Duitse werkwoorden. Sibel Aksakal-Budak. CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie.

Transcriptie

1 Auteur Laatst gewijzigd Licentie Webadres Sibel Aksakal-Budak 07 October 2015 CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Dit lesmateriaal is gemaakt met Wikiwijsleermiddelenplein. Wikiwijsleermiddelenplein is hét onderwijsplatform waar je leermiddelen zoekt, vergelijkt, maakt en deelt. Stel zo voor iedere onderwijssituatie de optimale leermiddelenmix samen.

2 Inhoudsopgave Wat is het verschil van zwakke, sterke en onregelmatige werkwoorden? Zwakke werkwoorden Vervoegen van zwakke werkwoorden Zwakke werkwoorden met extra -e Zwakke werkwoorden met sisklank in de stam zwakke werkwoorden op -eln zwakke werkwoorden in de verleden tijd Zwakke werkwoorden verleden tijd die in de stam eindigen op een -t of -d het voltooid deelwoord Sterke werkwoorden Sterke werkwoorden met extra -e sterke werkwoorden met sisklank Sterke werkwoorden e/i verandering sterke werkwoorden met a-umlaut voltooid deelwoord sterke werkwoorden onregelmatige werkwoorden: Haben, sein und werden Onregelmatige werkwoorden - Modale hulpwerkwoorden Extra oefeningen Over dit lesmateriaal Pagina 1

3 Er zijn verschillende soorten werkwoorden in het Duits: De zwakke, de sterke en de onregelmatige werkwoorden. Hier vind je een overzicht van deze werkwoorden en hoe je deze moet vervoegen. Pagina 2

4 Wat is het verschil van zwakke, sterke en onregelmatige werkwoorden? 1. Bij de vervoeging van een zwak werkwoord veranderd de stam in de verleden tijd niet. Voorbeeld: tegenwoordige tijd verleden tijd Ich kaufe kaufte De stam van het werkwoord is kauf-, en deze blijft in de verleden tijd nog herkenbaar. 2. Bij de vervoeging van een sterk werkwoord veranderd de stam van het werkwoord in de verleden tijd en er treedt ook een klinkerverandering op: tegenwoordige tijd Ich sitze sa? verleden tijd De stam van het werkwoord was sitz- maar is in de verleden tijd geheel veranderd. 3. Onregelmatige werkwoorden Tot deze groep behoren de werkwoorden: haben, sein en werden, en de zogenaamde "Modalverben": dürfen, können, mögen, müssen, sollen en wollen. Pagina 3

5 Zwakke werkwoorden Vervoegen van zwakke werkwoorden kn.nu/ww.6483aeb (youtu.be) De Stam van een werkwoord heeft een vaste vorm. Je kunt hem vinden door van het hele werkwoord -en weg te laten. Net als in het Nederlands. kommen - komm wohnen - wohn Achter deze stam komen de volgende uitgangen: Ich stam + e ich komm-e du stam + st du komm-st er/sie/es stam + t er komm- t wir stam + en wir komm-en ihr stam + t ihr komm- t sie/sie stam + en sie/sie komm-en Deze regel wordt ook de e st t en t en-regel genoemd, en is voor alle "gewoone" oftewel zwakke werkwoorden (en sommige sterke werkwoorden) in het Duits toepasbaar. Wij noemen dit dus vervoegen van een werkwoord. Zwakke werkwoorden met extra -e Bij zwakke werkwoorden met een stam op -d of -t (bijv. melden, antworten) en werkwoorden met een stam op -m of -n beginnen alle uitgangen met een -e. Daartoe wordt zo nodig een extra -e ingevoegd (voor de uitspraak). Voorbeeld: tegenwoordige tijd verleden tijd Ich melde meldete du meldest meldetest er/sie/es meldet meldete wir melden meldeten ihr meldet meldet meldetet sie/sie melden melden meldeten Zoals jullie kunnen zien is er bij: du, er/sie/es en ihr een extra -e erbij gekomen. Zwakke werkwoorden met sisklank in de stam Bij werkwoorden met een stam die eindigt op s,ss, z, x, of?, krijgen bij du alleen een t. de s die je normaal wel bij du moet schrijven valt dus weg. ich reise hei?e grü?e faxe setze Pagina 4

