Brexit Monitor. Nummer 2, juli Brexit: drie weken later

Transcriptie

1 Brexit: drie weken later De keuze van het VK om de EU te verlaten heeft een schok veroorzaakt op de valuta- en aandelenmarkten en geleid tot een klimaat van economische en politieke onzekerheid. Repercussies hebben ook Europa getroffen in de meest zichtbare vorm hebben de Italiaanse banken een klap gekregen. De financiële dienstverlening stond doorgaans centraal in het nieuws over de Brexit, en daarom gaan we in dit nummer van de PwC Europe Brexit Monitor nader in op deze sector. Brexit Monitor Nummer 2, juli 2016 De vraag die nu bij veel mensen op de lippen ligt is hoe de toekomstige betrekkingen tussen het VK en Europa eruit zullen gaan zien. Zoals we al aangaven in de Brexit Monitor van vorige week, vormen de toekomstige handelsbetrekkingen tussen het VK en de EU de grootste bron van onzekerheid na het referendum, en dit blijft waarschijnlijk zo op de korte tot middellange termijn. De belangrijkste reden voor deze onzekerheid is het feit dat er geen precedent bestaat. Bovenal is het onduidelijk of het VK in staat zal blijven toegang te behouden tot de interne markt, en zo ja, onder welke voorwaarden. Handel tussen de EU en het VK wordt beïnvloed door twee belangrijke factoren. Ten eerste, de regelingen voor markttoegang, die handel zouden kunnen bemoeilijken. Ten tweede, de prijseffecten die het gevolg zouden kunnen zijn van ofwel wisselkoersvolatiliteit ofwel het opwerpen van tarifaire en niet-tarifaire belemmeringen. Vooralsnog betekent de onzekerheid echter dat bedrijven hun productie en/of hoofdkantoor weg kunnen gaan halen uit het VK, terwijl de locatie van het hoofdkantoor en de productie op de lange termijn bepaalt hoe belangrijk de handelsbetrekkingen tussen de EU en het VK voor sectoren en bedrijven zijn. Sommige EU-landen worden meer getroffen dan andere, maar op macroeconomisch niveau zijn de cijfers vrij bescheiden, wat suggereert dat de effecten van de Brexit ingrijpender zijn voor bepaalde bedrijfssectoren (Brexit Monitor, nummer 1, juli 2016). Op langere termijn dienen zich wellicht nieuwe kansen aan voor bepaalde sectoren, terwijl op korte termijn onzekerheid de overhand heeft. In Duitsland kondigde de minister van Financiën, Wolfgang Schäuble, aan dat de binnenlandse economische situatie positief blijft, ondanks de wens van het VK om de EU te verlaten. Desondanks hebben verscheidene grote partijen in de industriesector aangegeven bezorgd te zijn over de onzekere wisselkoersen, de marktvraag in het VK, alsmede over de mechanismen en regels voor verkoop van in het VK geproduceerde goederen aan EU-landen. Bijna 70% van de bedrijven die ondervraagd werden door het Bundesverband der Deutschen Industrie (BDI) gaf echter aan dat ze geen plan van aanpak hebben om te reageren op de Brexit. 1

2 De Europese politieke context Bij het beoordelen van de toekomstige handelsbetrekkingen tussen de EU en het VK (lid EER, bilateraal akkoord (zoals Zwitserland), vrijhandelsakkoord (zoals Canada) of geen handelsovereenkomst (alleen WTO-voorwaarden) is het belangrijk rekening te houden met het feit dat het resultaat sterk afhankelijk is van een gepolitiseerd proces in het hart van de EU. De Europese Commissie zal waarschijnlijk de onderhandelingen namens de EU leiden, maar het is niet waarschijnlijk dat de Commissie dit mandaat zal krijgen zonder dat hier extra voorwaarden aan worden verbonden. Het lijkt slechts een klein detail, maar de tussen de Raad 1 en de Commissie overeengekomen regeling is van belang omdat het betekent dat de binnenlandse politiek van de overgebleven 27 EU-lidstaten een positieve of negatieve rol zal spelen in hoe de toekomstige betrekkingen tussen het VK en de EU eruit komen te zien. Dit zorgt voor complicaties, omdat enerzijds bijvoorbeeld Alain Juppé, die