Omgevingsanalyse. Gemeente & OCMW Zonhoven. Gemeente Zonhoven Meerjarenplan OCMW Zonhoven

Transcriptie

1 Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Gemeente Zonhoven Meerjarenplan OCMW Zonhoven Kerkplein Interne en externe omgevingsanalyse 3520 Zonhoven 31 januari 2013

2 Redactie Stijn Ooms - Afdelingshoofd Sociale Dienst OCMW Zonhoven Debbie Smets - Afdelingshoofd Interne Zaken Gemeente Zonhoven Medewerking Els Arnauts - An Buekers - Kristel Ceulemans - Joeri Daenen - Griet Dumoulin - Ivo Henrix - Katleen Hertogs - Bert Houbrechts - Marie-Claire Hulsmans - Marc Nilis - Benny Peeters - Ronny Peeters - Guido Pirotte - André Rutten - Bart Telen - Greta Thuwis - Jasmine Vanhamel - Lode Welkenhuysen - Yolande Wouters Zonhoven, 2013 Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 2

3 Inhoudstabel Inhoudstabel 3 Externe omgevingsanalyse 6 DEEL 1. Inleiding 6 DEEL 2. Statistische analyse 7 HOOFDSTUK 1. Methodologie 7 HOOFDSTUK 2. Demografische Gegevens Bevolking en loop van de bevolking Leeftijdsopbouw en huishoudens Nationaliteiten Demografische coëfficiënten Besluit 17 HOOFDSTUK 3. Bestaansonzekeren Aangiften kleiner dan euro Aantal personen die van het OCMW een leefloon ontvangen Sociale Tewerkstelling Voedselbedeling Personen met een handicap met recht op een inkomensvervangende tegemoetkoming of tegemoetkoming hulp aan bejaarden Verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering en OMNIO Ambtshalve geschrapten Asielzoekers Financiële steun Schuldhulpverlening Toelagen uit het stookoliefonds Dorpsrestaurant Thuisdiensten Besluit 31 HOOFDSTUK 4. Tewerkstelling & lokale economie Tewerkstelling Ondernemingen De Zonhovenbon Besluit 45 HOOFDSTUK 5. Onderwijs & kinderopvang Onderwijs in Zonhoven Risicoschoolloopbanen in basis- en secundair onderwijs Spreiding over de onderwijsvormen in het gewoon secundair onderwijs Doorstroming naar hoger onderwijs 52 Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 3

4 Kinderopvang Besluit 55 HOOFDSTUK 6. Milieu Afvalbeleid Vergunningen in het kader van Vlarem Bodemattesten verontreiniging Natuur Energie Energieprestatiecertificaat (EPC) Klimaatneutraal Burgemeestersconvenant Waterlopen - waterhuishouding Landbouwers Duurzaamheid - preventie Riolering 63 HOOFDSTUK 7. Wonen & Ruimte Wonen in Zonhoven Ruimtelijke ordening 71 HOOFDSTUK 8. Mobiliteit & Verkeersveiligheid Infrastructuur Vervoer Verkeersveiligheid Besluit 83 HOOFDSTUK 9. Vrije tijd Jeugd Cultuur Openbare bibliotheken Sport Toerisme Besluit 99 DEEL 3. Bevraging adviesraden en Comités 100 HOOFDSTUK 1. Methodologie 100 HOOFDSTUK 2. Resultaten Afdeling Vrije Tijd Afdeling Wonen & Ruimte Gemeente OCMW Infrastructuur Politie 116 DEEL 4. SWOT-analyse 117 HOOFDSTUK 1. Methodologie 117 Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 4

5 HOOFDSTUK 2. Resultaten Statistische analyse Bevraging adviesraden 122 HOOFDSTUK 3. Verwerking Zonhoven als woongemeente Maatschappelijk welzijn Omgeving en milieu Vrije tijd Gemeentelijke accommodatie 126 Interne omgevingsanalyse 127 DEEL 1. Inleiding 127 DEEL 2. Personeelsbestand 128 HOOFDSTUK 1. Gemeente Zonhoven Structuur van de organisatie Personeelsbestand 128 HOOFDSTUK 2. OCMW Zonhoven Structuur van de organisatie Personeelsbestand 131 DEEL 3. Zelfevaluatie 133 HOOFDSTUK 1. Methodologie 133 HOOFDSTUK 2. Resultaten Doelstellingen, Proces & Risicomanagement Belanghebbendenmanagement Monitoring Organisatiestructuur Human Resources Management (HRM) Organisatiecultuur Informatie & Communicatie Financieel Management Facility Management Informatie & Communicatietechnologie (ICT) Veranderingsmanagement 143 Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 5