6 du reist hei?t grü?t faxt setzt Bij deze uitgangen komt dus geen -st maar alleen een -t achter het werkwoord. zwakke werkwoorden op -eln Zwakke werkwoorden die op -eln eindigen: In de eerste persoon enkelvoud tegenwoordige tijd valt de -e in de stam weg. Voorbeeld: handeln, sammeln, klingeln Ich sammle Ich handle Ich klingle In de volgende persoonsvormen blijft het werkwoord onveranderd: wir handeln sammeln sie/sie handeln sammeln En de overige persoonsvormen: du handelst sammelst er/sie/es handelt sammelt ihr handelt sammelt Pagina 5

7 zwakke werkwoorden in de verleden tijd In het Nederlands eindigd de stam van een zwak werkwoord meestal op een -den of -ten. In het Duits zijn er geen werkwoorden met -den. De verleden tijd wordt gevormd door achter de stam -te of -ten te zetten. Voorbeelden: zwak werkwoord: machen ich machte du machtest er/sie/es/man machte wir machten ihr machtet sie/sie machten Onthoud dus: Stam +te(ten). Bij de "Du-vorm" komt er voor de uitspraak nog een -t erbij. Zwakke werkwoorden verleden tijd die in de stam eindigen op een - t of -d Zwakke werkwoorden die in de stam eindigen op een -d of een -t krijgen voor een betere uitspraak een extra -e. Voorbeeld: werkwoord: arbeiten, stam is arbeitich arbeitete du arbeitetest er/sie/es/man arbeitete wir arbeiteten ihr arbeitetet sie/sie arbeiteten het voltooid deelwoord Het voltooid deelwoord wordt als volgt opgebouwd: ge+stam van het werkwoord + -t. Voorbeeld: werkwoord sagen, stam van het werkwoord is sag- : ge + sag+ t = gesagt. nog een voorbeed: werkwoord lieben, stam van het werkwoord is lieb-: ge+lieb+t = geliebt. Uitgang -et: Eindigt de stam van het werkwoord op een "d" of een "t", of op een "m" of een "n" die voorafgegaan wordt door een andere medeklinker (behalve door "l" en "r"), dan is de uitgang van het voltooid deelwoord "-et". Voorbeelden: geredet gemeldet gehärtet geatmet gezeichnet gerechnet Pagina 6

8 Uitzonderingen: gelärmt gelernt gestemmt gesonnt Werkwoorden met een voorvoegsel "ver". Als het werkwoord met een voorvoegsel "ver" is opgebouwd dan krijgt het voltooid deelwoord geen "ge". Voorbeeld: vereinbart, verfolgt, vergessen Werkwoorden die eindigen op -ieren: Deze werkwoorden krijgen in het voltooid deelwoord geen "ge" ervoor. Voorbeeld: telefonieren: hat telefoniert organisieren: hat organisiert Pagina 7

9 Sterke werkwoorden Bij de sterke werkwoorden krijgen de erste en de derde persoon enkelvoud in de verleden tijd geen uitgang. Let op: klinkerverandering. Kijk maar: tegenwoordige tijd verleden tijd Ich (1e persoon enkelvoud) singe sang (geen uitgang) du singst sangst er/sie/es (3e persoon enkelvoud) singt sang (geen uitgang) wir singen sangen ihr singt sangt sie/sie singen sangen Voor meer uitleg bekijk het video hieronder. kn.nu/ww.dbbad8e (youtu.be) Sterke werkwoorden met extra -e Bij sterke werkwoorden met een stam op -d of -t wordt in een aantal vormen een -e ingevoerd. Uitzonderingen: 2.persoon enkelvoud, verleden tijd: du bandst (binden), du glittst (gleiten) tegenwoordige tijd verleden tijd Ich binde band du bindest bandst er/sie/es bindet band wir binden banden ihr bindet bandet sie/sie binden banden Voor een betere uitspraak wordt hier dus een extra -e ingevoegd. sterke werkwoorden met sisklank Werkwoorden met de stam die eindigd op: s, ss, z en?. Alleen bij de 2.persoon enkelvoud tegenwoordige tijd en verleden tijd de uitgang -t ipv uitgang -st. Dus net als bij de zwakke werkwoorden alleen een -t aan het eind. Voorbeeld: tegenwoordige tijd Du bläst bliest isst bei?t sitzt a?t verleden tijd bisst sa?t Pagina 8

