Proefverslag: nr Screening van de fosforstatus van melkkoeien in de praktijk. (proef LRO-47, projectcode RM07-06, projectfase II; PV-852; Y2007)

Transcriptie

1 Proefverslag: nr. 852 Screening van de fosforstatus van melkkoeien in de praktijk (proef LRO-47, projectcode RM07-06, projectfase II; PV-852; Y2007) Opdrachtgever: Productschap Zuivel November 2007 auteurs: drs. S.G.A. van der Drift ing. A.J. Oostveen dr. ir. W.M. van Straalen Auteursrecht voorbehouden 2007 Schothorst Feed Research B.V. Niets uit deze publicatie mag worden overgenomen zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van Schothorst Feed Research B.V. Inleiding Het huidige mestbeleid en de toekomstige milieumaatregelen binnen de Europese Unie maken het noodzakelijk om de fosfaatuitscheiding binnen de melkveehouderij kritisch onder de loep te nemen. Om de fosfaatuitscheiding van de sector op termijn te kunnen terugdringen, zijn er aanpassingen nodig van de bemestingsadviezen voor landbouwgronden en de optimalisering van de rantsoenen voor melkvee. Op het gebied van de rundveevoeding zal dit met name gericht zijn op het voorkomen van een overmatige fosforopname (optimalisatie van de fosfornormen) en op een verbetering van de benutting van fosfor dat in het rantsoen aanwezig is. In opdracht van het Productschap Zuivel voert Schothorst Feed Research een onderzoeksproject uit om een inventarisatie te maken van de mogelijkheden om via voedingsmaatregelen de uitscheiding van fosfor op koeniveau en bedrijfsniveau te verminderen. Vermindering van de fosforuitscheiding op bedrijfsniveau zal resulteren in een vermindering van de milieubelasting, een beperking van de kosten voor mestafzet en een positieve impuls voor het imago van de veehouderij. Een belangrijke voorwaarde voor deze verminderde fosforuitscheiding is echter dat de maatregelen in géén geval ten koste mogen gaan van de melkproductie, de gezondheid en de vruchtbaarheid van de koeien. Om aan bovengenoemde voorwaarde te voldoen, is het van belang dat voedingsmaatregelen niet leiden tot een chronisch negatieve fosforbalans en een ontregeling van de fosforhuishouding van de koeien. De fosforhuishouding staat onder invloed van dezelfde hormonen als de calciumhuishouding (PTH, vitamine D), maar de regulatie van fosfor is minder stringent (fosfor is secundair aan calcium). De absorptie van fosfor in de darm heeft een direct verband met de fosforopname (Horst, 1986; Goff, 2004). Een overmatige fosforopname leidt doorgaans tot een verhoogde fosforuitscheiding met de mest (COMV, 2005). De uitscheiding van overtollig, geabsorbeerd fosfor verloopt bij herkauwers via speeksel (grotendeels) of urine (Horst, 1986; Goff, 2004; COMV, 2005). Daarnaast heeft het botmetabolisme invloed op de fosforspiegel van het bloed, dat stijgt wanneer onder invloed van PTH botmatrix wordt afgebroken (Horst, 1986; Goff, 2004; COMV, 2005). Rond het afkalven treedt een tijdelijke verlaging van het fosforgehalte van het bloed op als gevolg van de dalende voeropname en de uitscheiding van fosfor met de biest. De kans op een té laag fosforgehalte in het bloed (hypofosfatemie) neemt toe, wanneer kort na het afkalven het calciumgehalte van het bloed daalt. De reden die voor dit tijdelijke risico is dat een hogere PTH-afgifte aan het bloed de uitscheiding van fosfor met speeksel en urine verhoogt, mogelijk voordat voldoende compensatie is opgetreden door mobilisatie van fosfor uit het botweefsel (Horst, 1986; Goff, 2004). Na compensatie van de daling van het fosforgehalte in het bloed zal de fosforbalans van het lichaam echter nog wel enige tijd negatief blijven. Deze negatieve fosforbalans wordt normaalgesproken later in de lactatie gecompenseerd; chronische fosfortekorten zullen vooral optreden, wanneer het rantsoen structureel te weinig fosfor bevat. Dergelijke tekorten zullen op termijn negatieve effecten hebben op de voeropname, de melkproductie, de gezondheid en de vruchtbaarheid van de dieren. Op dit moment wordt er in de praktijk niet zelden ruim boven de rantsoensnorm voor fosfor (3,3 g/kg DS voor een koe met 40 kg melk/dag; COMV, 2005) gevoerd. Het is dan ook niet waarschijnlijk dat een chronisch fosfortekort frequent voorkomt bij melkkoeien onder Nederlandse praktijkomstandigheden. Wanneer in de toekomst echter voedingsmaatregelen worden genomen om de fosforuitscheiding te reduceren, zullen eventuele neveneffecten het eerst ontstaan bij dieren die zich in het begin van de lactatie bevinden. Om deze reden werd voorgesteld om binnen dit project eerst te

