1. WAAROM DELEN? 1. IN EEN NOTENDOP 1. DOELGROEP 2. LESDUUR 3. DOELSTELLINGEN 4. WERKVORM

Transcriptie

1 1. WAAROM DELEN? Deze les laat leerlingen achterhalen waarom initiatieven om te delen zinvol zijn. Hierbij wordt niet alleen ingezoomd op de veranderingen die ze teweegbrengen binnen de eigen leefwereld. Er wordt ook stil gestaan bij de gevolgen op wereldschaal. 1. IN EEN NOTENDOP 1. DOELGROEP Bovenbouw (BaO) 2. LESDUUR 50 of 75 : veel hangt af van hoe lang je als leerkracht wil stil staan bij de inhoud van de leestekst die behandeld wordt. 3. DOELSTELLINGEN De leerlingen kunnen (onder begeleiding) een eenvoudige relatiecirkel tekenen en interpreteren. De leerlingen kunnen gebeurtenissen en acties in relatie tot elkaar plaatsen. Hierdoor worden oorzaken en gevolgen van bepaalde gebeurtenissen duidelijk. De leerlingen communiceren met en leren van elkaar. De leerlingen krijgen inzicht in de diverse veranderingen die deelinitiatieven teweeg kunnen brengen (nadruk op totaalbeeld). De leerlingen beseffen het belang van deelinitiatieven. 4. WERKVORM Systeemdenken m.n. relatiecirkels tekenen. Om leerlingen te laten inzien dat delen zinvol is voor zichzelf en voor de grote wereld, proberen we een zo ruim mogelijk kader te schetsen. Losse feiten of één oorzaak-gevolgrelatie tonen dit onvoldoende aan. Daarom zetten we het systeemdenken in; meer bepaald het tekenen van relatiecirkels. Een relatiecirkel helpt onderlinge relaties te verduidelijken. Dat leidt tot het beter begrijpen van de oorzaken en gevolgen van een actie om te delen. Bovendien stimuleert de bespreking van relatiecirkels de onderlinge communicatie tussen leerlingen. Dit vergroot de betrokkenheid van de leerlingen en de kwaliteit van leren. Kinderen zijn van nature uit systeemdenkers. Systeemdenken vormt voor hen dan ook vaak een minder grote uitdaging dan voor leerkrachten. Bron: Poeck, K. Van; Loones, J. (red.); Educatie voor Duurzame Ontwikkeling: de vlag en de lading, Brussel, Departement Leefmilieu, Natuur en Energie; 2010; pp Zelfstandig onderzoek of onderzoek in groep.

2 5. MATERIAAL EN VOORBEREIDING Bereid je inhoudelijk voor op het deelthema dat belicht wordt. Hiervoor kan je terugvallen op de themafiches. Vooral het luik achtergrondinformatie is nuttig. Voorzie voor elke leerling een kopie van de leestekst over het deelthema dat behandeld wordt (bijlage 1). Voorzie voor elke leerling een kopie van het werkblad (bijlage 2). Probeer op basis van de leestekst een eigen relatiecirkel te maken. Je kan je hiervoor laten inspireren door het uitgewerkte voorbeeld (bijlage 3). Tip: je kan een digitale relatiecirkel maken via 2. AAN DE SLAG! 1. WAAROVER GAAT HET? Neem de leestekst (bijlage 1) door. Dit kan klassikaal of individueel gebeuren. Laat de leerlingen met hun eigen woorden samenvatten waarover de tekst precies gaat. Dit gebeurt mondeling (zie vraag 1 op het werkblad). Alternatieve werkwijze: vertel met eigen woorden de tekst aan de klas. Je kan hierbij gebruik maken van de themafiche over het item in kwestie. Deze fiche werd in een liggend formaat opgesteld. Hierdoor is het mogelijk ze te voor de klas te projecteren. Op die manier kan je jouw verhaal visueel ondersteunen. 2. MAAK EEN RELATIECIRKEL Dit gebeurt klassikaal. Leerlingen die vertrouwd zijn met het maken van relatiecirkels kunnen eventueel zelfstandig (individueel of in groep) aan het werk gezet worden. In dat geval opteren wij voor het werken in groep. Dit bevordert het samenwerkend leren. Stap 1: Ga samen met de leerlingen in de tekst op zoek naar zelfstandige naamwoorden die doorheen de tekst meer worden (toenemen) of minder worden (afnemen). Dit zijn de variabelen. Laat de leerlingen deze woorden opschrijven (zie vraag 2 op het werkblad). Let op: formuleer de woorden zo dat ze meer of minder kunnen worden. Alternatieve werkwijze: verdeel de leerlingen in groepjes en laat ze per groep één alinea scannen op variabelen. Ze omcirkelen deze woorden in de tekst. Hierna worden de resultaten van elke groep overlopen en het werkblaadje ingevuld. Stap 2: Bepaal samen welke variabelen de belangrijkste zijn (5 tot maximum 10!). Schrijf deze woorden op het bord. De leerlingen omcirkelen deze woorden in de lijstjes op hun werkblad.

