flinke besparing op de installatiekosten is zo verleidelijk als een heerlijke doos snoep onder handbereik. Véél tastbaarder en nabijer dan de maagpijn van een niet functionerend gebouw, de buikloop van dagelijkse gebruikersklachten of latere hersteloperaties à raison van vier maal de oorspronkelijke besparing. Publieke opdrachtgevers zijn bovendien gebonden aan UAV-afspraken, EU-tenderprocedures of andere procesbepalende factoren die een afweging anders dan op prijs moeilijk maken. Maar wie het spel vele malen per jaar gespeeld ziet worden, kent de scenario s die volgen op een duikaanbieding: allereerst het spel der vergissingen ; vervolgens de intensieve meerwerkjacht via wekelijkse claims; dan het traineren en dreigen met vertraging; soms het met de moed der wanhoop doorbuffelen hopend dat opdrachtgever of architect iets verandert waardoor voor een wijzigingsaanbieding de hoofdprijs kan worden gevraagd; en als laatste het juridische wapen om prijsverbetering af te dwingen. Een installateur kan dit improductieve patroon niet zelf doorbreken, zeker niet als hij leegloop heeft te vrezen. In het belang van onze opdrachtgevers willen wij daarom proberen hieraan iets te doen - ook omdat we zelf vaak gebukt gaan onder de funeste effecten van verkeerde keuzen. We willen onze opdrachtgever krachtiger, gerichter ondersteunen bij de selectie van een installateur, bijvoorbeeld door tevoren bekend te maken beoordelingscriteria te gaan gebruiken, gestoeld op uitgebreide ervaring en nieuw te ontwikkelen prestatie-indicatoren. Dat moet tot meetbare en toetsbare selecties op méér factoren dan prijs leiden. Een zorgvuldige aanpak met gemeenschappelijk draagvlak is daarbij nodig: voor we het weten, creëren we een misselijk makende draaikolk van nieuwe jurisprudentie. Maar nachtrust is wat waard. We houden u op de hoogte. onderneming is de voortzetting van de Om een lekker bier te krijgen, is het belangrijk dat in het (na-)gistingsproces geen temperatuurverschillen optreden. Een Nederlandse bierbrouwerij verzocht Deerns te onderzoeken hoe ongewenste temperatuurdaling voorkomen kan worden. twee centrale business units van het voormalige ingenieursbureau Schmidt Reuter. Hiermee verwerft Deerns een significante, permanente positie in een markt buiten Nederland. Schmidt Reuter is sinds de jaren 60 in Duitsland uitgegroeid tot één van de meest toonaangevende ingenieursbureaus. Tot vorig jaar behoorde het met ruim 250 medewerkers en tien vestigingen tot de drie grootste bureaus van Duitsland. Na het faillissement van moedermaatschappij Siepe Gruppe, kwam Schmidt Reuter begin dit jaar in financiële problemen. Het bureau heeft tot de dag van vandaag echter een uitstekende reputatie. Het grote vertrouwen van de klantenkring heeft er mede toe geleid dat twee succesvolle bedrijfsonderdelen van het oude Schmidt Reuter, Haus der Aerzte de vestiging Keulen en de ook in Keulen gevestigde afdeling Forschung und Entwicklung, als nieuw bedrijf met een nieuwe structuur verder zullen gaan. Behalve Deerns zijn er nog twee minderheidsaandeelhouders in het nieuwe bureau. Allereerst is dat een vennootschap gevormd door het managementteam van het nieuwe Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH. Daarnaast wordt een aandeel genomen door een vooraanstaand Duits adviesbureau op het terrein van integraal veiligheidsadvies, het bureau Von zur Mühlen uit Bonn. Dit bureau staat in Duitsland bekend als dé specialist op het gebied Peek & Cloppenburg van databescherming, IT-beveiliging, logistieke veiligheid, rampenpreventie en toegangscontrole. Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH is in Keulen van start gegaan met 53 medewerkers en wordt geleid door een tweehoofdige directie, bestaande uit Dipl. Ing. Dieter Jakobi, de manager van de voormalige vestiging Keulen binnen het oude Schmidt Reuter, en ir. Huub van Rooij, manager Business Development bij Deerns. Vergelijkbare acitiviteiten De activiteiten zijn sterk vergelijkbaar met die van Deerns; hetzelfde geldt voor de stijl en aanpak van het bureau. Schmidt Reuter adviseert, ontwerpt en voert bouwdirectie op installatietechnisch gebied bij projecten op het gebied van multifunctionele complexen, hoogbouw, sportcentra, laboratoria en andere industriële gebouwen, bioscopen en ziekenhuizen. Daarnaast beschikt het over stevige bouwfysische, akoestische en analytische capaciteiten. Tot de meest prestigieuze projecten van de laatste jaren behoren de "Gerling Ring-Karree" en het Weltstadtkaufhaus Peek en Cloppenburg in Keulen, het Bundeskanzleramt in Berlijn en het Infineon Development Center in Duisburg. Bij het brouwen van bier gebeurt het omzetten van suiker in alcohol en koolzuur in speciale gistingstanks, waar het bier verscheidene dagen in blijft zitten. Het bier moet na het gisten nog ca. zeven dagen in deze vaten verblijven. De temperatuur in de buffertanks mag tijdens dit proces nog geen halve graad afwijken. In de diverse complexen van de brouwerij is, ondanks hetzelfde concept, de temperatuurbeheersing echter niet overal gelijk. Deerns ging na hoe ongewenste temperatuurdalingen voorkomen kunnen worden. Daarnaast werd geïnventariseerd wat dit betekent voor de installaties van toekomstige vestigingen. Dit gebeurde via analyses van het proces en door middel van CFD-berekeningen. Bij dit laatste zijn verschillende factoren meegenomen. Zo stijgt bij veel vochtproductie bij schoonmaakwerkzaamheden de inblaastemperatuur omdat er moet worden ontvochtigd. Bovendien zijn ook de procesfases in de tanks mede bepalend voor de temperatuur. In een studie met CFD is de invloed van diverse factoren vastgesteld. De aanbevelingen die zijn gedaan variëren van de toepassing van procesmatige aanpassingen, isolatie, luchttoevoer onder en verwarming van de tanks tot een geregelde inblaastemperatuur. Harry Abels is directeur van IAA Architecten te Enschede, één van de grootste ontwerpbureaus in Nederland. Deerns werkt met hem samen bij het door hem ontworpen ROC Oost Nederland en zal deze samenwerking continueren bij de nog te ontwerpen scholingsboulevard Enschede. Of men het wel of niet eens is met deze stelling hangt sterk af van de opvatting die men heeft van het begrip architectuur. In deze stelling is de aanname opgesloten dat architectuur een eigen bestaan kan leiden zonder gebruiksfunctionaliteit. Waarschijnlijk is hier een soort l art pour l art principe bedoeld waarbij de schoonheid van ruimten, opgebouwd uit de verhoudingen, het licht en de materialen tot een autonome artistieke kwaliteit leiden. Vanuit deze opvatting geredeneerd is de architectuur een autonome kunstvorm, en zoals een beeldhouwer zich in zijn vrije werk niets hoeft aan te trekken van de gebruiksfunctionaliteit hoeft dat in deze opvatting ook een architect niet te doen. Reageren op deze stelling? Stuur uw reactie naar: stelling@deerns.nl Dan is de stelling mijns inziens terecht. Bij het ontwerpen van gebouwen kan men maar zelden alleen van de schoonheid van het gebouwde uitgaan en in het algemeen komt dat in ons werk niet vaak voor. Wanneer men echter het begrip architectuur leest als een optimale ruimtelijke vertaling van een gegeven programma, waarbij de ontworpen ruimtelijke en materiele vertaling een perfecte weerslag van de gevraagde functionaliteit in gerealiseerde ruimten betekent, dan kan men het onmogelijk eens zijn met deze stelling. Iedereen die opgegroeid is in de onderwijstraditie van het nieuwe bouwen, de nieuwe zakelijkheid of het modernisme zal veelal geneigd zijn een groot belang aan gebruiksfunctionaliteit toe te kennen. En dat is bij vele architecten in Nederland het geval. Ik denk ook dat goede architectuur alleen die architectuur kan zijn waarbij een doorwrochte vertaling of doorwerking van een gegeven ruimteprogramma is vertaald in een gebouw dat zich volledig ten dienste stelt van de gestelde opgave. In de stelling heet dit de gebruiksfunctionaliteit. Architectuur ontstaat daar waar de oplossing zich manifesteert door de artistieke kwaliteit van deze vertaling.