6 Externe omgevingsanalyse DEEL 1. INLEIDING Hoeveel inwoners telt Zonhoven? Wat is het aandeel leefloontrekkers onder de Zonhovense bevolking? Welke risicogroepen kunnen geïdentificeerd worden? Wat zijn de vooruitzichten voor de Zonhovense ondernemers? Welke resultaten werden er geboekt met de Zonhovenbon? Hoeveel werklozen telt de gemeente? Hoe milieubewust is de gemiddelde Zonhovenaar? Hoe evolueert het aantal verkeersslachtoffers? Hoe verloopt de schoolloopbaan van de Zonhovense jeugd? Hoeveel bebouwbare oppervlakte telt onze groene gemeente? Hoe betaalbaar is wonen in Zonhoven? Hoe is het gesteld met het gemeentelijke sportaanbod? En het cultuuraanbod? Waar zijn de inwoners tevreden over en wat willen ze graag veranderen? Een antwoord op bovenstaande en andere vragen kan teruggevonden worden in de onderstaande externe omgevingsanalyse. Het is de bedoeling om binnen dit onderdeel de gemeente een spiegel voor te houden en op een objectieve manier neer te schrijven hoe het met Zonhoven gesteld is. Dit doen we door een combinatie van twee werkmethoden. Enerzijds werd er een statistische analyse uitgevoerd van acht geselecteerde domeinen, zijnde: Demografie Milieu Bestaansonzekeren Ruimte & Wonen Tewerkstelling & Lokale Economie Mobiliteit & Verkeer Onderwijs & kinderopvang Vrije Tijd De combinatie van al deze domeinen zorgt ervoor dat het volledige werkingsgebied van de gemeente in beeld gebracht wordt. Deel twee van deze sectie is volledig gewijd aan de resultaten van het uitgevoerde onderzoek. Anderzijds werd er een bevraging afgenomen bij bestaande adviesraden en comités. Meer bepaald volgende raden en comités werden geconsulteerd: Sportraad Jeugdraad Raad van bestuur toerisme Milieuraad Seniorenadviesraad Beheerraad Bibliotheek en GC Tentakel Commissie verkeer en GECORO Cultuurraad Lokaal overleg kinderopvang / Opvoedingsondersteuning Gemeentelijke Raad voor Ontwikkelingssamenwerking (GROS) Een dergelijke bevraging bij bevoorrechte getuigen is het middel bij uitstek om te achterhalen wat er precies leeft in de gemeente. Waar het statistisch gedeelte voornamelijk focust op de "as is"- situatie, verlegt de bevraging de klemtoon naar de gewenste uitkomst. Deel drie behandelt de verzamelde resultaten. Bovenvermelde onderzoeken brengen uiteraard een veelheid aan informatie aan de oppervlakte. Om al deze gegevens te helpen interpreteren en kaderen werd er tenslotte een sterkte-zwakteanalyse uitgevoerd. De resultaten van deze oefening komen aan bod in hoofdstuk vier van deze sectie. Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 6

7 DEEL 2. STATISTISCHE ANALYSE HOOFDSTUK 1. METHODOLOGIE Bij de opstart van het project werd er duidelijk gekozen voor een onderzoeksstrategie waarbij zoveel mogelijk aspecten van het leven in de gemeente op een onderbouwde manier in beeld gebracht zouden kunnen worden. De vraag hoe de omgevingsanalyse er precies moest uitzien werd eensluidend beantwoord als volgt: geen dik boek met veel tekst maar een beknopt en beheersbaar document met statistieken en tabellen die woorden overbodig maken. Met deze woorden in het achterhoofd werd de methodiek voor het schrijven van het statistisch gedeelte van de omgevingsanalyse op volgende manier vorm gegeven: (1) Verzamelen van beschikbare statistische data door de coördinatoren; (2) Selectie van de data op basis van relevantie voor de omgevingsanalyse door de coördinatoren; (3) Redigeren van een basistekst door de coördinatoren op basis van de geselecteerde gegevens; (4) Voorleggen van de basistekst aan de gemeentelijke experts voor het aanbrengen van correcties en eventueel aanvullingen; (5) Aanpassen van de basistekst door de coördinatoren op basis van de opmerkingen van de experts. (1) Verzamelen van beschikbare statistische data door de coördinatoren Bij de start van de zoektocht naar relevante statistische informatie bleek er gebruik gemaakt te kunnen worden van verscheidene instrumenten aangereikt door de Vereniging voor Vlaamse Steden en Gemeenten (VVSG) en de Vlaamse Overheid. De website van VVSG bleek voornamelijk een inspiratiebron om structuur aan te brengen in het op te stellen document. Naast suggesties voor op te nemen onderwerpen werd er ook een voorstel geformuleerd voor te bespreken punten en links naar plaatsen met bijkomende informatie. Een ander belangrijke informatiebron, tevens aangeraden door de VVSG, bleek een tool te zijn die het resultaat is van een samenwerkingsverband tussen de Vlaamse overheid en de lokale besturen, namelijk de website Lokale Statistieken 1. De samenwerking bleek uiterst productief aangezien ze niet alleen resulteerde in een individuele profielschets van elke Vlaamse gemeente, maar tevens in kant-en-klare rapporten die via de website geraadpleegd kunnen worden. Deze tool leverde drie grote voordelen op: (1) De informatie is gecentraliseerd en op een eenvoudige wijze consulteerbaar. Er wordt samengewerkt met diverse overheden van het gemeentelijke tot en met het federale niveau die garant staan voor de correctheid van het aangeleverde materiaal. (2) De informatie is up to date: van zodra meer recente data beschikbaar zijn, worden de gegevens in de databank bijgewerkt. Dit impliceert evenwel niet dat alle cijfers recent zijn; sommige cijfers dateren bijvoorbeeld van 2001 en werden sindsdien niet meer geactualiseerd. 1 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Overheid, Gemeentelijke Profielschets Zonhoven, Internet, ,( Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Overheid, Lokale Statistieken, Cijfers per Domein, Internet, 2012, Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 7