2 inventariseren in welke mate de negatieve fosforstatus van melkkoeien aan het begin van de lactatie een rol speelt onder praktijkomstandigheden. Dit proefverslag beschrijft de resultaten van een praktijkscreening van de fosforstatus van Nederlandse melkkoeien in de eerste 100 lactatiedagen. Bij de screening (10 bedrijven) werden bloed- en speekselmonsters genomen, waarin het fosforgehalte (anorganisch fosfaat) werd bepaald. De bloeduitslagen geven inzicht in de frequentie waarmee een verlaagd fosfaatgehalte in het bloed (hypofosfatemie) voorkomt bij koeien in het begin van de lactatie. De speekselmonsters werden genomen om te onderzoeken in hoeverre er bij deze koeien tevens sprake is van een verminderde uitscheiding van anorganisch fosfaat met het speeksel, gezien het veronderstelde verband tussen het fosfaatgehalte van het bloed en de fosfaatuitscheiding met het speeksel (Valk, 2002). Een verminderde fosfaatuitscheiding met het speeksel zou de fosforvoorziening van de microbiële populatie in de pens negatief kunnen beïnvloeden (Meschy & Ramirez-Perez, 2005). De resultaten van de praktijkscreening geven daarnaast inzicht in de variatie die er tussen individuele koeien bestaat binnen bedrijven en zullen worden gebruikt bij de invulling van de vervolgfasen (o.a. voederproef) van het onderzoeksproject. Proefdoel De praktijkscreening had tot doel om een inventarisatie te maken van de fosforstatus van Nederlandse melkkoeien, waarbij koeien in de eerste 100 dagen van de lactatie als uitgangspopulatie werden gekozen. Vraagstellingen tijdens het onderzoek waren in welke mate en frequentie een verlaagd fosforgehalte in het bloed onder praktijkomstandigheden voorkomt bij koeien in deze periode en in hoeverre fosforgehalten in het speeksel als gevolg daarvan verlaagd zijn met het risico van een fosfortekort op pensniveau. De praktijkscreening vormt een onderdeel van een overkoepelend onderzoeksproject dat als doel heeft om melkveehouders van voedingstechnische adviezen te voorzien, waarmee zij de fosforuitscheiding van melkkoeien kunnen reduceren, zonder dat dit ten koste gaat van de voeropname, de melkproductie of de gezondheid van de dieren. De resultaten van de screening werden mede gebruikt voor de invulling van de voederproef op het proefbedrijf van Schothorst Feed Research, die in fase 3 van ditzelfde onderzoeksproject wordt uitgevoerd. Materiaal en Methode Selectie van de bedrijven De kans op een fosfortekort bij koeien aan het begin van de lactatie neem toe, wanneer deze dieren worden gevoerd met een rantsoen dat lage of laagnormale fosforgehalten bevat. Voor deze praktijkscreening had het om die reden de voorkeur om koeien te bemonsteren op bedrijven met een krappe fosforvoorziening in het rantsoen. Momenteel wordt er in de praktijk doorgaans echter nog ruim boven de fosfornorm gevoerd aan melkkoeien. Een beperkte(re) fosforvoorziening op bedrijven zou mogelijk een rol kunnen spelen, wanneer de aanwezige ruwvoeders lage fosfaatgehalten bevatten. Bij de voorselectie van het BLGG bleek het aantal bedrijven met lage fosforgehaltes in de bodem of ruwvoeders echter beperkt, hetgeen conform de verwachting was voor de situatie in Nederland. Om praktische redenen is uiteindelijk besloten om als selectiecriterium voor de melkveebedrijven te hanteren dat er in oogstseizoen 2006 in minimaal één van de ingezonden bodem-, graskuil- of snijmaïsmonsters een fosforgehalte lager dan de norm was geanalyseerd. De verwachting hierbij was, dat een laag fosforgehalte doorgaans niet in één enkel monster voorkomt, maar dat dit een terugkerende bevinding op een bedrijf is. BLGG Oosterbeek heeft op basis van haar klantenbestand een selectie gemaakt van tien bedrijven, waarna de veehouders