wordt beschouwd als mogelijke kandidaat voor de Franse presidentsverkiezingen komend jaar, heeft gezegd dat het VK de EU zo snel mogelijk dient te verlaten, terwijl anderzijds Hans Jörg Schelling, de Oostenrijkse minister van Financiën, van mening is dat het VK in de EU kan blijven in ieder geval totdat er een vrijhandelsakkoord met het blok is uit onderhandeld. Zulke ambiguïteit draagt bij aan de onzekerheid waar burgers en bedrijven mee geconfronteerd worden. Voorlopig is het gemeenschappelijke standpunt van de EU dat onderhandelingen over de voorwaarden van de toekomstige betrekkingen van het VK met de EU niet kunnen beginnen totdat het VK Artikel 50 van het Verdrag van Lissabon in gang zet. Het ziet ernaar uit dat dit in het eerste kwartaal van 2017 zal gebeuren. Daarna beginnen er twee onderhandelingsprocedures: de zogenoemde uittredingsonderhandelingen waarin de voorwaarden voor uittreding van het VK uit de EU worden bepaald, en daarnaast de onderhandelingen waarin de toekomstige betrekkingen van het VK met de EU worden bepaald. Of deze onderhandelingsprocedures gelijktijdig kunnen plaatsvinden is deels een open vraag, waarbij Cecilia Malmström, Europees Commissaris voor Handel, bijvoorbeeld aangaf dat het VK pas besprekingen kan beginnen over een nieuwe handelsovereenkomst met de EU nadat veel belangrijke aspecten van de uittreding zijn geregeld. De onderhandelingen over de toekomstige betrekkingen tussen het VK en de EU zullen daarom zeer waarschijnlijk langer gaan duren dan de periode van twee jaar die voor de uittredingsonderhandelingen staat. Er bestaat ook het risico dat afspraken tussen de EU en het VK te maken krijgen met vertragingen in het ratificatieproces of veto s. Als we afgaan op de handelsafspraken die de EU nu met derde landen maakt, kunnen we met zekerheid stellen dat de onderhandelingen lang zullen gaan duren. Voor bedrijven betekent dit een langere periode van onzekerheid, maar tevens een adempauze, omdat de onderhandelingsperiode wellicht veel langer gaat duren dan twee jaar. Afgezien van de onmiddellijke reacties van de valutamarkten, kunnen organisaties de periode van twee jaar gebruiken om goed na te denken over de mogelijke gevolgen in termen van handels- en toeleveringsketens, regelgeving, buitenlandse directe investeringen (BDI), arbeidsmarkt, fiscale en juridische structuren, en andere sectorspecifieke gevolgen. Een kleine kans dat de Brexit niet doorgaat Hoewel de Britse regering bevestigd heeft dat Brexit ook werkelijk Brexit betekent, zijn er (beperkte) democratische trajecten waarlangs de geschiedenis uiteindelijk toch een andere wending zou kunnen nemen. Als we naar de langere termijn kijken, en als de Britse Labourpartij in haar verkiezingsprogramma opneemt dat zij de Brexit wil terugdraaien, zou de situatie in 2020 kunnen veranderen. Eveneens zou het kunnen gezien de kleine marge tussen de twee kampen (48% tegen, 52% voor) dat, als er gestemd wordt over de uitonderhandelde afspraken tussen het VK en de EU (wat een democratische check op de voorwaarden van de uittreding inhoudt), de beslissing mogelijk wordt teruggedraaid. 1 Bestaande uit de staatshoofden en regeringsleiders van de 28 / 27 EU-lidstaten. PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