8 (3) De profielschets en de website maken het voor de meeste onderwerpen mogelijk de resultaten van de eigen gemeente te vergelijken met de resultaten die werden neergezet door het Vlaamse gewest, de provincie Limburg en/of de Belfius-gemeenten behorend tot Cluster V12 2. Deze vergelijkingen maken dat een betere inschatting gemaakt kan worden van de eigen prestaties. Voor veel van de besproken elementen werd een beroep gedaan op de gegevens aangereikt door de profielschets van de gemeente Zonhoven en de kant-en-klare rapporten. Zoals reeds werd aangehaald zijn echter niet alle data recent. Daarom werd indien nodig en mogelijk ook een beroep gedaan op andere bronnen. Als dit het geval is, werd dit apart vermeld. (2) Selectie van de data op basis van relevantie voor de omgevingsanalyse door de coördinatoren Bij de selectie van de data werden er drie principes gehuldigd. In de eerste plaats werd er bewust voor gekozen niet alle beschikbare informatie in de analyse op te nemen. Meer is immers niet noodzakelijk beter. Een grote hoeveelheid details zou het document onnodig verzwaard hebben en bovendien moeilijk leesbaar. Ten tweede werd bij de selectie van het cijfermateriaal de voorkeur gegeven aan data die aantonen dat bepaalde fenomenen aanwezig zijn in de gemeente. Het kan dan wel interessant zijn te weten dat bepaalde problemen zich niet stellen binnen Zonhoven, met het oog op het opstellen van een document dat bedoeld is om het toekomstig beleid mee vorm te geven, biedt dergelijk materiaal geen toegevoegde waarde. Tot slot werd er zoveel mogelijk getracht informatie voor een relevante periode op te nemen. Dit maakte het mogelijk om de evolutie die de gemeente tot nu toe heeft doorgemaakt, in kaart te brengen. Voor sommige onderwerpen was dit voor de hand liggend, voor andere was dit veel minder vanzelfsprekend. (3) Redigeren van een basistekst door de coördinatoren op basis van de geselecteerde gegevens Niettegenstaande bij aanvang werd gesteld dat de statistische analyse een document bestaande uit statistieken en tabellen moest zijn, werd al snel duidelijk dat voor een eenduidige interpretatie van het cijfermateriaal het noodzakelijk was de cijfers van tekst te voorzien. De begeleidende teksten vatten de betekenis van de cijfers samen en becommentariëren de vaststellingen. Opvallende resultaten werden voor het voetlicht geplaatst en markante evoluties, zowel positief als negatief, in de kijker gezet. Indien mogelijk werden er ook conclusies verbonden aan de cijfers en verbanden gezocht met andere vaststellingen. Er werd evenwel over gewaakt dergelijke stellingen steeds voldoende te onderbouwen en geen overhaaste besluiten te trekken. De eerste drie fasen van het proces werden nagenoeg gelijktijdig uitgevoerd. 2 De Belfius-indeling van gemeenten is een typologie uitgewerkt door Dexia-bank. Deze classificatie onderscheidt in Vlaanderen 16 clusters van sterk gelijkende gemeenten. Zonhoven behoort tot cluster V12, ook wel "landelijke gemeenten of verstedelijkte plattelandsgemeenten met een sterke demografische groei" genoemd. Tot cluster V12 behoren de volgende Vlaamse gemeenten: Kasterlee, Bilzen, Maaseik, Kortessem, Brecht, Hechtel-Eksel, Herenthout, Zonhoven, Diepenbeek, Hulshout, Hoeselt, Merksplas, Meeuwen-Gruitrode, Zutendaal, Herk-De-Stad, Lille, Lochristi, Kinrooi, Herselt, Bochelt, Ham, Lommel, Peer, Essen, Vorselaar, Ravels, Retie, Stekene, Wuustwezel, Wellen, Lanaken, Neerpelt, As, Baarle- Hertog, Dilsen-Stokkem, Balen, Arendonk. Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 8

9 (4) Voorleggen van de basistekst aan de gemeentelijke experts voor het aanbrengen van correcties en eventueel aanvullingen Na de redactie van de basisteksten werden deze overgemaakt aan de bevoegde experts binnen de gemeente en het OCMW. Deze kwaliteitscontrole was er op gericht na te gaan of de ter beschikking gestelde cijfers en conclusies overeenstemden met de realiteit en of er geen belangrijke informatie over het hoofd werd gezien bij de redactie. De hulp van volgende experts werd ingeroepen: Demografie Yolande Wouters Administratief hoofdmedewerker burgerzaken Bestaansonzekeren Stijn Ooms Afdelingshoofd Sociale Dienst OCMW Tewerkstelling & Lokale Economie Marie-Claire Hulsmans Afdelingshoofd Communicatie, Onthaal & Lokale Economie Onderwijs An Buekers Joeri Daenen Cultuurbeleidscoördinator Deskundige Jeugd Milieu Kristel Ceulemans Deskundige Milieu Ruimte & Wonen Els Arnauts Afdelingshoofd Ruimte & Mobiliteit Mobiliteit & Verkeer Benny Peeters Administratief medewerker Mobiliteit & Verkeer Vrije Tijd An Buekers Joeri Daenen Jasmine Vanhamel Griet Dumoulin Guido Pirotte Katleen Hertogs Cultuurbeleidscoördinator Deskundige Jeugd Bibliothecaris Cultuurfunctionaris Deskundige Toerisme Administratief medewerker Sport Elke expert kreeg gedurende minstens 14 kalenderdagen de tijd om de teksten te verifiëren. (5) Aanpassen van de basistekst door de coördinatoren op basis van de opmerkingen van de experts. Na de afgesproken deadline voor het aanbrengen van verbeteringen kon de laatste fase van de statistische analyse van start gaan, namelijk het aanpassen van de tekst aan de opmerkingen van de experts. De adviezen van de deskundigen werden ter harte genomen hetgeen niet wil zeggen dat elke voorgestelde opmerking of aanpassing zonder meer werd toegepast. Telkens opnieuw werd de voorgestelde correctie afgetoetst op het vlak van relevantie en noodzakelijkheid. Enkel wijzigingen die deze toets doorstonden werden opgenomen. Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 9