werden benaderd met verzoek tot deelname aan de praktijkscreening. De bedrijven waren min of meer verspreid over Nederland gesitueerd. De praktijkscreening werd vervolgens verder uitgevoerd door Schothorst Feed Research. Bemonstering van de koeien De bemonstering van de geselecteerde bedrijven heeft plaatsgevonden in augustus Op deze bedrijven werd bij 10 koeien in de eerste 100 dagen van de lactatie een bloedmonster en een speekselmonster afgenomen, waarin het gehalte anorganisch fosfor werd bepaald. Indien mogelijk werden de koeien een uur voorafgaand aan het bedrijfsbezoek vastgezet aan het voerhek en gevast. Van iedere bemonsterde koe werd het lactatienummer, het lactatiestadium en de huidige melkproductie genoteerd. Bloedmonsters werden genomen uit de staartvene (Vacutainer heparinebuizen) en op ijs gezet. De bloedmonsters werden vervolgens gecentrifugeerd (10 minuten, 3000 rpm), waarna het plasma werd afgepipetteerd en ingevroren. Speekselmonsters werden genomen met behulp van in stukken geknipte, synthetische huishoudsponzen. Deze sponsjes werden ter voorbereiding eerst geïncubeerd in een bad met een verdunde zoutzuuroplossing (0,1 M, 12 uur) en na spoelen geïncubeerd in een bad met gedemineraliseerd water (24 uur). Vervolgens werden de sponzen gedurende enkele uren gedroogd in de stoof bij 60 C en individueel verpakt in plastic zakjes met sluitstrip tot de monstername. Bij de monstername werden de geprepareerde sponsjes in een lange, metalen tang (Kocher arterieklem recht 30 cm) geklemd. Vervolgens werd de kop van de koe gefixeerd en de bek geopend, waarna de tang met het sponsje gedurende enige tijd in de ruimte tussen de kiezen en het wangslijmvlies ter hoogte van de afvoerbuis van de Glandula Parotis (speekselklier) werd geplaatst (methode via Dr. J. Th. Schonewille, pers. comm.). Hierna werd het sponsje in het monsterzakje gedeponeerd, uitgeknepen, overgebracht in een monsterbuisje, gecontroleerd op voldoende helderheid en ingevroren. Wanneer het speekselmonster te sterk vervuild was met voedseldelen (bijvoorbeeld wanneer de koe net had gegeten of net had staan herkauwen), werd opnieuw een monster genomen. Bloedplasma- en speekselmonsters werden opgestuurd naar het laboratorium van de Gezondheidsdienst voor Dieren in Deventer voor analyse van het gehalte anorganisch fosfor. In de speekselmonsters werd daarnaast ook het natriumgehalte bepaald om te kunnen bepalen in hoeverre er sprake is geweest van verontreiniging van het speeksel vanuit het voedsel of herkauwbrok (bij vervuiling stijgt het natriumgehalte). Verzameling rantsoengegevens Tijdens of na de bedrijfsbezoeken overlegden de voorlichters van de leverende mengvoerbedrijven de gegevens van het rantsoen, zoals dat op dat moment aan de koeien werd gevoerd (zie ook Bijlage 1). Deze gegevens werden berekend met het rantsoensberekeningsprogramma van de voorlichter, waarbij werd uitgegaan van een koe van ongeveer 70 dagen in lactatie. Deze programma s voorspellen aan de hand van de gemiddelde 305-dagen productie op het bedrijf en de samenstelling van het rantsoen de DS-opname van de koeien (o.a. inschatting opname uit weidegras, wanneer van toepassing). Hiermee konden ook het fosforgehalte van het opgenomen rantsoen en de fosforopname per koe ingeschat worden. Wanneer de koeien

3 weidegang kregen, werd er door de voorlichter met een standaard fosforgehalte voor weidegras gerekend. Tijdens de bedrijfsbezoeken werd in die gevallen weidegras bemonsterd (methode BLGG) voor de bepaling van het fosforgehalte, waarna de fosforopname uit weidegras achteraf kon worden bijgesteld. Het fosforgehalte in het weidegras (anorganisch fosfor) werd bepaald door het laboratorium van Schothorst Feed Research via spectofotometrie. Op bovenstaande wijze werd voor elk geselecteerd bedrijf het fosforgehalte van het rantsoen, de fosforopname, de fosforbehoefte en de fosfordekking berekend voor een koe met 70 lactatiedagen, uitgaande van de 305 dagen productie op dat bedrijf. Deze uitslagen werden meegenomen voor de interpretatie van de analyseresultaten van de bloed en speekselmonsters. Het moet echter benadrukt worden dat