3 Let op: het zorgvuldig benoemen van deze variabelen is de moeilijkste, maar ook de belangrijkste stap bij het opstellen van een relatiecirkel. Stap 3: Teken een grote cirkel op het bord. Plaats de 5 tot 10 gekozen variabelen rond de cirkel. De leerlingen doen hetzelfde met de cirkel op hun werkblad. Stap 4: Laat de leerlingen meer of minder -zinnen maken met de woorden aan de buitenkant van de cirkel. Zo zeggen ze bijvoorbeeld: hoe meer afval, hoe meer CO 2 -uitstoot door verbranding. De mogelijke zinnen zijn dus: hoe meer van dit, hoe minder van dat; of hoe minder van dit, hoe minder van dat; of hoe minder van dit, hoe meer van dat of hoe meer van dit, hoe meer van dat. De woorden dit en dat worden steeds ingevuld met één van de woorden aan de buitenkant van de cirkel. Opmerking: het is zinvol om over de geformuleerde zinnen te laten reflecteren: Waarom is er, volgens de leerlingen, een verband tussen die twee woorden? Is iedereen het hiermee eens? Teken een pijl tussen de twee aangehaalde variabelen. Deze pijl loopt steeds van de oorzaak (het eerste woord in de meer of minder -zin) naar het gevolg (het tweede woord). Stap 5: Onderzoek of de pijl ook omgedraaid kan worden: zorgt het tweede woord er ook voor dat het eerste woord meer of minder wordt? Als dat zo is, teken dan ook een pijl in de andere richting. Op die manier krijg je een causale lus. Dat betekent dat deze twee variabelen elkaar voortdurend beïnvloeden. Stap 6: Herhaal stap 4 en 5 en ga met de leerlingen op zoek naar andere relaties tussen de woorden aan de buitenkant van de cirkel. Teken daarbij de nodige pijlen. 3. BESPREKING Overloop met de leerlingen alle getekende pijlen en causale lussen. Laat hen via onderwijsleergesprek het achterliggende verhaal vertellen. Elke verklaring is goed, mits het niet te hard gefantaseerd is. Belangrijk is dat leerlingen diepgaand nadenken en verbanden zien, terwijl ze toch het overzicht blijven bewaren. Relatiecirkels maken en bespreken is een activiteit waarbij het proces belangrijker is dan het geven van juiste en/of foute antwoorden. 2. EINDTERMEN Mens en maatschappij: 1.7, 2.1, 2.4, 2.7, 2.8 Wetenschappen & Techniek: 1.6, 1.16, 1.17, 1.23, 1.24, 1.25, 1.26, 2.17, 2.18 Leren Leren: 2, 3, 4 Sociale vaardigheden: 1.2, 1.3, 1.4, 1.5, 1.6, 1.8, 3