5 Polio binnenkort wereldwijd onder controle warmteoverdracht aan het bronwarmtenet via een speciale warmtepomp, die de warmte uit het opgepompte zeewater haalt en op een niveau van 11 C aan het net afgeeft. 1100% rendement Door het relatief kleine temperatuurverschil tussen zeewater en bronwarmtenet te benutten heeft deze warmtepomp een rendement van 1100 %: met één kwh elektriciteit wordt 11 kwh aan warmte uit het zeewater gehaald. Dat is een veel betere prestatie dan de 500 % rendement die met een 'gewone' warmtepomp gehaald wordt. Deze prestatie wordt geleverd bij de gemiddelde winterse zeewatertemperatuur van 4 C. Bij hogere zeewatertemperaturen neemt het rendement nog toe. Samenvattend levert de warmtevoorziening de volgende milieuvriendelijke rendementen op: Reductie van de CO2-uitstoot van meer dan 50%. Rendement zeewater/distributienet 1100%. Er zal zo goed als zeker een windturbine geplaatst Intensieve vaccinatieprogramma s gedurende de laatste jaren hebben ertoe geleid dat het poliovirus wereldwijd steeds verder onder controle begint te komen. In Nederland wordt het poliovaccin geproduceerd door het NVI (Nederlands Vaccin Instituut) in gebouw U4, gelegen op de site van het RIVM (Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu) in Bilthoven. Deerns heeft een haalbaarheidsstudie Werking zeewaterwarmtecentrale worden ten behoeve van de elektriciteitslevering aan het project. Uitgaande van deze windturbine wordt er een reductie van de CO2-uitstoot worden gerealiseerd van 100%! COLUMN uitgevoerd in opdracht van de Rijksgebouwendienst naar een upgrade van dit gebouw. Nu het poliovirus steeds succesvoller bestreden wordt, heeft de WHO (World Health Organization) een Global Action Plan for Laboratory Containment of Wild Polioviruses opgesteld. Hierin stelt de WHO dat als binnenkort de wereld poliovrij verklaard kan worden, alle bestaande faciliteiten waar gewerkt wordt met poliovirusmateriaal aangepast moeten worden aan strengere containment-eisen. Op deze wijze dient het risico van herintroductie van wilde poliovirussen vanuit laboratoria en productiefaciliteiten geminimaliseerd te worden. BSL3-niveau Gevolg voor gebouw U4 is dat deze productiefaciliteit een upgrade moet krijgen naar een BioSafety Level 3 (BSL3) niveau. In nauwe samenwerking met het NVI (gebruiker), het RIVM (facilitair bedrijf; projectleiding en advies namens de gebruiker) en de Rijksgebouwendienst (eigenaar van het gebouw) werkte Deerns in de haalbaarheidsstudie twee scenario s uit. Naast alle noodzakelijke technische aspecten werden tevens de productie, validatie, logistieke en organisatorische randvoorwaarden gedefinieerd. Daarbij werd een schuifplan ontwikkeld dat het risico van productieverlies voor het NVI tot een minimum moest beperken. Dit schuifplan is de complexe factor in het project. Deerns versterkt Duits netwerk Per 1 mei heeft Deerns een meerder- Nachtrust verkopen heidsbelang in een nieuwe Duitse onderneming, die onder de naam Schmidt Reuter integrale Planung und In de integrale haalbaarheidsstudie heeft Deerns, op basis van de jarenlange ervaring bij het RIVM, in nauw overleg met de architect, de bouwkundig adviseur en de gebruikers de technische uitgangspunten vertaald in financiële en tijdskaders. Op basis hiervan kan de klant een strategische keuze maken om het gebouw U4 geschikt te krijgen voor een poliovaccinproductie voor een planhorizon van tien jaar na oplevering van de faculteit. Medio 2004 wordt naar verwachting gestart met de verdere uitwerking van de upgrade in de ontwerpfasen. CFDonderzoek voor lekker bier STELLING: Niet de architectuur, maar