3 Mogelijke uitkomsten van onderhandelingen Lid EER (Noorse optie) Vrijhandelsakkoord (VHA) Bilateraal akkoord Geen handels-overeenkomst (WTO/MFN) Situatie Het Verenigd Koninkrijk blijft onderdeel van de EER en behoudt de vier vrijheden (vrij verkeer van arbeid, kapitaal, goederen en diensten). Passporting voor financiële diensten. Het Verenigd Koninkrijk sluit een vrijhandels akkoord (VHA) met de EU. Het Verenigd Koninkrijk sluit een bilateraal integratieverdrag met de EU. Het Verenigd Koninkrijk sluit geen nieuwe handelsovereenkomsten met de EU. Mogelijke gevolgen Het Verenigd Koninkrijk moet een substantiële bijdrage leveren aan de EU-begroting en zich aan de sociale, arbeids- en productwetgeving van de EU houden. Tariefvrije handel in goederen (maar niet in diensten) tussen het Verenigd Koninkrijk en de EU. Het Verenigd Koninkrijk behoudt zijn rechten op grond van alle bestaande VHA s tussen de EU en derde landen. Het Verenigd Koninkrijk krijgt toegang tot bepaalde delen van de interne markt, op voorwaarde dat het de betreffende EU-regelgeving overneemt. Alleen de WTO-voorwaarden zijn nog van toepassing; Britse goederen en diensten worden in de EU op dezelfde manier behandeld als Amerikaanse. Dit zijn de meest waarschijnlijke scenario s, maar een aantal varianten kan worden uitonderhandeld. PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

4 Brexit and the Financial Services Industry De nieuwe Commissaris voor Financiële Zaken, Valdis Dombrovskis, stelde in zijn openingsverklaring voor het Europees Parlement op 6 juli dat de financiële dienstverlening zal behoren tot de sectoren die het meest worden getroffen door veranderingen in de betrekkingen tussen de EU en het VK. Het VK heeft een handelsoverschot van rond GBP 20 miljard in financiële diensten en verzekeringen met de EU, dus omvang doet er wel degelijk toe. Wat staat de financiële dienstverlening te wachten? De Britse wens om de EU te verlaten heeft waarschijnlijk de volgende gevolgen voor financiële instellingen: Antwoord op de vraag: in het licht van het resultaat van het EU referendum, overweegt mijn bedrijf verplaatsing van banen/ uitbreiding van het team naar buiten het Verenigd Koninkrijk 9,5% 19,0% 23,8% 12,7% 34,9% Sterk mee eens Mee eens Noch mee eens/ noch mee oneens Mee oneens Sterk mee oneens Bron: Innovate Finance, Post-Brexit Member Survey, 1 July 2016, pagina 17. Economische groei De vraag naar leningen zal waarschijnlijk afnemen aangezien investeringen en andere soorten uitgaven uitgesteld of zelfs geschrapt worden. Een verhoogd kredietrisico kan leiden tot minder uitgiften van leningen, wat de uitgaven beïnvloedt. De Engelse centrale bank, de Bank of England (BoE), heeft de anticyclische kapitaalbuffer voor banken al verlaagd van 0,5% naar 0% om Britse banken in staat te stellen het toetsingsvermogen vrij te maken voor leningen en andere activiteiten. Ontwikkelingen op financiële markten Veranderingen in asset values, al dan niet veroorzaakt door wisselkoersveranderingen, kunnen het resultaat positief of negatief beïnvloeden. De toegang tot investeringen kan belemmerd worden als gevolg van de sluiting van fondsen door grootschalige aflossingen. Dit gebeurde bijvoorbeeld bij tien vastgoedfondsen in het VK, waardoor volgens de analyse van XploreMarkets meer dan GPB 21 miljard werd vastgezet. Rentemarges kunnen schommelen wat kan leiden tot veranderingen in markttarieven door de vraag naar veilige beleggingen zoals obligaties en risicopremieaanpassingen. Bovendien kan de BoE besluiten de depositorente te verlagen om de Britse economie te ondersteunen. Marktactiviteit Fusies, overnames en uitgiften van effecten kunnen worden uitgesteld als gevolg van onzekerheid, wat leidt tot lagere fee-inkomsten. Anderzijds kunnen lagere asset values mogelijkheden bieden voor investeringen. Marktvolatiliteit kan de inkomsten uit de handel in en verkoop van derivaten verder verhogen. Personeelskosten Indien de daling in de waarde van het Britse pond aanhoudt, kunnen arbeid en dienstverlening in het VK voordeliger worden voor andere valutagebieden, wat bijdraagt aan het ondersteunen van de vraag. Een toename in de onzekerheid over de toekomstige verblijfstatus van buitenlandse werknemers in het VK, kan het echter moeilijker maken om gekwalificeerde werknemers aan te trekken uit EU-landen. Het kan nodig zijn om hogere salarissen te bieden