het bij deze uitslagen gaat om een inschatting aan de hand van de aanwezige bedrijfsgegevens; er zijn geen daadwerkelijke opnamemetingen verricht op de bedrijven. Daarnaast is bij alle berekeningen uitgegaan van een koe met 70 lactatiedagen van een gegeven pariteit, terwijl het gemiddelde lactatienummer en aantal lactatiedagen van de bemonsterde dieren per bedrijf verschilde. De berekeningen zijn dan ook voornamelijk bedoeld om een indruk te krijgen van de gemiddelde fosforvoorziening van de begin lactatie koeien op de geselecteerde bedrijven. Correlatie-onderzoek Voor zowel de bedrijfsgemiddelden als de waarnemingen bij individuele koeien zijn een aantal continue variabelen meegenomen in een correlatieonderzoek (volgens Pearson) om een indicatie te krijgen van de onderlinge associatie van deze variabelen (alleen lineaire verbanden zijn getoetst). Resultaten De monstername op de bedrijven is goed verlopen; op elk geselecteerd bedrijf waren minimaal 10 koeien aanwezig binnen de gestelde eis met betrekking tot het aantal lactatiedagen (met uitzondering van twee bedrijven, waar om die reden per bedrijf één koe met >100 lactatiedagen is bemonsterd). Via de mengvoervoorlichters (die vaak ook aanwezig was bij de bedrijfsbezoeken) konden alle rantsoengegevens van de deelnemende bedrijven worden verzameld. Hieronder worden achtereenvolgens de rantsoengegevens, de lactatiegegevens van de bemonsterde koeien en de analyseresultaten van de bloed- en speekselmonsters weergeven. I n onderstaande tabel staan per bedrijf het berekende fosforgehalte per kg rantsoen (DS-basis) en de gemiddelde, berekende fosforopname, fosforbehoefte en fosfordekking per koe. Onderstaande waarden zijn nadrukkelijk bedoeld als indicatie om de bedrijven onderling te kunnen vergelijken; er zijn immers geen daadwerkelijke opnamemetingen bij de koeien verricht. De berekeningen kunnen echter mogelijk wel meer inzicht geven in de gevonden resultaten van de bloed- en speekselanalyses en zijn om die reden toch opgenomen in dit proefverslag. Tabel 1 P-gehalte rantsoen en P-opname, -behoefte en dekking per koe van de bemonsterde bedrijven bedrijf nr. P-opname (g/dag) P-behoefte (g/dag) P-rantsoen (g/kg DS) P-dekking (%) ,0 3, ,6 4, ,3 4, ,3 4, ,0 4, ,8 4, ,3 4, ,4 3, ,7 4, ,3 4,3 134 In bovenstaande tabel is te zien, dat het rantsoen bij alle bemonsterde bedrijven (ruimschoots) meer fosfor bevatte dan de huidige rantsoennorm (3,3 g/kg DS), die het COMV (2005) hanteert. Mede hierdoor bedroeg de fosfordekking van de koeien op de bemonsterde bedrijven in alle gevallen meer dan 100%, met uitzondering van Bedrijf 8. De redenen dat er ondanks de voorselectie toch geen sprake was van een beperkte fosforvoorziening op de bedrijven tijdens de monsternames waren dat er op dat moment geen ruwvoer met een laag fosforgehalte werd gevoerd of dat de lage fosforgehaltes (al dan niet bewust) ruimschoots werden gecompenseerd met de andere rantsoencomponenten, zoals de krachtvoeders. Bovenstaande berekeningen bevestigen het beeld dat er momenteel in de praktijk nog ruim boven de fosforbehoefte van melkkoeien wordt gevoerd, zelfs als één of meer van de aanwezige ruwvoeders een laag fosforgehalte bevat. Het oorspronkelijke uitgangspunt van het project was om bedrijven met een krappe fosforvoorziening te bemonsteren, maar het is uiteindelijk niet gelukt om dit te realiseren. Bij de interpretatie van de analyseresultaten van de bloed- en speekselmonsters is het van belang om hiermee rekening te houden. Vanwege de praktische uitvoerbaarheid en de beschikbaarheid van het aantal verse koeien op de bedrijven werden er geen aanvullende eisen gesteld aan de pariteit (lactatienummer) en de melkproductie van de bemonsterde dieren, waardoor er enige verschillen waren tussen de bedrijven. In Tabel 2 wordt per bedrijf het gemiddelde lactatienummer, lactatiestadium en productieniveau weergegeven van de bemonsterde koeien. Tabel 2 Gegevens met betrekking tot het lactatienummer, lactatiestadium en productieniveau van de bemonsterde koeien op de selectie bedrijven bedrijf nr. lactatienummer lactatiestadium (dagen) melkproductie (kg/dag) gem. min. max. gem. min. max. gem. min. max. 1 3, , , , ,