de gebruiksfunctionaliteit en met name het comfort zou bij het ontwerpen van gebouwen leidend moeten zijn Irma van Oort is directeur en partner bij KCAP, een internationaal opererend Nederlands ontwerpbureau voor architectuur en stedenbouw. Deerns werkte met KCAP samen bij o.a. Hogeschool Rotterdam en het Science Park in Amsterdam. Het ontwerpen van gebouwen is een integraal proces waarin alle aspecten van het gebouw geïntegreerd tot een ontwerp gebracht worden. De architect is de spil in dit proces. Zowel de belangen van de gemeente: de stedenbouwkundige randvoorwaarden en de grondopbrengsten moeten gewaarborgd worden, als die van de opdrachtgever ontwikkelaar: het programma van eisen, de afzetmogelijkheden, de wensen van de gebruiker. Ook de andere adviseurs zoals bijvoorbeeld de installatieadviseur levert met zijn expertise een vertaling van het programma van eisen en schept randvoorwaarden voor het ontwerp. Daarbij hebben architecten buiten het maken van goede gebouwen ook een bredere maatschappelijke taak. Vaak genoeg is er van een integraalontwerpproces nauwelijks sprake. In de bouwvoorbereidingsfase maakt de installateur pas zijn tekeningen en worden er pas berekeningen gemaakt. Voor een architect meestal te laat om installaties te verbergen of om schachten groter te maken en voor een opdrachtgever te laat om zich te realiseren dat installatie x misschien tot een betere prijs-kwaliteitsverhouding in dit ontwerp had kunnen leiden dan installatie y. Een integraal proces betekent van het begin af aan meedenken, meeontwerpen en meeberekenen hoe het ontwerp zo optimaal mogelijk tot een eindproduct kan komen. Beratung GmbH is gestart. Deze Dat is wat we doen: proberen ervoor te zorgen, dat de opdrachtgever rustig kan slapen, zonder ir J. K. Mak, onaangename veralgemeen directeur rassingen voor of na de oplevering van zijn project. Daar hebben we de installateurs voor nodig, maar zoals u weet: daar is het bonje. Er wordt dramatisch geconcurreerd op aanbiedingsprijs, maar in de kostprijs die daarmee verband zou moeten houden valt maar weinig te variëren. Die bestaat voor, zeg, 35% uit materiaalkosten en een vergelijkbaar percentage aan loonkosten; werk derden/onderaannemers bijvoorbeeld 15% en de rest, ook zo'n 15%, overhead. Een knappe installateur die ook maar één van deze posten structureel meer dan 10% lager weet te krijgen dan z n concurrenten. Immers: inkoopvoordelen lopen niet enorm uiteen, (CAO-)arbeidsvoorwaarden en dieselprijs nog minder, en fundamentele kostendoorbraken via prefab-voorbereiding, innovatieve logistiek, e.d. hebben we nog niet duidelijk gezien. Nu zetten niet veel opdrachtgevers jaarlijks een nieuw gebouw neer. Menigeen zal dus niet goed beseffen wat hem te wachten staat wanneer hij zich met een prijsduiker mee de duistere diepten in begeeft. Een flinke besparing op de installatiekosten is zo verleidelijk als een heerlijke doos snoep onder handbereik. Véél tastbaarder en nabijer dan de maagpijn van een niet functionerend gebouw, de buikloop van dagelijkse gebruikersklachten of latere hersteloperaties à raison van vier maal de oorspronkelijke besparing. Publieke opdrachtgevers zijn bovendien gebonden aan UAV-afspraken, EU-tenderprocedures of andere procesbepalende factoren die een afweging anders dan op prijs moeilijk maken. Maar wie het spel vele malen per jaar gespeeld ziet worden, kent de scenario s die volgen op een duikaanbieding: allereerst het spel der vergissingen ; vervolgens de intensieve meerwerkjacht via wekelijkse claims; dan het traineren en dreigen met vertraging; soms het met de moed der wanhoop doorbuffelen