4 BIJLAGE 1: LEESTEKSTEN BIJLAGE 1.1 WAT ALS WE MEER ETEN EN DRINKEN DELEN? Heel veel voedsel wordt in de vuilnisbak gegooid nog voor het onze keukentafel bereikt. De boer gooit al heel wat groenten en fruit weg omdat het er niet mooi genoeg uitziet. De winkeliers vullen afvalcontainers met etenswaren die de vervaldag naderen of overschreden. Wij als consumenten eten ook niet alles op wat we kochten. Ondertussen lijden wereldwijd 805 miljoen mensen honger. Om voedsel te kweken heb je heel wat landbouwgrond nodig. Bossen moeten vaak plaats maken voor landbouwgrond. De landbouw is ook de grootste gebruiker van water op aarde. Meer dan de helft van al het zoete water op aarde wordt gebruikt voor het kweken van voedsel. Wat ook schadelijk is, zijn de meststoffen en bestrijdingsmiddelen die in het water terechtkomen. Bestrijdingsmiddelen worden ingezet om ziektes en onkruid te vermijden. Ze zijn slecht voor het milieu en schadelijk voor de gezondheid van de landbouwers en van de mensen die het voedsel opeten. Op heel wat fruit en groenten blijven namelijk resten van die bestrijdingsmiddelen achter. Biologische producten worden geteeld zonder of met milieuvriendelijke bestrijdingsmiddelen. Zij zijn hierdoor beter voor de gezondheid en het milieu. Heel wat van ons voedsel wordt in verre landen geproduceerd: boontjes in Kenia, palmolie in Indonesië, soja in het Amazonegebied, Daarom moeten deze producten een grote afstand afleggen voor ze op ons bord liggen. Het transport dat hiervoor gebruikt wordt, zorgt voor een grote uitstoot van CO 2. Dat is een broeikasgas. Wanneer er veel broeikasgassen in de lucht zitten, stijgt de temperatuur op aarde. Deze opwarming zorgt voor het veranderen van het klimaat. De gevolgen hiervan zijn nu al voelbaar; vooral in Afrika en Latijns-Amerika. Tot slot: Voedsel delen, is ook gewoon leuk. Samen koken of eten delen, brengt mensen dichter bij elkaar. Wie wordt niet graag verrast met een "lekker gerechtje" van iemand anders?

5 BIJLAGE 1.2 WAT ALS WE MEER BOEKEN DELEN? De meeste boeken zijn gemaakt van papier. Papier wordt gemaakt van hout. Als we veel papier gebruiken, moeten dus veel bomen gekapt worden. Dat is geen goede zaak want bomen halen CO 2 uit de lucht en geven zuurstof af. Wanneer er minder bomen zijn, blijft er meer CO 2 in de lucht hangen. CO 2 is een broeikasgas. Als er veel CO 2 in de lucht zit, zal de temperatuur op aarde dus stijgen. Deze opwarming maakt dat het klimaat verandert. Dat gebeurt nu al. Op sommige plaatsen regent het bijvoorbeeld minder waardoor oogsten mislukken. Elders regent het dan weer te veel op korte tijd met overstromingen als gevolg. Veel dier- en plantensoorten kunnen zich niet aanpassen aan de stijgende temperatuur en sterven uit. Bomen beschermen de bodem. In een landschap zonder bomen spoelt een deel van de bodem weg bij elke stevige regenbui. Dit zorgt vaak voor modderoverlast in lager gelegen gebieden. Waar de vruchtbare bodem is weggespoeld, treedt vaak woestijnvorming op. De papierindustrie plant op grote schaal snelgroeiende bomen (zoals Eucalyptus). Deze productiebossen nemen de plaats in van landbouwgrond. Hierdoor kan de bevolking er geen voedsel kweken. In zo n productiebos is er ook niet veel biodiversiteit. Zo verdwijnen heel wat diersoorten. Voor de productie van papier is veel energie nodig. Er is ook veel water nodig. Om 1 kg papier te produceren is tot 20 liter water nodig. Daar blijft het niet bij. Voor het drukken van boeken gebruikt men inkt. De meeste inkten zijn zeer milieuonvriendelijk. Na het drukken moeten de boeken nog verpakt en vervoerd worden. Dat transport zorgt voor een grote hoeveelheid CO 2 in de lucht. Dit alles is niet nodig, want boeken kan je heel gemakkelijk met elkaar delen. Een van de oudste en best gekende plaatsen waar mensen boeken delen, is de bibliotheek. Boeken van de bibliotheek lezen, is trouwens een stuk goedkoper.