om talent aan te trekken, wat leidt tot hogere kosten. Deze effecten van de Brexit zullen groter en negatiever zijn voor financiële bedrijven die relatief veel zaken doen met het VK, omdat verwacht wordt dat het VK economisch zelf het zwaarst wordt getroffen door de uitslag van het referendum. Financiële instellingen uit de rest van de EU zullen over het algemeen minder ernstig geraakt worden, maar ze zijn zeker niet immuun. Financiële instellingen in de VS en Azië worden waarschijnlijk het minst getroffen, maar zij moeten misschien nog PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

5 eens kijken naar de gevolgen van de Brexit op de manier van zakendoen in Europa vanuit het VK. Het belang van financiële dienstverlening voor het VK De omvang van de Britse financiële sector in de zin van de bijdrage aan de totale toegevoegde waarde, was 8,2% in 2014, en is relatief groot in vergelijking met andere Europese landen zoals Frankrijk, Duitsland en Italië (zie grafiek links). Slechts kleinere landen zoals Luxemburg, Zwitserland en IJsland hebben een financiële sector die een grotere bijdrage aan de economie levert in termen van bruto toegevoegde waarde. 2 In de afgelopen decennia is de Britse financiële sector steeds meer diensten gaan leveren aan buitenlandse markten (zie de grafiek rechts). Volgens de Britse overheid wordt 33% van dienstverlening op financieel, verzekerings- en pensioengebied naar de EU geëxporteerd en daarbinnen exporteren nietverzekeringsgerelateerde financiële dienstverleners het meest intensief naar de EU. Bovendien is het aandeel van financiële dienstenexport gegroeid van 1,6% van het BBP in 1991 tot 3,5% van het BBP in Bruto toegevoegde waarde van financiële en verzekeringsactiviteiten in 2014, als percentage van het totaal Luxemburg Zwitserland Ierland VK Nederland IJsland Verenigde Staten Denemarken België Italië EUe (28 landen) Noorwegen Oostenrijk Zweden Griekenland Frankrijk Polen Japan Spanje Duitsland Hongarije Finland Bron: OECD. 0% 4% 8% 12% 16% 20% 24% 28% Financiële dienstenexport , bedragen in miljard GBP Bron: UK Office for National Statistics. 2 Britse overheid, HM Treasury Analysis: the long-term economic impact of EU membership and the alternatives, pagina Idem. PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

6 4 Britse overheid, HM Treasury Analysis: the long-term economic impact of EU membership and the alternatives, pagina Idem. 6 Idem. De financiële sector vormt een belangrijke bron van werkgelegenheid in het VK, en biedt werk aan meer dan een miljoen mensen. Slechts een derde van dit aantal is werkzaam in Londen; veel mensen vinden werk in andere gebieden zoals het noordwesten ( banen) en Schotland ( banen). 4 Het belang van de sector blijkt ook uit andere gegevens: bijna een derde van alle buitenlandse directe investeringen (BDI) in het VK sinds 2007 betrof financiële diensten, en in 2013 was dit bijna de helft van het totale BDI. 5 Buitenlandse ondernemingen investeerden sinds 2007 dan ook ongeveer GBP 100 miljard in financiële ondernemingen in het VK, en zijn verantwoordelijk voor circa 40% van de totale belastinginkomsten uit de sector. 6 Uit al deze cijfers blijkt dat de omvang en het belang van de financiële sector in het VK aanzienlijk is, en dat de Brexit zijn weerslag zal hebben op de werkgelegenheid en de economische groei. De Britse regering en andere stakeholders in de sector zullen daarom alles in het werk stellen om negatieve gevolgen van de Brexit op te vangen en de positieve kanten daarvan te benutten. Dit standpunt zal de onderhandelingen over de toekomstige betrekkingen tussen het VK en de EU beïnvloeden. Uw paspoort alstublieft Voor veel financiële instellingen is Londen de hub van waaruit het Europese vasteland wordt bediend. Op grond van EU-brede financiële wetgeving, zoals de