4 6 3, , , , , De gemiddelde fosforgehaltes in bloedplasma en speeksel van de bemonsterde koeien staan per bedrijf weergegeven in Tabel 3. De geanalyseerde natriumgehalten in de speekselmonsters (resultaten niet weergegeven) bevonden zich allen binnen de normaalwaarde voor speeksel, die de Gezondheidsdienst voor Dieren hanteert. De geanalyseerde fosforgehaltes in de speekselmonsters waren dus niet of nauwelijks beïnvloed door verontreinigingen vanuit het rantsoen of vanuit een herkauwbrok en konden alle worden meegenomen in de resultaten. Tabel 3 Fosforgehalte in bloedplasma en speeksel (gemiddelde, minimum, maximum en standaarddeviatie) per bedrijf en gemiddeld voor alle koeien in de screening bedrijf nr. P bloedplasma mmol/l P speeksel mmol/l gem. min. max. SD gem. min. max. SD 1 1,6 1,2 1,9 0,20 7,3 4,4 10,2 1,77 2 1,8 1,4 2,2 0,26 9,2 5,6 12,8 2,17 3 1,7 1,4 2,1 0,25 11,9 8,9 15,9 2,39 4 1,9 1,3 3,1 0,58 9,3 6,7 13,4 2,28 5 1,9 1,6 2,3 0,25 8,9 6,4 11,0 1,31 6 1,7 1,3 1,9 0,20 8,4 6,5 10,8 1,55 7 1,8 1,2 2,2 0,29 8,8 5,1 12,2 2,36 8 1,6 1,0 2,4 0,36 7,8 6,4 9,5 0,96 9 1,9 1,4 2,0 0,19 7,7 6,6 9,0 0, ,8 1,5 2,2 0,25 8,4 6,9 10,1 1,15 Totaal 1,8 1,0 3,1 0,30 8,8 4,4 15,9 2,09 De referentiewaarde die de Gezondheidsdienst voor Dieren voor het anorganisch fosforgehalte in bloedplasma hanteert, bedraagt 1,1 2,4 mmol/l. Uit de gegevens in Tabel 3 blijkt, dat het gemiddelde fosforgehalte in het bloedplasma zich op alle bedrijven ruim boven deze onderste referentiewaarde voor rundvee bevond. Uiteindelijk was er op basis van deze referentiewaarden voor fosfor slechts één koe met hypofosfatemie. Dit betrof een 8e kalfskoe op Bedrijf 8 (25 dagen in lactatie, melkproductie 44 kg/dag). Op basis van deze gegevens lijkt het erop, dat koeien in de eerste 100 dagen van de lactatie nauwelijks kampen met een hypofosfatemie, wanneer de fosforgehaltes van het rantsoen zich rond of boven de norm bevinden. Het fosforgehalte in het speeksel varieerde veel sterker tussen de verschillende bedrijven en tussen de verschillende koeien per bedrijf. Om te onderzoeken of de gemiddelde fosforgehaltes in bloed en speeksel op een bedrijf (lineair) verband hielden met de lactatiegegevens van de bemonsterde groep koeien of het rantsoen op het bedrijf, zijn de correlatiecoëfficiënten tussen de gemiddelde bedrijfswaardes (n=10) van de continue variabelen (Tabel 4). Tabel 4 Correlatiecoëfficiënten voor een aantal variabelen, uitgaande van de bedrijfsgemiddelden (n=10) P bloedplasma (mmol/l) P opname (g/dag) P rantsoen (g/kg DS) P dekking (%) P bloedplasma (mmol/l) - 0,21 0,49 0,29 P speeksel (mmol/l) 0,26 0,54 0,60-0,02 Geen van de hierboven weergegeven getoetste correlatiecoëfficiënten waren significant. De fosforopname, het fosforgehalte van het rantsoen en de fosfordekking op de bedrijven zijn conform verwachting geassocieerd met hogere fosforgehaltes in het bloed en, met uitzondering van de fosfordekking, in het speeksel. Er was ook een positief verband tussen het fosforgehalte in het bloedplasma en in het speeksel, maar deze relatie was niet zo sterk als verwacht. Naast de bedrijfsgemiddelden is ook bekeken in hoeverre er een verband bestond tussen het fosforgehalte van bloedplasma, het fosforgehalte in het speeksel, het aantal lactatiedagen en de melkproductie uitgaande van de dataset met individuele koeien (n = 100), dus onafhankelijk van het rantsoen dat aan de koeien werd gevoerd. De berekende correlatiecoëfficiënten (r) hiervan worden weergegeven in Tabel 5. Tabel 5 Correlatiecoëfficiënten voor een aantal variabelen, uitgaande van individuele waarnemingen (n=100) Aantal lactatiedagen Melkproductie (kg/dag) P bloedplasma (mmol/l) P bloedplasma (mmol/l) 0,14-0,24 * - P speeksel (mmol/l) 0,01 0,01 0,28 ** * p < 0,05. ** p < 0,01. Vanwege het grotere aantal waarnemingen (n=100) is er bij deze correlatieberekening wel een significant verband aanwezig tussen het fosforgehalte in het bloedplasma en in het speeksel. Het verband tussen het fosforgehalte in bloedplasma en in speeksel bij individuele dieren wordt verder geïllustreerd in Figuur 1.