6 BIJLAGE 1.3 WAT ALS WE MEER ICT-MATERIAAL DELEN? Heel veel mensen gebruiken computers, gsm's en tablets. In 2014 werden bijna 300 computers en 1,2 miljard smartphones verkocht. Zo'n toestellen maken, kost veel energie. Er zijn ook veel grondstoffen voor nodig, zoals coltan, goud, zilver, koper en palladium. Daar zit een probleem. Deze grondstoffen zijn niet talrijk aanwezig op onze aarde. Ooit zal de voorraad uitgeput geraken. Hoe meer mensen deze apparaten kopen, hoe sneller. Dat alles gaat ten koste van mens en milieu. Vaak kapt men bossen, gebruikt men chemische stoffen, vervuilt men het grondwater. Soms worden zelfs rivieren verlegd. Hierdoor wordt mooie natuur vernietigd. Kijk maar naar Oost-Congo. Daar zijn er mijnen om Coltan te winnen. Dit is een stof die altijd in gsm's zit. Deze mijnen zijn dikwijls in handen van mensen met niet zo'n goede bedoelingen. De mijnwerkers verdienen bijna niets en de winst wordt gebruikt om wapens te kopen. Door steeds nieuwe gsm s aan te schaffen, is er meer geweld in Oost-Congo. Elk jaar worden er meer dan 25 miljoen ton elektronische toestellen afgedankt. Hoe komt dat? De grote firma's sporen de mensen aan om telkens het laatste nieuwe snufje te kopen nog voor het vorige toestel de geest heeft gegeven. Het kan ook anders. Als we langer met hetzelfde toestel werken, of ze delen en /of herstellen, zijn er minder grondstoffen nodig. Het is perfect mogelijk om grondstoffen van afgedankte toestellen opnieuw te gebruiken. Je mag ze dan wel niet in de vuilnisbak gooien. Breng ze liever naar een verzamelpunt.

7 BIJLAGE 1.4 WAT ALS WE MEER CADEAUS DELEN? Handelaars willen zoveel mogelijk verkopen. Vooral op bijzondere dagen zoals, verjaardagen, feestdagen, evenementen doen ze gouden zaken. Bloemen, boeken, speelgoed, snoep, allerlei gadgets en toestellen gaan dan vlot over de toonbank. Overkwam het jou ook al eens dat je een cadeau kreeg waar je niet zo blij mee was? Wat heb je met dat cadeau achteraf dan gedaan? Veel van deze spullen worden buiten Europa gemaakt. Schepen, vrachtwagens en vliegtuigen brengen ze tot bij ons. Ze hebben dus al heel wat kilometers afgelegd voor ze bij ons in de winkels liggen. Al dit transport zorgt voor milieuproblemen zoals luchtvervuiling, geluidhinder, het broeikaseffect. Ook de productie van al deze spullen vraagt heel wat energie en waardevolle grondstoffen. We kunnen ons ook afvragen of een cadeautje elke keer in een nieuw blinkend papiertje moet verpakt worden. Zijn er geen andere mogelijkheden om het cadeau te verpakken? En moet een cadeau altijd iets materieels zijn? Wat kan je allemaal geven aan iemand wat je niet hoeft in te pakken en niet tastbaar is? Als je dan toch iets tastbaar wil geven, zijn er andere mogelijkheden dan nieuwe spullen. De Kringwinkels krijgen steeds meer mensen over de vloer. Ook zijn er heel wat leuke dingen te ontdekken op ruilbeurzen of tweedehandsmarkten. Of wat dacht je van een weggeefkast, waar je alles wat je niet echt meer nodig hebt in legt, zodat iemand die het wel kan gebruikt eruit kan nemen. Misschien vind je ook wel iets leuks in de weggeefkast voor jezelf. Je kan ook spullen uitlenen als cadeau. Je schenkt als het ware iets voor enkele maanden.