10 Bij sterke werkwoorden die eindigen in de stam op een -sch wel -st in de uitgang! Voorbeeld: Du wäschst Du wuschst Sterke werkwoorden e/i verandering De meeste sterke werkwoorden met een -e in de stam en ook de werkwoorden: gebären en erlöschen krijgen in de tweede en derde persoon enkelvoud tegenwoordige tijd een -i- of -ie-. tegenwoordige tijd ich helfe half verleden tijd du (2. persoon enkelvoud) hilfst halfst er/sie/es (3. persoon enkelvoud) hilft half wir helfen halfen ihr helft halft sie/sie helfen halfen In de gebiedende wijs enkelvoud krijgt bij e/i- Verandering het werkwoord nooit de uitgang -e: Helfen- Hilf! nehmen-nimm! sprechen- sprich! In vormen waarin e/i verandering optreedt wordt na een -d of -t geen -e toegevoegd: gelten: du giltst treten: du trittst sterke werkwoorden met a-umlaut De meeste sterke werkwoorden met een -a of -au in de stam krijgen in de tweede en derde persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd -ä of -äu: tegenwoordige tijd Ich fahre fuhr verleden tijd du (2. persoon) fährst fuhrst er/sie/es (3. persoon) fährt fuhr wir fahren fuhren ihr fahrt fuhrt sie/sie fahren fuhren In vormen waarin a-umlaut optreedt, wordt na een -d of -t geen -e toegevoegd: Voorbeeld: Halten du hältst, er hält Ook het werkwoord sto?en krijgt in de tweede en derde persoon enkelvoud van de tegenwoordige tijd een Umlaut: sto?en, du stö?t, er stö?t voltooid deelwoord sterke werkwoorden Bij de sterke werkwoorden (de onregelmatige werkwoorden) wordt de uitgang van het voltooid deelwoord steeds gevormd door "-en". Voorbeelden: Pagina 9

11 gefallen gesehen gewesen gegeben geholfen geheißen geschmissen Pagina 10

12 onregelmatige werkwoorden: Haben, sein und werden Hieronder kunnen jullie een Powerpoint presentatie openen waarin het Duitse persoonlijk voornaamwoord en de onregelmatige werkwoorden: haben, sein en werden zijn uitgelegd. Voor meer uitleg over de onregelmatige werkwoorden haben, sein en werden klik op de video. Persoonlijk voornaamwoord.pptx kn.nu/ww.503f428 (pptx, maken.wikiwijs.nl) kn.nu/ww.ab91d65 (youtu.be) Pagina 11

13 Onregelmatige werkwoorden - Modale hulpwerkwoorden dürfen können mögen müssen sollen wollen ich darf kann mag muss soll will du darfst kannst magst musst sollst willst er/sie/es darf kann mag muss soll will wir dürfen können mögen müssen sollen wollen ihr dürft könnt mögt müsst sollt wollt Sie/sie dürfen können mögen müssen sollen wollen Let op dat het Nederlandse woord durven (= wagen, sich trauen, in het Duits) een andere betekenis heeft dan Duitse woord dürfen ( mogen, in het Nederlands: mag ik? ). Voor meer informatie over de modale werkwoorden klik op de video. kn.nu/ww.2a10c3e (youtu.be) Pagina 12

14 Extra oefeningen Op deze pagina kun je talrijke extra oefeningen maken: Pagina 13

15 Over dit lesmateriaal Colofon Auteur Sibel Aksakal-Budak Laatst gewijzigd 07 October 2015 om 19:21 Licentie Dit lesmateriaal is gepubliceerd onder de Creative Commons Naamsvermelding 3.0 Nederlands licentie. Dit houdt in dat je onder de voorwaarde van naamsvermelding vrij bent om: het werk te delen - te kopiëren, te verspreiden en door te geven via elk medium of bestandsformaat het werk te bewerken - te remixen, te veranderen en afgeleide werken te maken voor alle doeleinden, inclusief commerciële doeleinden. Meer informatie over de CC Naamsvermelding 3.0 Nederland licentie Aanvullende informatie over dit lesmateriaal Van dit lesmateriaal is de volgende aanvullende informatie beschikbaar: Leerniveau MBO, Niveau 3: Vakopleiding; MBO, Niveau 4: Middenkaderopleiding; Leerinhoud en doelen Duits; Eindgebruiker leerling/student Moeilijkheidsgraad gemiddeld Studiebelasting 5 uur en 0 minuten Bronnen Bron Type Video Video Video Video Pagina 14