5 Figuur 1 Verband tussen het fosforgehalte in bloed en in speeksel van de bemonsterde koeien (n=100) Daarnaast was een hogere melkproductie geassocieerd met een lager fosforgehalte in het bloed. Vanwege het discontinue karakter is lactatienummer niet meegenomen in de bovenstaande berekeningen. Om toch een indicatie te krijgen van de verschillen tussen koeien van verschillende pariteit, staan in Tabel 6 de gemiddelde fosforgehaltes in bloed en speeksel (over de bedrijven heen) opgesplitst naar lactatienummer weergegeven. Tabel 6 Gemiddelde fosforgehaltes in bloedplasma en speeksel per lactatienummer lactatienummer aantal dieren P bloedplasma P speeksel ,9 9, ,8 8, ,8 8, ,7 9, ,6 8, ,5 8, ,4 10, ,3 6,6 Uit tabel 6 blijkt dat het fosforgehalte in het bloedplasma gemiddeld lager was, wanneer het lactatienummer van de koeien toenam. Het risico op hypofosfatemie lijkt dus groter worden, naarmate de koe ouder wordt, al is het aantal waarnemingen per categorie in deze screening beperkt voor de hogere lactatienummers. Discussie In 2005 lanceerde de COMV de nieuwe Handleiding Mineralenvoorziening Rundvee, Schapen, Geiten. De handleiding adviseert voor een lacterende koe met een productie van 40 kg/dag een fosforopname van 79 gram per dag, overeenkomend met een gehalte van 3,3 g/kg DS in het rantsoen van de dieren. Uit de rantsoenberekeningen die zijn verzameld voor deze praktijkscreening blijkt, dat alle deelnemende veehouders een rantsoen voerden dat (ruim) meer dan 3,3 g/kg DS fosfor bevatte (gemiddeld 4,2 g/kg DS). Op de individuele bedrijven varieerde het berekende fosforgehalte in het rantsoen van 3,5 g/kg DS tot 4,7 g/kg DS. De oorspronkelijke intentie van deze praktijkscreening was, om bedrijven met een beperkte fosforvoorziening te selecteren op basis van lage fosforgehaltes in één of meer van de ruwvoer- of bodemmonsters van het oogstseizoen van Op het moment van de praktijkscreening waren eventueel lage fosforgehaltes in de gevoerde kuilen echter meer dan gecompenseerd met de overige ruwvoeders en het mengvoer. Hierdoor was de berekende fosfordekking van de koeien op de bedrijven met uitzondering van bedrijf 8 - meer dan 100%. Enerzijds geven deze resultaten aan, dat het optreden van chronische fosfordeficiënties bij fosforarme ruwvoeders niet heel waarschijnlijk is onder praktijkomstandigheden, omdat de fosfortekorten vrij eenvoudig gecompenseerd kunnen worden door met name eiwitrijke krachtvoeders. De rantsoenberekeningen bevestigen op die manier de verwachting dat er in de praktijk nog steeds met een ruime fosforvoorziening wordt gevoerd, zelfs bij relatief lage fosforgehaltes in het ruwvoer. Anderzijds is bij de rantsoenberekeningen uitgegaan van een koe met 70 lactatiedagen, waardoor er mogelijk wel bij individuele koeien in een vroeger lactatiestadium tekorten op zouden kunnen treden. Bij alle bedrijven was het gemiddelde fosforgehalte in het bloedplasma ruim boven de onderste referentiewaarde van 1,1 mmol/l die de Gezondheidsdienst hanteert (gemiddeld 1,8 mmol/l over de bedrijven heen). Op het bedrijf met de laagste berekende fosfordekking bedrijf 8 was één koe aanwezig met een fosforgehalte van 1,0 mmol/l. Dit betrof een 8 e kalfskoe met 25 lactatiedagen. In internationale artikelen (o.a. Goff, 2004) wordt ook een fosforgehalte van 1,3 mmol/l vaak als onderste grenswaarde genoemd. Op basis van die grenswaarde zouden er bij deze screening drie koeien met hypofosfatemie zijn (naast bovengenoemde koe waren er nog twee koeien met een fosforgehalte van < 1,3 mmol/l). De gevonden fosforgehalten komen overeen met de onderzoeksresultaten van Valk et al. (2002), die met een fosforgehalte in het rantsoen van 3,9 g/kg DS een gemiddelde bloedwaarde van 1,9 mmol/l waarnamen bij koeien, die 6 à 7 weken in lactatie waren. Bij de huidige fosforgiften via het rantsoen lijken koeien dus voldoende in staat om de negatieve fosforbalans aan het begin van de lactatie te compenseren in het bloed, waardoor echte hypofosfatemie geen grote rol speelt in de praktijk. Een uitzondering hierop vormt mogelijk de periode zeer kort na het afkalven, wanneer de voeropname laag is en de fosforuitscheiding met de biest hoog. Het blijkt echter, dat niet alleen de absolute fosforopname maar zeker ook de calciumstatus van de koeien een rol speelt bij het al dan niet ontstaan van hypofosfatemie (Horst, 1986; Goff, 2004). Er is voor deze praktijkscreening om die reden dan ook niet specifiek