hopend dat opdrachtgever of architect iets verandert waardoor voor een wijzigingsaanbieding de hoofdprijs kan worden gevraagd; en als laatste het juridische wapen om prijsverbetering af te dwingen. Een installateur kan dit improductieve patroon niet zelf doorbreken, zeker niet als hij leegloop heeft te vrezen. In het belang van onze opdrachtgevers willen wij daarom proberen hieraan iets te doen - ook omdat we zelf vaak gebukt gaan onder de funeste effecten van verkeerde keuzen. We willen onze opdrachtgever krachtiger, gerichter ondersteunen bij de selectie van een installateur, bijvoorbeeld door tevoren bekend te maken beoordelingscriteria te gaan gebruiken, gestoeld op uitgebreide ervaring en nieuw te ontwikkelen prestatie-indicatoren. Dat moet tot meetbare en toetsbare selecties op méér factoren dan prijs leiden. Een zorgvuldige aanpak met gemeenschappelijk draagvlak is daarbij nodig: voor we het weten, creëren we een misselijk makende draaikolk van nieuwe jurisprudentie. Maar nachtrust is wat waard. We houden u op de hoogte. onderneming is de voortzetting van de Om een lekker bier te krijgen, is het belangrijk dat in het (na-)gistingsproces geen temperatuurverschillen optreden. Een Nederlandse bierbrouwerij verzocht Deerns te onderzoeken hoe ongewenste temperatuurdaling voorkomen kan worden. twee centrale business units van het voormalige ingenieursbureau Schmidt Reuter. Hiermee verwerft Deerns een significante, permanente positie in een markt buiten Nederland. Schmidt Reuter is sinds de jaren 60 in Duitsland uitgegroeid tot één van de meest toonaangevende ingenieursbureaus. Tot vorig jaar behoorde het met ruim 250 medewerkers en tien vestigingen tot de drie grootste bureaus van Duitsland. Na het faillissement van moedermaatschappij Siepe Gruppe, kwam Schmidt Reuter begin dit jaar in financiële problemen. Het bureau heeft tot de dag van vandaag echter een uitstekende reputatie. Het grote vertrouwen van de klantenkring heeft er mede toe geleid dat twee succesvolle bedrijfsonderdelen van het oude Schmidt Reuter, Haus der Aerzte de vestiging Keulen en de ook in Keulen gevestigde afdeling Forschung und Entwicklung, als nieuw bedrijf met een nieuwe structuur verder zullen gaan. Behalve Deerns zijn er nog twee minderheidsaandeelhouders in het nieuwe bureau. Allereerst is dat een vennootschap gevormd door het managementteam van het nieuwe Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH. Daarnaast wordt een aandeel genomen door een vooraanstaand Duits adviesbureau op het terrein van integraal veiligheidsadvies, het bureau Von zur Mühlen uit Bonn. Dit bureau staat in Duitsland bekend als dé specialist op het gebied Peek & Cloppenburg van databescherming, IT-beveiliging, logistieke veiligheid, rampenpreventie en toegangscontrole. Schmidt Reuter integrale Planung und Beratung GmbH is in Keulen van start gegaan met 53 medewerkers en wordt geleid door een tweehoofdige directie, bestaande uit Dipl. Ing. Dieter Jakobi, de manager van de voormalige vestiging Keulen binnen het oude Schmidt Reuter, en ir. Huub van Rooij, manager Business Development bij Deerns. Vergelijkbare acitiviteiten De activiteiten zijn sterk vergelijkbaar met die van Deerns; hetzelfde geldt voor de stijl en aanpak van het bureau. Schmidt Reuter adviseert, ontwerpt en voert bouwdirectie op installatietechnisch gebied bij projecten op het gebied van multifunctionele complexen, hoogbouw, sportcentra, laboratoria en andere industriële gebouwen, bioscopen en ziekenhuizen. Daarnaast beschikt het over stevige bouwfysische, akoestische en analytische capaciteiten. Tot de meest prestigieuze