8 BIJLAGE 1.5 WAT ALS WE MEER FIETSEN DELEN? De auto is het meest vervuilende vervoersmiddel. Het fijn stof in de uitlaatgassen vervuilt de lucht en is slecht voor de gezondheid. Uitlaatgassen bevatten ook CO 2. Dat is een broeikasgas. Wanneer grote hoeveelheden broeikasgas in de atmosfeer terecht komen, stijgt de temperatuur op aarde. Deze opwarming zorgt voor het veranderen van het klimaat. De gevolgen hiervan zijn nu al voelbaar; vooral in Afrika en Latijns-Amerika. Het toenemende autoverkeer zorgt voor steeds meer onveiligheid op de weg. Hierdoor durven sommige mensen niet meer met de fiets rijden. Auto s zorgen ook voor steeds meer files. Meer fietsers op de weg kan dat veranderen. Bovendien is het een stuk plezanter om samen te fietsen. Voor auto s zijn parkeerplaatsen en wegen nodig. Dat neemt veel ruimte in beslag. Het zorgt er ook voor dat natuurgebieden versnipperd raken. Hierdoor krijgen dieren en planten het steeds moeilijker om te overleven. De aanleg van wegen en parkeerplaatsen verdicht ook de bodem. Regenwater kan zo nog moeilijk doorsijpelen. Dat kan tot overstromingen leiden. Om fietsen te maken, zijn grondstoffen nodig zoals aardolie, rubber, metalen, De ontginning van die grondstoffen is vaak schadelijk voor het milieu (bv. watervervuiling) en de gezondheid van mensen (bv. gebruik van giftige stoffen). Omdat de ontginning vooral gebeurt in Afrikaanse en Latijns-Amerikaanse landen, is de schade daar het grootst. Wanneer fietsen hersteld of gedeeld worden, zijn er minder grondstoffen nodig. Er ontstaat ook minder afval. Fietsen herstellen, levert bovendien werk op voor de fietsenmaker. Het is ook goedkoper dan het aankopen van een nieuwe fiets.

9 BIJLAGE 1. 6 WAT ALS WE MEER KLEREN DELEN? De grondstoffen voor kledij zijn zeer uiteenlopend; katoen voor de T-shirts en jeansbroeken, leder voor jassen en schoenen, plastiek voor je regenjas en fleece De productie van deze grondstoffen brengt heel wat vervuiling met zich mee. Hoe meer kleren er nieuw gemaakt worden, hoe meer vervuiling dus. Katoen zijn vezels die op het zaad van de katoenplant groeien. Deze vezels kunnen gesponnen worden tot katoendraad. Het meeste katoen wordt geteeld op plantages waar kunstmest en gif wordt gebruikt. Het gif moet de schadelijke insecten op de katoenplanten doden. Maar jammer genoeg doodt het gif ook vogels die de insecten eten. Het gif komt ook in de grond en het drinkwater terecht. Dat is niet gezond voor de mensen die van dit water moeten drinken. Onze kleren zijn echte wereldproducten. Ze worden gemaakt aan de ene kant van de wereld en gekocht aan de andere kant. Kledingfabrieken zijn verspreid over de hele wereld. Bij het maken van een jeansbroek bijvoorbeeld zijn gemiddeld 12 landen betrokken. Landen die het katoen kweken, landen die het garen spinnen, de stof weven, kleuren, naaien, de broeken zandstralen, opslaan en verkopen. Telkens een jeansbroek vervoerd wordt, is er meer vervuiling van het milieu. Heel wat kledij wordt in landen gemaakt waar mensen zeer weinig geld verdienen en in een onveilige omgeving moeten werken. Zo kan men kledij hier bij ons zeer goedkoop verkopen. Hoe goedkoper de kleding, hoe minder de makers eraan verdienen. Gelukkig bestaat er ook milieuvriendelijke en eerlijke kledij. Een jeans uit fairtrade katoen verzekert dat er een eerlijke prijs betaald is aan de katoenboeren. Er bestaat ook jeans van hennep, bamboe, bio katoen, geverfd en bewerkt met natuurlijke kleurmiddelen. Hennep, bamboe en biokatoen zijn gewassen die geteeld worden zonder gif en kunstmeststoffen. Daarnaast hebben zowel hennep als bamboe erg weinig water nodig. Het is dus belangrijk om af en toe stil te staan bij de kleren die je koopt. Bovendien worden kledingstukken vaak weggegooid of verdwijnen ze voor lange tijd in de kast. Hetzelfde gebeurt met kapotte kledij. Kapot is echter niet altijd een reden om weg te gooien.