10 HOOFDSTUK 2. DEMOGRAFISCHE GEGEVENS Demografie is één van de grootste takken in dit statistisch onderdeel van de omgevingsanalyse en houdt een onderzoek naar diverse gegevens in: Bevolking en loop van de bevolking; Leeftijdsopbouw en huishoudens; Nationaliteiten; Demografische coëfficiënten. Deze vier vertakkingen worden nu in onderstaande alinea s besproken. Aanvullend op de onderzoeksgegevens aangeboden door de gemeentelijke profielschets en de kant-en-klare rapporten werden de gegevens uit de Limburgse welzijnsmonitor geraadpleegd. Waar mogelijk werden deze aangevuld met overige, meer recente, gegevens. Naast vergelijkingen met het Limburgs- en Vlaams gemiddelde, zullen de cijfers ook onder andere vergeleken worden met de andere Vlaamse gemeenten behorend tot cluster V12 en zal in voorkomend geval ook naar de ons omringende steden en gemeenten gekeken worden om zo tot een zo ruim mogelijke vergelijking te komen Bevolking en loop van de bevolking Bevolkingsaantal/-dichtheid Zonhoven telt, volgens de beschikbare statistieken, inwoners 1. Hiermee blijft Zonhoven, net als zes jaren geleden, gerangschikt als 13 de van in totaal 44 gemeenten van Limburg 2. De dienst bevolking van de gemeente heeft inmiddels de e inwoner geregistreerd (de dato 18/09/2012). De groei van deze bevolking is eerder sterk te noemen, aangezien het bevolkingsaantal op tien jaren tijd, sedert 2000, met 8,6 procent is toegenomen. Ter vergelijking: het groeipercentage van de totale bevolking van de overige Belfius-gemeenten is toegenomen met 7,3 procent, terwijl dit voor de bevolking van alle Vlaamse gemeenten slechts gemiddeld 5,2 procent betrof Bevolking groei (2000 = 100) Zonhoven Belfius indeling Vlaams Gewest Figuur 1: Loop van de bevolking 1 Algemene Directie Statistiek en Economische Informatie (ADSEI), Bevolking per nationaliteit en geslacht; oppervlakte en bevolkingsdichtheid op , Internet, , ( 2 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( 3 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 10

11 Binnen de statistieken wordt ook een projectie gemaakt van de bevolkingstoename voor de jaren Er wordt nog steeds een stijging van de bevolkingsaantallen vooropgesteld ( inwoners in 2020), maar de stijging wordt relatief gezien niet meer zo sterk verwacht (4,6 procent) 4. Voor wat betreft bevolkingsdichtheid bevindt Zonhoven zich binnen Limburg in de hogere regionen. De oppervlakte van de gemeente Zonhoven bedraagt 39,3 km². In verhouding gebracht tot de totale bevolking (zie supra: inwoners) blijkt Zonhoven, met een ratio van 523 inwoners/km², een zeer dicht bevolkte gemeente te zijn, namelijk de zesde dichtst bevolkte gemeente van de provincie 5. Loop van de bevolking Zoals hierboven werd aangehaald, is de bevolking(sdichtheid) van Zonhoven sterk toegenomen (zie supra). Uiteraard kan dit diverse redenen hebben. Enerzijds kan een bevolking op natuurlijke wijze (geboortes/overlijdens) toe- of afnemen. Anderzijds kunnen er ook kunstmatige bewegingen zijn, namelijk immigratie of emigratie. Natuurlijk accress Het natuurlijk accress is het verschil tussen het aantal geboorten en het aantal overlijdens. Bij een natuurlijke bevolkingstoename is dit cijfer uiteraard positief. Indien we dit specifiek voor Zonhoven bekijken, blijkt dit de voorbije tien jaren (tot en met 2009) positief te zijn geweest, met in geboortes en 158 overlijdens. Het saldo betreft dan 59 personen (indicator 2,88 6 ). Wanneer we dit vergelijken met de cijfergegevens van de diverse andere Belfius-gemeenten (indicator 2,88) en het Vlaams gewest (indicator 1,70) is ook hier duidelijk een tendens van natuurlijke toename merkbaar. De gemeente Zonhoven wijkt hier niet substantieel van af 7. Migratiesaldo Het migratiesaldo is het resultaat van de aftrek van het totaal aantal uitwijkelingen van het totaal aantal inwijkelingen voor een bepaald jaar. Het cijfer van het totaal aantal immigraties wordt opgebouwd uit drie factoren, namelijk het aantal externe inwijkingen, het aantal personen dat verandert van register (van wacht- naar bevolkingsof vreemdelingenregister) en het aantal heringeschrevenen na schrapping. Voor Zonhoven bedraagt dit cijfer in totaal 122 personen. Om het saldo te kunnen bepalen, hebben we dan nood aan het aantal emigraties. Ook dit cijfer wordt samengesteld uit twee factoren, het aantal externe uitwijkingen en de ambtshalve geschrapten. Voor 2009 komen we hier op een totaal van 75 personen die de gemeente verlaten hebben. Het migratiesaldo kan zo worden vastgesteld op 47, net als het natuurlijk accress (zie supra) een positief gegeven dat de bevolkingstoename binnen de gemeente mede verklaart 8. 4 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 5 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( 6 Natuurlijk saldo per inwoners. 7 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 8 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 11