Richtlijn Kapitaalvereisten en de Richtlijn betreffende Markten voor Financiële Instrumenten (MiFID), is het relatief eenvoudig om toegang te verkrijgen tot alle EU-markten zodra het hoofdkantoor of een dochtermaatschappij van een financiële instelling onder toezicht staat van een EU-lidstaat. Banken kunnen bijvoorbeeld een zogenaamd paspoort krijgen dat ze in staat stelt om toegang te krijgen tot EU-markten en diensten te verlenen via vestigingen. Indien een financiële instelling in het VK is gevestigd en geen hoofdkantoor of dochtermaatschappij in een andere EU-lidstaat heeft, kan het zo zijn dat die instelling na uittreding van het VK uit de EU het recht op een paspoort verliest. Om een dochtermaatschappij in de EU te vestigen dient kapitaal voor die entiteit te worden verstrekt. Vanuit het perspectief van de groep is dit niet noodzakelijkerwijs een efficiënte manier om kapitaal te beheren, vooral niet als de financiële instelling ook dochtermaatschappijen in bijvoorbeeld de VS en Azië heeft. De mogelijke intrekking van paspoorten heeft er al toe geleid dat verschillende in het VK gevestigde financiële instellingen nu uitzoeken of een verplaatsing van activiteiten naar andere EUlidstaten tot de mogelijkheden behoort. Aangezien de aanvraag van de vergunningen nogal wat tijd in beslag kan nemen, hebben sommige instellingen al aangegeven dat ze deze procedures in de nabije toekomst in gang gaan zetten. Niettemin biedt de hierboven genoemde periode van twee jaar tijd om aanpassingen door te voeren. Hoewel misschien niet veel financiële dienstverleners daadwerkelijk hun hoofdkantoor zullen verplaatsen naar het vasteland, zouden ze in de toekomst wel een gedeelte van hun activiteiten buiten het VK kunnen onderbrengen om in de EU gevestigde klanten beter te bedienen. Een aantal grote financiële instellingen heeft aangegeven dat, bij gehele afschaffing van het paspoortsysteem, de noodzaak bestaat om werknemers over te plaatsen, en er doen verhalen de ronde over het zoeken naar locaties in Frankfurt. Tot op heden heeft echter nog geen enkele grote bank gezegd dat ze in de nabije toekomst hun activiteiten uit het VK gaan verplaatsen. In een onderzoek door de Boston Consulting Group werd aan 360 senior bankiers in het VK, Frankrijk, de VS en Duitsland gevraagd wat de impact zou kunnen zijn van de Brexit op de financiële sector. De resultaten lieten zien dat 20% van de banen in de financiële en bankensector, ongeveer banen, verplaatst zouden kunnen worden naar Europese steden. Dit aantal is hoger dan het aantal banen dat als gevolg van de financiële crisis (tussen 2007 en 2010) kwam te vervallen. Op het moment dat het VK daadwerkelijk de EU verlaat, is het belangrijk dat het een vorm van equivalentie-status verkrijgt. Op grond van de huidige EU-brede wetgeving voor verzekeraars, die bekend staat als Solvency II, kunnen instellingen in landen buiten de EU toegang krijgen tot de gemeenschappelijke markt op een manier die vergelijkbaar is met het paspoortsysteem indien het land in kwestie equivalentie-status heeft verkregen. PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

7 Indien een financiële instelling in het VK is gevestigd en geen hoofdkantoor of dochtermaatschappij in een andere EU-lidstaat heeft, kan het zo zijn dat die instelling na uittreding van het VK uit de EU het recht op een paspoort verliest. Op dit moment hebben Zwitserland en Bermuda volwaardige equivalentie-status onder Solvency II. Afhankelijk van de nationale eisen van EU-lidstaten kunnen verzekeraars uit landen met equivalentiestatus op dezelfde manier behandeld worden als verzekeraars uit landen waar Solvency II van toepassing is. Financiële instellingen hebben niet voor niets gekozen voor Londen als vestigingslocatie. Dit kan te maken hebben met de openheid naar de wereld, diepte