6 naar deze periode gekeken. Bij een hoger fosforgehalte in het rantsoen werd gemiddeld genomen een hogere fosforspiegel in het bloed waargenomen op bedrijfsniveau, wat verklaard kan worden uit het feit dat de fosforabsorptie in direct verband staat met de fosforopname van de koe (Horst, 1986; COMV, 2005). Uit de resultaten komt verder naar voren, dat het fosforgehalte in het bloedplasma op individueel niveau gemiddeld lager was bij een hogere melkproductie en bij een hogere pariteit. Het verband met de hogere melkproductie wordt waarschijnlijk veroorzaakt door een toename van de negatieve fosforbalans. Daarnaast speelt het bij het ouder worden van de koe ook mee, dat de dieren steeds minder goed in staat zijn om calcium en fosfor uit het botweefsel te mobiliseren. Deze resultaten geven aan, dat de hoogproductievere en oudere koeien op het bedrijf mogelijk het eerst last van neveneffecten zouden kunnen hebben bij een vermindering van het fosforgehalte van het rantsoen tot op of beneden de norm. Het is op basis van de resultaten van deze praktijkscreening moeilijk in te schatten bij welke fosforgehaltes in het rantsoen dergelijke koeien in de problemen zouden komen. Het is echter mogelijk dat het in de toekomst, bij een verdere terugdringing van de fosforgift aan melkkoeien, nodig kan zijn om verse, oudere koeien tijdelijk van extra fosfor te voorzien om problemen te voorkomen. Het fosforgehalte in het speeksel vertoonde duidelijk meer variatie, zowel tussen de bedrijven als tussen de verschillende koeien op een bedrijf. Het fosforgehalte van het speeksel bevatte gemiddeld 8,8 mmol/l over de bedrijven heen, maar per bedrijf varieerde het gemiddelde van 7,3 mmol/l tot 11,9 mmol/l. De gevonden waarde komt weer overeen met het onderzoek van Valk et al. (2002), die met een fosforgehalte in het rantsoen van 3,9 g/kg DS een gemiddelde waarde van 8,6 mmol/l waarnamen bij koeien, die 6 à 7 weken in lactatie waren. Het is moeilijk om aan te geven wat de kritieke fosforspiegel in het speeksel voor een optimale voorziening van de microben in de pens, aangezien de totale fosforafgifte met het speeksel ook afhangt van de speekselproductie zelf. Valk (2002) observeerde geen significant negatieve effect op de voeropname en melkproductie bij koeien, die langdurig een rantsoen kregen met 2,9 g/kg DS fosfor. Dit gegeven ondanks het feit dat de fosforspiegel in het speeksel daalde tot 4.9 mmol/l aan het begin van de tweede lactatie dat de dieren werden gevolgd. Bij de praktijkscreening werd er slechts bij één koe een fosforgehalte in het speeksel gevonden, dat lager was dan deze 4,9 mmol/l (2 e kalfskoe met normaal fosforgehalte in het bloed). Op grond hiervan mag worden aangenomen, dat het fosforgehalte in het speeksel van de koeien dan ook niet beperkend zal zijn geweest voor de pensfermentatie. De fosforspiegel in het speeksel was gemiddeld hoger, wanneer het rantsoen meer fosfor bevatte. Dit is aannemelijk aangezien overtollig fosfor in het lichaam bij herkauwers voornamelijk wordt uitgescheiden via het speeksel. Daarnaast gaat een verlaging van de bloedspiegel van fosfor doorgaans ook gepaard met een lager fosforgehalte in het speeksel (Valk et al., 2002). De correlatie tussen het fosforgehalte in het bloed en het fosforgehalte in het speeksel was bij deze praktijkscreening echter veel minder sterk dan in het onderzoek van Valk et al. (2002) staat weergegeven, zowel op bedrijfsniveau als op individueel niveau berekend. Mogelijk speelt hierbij een rol, dat er bij koeien kort na het afkalven als gevolg van een negatieve calciumhuishouding meer PTH wordt afgegeven aan het bloed, waardoor de uitscheiding van fosfor met het speeksel toeneemt zonder dat hieraan een verhoogde bloedconcentratie ten grondslag ligt (Goff, 2004). Dit effect heeft mogelijk geïnterfereerd met de overigens ook in deze proef significant verband tussen fosforgehaltes in bloedplasma en speeksel op koeniveau. Opvallend is dat de melkproductie op bedrijfsniveau een positieve relatie had met de fosforconcentratie