12 Leeftijdsopbouw en huishoudens Het is niet enkel belangrijk een zicht te hebben op de absolute en relatieve gegevens met betrekking tot bevolkingsaantallen, ook de manier waarop de bevolking van een gemeente is opgebouwd en hoe de huishoudens zijn samengesteld, zijn belangrijk voor het bepalen van een gericht beleid. Leeftijdsopbouw In onderstaande tabel wordt een overzicht gegeven van de bevolking van Zonhoven ingedeeld per leeftijdsgroep 9. De cijfergegevens hebben betrekking op hun bijhorend absoluut aantal inwoners en het procentueel aandeel in het geheel van de bevolking van de gemeente Zonhoven: 2000 % 2010 % 2020 % Trend ,62% ,19% ,96% Dalend ,52% ,28% ,42% Dalend ,75% ,98% ,67% Status quo ,09% ,95% ,22% Stijgend ,02% 740 3,60% ,73% stijgend Totaal ,00% ,00% ,00% Tabel 1: Leeftijdsopbouw - Procentuele verdeling Indien de leeftijdsopbouw binnen Zonhoven vergeleken wordt met het gemiddelde van de provincie Limburg, komen we tot onderstaande vaststellingen. We bespreken hier slechts de gemiddeldes voor het jaar 2010 aangezien deze het meest actueel zijn jarigen Het aandeel kinderen en jongeren tot en met de leeftijd van 19 jaar (22,19 procent) blijkt relatief gezien iets hoger te liggen dan het Limburgs gemiddelde (21,6 procent). Beroepsactieve bevolking (20-59 jaar) De leeftijdsgroep dewelke geldt als actieve bevolking betreft een percentage van 56,26 procent van de totale bevolking te Zonhoven. Ook dit percentage ligt hoger dan het Limburgs gemiddelde, hetgeen 55,90 procent bedraagt. Senioren (60- jaar) In Zonhoven blijken er in verhouding minder senioren te wonen dan in de rest van de provincie. Dit zowel wat betreft ouderen (60 tot 80 jaar oud), als hoogbejaarden (80 jaar en ouder). De groep ouderen in Zonhoven omvat een totaal van 17,95 procent van de bevolking. Ondanks het feit dat dit een bijzonder hoog percentage is, bevindt ook dit zich beneden het Limburgs gemiddelde van 18,50 procent. Het percentage hoogbejaarden bedraagt 3,60 procent en ligt ook lager dan het Limburgs gemiddelde (3,97 procent). In Zonhoven zijn er dus zeer veel senioren (4.432 in totaal, zie supra), maar niet overdreven in vergelijking met het Limburgs gemiddelde. 9Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg Gemeente Zonhoven, Internet, ( Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 12

13 We kunnen concluderen dat Zonhoven momenteel, in vergelijking met het Limburgs gemiddelde, een betrekkelijk jonge gemeente is. Nu, ook de evolutie van de bevolkingscategorieën is interessant om te onderzoeken op welke manier een bevolking beweegt. In onderstaande tabel trachten we deze beweging te visualiseren aan de hand van de cijfergegevens van 2000 en 2010, en een projectie van de bevolkingsaantallen per leeftijdscategorie voor Wanneer we de onderstaande tabel per leeftijdsgroep analyseren, merken we dat het aantal kinderen en jongeren (categorie 0-19 jaar) licht daalt, ondanks de toename van het gehele bevolkingscijfer % 2020 % ,10% ,20% ,02% ,11% ,23% ,18% ,18% ,92% ,21% ,38% Totaal ,61% ,68% Tabel 2: Leeftijdsopbouw - Evolutie De beroepsactieve bevolking is op te delen in twee delen: het eerste gedeelte in de leeftijdscategorie jarige leeftijd, en een tweede deel van jarige leeftijd. De resultaten hiervoor zijn divers binnen de gemeente Zonhoven. Terwijl het aantal van de eerste leeftijdscategorie steeds verder afneemt, ook richting 2020, neemt de bevolkingscategorie in de leeftijdscategorie jaar toe. Er is een sterke toename merkbaar tussen 2000 en Van wordt verwacht dat deze eerder licht zal afnemen. Het totaal van de beroepsactieve bevolking nam licht toe richting 2010, om volgens de projecties licht te zullen afnemen met het oog op Voor de senioren (leeftijdscategorie 60-plus) ligt dit verhaal sterk anders. Zowel het aantal 60- plussers ( : + 61,37 procent), als meer specifiek het aantal 80-plussers ( : + 225,33 procent), neemt erg toe/zal zeer sterk gaan toenemen. Bovendien zal deze bevolkingsgroep een steeds groter gewicht hebben in het geheel van de bevolking van Zonhoven. In 2020 wordt verwacht dat het aantal 60-plussers bijna 27 procent van de totale bevolking uitmaakt. Huishoudens Een privaat huishouden bestaat uit alle mensen die onder één dak wonen: hetzij een persoon die gewoonlijk alleen leeft, hetzij twee of meer personen, al dan niet met elkaar verwant. Een privaat huishouden kan met andere woorden dus ook uit meerdere familiekernen bestaan. Wat de absolute cijfergegevens betreft, bestaat Zonhoven uit private huishoudens 10. Een toename van 900 private huishoudens sedert 2000 (12,8 procent). Deze relatieve toename bevindt zich iets lager dan deze van de vergelijkbare Belfius-gemeenten (13,8 procent), maar hoger dan de relatieve groei binnen het Vlaams gewest (8,8 procent). Voor 2020 verwacht men bovendien,ten opzichte van 2010, opnieuw een relatieve toename van 10,30 procent Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 11 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 13