projecten van de laatste jaren behoren de "Gerling Ring-Karree" en het Weltstadtkaufhaus Peek en Cloppenburg in Keulen, het Bundeskanzleramt in Berlijn en het Infineon Development Center in Duisburg. Bij het brouwen van bier gebeurt het omzetten van suiker in alcohol en koolzuur in speciale gistingstanks, waar het bier verscheidene dagen in blijft zitten. Het bier moet na het gisten nog ca. zeven dagen in deze vaten verblijven. De temperatuur in de buffertanks mag tijdens dit proces nog geen halve graad afwijken. In de diverse complexen van de brouwerij is, ondanks hetzelfde concept, de temperatuurbeheersing echter niet overal gelijk. Deerns ging na hoe ongewenste temperatuurdalingen voorkomen kunnen worden. Daarnaast werd geïnventariseerd wat dit betekent voor de installaties van toekomstige vestigingen. Dit gebeurde via analyses van het proces en door middel van CFD-berekeningen. Bij dit laatste zijn verschillende factoren meegenomen. Zo stijgt bij veel vochtproductie bij schoonmaakwerkzaamheden de inblaastemperatuur omdat er moet worden ontvochtigd. Bovendien zijn ook de procesfases in de tanks mede bepalend voor de temperatuur. In een studie met CFD is de invloed van diverse factoren vastgesteld. De aanbevelingen die zijn gedaan variëren van de toepassing van procesmatige aanpassingen, isolatie, luchttoevoer onder en verwarming van de tanks tot een geregelde inblaastemperatuur. Harry Abels is directeur van IAA Architecten te Enschede, één van de grootste ontwerpbureaus in Nederland. Deerns werkt met hem samen bij het door hem ontworpen ROC Oost Nederland en zal deze samenwerking continueren bij de nog te ontwerpen scholingsboulevard Enschede. Of men het wel of niet eens is met deze stelling hangt sterk af van de opvatting die men heeft van het begrip architectuur. In deze stelling is de aanname opgesloten dat architectuur een eigen bestaan kan leiden zonder gebruiksfunctionaliteit. Waarschijnlijk is hier een soort l art pour l art principe bedoeld waarbij de schoonheid van ruimten, opgebouwd uit de verhoudingen, het licht en de materialen tot een autonome artistieke kwaliteit leiden. Vanuit deze opvatting geredeneerd is de architectuur een autonome kunstvorm, en zoals een beeldhouwer zich in zijn vrije werk niets hoeft aan te trekken van de gebruiksfunctionaliteit hoeft dat in deze opvatting ook een architect niet te doen. Reageren op deze stelling? Stuur uw reactie naar: stelling@deerns.nl Dan is de stelling mijns inziens terecht. Bij het ontwerpen van gebouwen kan men maar zelden alleen van de schoonheid van het gebouwde uitgaan en in het algemeen komt dat in ons werk niet vaak voor. Wanneer men echter het begrip architectuur leest als een optimale ruimtelijke vertaling van een gegeven programma, waarbij de ontworpen ruimtelijke en materiele vertaling een perfecte weerslag van de gevraagde functionaliteit in gerealiseerde ruimten betekent, dan kan men het onmogelijk eens zijn met deze stelling. Iedereen die opgegroeid is in de onderwijstraditie van het nieuwe bouwen, de nieuwe zakelijkheid of het modernisme zal veelal geneigd zijn een groot belang aan gebruiksfunctionaliteit toe te kennen. En dat is bij vele architecten in Nederland het geval. Ik denk ook dat goede architectuur alleen die architectuur kan zijn waarbij een doorwrochte vertaling of doorwerking van een gegeven ruimteprogramma is vertaald in een gebouw dat zich volledig ten dienste stelt van de gestelde opgave. In de stelling heet dit de gebruiksfunctionaliteit. Architectuur ontstaat daar waar de oplossing zich manifesteert door de artistieke kwaliteit van deze vertaling.