in het speeksel, maar dat dit verband op individueel koeniveau ontbreekt. Op dit moment kon hier geen goede verklaring voor worden gevonden. Voor wat betreft de speekselmonsters werd er bij een toenemend lactatienummer gemiddeld genomen geen lager fosforgehalte waargenomen. Mogelijk spelen hierbij verschillen in de calcium-gemedieerde PTH-status van de dieren een rol. Conclusies Uitgaande van de resultaten van deze praktijkscreening is het niet waarschijnlijk dat een langdurig fosfortekort met bijbehorende negatieve gevolgen frequent voorkomt bij melkkoeien onder Nederlandse omstandigheden. Dit lijkt ook te gelden voor koeien die in het begin van de lactatie eventueel een (langdurige) negatieve fosforbalans kunnen hebben, aangezien er slechts bij één van de bemonsterde koeien in deze screening een hypofosfatemie werd geconstateerd. Blijkbaar wordt de tijdelijke negatieve fosforbalans bij koeien in de eerste fase van de lactatie voldoende ondervangen door de aanpassingsmechanismen van het lichaam (botresorptie, verhoogde efficiëntie van de absorptie) om de fosforspiegel van het bloed op peil te houden. Ook het fosforgehalte van het speeksel vormde onder deze omstandigheden geen beperking voor de micro-organismen in de pens. Uiteraard speelt hierbij wel een rol dat alle bedrijven een rantsoen voerden met een fosforgehalte dat (ruimschoots) de huidige norm van het COMV (2005) overschreed. De berekende fosfordekking, uitgaande van een koe met 70 lactatiedagen, was hierdoor op bijna alle bedrijven boven de 100%. Het is op basis van de resultaten van de praktijkscreening moeilijk in te schatten, of verse koeien wel in de problemen zouden komen wanneer het rantsoen niet meer dan of zelfs minder fosfor zou bevatten dan de huidige norm. Het grootste risico op problemen met hypofosfatemie lopen waarschijnlijk de verse, oudere koeien. Echter, gezien de gemiddelde fosfordekking van de bemonsterde bedrijven, die zelfs voor koeien binnen de 100 lactatiedagen nog meer dan 100% bedraagt, lijkt een vermindering van de fosforgift met het rantsoen nog steeds een realistisch instrument om de fosforuitscheiding van de melkveesector te reduceren. Dankwoord Schothorst Feed Research bedankt Dr. Ir. M.H. Bruinenberg van BLGG Oosterbeek voor het selecteren en benaderen van de veehouders voor de screening en Dr. J. Th. Schonewille van de Faculteit Diergeneeskunde, Universiteit Utrecht voor de uitleg en informatie met betrekking tot de monstername van speeksel bij rundvee. Daarnaast wil Schorhorst Feed Research de veehouders en mengvoervoorlichters bedanken, die aan dit onderzoek hebben meegewerkt. Literatuurlijst Commissie Onderzoek Minerale Voeding, Handleiding Mineralenvoorziening Rundvee, Schapen, Geiten. Centraal Veevoederbureau, Lelystad. Goff, J.P., Macromineral disorders of the transition cow. Vet. Clin. Food Anim. 20, (review). Horst, R.L., Regulation of calcium and phosphorus homeostasis in the dairy cow. J. Dairy Sci. 69, (review). Meschy, F., Ramirez-Perez, A.H., Evolutions recentes des recommendations d'apport en phosphore pour les ruminants. Prod. Animale 18, Valk, H., Sebek, L.B.J., Beynen, A.C., Influence of phosphorus intake on excretion and blood plasma and saliva concentrations of phosphorus in dairy cows. J.. Dairy Sci. 85,

7 Valk, H., Nitrogen and phosphorus supply of dairy cows. Proefschrift Universiteit Utrecht. Bijlage 1 Gegevens bemonsterde bedrijven praktijkscreening In onderstaande Tabel 1 worden van de deelnemende bedrijven de locatie, de 305-dagen productie en de rantsoensamenstelling weergegeven, inclusief de voorspelde DS-opname van dat rantsoen bij het productieniveau van het betreffende bedrijf. Tabel 1 Overzicht van locatie, productieniveau en rantsoenkenmerken (opname per koe per dag) van de deelnemende bedrijven aan de praktijkscreening nr. provincie productie 305 dgn (kg) voorspelde opname (kg DS) krachtvoer (kg ruwvoer (kg DS/dag) DS/dag) graskuil snijmaïs weidegras overig basis computer 1 NH ,5 6,0 2,7 5,3 1,6 9,9 2 ZH ,4 8,1 3,1 4,7 7,5 3 ZH ,1 4,5 5,2 5,5 8,9 4 GE ,7 3,0 4,2 6,0 0,4 2,8 6,3 5 FL ,0 6,2 12,4 0,3 6,2-6 FL ,9 7,6 5,4 0,4 4,2 6,3 7 LI ,6 2,9 6,4 4,8 2,6 7,9 8 OV ,4 5,0 6,6 6,9 3,3 4,6 9 OV ,6 6,9 7,9 0,9 7,9 10 OV ,9 3,3 5,9 5,7 0,9 6,1