14 Hetgeen eveneens opvalt, is de toename van het aantal alleenstaande vrouwen en mannen. Van 2000 tot 2009 neemt dit type huishoudens met respectievelijk 28,6 en 27,4 procent toe. Dit is echter geen typisch fenomeen binnen de gemeente Zonhoven. De gemeente bevindt zich in beide gevallen onder de gemiddelde procentuele groei van de Belfius-gemeenten behorend tot dezelfde cluster 12. Volgens projecties vanwege de Studiedienst van de Vlaamse Regering zal dit percentage enkel nog toenemen richting 2020, met een relatieve stijging van 13,5 procent voor mannen en 29,3 procent voor vrouwen Nationaliteiten Een vraag die tegenwoordig steeds opduikt is de vraag naar het aantal vreemdelingen in de gemeenten en steden. 100,0 80,0 Aantal vreemdelingen per inwoners 60,0 40,0 20,0 Zonhoven BELFIUS indeling Vlaams gewest 0, Figuur 2: Aantal vreemdelingen per inwoners Zonhoven blijkt sterk lager te scoren dan het gemiddelde van de Belfius-indeling en het Vlaams gemiddelde, namelijk met 753 niet-belgen op een gehele bevolking van inwoners. Dit betreft slechts 3,7 procent 13. De herkomst van deze vreemdelingen is uiteraard uiteenlopend. Zo kunnen we vijf categorieën onderscheiden 14 : Niet-Belgen van Nederland; Niet-Belgen van Maghreblanden (Algerijnen, Marokkanen en Tunesiërs) en Turkije; Niet-Belgen van Ex-Oostbloklanden (Bulgarije, Hongarije, Roemenië, Tsjechië, Slovakije, Polen, Albanië, Bosnië-Herzegovina, Kroatië, Macedonië, Slovenië, Estland, Letland, Litouwen, Wit-Rusland, Moldavië, Oekraïne en Rusland) Niet-Belgen van EU-ex-migratielanden (aandeel mensen met de Italiaanse, Spaanse, Portugese of Griekse nationaliteit: de eerste immigratiegolf); Niet-Belgen van Lage-inkomenslanden. 12 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 13 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 14 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 14

15 Rekening houdend met de ter beschikking zijnde gegevens, kunnen we volgende tabel opmaken: Aantal Niet-Belgen van Nederland 163 Niet-Belgen van Maghreblanden en Turkije 51 Niet-Belgen van ex-oostbloklanden 75 Niet-Belgen van EU-ex-migratielanden 246 Niet-Belgen van lage-inkomenslanden 185 Tabel 3: Niet-Belgen: Verdeling volgens nationaliteit Het grootste aandeel niet-belgen in Zonhoven is dus afkomstig van de EU-ex-migratielanden, gevolgd door de Nederlanders Demografische coëfficiënten Demografische coëfficiënten vormt een verzameling van een aantal abstracte concepten die de bedoeling hebben om verhoudingen tussen verschillende bevolkingscategorieën weer te geven: Vervangingscijfer; Dependentiecoëfficiënt; Verouderingscoëfficiënt; Grijze druk; Groene druk; Familiale zorgindex. Veel van deze begrippen worden verkeerd geïnterpreteerd. In volgende alinea s zullen de begrippen verduidelijkt worden en zal nagegaan worden op welke manier ze voor de gemeente Zonhoven begrepen kunnen worden. Vervangingscijfer 15 Het vervangingscijfer houdt de vraag in of er binnen de bevolking op actieve leeftijd voldoende jonge actieven zijn om de oudere actieven op termijn op te volgen op de arbeidsmarkt. Mocht dit cijfer gelijk zijn aan 100 zijn er net genoeg jonge werkkrachten om alle oudere werkkrachten te vervangen. De formule van berekening ziet er als volgt uit: [(aantal jarigen / aantal jarigen) x 100] In Zonhoven bedraagt dit cijfer 81,6. Dit wil dus zeggen dat er in Zonhoven voor 100 oudere actieven 81,6 jongere actieven zijn. Er zijn dus onvoldoende jonge werkkrachten om alle oudere werkkrachten te vervangen. Ondanks het feit dat dit negatief lijkt te zijn, is er toch de nuance dat Zonhoven zich met dit cijfer dicht bij het Limburgs gemiddelde (indicator 83,1) bevindt. Wanneer we de vergelijking maken met de overige steden/gemeenten van midden-limburg (indicator 87,7) hinkt Zonhoven wel achterop. In Zonhoven wonen er dus veel meer jarigen dan jarigen. 15 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 15

16 Dependentiecoëfficiënt 16 De dependentiecoëfficiënt geeft aan welk de afhankelijkheid is van de niet-actieven ten opzichte van de actieven. Het schetst als het ware het maatschappelijk draagvlak van het economisch productieve deel van de bevolking ten opzichte van het economisch niet-productieve deel. De formule van de dependentiecoëfficiënt is de volgende: [((aantal 0-19-jarigen + aantal ouderen vanaf 60 jaar) / aantal jarigen) x 100] Voor wat betreft dit onderdeel doet Zonhoven (indicator 77,7) het iets beter dan het Limburgs gemiddelde (indicator 78,9) en de ons omliggende gemeenten en steden (indicator 78,3). Verouderingscoëfficiënt 17 De verouderingscoëfficiënt geeft de verhouding van het aantal ouderen (+ 60 jaar) ten opzichte van het aantal jongeren (0-19 jaar) weer. Voor Zonhoven bekomen we een indicator van 97,1. Dit wil zeggen dat er minder ouderen vanaf 60 jaar zijn ten opzichte van het aantal 0-19-jarigen. Men kan wat betreft dit begrip onmogelijk zeggen of dit nu een goede of slechte score is, het enige wat geconcludeerd kan worden is dat Zonhoven op dit onderdeel lager scoort dan het gemiddelde van de steden en gemeenten van midden-limburg (indicator 102,4) en het Limburgse gemiddelde (indicator 104,3). Opnieuw duidt dit op het feit dat Zonhoven een jonge gemeente is. Grijze druk 18 Hét heet hangijzer voor zowel de lokale-, Vlaamse-, federale- als internationale politiek is de toenemende vergrijzing van de bevolking. Deze vergrijzing zorgt voor een toenemende druk op de financiën van voormelde overheden. Aangezien het pensioenstelsel binnen België gefinancierd wordt door middel van een repartitiestelsel (in tegenstelling tot een kapitalisatiestelsel van omringende landen zoals Nederland), dreigt een afname van de actieve bevolking in combinatie met de toename van de inactieve bevolking boven 60 jaar te leiden tot enerzijds minder bijdragen en anderzijds hogere uitgaven. De pensioenen van vandaag worden immers gefinancierd door de sociale zekerheidsbijdragen van vandaag. Er is sprake van grijze druk wanneer de verhouding van de ouderen (vanaf 60 jaar) ten opzichte van de bevolking op actieve leeftijd (20-59 jaar) doorslaat in het voordeel van de eerste leeftijdscategorie. Dit wijst op de mate waarin de niet-meer-actieve bevolking weegt op de bevolking op actieve leeftijd. De formule: [(aantal ouderen + 60 jaar / aantal jarigen) x 100] Zonhoven heeft een grijze druk van 38,3 procent. Het absoluut aantal ouderen bedraagt dus meer dan een derde van het aantal van de Zonhovense bevolking op actieve leeftijd (tussen jaar oud). Zonhoven doet hiermee beter dan het Limburgs gemiddelde (indicator 40,3) en de indicator voor het Vlaams Gewest (indicator 44,7). 16 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( 17 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( 18 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 16