6 & Vraag Antwoord Eric Stuiver is sinds november 2002 werkzaam als senior adviseur bij Deerns. Hij studeerde HTS chemie in Rotterdam en deed ruime werkervaring op bij het KIWA, Philips Semiconductors, ASML en Crystal Consulting Engineers. Bij deze laatste firma heeft hij aan de wieg gestaan van vele cleanroomfaciliteiten, zowel nationaal als internationaal. Naast zijn marketingactiviteiten gaf hij hier leiding aan de unit Industrial Engineering, die verantwoordelijk was voor het ontwikkelen van de technologie- en proceseisen voor gebouwen en installaties. 1 Waarom ben je naar Deerns gekomen? 2 Waar hou je je binnen Deerns mee bezig? 3 Hoe speelt Deerns in op technologieontwikkeling op cleanroomgebied? 4 Hoe zorg je ervoor dat de kennis binnen Deerns verbreed wordt? 5 Wat doe je als je niet werkt? 1 Nadat mijn vorige werkgever had besloten om de micro-elektronica-activiteiten af te stoten kwam ik in gesprek met Deerns. Daar trof ik een organisatie met volop nieuwe ideeën en plannen. Ondanks het feit dat de cleanroom-markt op dat moment in een dip zat, wilde Deerns zijn activiteiten in dit segment uitbouwen. Mijn ervaring met complexe cleanroomprojecten sloot hierop perfect aan. 2 Anderhalf jaar geleden ben ik begonnen met de opzet van een projectplan om de cleanroom-technologiekennis bij Deerns op een hoger niveau te brengen. De ontwikkelingen gaan razendsnel, daar liggen volgens mij extra kansen. Uiteraard zijn we met dit plan ook actief de markt opgegaan. Naast het doen van marketing en acquisitie ben ik als adviseur werkzaam in meerdere cleanroom-projecten. 3 Momenteel zijn we volop actief in projecten waar innovatieve technologieën (bijvoorbeeld nanotechnologie) aan de orde zijn. Daarbij zijn we vaak samen met de klant bezig om het project te ontwikkelen, zelfs voordat het programma van eisen is opgesteld. Dat betekent dat we aan de voorzijde van vele ontwikkelingen staan. Zo kunnen we onze expertise verder verdiepen en ontwikkelen. 4 Het bundelen, uitwisselen en weer inbrengen van onze cleanroom-kennis doen we door middel van een Deerns-breed kennisplatform. Ik vergelijk onze projecten wel eens met zeilboten in open zee. Ze hebben allemaal hun eigen richting maar maken gebruik van dezelfde kracht; de wind. Het cleanroom-platform moet de drijvende kracht zijn. Zelf treed ik op als moderator en intermediair, waarbij ik mij concentreer op het uitzetten en ontwikkelen van de richting waarin deze vloot moet gaan. 5 Mijn lichamelijke conditie hou ik op peil met tennis, volleyballen en wielrennen. Als gezin houden we ervan om buiten actief bezig te zijn. Daarbij hebben we onze twee zoontjes van 5 en 8 jaar inmiddels zo enthousiast gekregen dat we deze zomer met z n vieren met een ezel de Provence intrekken.

7 Europees energiecertificaat: de tijd begint te dringen In de EU is het vanaf 2006 verplicht een energiecertificaat te overhandigen bij verhuur en verkoop van woningen en gebouwen. Nederland werkt aan een passend instrumentarium. Op een door ISSO/TVVL/NOVEM georganiseerde bijeenkomst op 26 mei werd de stand van zaken toegelicht. Het huidige Nederlandse instrumentarium voldoet nog niet aan de Europese richtlijn. De tijd dringt. De Europese richtlijn voor energieprestatie in gebouwen (EPBP) geldt voor zowel bestaande als nieuwe woningen en utiliteitsgebouwen. Bij (ver)bouw, verkoop of verhuur moet de eigenaar een energiecertificaat overhandigen. Voor (ver)bouw wil het ministerie van VROM gebruik maken van de EPN-systematiek. De EPA (energieprestatieadvies)-methodiek moet worden toegepast op de bestaande bouw. Voor woningbouw was deze reeds beschikbaar (EPA-W). 26 mei werden de software en het handboek voor energieprestatieadvies voor de utiliteitsbouw gepresenteerd (EPA-U). Vraagteken bij het huidige instrumentarium is de mate waarin wordt voldaan aan de Europese richtlijn. Momenteel is er geen garantie dat nu gegeven energieadvies ook leidt tot een energiecertificaat. Ook de beoordelingsrichtlijn, waarmee bedrijven worden gecertificeerd om energieprestatieadviezen te geven voor de utiliteitsbouw, is nog niet gereed. Ondanks deze onzekerheden biedt de Europese richtlijn toch mogelijkheden tot vermindering van het energiegebruik en de energiekosten. Meer weten? Afdeling Energie & Milieu: P.A. Buurman ( ). Deerns leidt bouwkostendeskundigen op Als een van de weinige adviesbureaus heeft Deerns een centrale afdeling voor totale levensduurkostenadvisering. De afdeling Beheer& Kostenmanagement adviseert over de beheersing en reductie van installatiegerelateerde kosten over de hele levensduur van vastgoed. Omdat het aandeel van installatiekosten een steeds groter deel van de totale bouwsom uitmaakt is Deerns gevraagd om namens de Nederlandse Vereniging van Bouwkostendeskundigen de installatiekostenmodules te verzorgen van zowel de basisopleiding tot kostendeskundige als de vervolgopleiding. De studenten van deze post- HBO opleiding worden de basisprincipes van de installatietechniek bijgebracht en de daaraan verbonden kostenbepalende factoren. Ook wordt dieper ingegaan op de raakvlakken tussen bouwkunde en installatietechniek. Hierbij kan gedacht worden aan thema's als koelplafonds, klimaatgevels en betonkernactivering. Niet alleen de investeringskosten maar ook de exploitatiekosten komen daarbij uitgebreid aan de orde. Om het laatste inzichtelijk te maken wordt op interactieve wijze gebruik gemaakt van het door Deerns ontwikkelde programma HENK (Het Energie Neutrale Kantoor).