van kapitaalmarkten, beschikbare expertise en middelen, nabijheid van partners en/ of concurrenten, taal (voor bijvoorbeeld contracten) en juridische overwegingen. Deze aspecten zijn elders moeilijk te vinden, en daarom is het vooralsnog onwaarschijnlijk dat er een snelle en radicale verplaatsing van activiteiten naar het Europese vasteland gaat plaatsvinden. Op langere termijn is de vraag hoe activiteiten optimaal georganiseerd kunnen worden over verschillende gebieden. Veel zal ook afhangen van de toekomstige relatie tussen het VK en de EU op het gebied van financiële regelgeving. Blijft de future of finance in Londen? Gevestigde grote financiële bedrijven zullen niet snel ergens anders heen verhuizen als de omstandigheden minder gunstig blijken te zijn dan in het VK. Voor kleine innovatieve ondernemingen, waaronder zogenoemde FinTech-ondernemingen, is het echter eenvoudiger om naar elders te verhuizen. Maar waarom zouden ze? Start-ups en risicokapitaalondernemingen hebben tijdens hun groei steeds financiering nodig van investeerders met een hogere risicobereidheid. De huidige onzekerheid in het VK als gevolg van de Brexit kan het moeilijker maken voor deze ondernemingen om nieuwe financiering aan te trekken. In een onderzoek door Innovate Finance onder haar leden in de week van 27 juni, werd toegang tot kapitaal genoemd als de belangrijkste kritische succesfactor voor FinTech in het VK. Op de tweede plaats stond toegang tot de interne markt van de EU, aangezien snelgroeiende bedrijven de gemeenschappelijke markt kunnen gebruiken om hun activiteiten uit te breiden. 7 Het gaat echter niet alleen om geld en de markten. Jonge bedrijven nemen ook werknemers aan uit andere landen dan het VK, en het kan moeilijker worden om dit talent aan te trekken. Volgens Innovate Finance is meer dan 30% van de werknemers die bij FinTech-ondernemingen in het VK werkzaam zijn afkomstig uit de EU en andere overzeese gebieden. Vrij verkeer van werknemers is daarom een andere belangrijke succesfactor voor FinTech-ondernemingen in het VK. Het VK heeft nu een speciale visumprocedure die wordt gesponsord door TechCity UK, maar als de visumprocedure ingewikkelder zou worden, dan kunnen potentiële werknemers daardoor worden afgeschrikt en een andere bestemming kiezen. 8 Andere FinTech-hubs in Europa, zoals Amsterdam, Frankfurt, Parijs, Berlijn, Dublin, Helsinki en Stockholm, kunnen Britse FinTech-ondernemingen proberen over te halen hun activiteiten te verplaatsen. In Berlijn liet de Freie Demokratenpartij proactief een vrachtwagen rondrijden met een billboard waarop stond: Dear start-ups, Keep calm and move to Berlin. Alternatieve hubs zoals Berlijn zouden kunnen profiteren van waardevolle knowhow van Britse FinTech-ondernemingen, wat bevorderlijk is voor hun innovatie en groei. 7 Innovate Finance, Post-Brexit Member Survey, 1 juli 2016, pagina Idem, pagina s 28 en 29. PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli

8 Contact Jan Willem Velthuijsen Chief Economist T: M: E: jan.willem.velthuijsen@nl.pwc.com This content is for general information purposes only, and should not be used as a substitute for consultation with professional advisors PricewaterhouseCoopers B.V. (KvK ). All rights reserved. PwC refers to the PwC network and/or one or more of its member firms, each of which is a separate legal entity. Please see for further details. At PwC in the Netherlands, over 4,200 people work together from 12 offices. PwC Netherlands helps organisations and individuals create the value they re looking for. We re a member of the PwC network of firms in 157 countries with more than 195,000 people. We re committed to delivering quality in assurance, tax and advisory services. Tell us what matters to you and find out more by visiting us at PwC Brexit Monitor - Nummer 2, juli