10 BIJLAGE 2: WERKBLAD 1. WAAROVER GAAT HET? Denk goed na over de tekst. Leg kort uit waarover het gaat. 2. WAT VERANDERT ER ALS WE MEER 1 DELEN? Ga in de tekst op zoek naar dingen die meer of minder zouden kunnen worden als we meer.. 2 delen. We noemen deze woorden variabelen. Schrijf deze woorden op. Let op: het moeten zelfstandige naamwoorden zijn, dus géén doe-woorden! Wat kan minder worden?.. Wat kan meer worden?.. Welke variabelen zijn, volgens jou, het belangrijkste? Omcirkel ze. Kies er minimum 5 en maximum Vul in wat van toepassing is: fietsen/cadeaus/ict-materiaal/kleren/boeken/eten en drinken. 2 Vul opnieuw in wat van toepassing is.

11 3. TEKENEN VAN EEN RELATIECIRKEL Hoe meer we delen

12 BIJLAGE 3: UITGEWERKT VOORBEELD WAAROVER GAAT HET? Denk goed na over de tekst. Leg kort uit waarover het gaat. 2. WAT VERANDERT ER ALS WE MEER FIETSEN DELEN? Ga in de tekst op zoek naar dingen die meer of minder zouden kunnen worden als we meer fietsen delen. We noemen deze woorden variabelen. Schrijf deze woorden op. Let op: het moeten zelfstandige naamwoorden zijn, dus géén doe-woorden! Wat kan minder worden? Het fijn stof, de luchtvervuiling, CO 2 -uitstoot, de klimaatverandering, de opwarming van de aarde, het aantal parkeerplaatsen en wegen, de versnippering van natuurgebieden, de verdichting van de bodem, het aantal overstromingen, de nood aan grondstoffen, de schade aan het milieu, de hoeveelheid afval, het aantal files Wat kan meer worden? Het aantal fietsers, de verkeersveiligheid, het plezier, het aantal gezonde mensen Welke variabelen zijn, volgens jou, het belangrijkste? Omcirkel ze. Kies er minimum 5 en maximum 10.

13 3. TEKENEN VAN EEN RELATIECIRKEL Hoe meer FIETSEN we delen Aantal fietsers Files Fijn stof Verkeersveiligheid Klimaatverandering CO 2 -uitstoot Aantal gezonde mensen Afval Opwarming van de aarde Grondstoffen MOGELIJKE verklaring (Elke verklaring is goed, mits het niet te hard gefantaseerd is) hoe meer fietsen gedeeld worden, hoe meer fietsers op de weg hoe meer fietsers, hoe minder files hoe meer fietsers, hoe meer verkeersveiligheid hoe meer verkeersveiligheid, hoe meer fietsers (= causale lus) hoe meer fietsers op de weg, hoe minder CO 2 -uitstoot hoe minder CO 2 -uitstoot, hoe minder opwarming van de aarde hoe minder opwarming van de aarde, hoe minder klimaatverandering hoe meer fietsers, hoe minder fijn stof in de lucht hoe minder fijn stof in de lucht, hoe meer gezonde mensen hoe meer fietsen gedeeld worden, hoe minder grondstoffen nodig zijn.

14 hoe meer fietsen gedeeld worden, hoe minder afval geproduceerd wordt hoe minder afval geproduceerd wordt, hoe minder CO 2 -uitstoot (door verbranding) hoe minder files, hoe meer verkeersveiligheid.