8 Enorme besparing door energiezuinige verlichting Deerns ondersteunt GreenLight-programma Verlichting bepaalt in veel organisaties meer dan eenderde deel van het totale elektriciteitsverbruik. Met de modernste verlichtingsproducten kan het elektriciteitsverbruik gemakkelijk met 30 tot 50 procent worden verminderd. En dat terwijl met die nieuwe verlichtingssystemen de kwaliteit van de verlichting ook nog eens aanzienlijk verbetert. Reden voor Deerns om het EU-GreenLight-programma te ondersteunen. Investeringen in de modernste verlichtingstechnieken hebben meestal een terugverdientijd van slechts enkele jaren. Extra subsidies zijn dan ook niet meer nodig om het gebruik ervan in kantoren en fabrieken verder te stimuleren. Wel beloont de Europese Commissie organisaties die extra aandacht aan kwalitatief hoogwaardige en energiezuinige verlichting besteden met het GreenLightcertificaat. In adviezen aan klanten op het gebied van verlichting brengt Deerns het GreenLight-programma onder de aandacht of adviseert conform de GreenLight-eisen. Op deze wijze maken wij het voor u gemakkelijker om deel te nemen aan het GreenLight-programma en zo GreenLight-partner te worden. Als partner mag u het GreenLightlogo gebruiken. Daarmee kunt u aan klanten, medewerkers, leveranciers en maatschappelijke groeperingen duidelijk maken dat de Europese Commissie veel waardering heeft voor de wijze waarop u in energiezuinige verlichting investeert. Voor meer informatie over het GreenLightprogramma: mevrouw ir. L. Zubcevic, tel.: Optimalisatie stooklijnen voor comfort en lager energieverbruik 30 aanvoertemperatuur A C kantelpunt Bij het realiseren van een zo laag mogelijk energiegebruik in gebouwen zijn een optimale inregeling en juiste instelling van klimaatinstallaties belangrijke factoren. Daarbij gaat het niet alleen om de individuele installaties. Ook de interactie tussen de verschillende klimaatinstallaties binnen een gebouw heeft invloed op het energiegebruik. Door het optimaliseren van de stooklijn van de CV wordt de watertemperatuur beter afgestemd op de warmtevraag. Bij het optimaliseren van de stooklijn van de luchtbehandeling volgens ISSO publicatie 68 wordt meer gebruik gemaakt van vrije koeling. Tevens wordt zoveel mogelijk voorkomen dat er gelijktijdig gekoeld en verwarmd wordt. Beide maatregelen leiden tot beter comfort en lager energieverbruik. Document In opdracht van Novem heeft Deerns een document opgesteld dat technisch beheerders van gezondheidszorginstellingen inzicht biedt in het belang van optimalisatie en de consequenties van foute instellingen van setpoints. Met deze kennis zijn zij in staat inzicht te verkrijgen in de stand van zaken van hun eigen installaties en zo nodig een verbetering te initiëren en te begeleiden. Het document is door Novem bewerkt en uitgegeven buitentemperatuur Voor meer informatie over deze brochure of het optimaliseren van stooklijnen, kunt u terecht bij dr. Ir. P.J.W. van den Engel, tel B Colofon Deerns Divers is een uitgave van Deerns raadgevende ingenieurs Hoofdredactie: Sjoerd Hora Siccama Eindredactie: André van den Hul Marieke Goossens Joyce Riekerk Ontwerp en grafische vormgeving: Ten Bosch design Niets uit deze uitgave mag zonder voorafgaande toestemming van de uitgever worden overgenomen of vermenigvuldigd.