17 Natuurlijk zal deze verouderingscoëfficiënt geen rechtstreekse invloed hebben op de respectievelijke gemeenten en steden zelf. Deze verouderingsindex heeft vooral gevolgen op nationaal vlak en dient ook zo benaderd te worden. Waarom is dit zo? De sociale zekerheid is tot op heden nog steeds federale materie, hetgeen als gevolg heeft dat een veroudering van de bevolking vooral nationaal (negatieve) budgettaire gevolgen heeft. Dit neemt niet weg dat een lokale overheid geen beleidsmaatregelen kan nemen om de (sociale) gevolgen van deze grijze druk te lenigen (zie infra: familiale zorgindex). Groene druk 19 Druk is een woord met een pejoratieve bijklank, maar hoeft in dit geval niet enkel negatief opgevat te worden. De groene druk is immers de verhouding van de jongeren (0-19 jaar) ten opzichte van de bevolking op actieve leeftijd (20-59 jaar). Het betreft de mate waarin de nog-nietactieve bevolking weegt op de bevolking op actieve leeftijd. Anderzijds heeft een grote groene druk ook positieve gevolgen, in die zin dat de jongeren van nu, de arbeidskrachten van morgen zijn. De groene druk houdt de bevolking binnen de gemeente jong en kan dan ook op termijn de grijze druk verzachten. De formule: [(aantal 0-19-jarigen / aantal jarigen) x 100] In Zonhoven (indicator 39,4) ligt de indicator van de groene druk net boven het Limburgs gemiddelde (indicator 38,6), maar beneden het Vlaams gemiddelde (indicator 40,9). Familiale zorgindex 20 Dit is een eerder sociaal begrip en duidt op de mate waarin de oudste actieven (50-59 jaar oud) kunnen instaan voor de zorg voor hun hoogbejaarde ouders (vanaf 80 jaar). De indicator slaat dan ook op de verhouding van het aantal hoogbejaarden in vergelijking met het aantal jarigen. De formule: [(aantal 80+-jarigen / aantal jarigen) x 100] In Zonhoven (indicator 24,9) is deze indicator eerder positief, want lager dan de omliggende steden en gemeenten van Midden-Limburg (indicator 27,6), het Limburgs - (indicator 27,1) en Vlaams gemiddelde (indicator 36,2). Het resultaat wil zeggen dat voor om en bij de 25 hoogbejaarden er honderd jarigen klaarstaan om eventueel voor hun zorg in te staan. Hierbij dient nog opgemerkt te worden dat Zonhoven met het Sint-Catharinarustoord in verhouding meer hoogbejaarden telt, hetgeen de balans negatief had kunnen doen overslaan Besluit Zonhoven is een middelgrote gemeente met een zeer grote bevolkingsdichtheid. Bovendien neemt de bevolking van de gemeente Zonhoven steeds maar toe door enerzijds de natuurlijke toename van de bevolking en anderzijds het relatief groot aantal inwijkelingen. Wat betreft leeftijdsopbouw blijken het aandeel 0-19-jarigen en volwassenen op potentieel-actieve leeftijd hoger te liggen dan het Limburgs gemiddelde, terwijl het aandeel senioren in verhouding minder bedraagt. In verhouding tot de eigen provincie is Zonhoven aldus als een jonge gemeente te omschrijven. Een projectie op de toekomst leert ons echter dat het aandeel ouderen zal blijven toenemen, terwijl dit van de jongeren en van de beroepsactieve bevolking dreigt af te nemen. 19 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( 20 Steunpunt Sociale Planning, Welzijnsmonitor Limburg, editie 2011 Gemeente Zonhoven, Internet, ( Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 17

18 Ten derde kan geconcludeerd worden dat er in Zonhoven zeer weinig niet-belgen verblijven, zeker in vergelijking met de ons omringende gemeenten. De overgrote meerderheid van deze niet- Belgen is afkomstig van ex-eu-migratielanden of Nederland. Uit de diverse demografische coëfficiënten tenslotte kunnen we opnieuw opmaken dat Zonhoven een relatief jonge gemeente is. Met name ook de familiale zorgindex kan als positief ervaren worden in vergelijking met de ons omringende steden/gemeenten en het Limburgs- en Vlaams gemiddelde. Dit ondanks de aanwezigheid van een betrekkelijk groot (privaat) rustoord binnen de gemeentegrenzen. Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 18

19 HOOFDSTUK 3. BESTAANSONZEKEREN Uiteraard wonen er binnen de gemeentegrenzen van de gemeente Zonhoven ook kwetsbare burgers. Personen die gedepriveerd worden van een aantal zaken die het (sociaal) leven kwaliteitsvol maken. Armoede of bestaansonzekerheid komt voort uit een uitsluiting op verschillende domeinen, niet enkel het financiële. Binnen dit onderdeel van de omgevingsanalyse wordt er echter hoofdzakelijk op deze dimensie gefocust aangezien de overige domeinen zeer moeilijk te operationaliseren zijn. Bovendien wordt deze keuze verantwoord door het feit dat in een sterk gemonetariseerde markteconomie de beschikking over voldoende inkomen een belangrijke voorwaarde is voor het bereiken van een zekere mate van welzijn en sociale participatie. Concreet betekent dit dat we een analyse maken van het aantal/de inwoners dat/die over een beperkt inkomen beschikt/beschikken. We denken hierbij onder andere aan onderstaande vormen van inkomsten: Personen die van het OCMW een leefloon ontvangen; Personen met een handicap die een inkomensvervangende en/of integratietegemoetkoming ontvangen; Ouderen met een Inkomensgarantie voor Ouderen (IGO); Inwoners met recht op een verhoogde tegemoetkoming in de ziekteverzekering. Verder worden ook algemene cijfergegevens meegegeven en zullen diverse kwetsbare bevolkingsgroepen - groepen waarvoor een specifiek zorg- en dienstverleningsaanbod noodzakelijk zijn - apart besproken worden. Tot slot bespreken we nog een aantal specifieke vormen van hulp- en dienstverlening zoals deze door het OCMW worden aangeboden en verleend. De cijfergegevens waarop hier een beroep wordt gedaan zijn hoofdzakelijk afkomstig uit het jaarverslag 2011 van het OCMW. De gegevens afkomstig van de Lokale Statistieken-website werden aangevuld met data uit de Limburgse welzijnsmonitor. Waar mogelijk werden deze gecompleteerd met overige, meer recente, cijfers Aangiften kleiner dan euro Een belastingsaangifte lager dan tienduizend euro wordt aanzien als een aangifte van een persoon die het risico loopt te worden uitgesloten. In Zonhoven daalt dit aantal aangiften van in 2004 (op een totaal van aangiftes) tot in 2009 (op een totaal van aangiftes). Procentueel een afname met om en bij 3,9 procent 1. Uiteraard heeft dit diverse oorzaken. Zo zal door inflatie het gemiddeld inkomen gestegen zijn waardoor personen die in 2004 nog een aangifte beneden tienduizend euro indienden hier nu boven vallen. Dit vermoeden wordt versterkt aangezien ook het aantal aangiften binnen de Belfius-cluster en in het Vlaams Gewest sterk afnemen. Een tweede mogelijke verklaring vinden we in het feit dat Zonhoven, in vergelijking met de omliggende steden/gemeenten, een duurdere woongemeente is/wordt, waar personen met een erg beperkt inkomen moeilijker huisvesting vinden. In vergelijking met de verhoudingen binnen de overige Belfius-clustergemeentes blijkt dat Zonhoven zich enige jaren geleden nog onder het gemiddelde bevond, terwijl dit nu haast identiek is. 1 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 19

20 Ook in vergelijking met de overige gemeenten binnen Midden-Limburg en het Limburgs gemiddelde blijkt Zonhoven het beter te doen. 20 Aandeel aangiften kleiner dan (in %) Zonhoven Belfius indeling Vlaams Gewest Figuur 1: Aandeel aangiften kleiner dan euro Ter informatie: het gemiddeld inkomen van een inwoner van Zonhoven situeerde zich in 2009 rond euro. Dit gegeven bevindt zich haast in het midden tussen het resultaat van de gemiddelde inkomens van de Belfius-cluster ( euro) en dat van het Vlaams Gewest ( euro) Aantal personen die van het OCMW een leefloon ontvangen Het leefloon is een financiële tegemoetkoming aan minvermogenden in Vlaanderen. In 1974 werd voor het eerst een recht op bestaansminimum ingevoerd. Op 26 mei 2002 werd dit omgedoopt tot de term leefloon bij de wet betreffende het recht op maatschappelijke integratie, met vermelding van de rechten en plichten. Iedere meerderjarige (of ontvoogde minderjarige) EU-burger, staatloze of erkend vluchteling komt in aanmerking voor een leefloon. Voor geregulariseerde vluchtelingen is door de federale overheid een apart circuit voorzien, in de vorm van een steun ten bedrage van het leefloon. Beide uitkeringen zijn residuair, hetgeen wil zeggen dat vooreerst alle andere rechten dienen uitgeput te zijn, alvorens een aanvraag positief beslist kan worden. Essentieel onderdeel van de nieuwe wet is de koppeling van het leefloon aan werkbereidheid. In zeer veel gevallen zal door het OCMW aan het leefloon een tewerkstelling gekoppeld worden om deze personen zo spoedig mogelijk in orde te stellen met de sociale zekerheid. Volgens de beschikbare cijfergegevens telde Zonhoven in leefloontrekkenden 3. Dit aantal is de laatste jaren altijd stabiel gebleven en schommelt tussen 22 en 26. Uit onderstaande tabel blijkt dat er in Zonhoven, verhoudingsgewijs, minder inwoners zijn die een leefloon genieten. Ook wanneer we de vergelijkende gegevens uit de Welzijnsmonitor erbij halen, scoort Zonhoven goed en doet de gemeente het opmerkelijk beter dan het (Midden-) Limburgs gemiddelde. 2 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Levensomstandigheden, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). 3 Agentschap voor Binnenlands Bestuur en Studiedienst van de Vlaamse Regering, Gemeentelijke profielschets Zonhoven, Demografische Kenmerken, Internet, , ( 2012/Zonhoven.pdf). Omgevingsanalyse Gemeente & OCMW Zonhoven Pagina 20