Magazine. Thales Nederland: High Tech uit Hengelo. JSF Aanjager van Innovatief Werk. Nationale Politie krijgt gestalte

Transcriptie

1 Magazine Thales Nederland: High Tech uit Hengelo JSF Aanjager van Innovatief Werk Hillen ontvouwt Cyberstrategie Nationale Politie krijgt gestalte

2 magazine inhoudsopgave Profiel Thales Nederland 4 Minister Hillen over cyberstrategie 8 JSF aanjager innovatief werk 12 Energievoorziening krijgsmacht 16 Nationale Politie krijgt gestalte 20 SMART-L in aanbouw in Hengelo Nieuwe medewerkers NIDV 23 Ruimtevaart biedt ondernemers kansen 24 Venko verft Walrus, CV90 onderhoud 26 Europese industrie in gevarenzone 27 Programma NIDV Symposium AHOY 28 Column Cent van Vliet: Deltaplan nodig 29 Colofon en NIDV nieuws 30 Een F-35A test externe Sidewinder raket. Innovative Solutions START WITH THALES VNO-NCW voorzitter Bernard Wientjes Op het gebied van veiligheid is Thales één van de meest innovatieve bedrijven ter wereld. We bieden alle krijgsmachtonderdelen en civiele hulpdiensten de middelen om hun taken optimaal te kunnen uitvoeren. Onze producten kunnen overal ter wereld worden ingezet op vrijwel ieder type platform: te land, ter zee en in de lucht. Bij de voorplaat: Het patrouilleschip Hr. Ms. Holland is de eerste operationele gebruiker van de innovatieve Thales Mast, waarin alle sensorsystemen zijn geïntegreerd. Foto: AVDD 3 NIDV magazine _ november 2012 nr 2

3 Profiel: Thales Nederland High tech uit Hengelo Thales Nederland maakt momenteel internationaal furore met twee aandachttrekkende systemen. Dat zijn de Geïntegreerde Mast en de SMART-L EWC (Early Warning Capability) radar. Beide systemen konden ontwikkeld worden dankzij de uitstekende relatie met de Koninklijke Marine en TNO. Een klassiek voorbeeld van succesvolle samenwerking in de gouden driehoek van bedrijfsleven, overheid en kennisinstituten. Maar Thales Nederland, waar met 2000 mensen een omzet wordt gerealiseerd van bijna een half miljard euro, kan en doet veel meer: militaire telecommunicatie, cyber security, high tech testlab, enz. High tech uit Hengelo (hoofdkantoor) en natuurlijk de vestigingen in Huizen, Enschede, Eindhoven en Delft. Lees het profiel van een fascinerende onderneming, die wereldwijd actief is. De sensors van het fregat Hr.Ms. De Zeven Provinciën zijn geleverd door Thales Nederland. De opvallende zwarte rechthoek is de SMART-L. (Foto: AVDD) Foto s: Thales Nederland Het ruime paradeterrein fungeert als parkeerterrein, de Thales Nederland heeft met de ontwikkeling en productie van uiterst geavanceerde militaire defensiesystemen een vooraanstaande positie in de wereld veroverd. De basis van het bedrijf werd negentig jaren geleden gelegd met de oprichting van de N.V. Hazemeyer s Fabriek van Signaalapparaten. Na de oorlog werd de Nederlandse staat eigenaar van het tot Hollandse Signaalapparaten B.V. omgedoopte bedrijf. Onder deze naam werd Signaal een begrip over de hele wereld. De groei van het bedrijf zette door, mede te danken aan een sterk groeiend aantal orders uit het buitenland. In 1956 nam het Philips concern Signaal bijna geheel over. Aangezien er aspecten met betrekking tot de staatsveiligheid meespeelden, behield de overheid een klein deel van de aandelen. Onder Philips bleef Signaal groeien, niet alleen qua omzet en personeelsbestand; ook de variëteit aan producten werd groter. Aangezien de verschillende systemen meer en meer gebruik gingen maken van computers, werd de ontwikkeling van software een steeds belangrijkere activiteit binnen het bedrijf. Excellerend Begin jaren 90 werd het bedrijf geconfronteerd met twee gebeurtenissen die veel invloed hebben gehad: Signaal werd overgenomen door het internationale Thomson-CSF. Was Signaal al de grootste defensie-industrie van Nederland, in deze nieuwe structuur maakte het bedrijf deel uit van de grootste defensie-elektronica groep in Europa en de derde in de wereld. Signaal bleef bestaan als een Nederlandse B.V. en behield in deze nieuwe omgeving zijn eigen identiteit en zelfscheppend vermogen, maar de activiteiten werden aangepast aan het beleid van de Thomson-CSF groep. De tweede gebeurtenis was de verandering in de traditionele Oost-West verhouding. Vanwege de ontspanning in de betrekkingen tussen de landen van het voormalige Warschaupact en de NATO werden wereldwijd defensiebudgetten verlaagd. Ook Signaal voelde de gevolgen van deze marktverkleining. Het bedrijf concentreerde zich op datgene waarin het excelleert: marinesystemen, grondgebonden luchtverdedigingssystemen en militaire telecommunicatie. In het jaar 2000 veranderde Thomson-CSF zijn naam in Thales en daarmee veranderden de namen van alle bedrijven in de groep. De nieuwe naam van Hollandse Signaalapparaten werd Thales Nederland en zo verdween de vertrouwde naam Hollandse Signaalapparaten. Thales Nederland maakt momenteel internationaal furore met twee nieuwe systemen. Dat zijn de Geïntegreerde Mast en de SMART-L EWC (Early Warning Capability) radar. Geïntegreerde Mast De Geïntegreerde Mast is een constructie die als één plug & play systeem op een schip wordt geplaatst. Het hoofdkantoor in Hengelo. Het herbergt praktisch alle radars, optische sensoren en communicatieantennes van een marineschip. Op traditionele marineschepen komt het voor dat bepaalde systemen, bijv. een radar en een communicatieantenne, elkaar storen, vooral als deze systemen van verschillende leveranciers afkomstig zijn. In operationele omstandigheden kan dit tot grote problemen leiden. Thales Nederland heeft de meeste subsystemen in de Geïntegreerde Mast zelf ontwikkeld en geproduceerd en garandeert dus het optimaal functioneren van ieder subsysteem, onder alle omstandigheden. Aan boord van een modern marineschip staan tientallen sensoren en antennes. Er is echter maar één systeem dat bovenin de mast geplaatst kan worden. En dat systeem levert dus een perfect beeld over de hele 360. Alle andere systemen worden in meer of mindere mate gehinderd door de aanwezigheid van allerlei structuren op het dek van het schip. In de Geïntegreerde Mast is dit probleem opgelost door alle systemen op of naast elkaar te plaatsen, waardoor ieder systeem een perfect beeld van de hele omgeving levert. De bouwtijd van een marineschip is lang. Het installeren en testen van iedere afzonderlijke sensor en antenne kost tussen een half en een heel jaar. Door de Geïntegreerde Mast wordt de periode die nodig is om een marineschip te bouwen, aanzienlijk verkort. Alle sensoren en antennes worden immers al bij Thales in de Mast geplaatst en getest. Als alles klaar is kan de Mast op het schip worden geplaatst. Alleen de aansluitingen voor stroom, data en koelvloeistof moeten dan nog worden gemaakt. Omdat de subsystemen in de Geïntegreerde Mast nauwelijks nog bewegende delen hebben, is er weinig NIDV magazine _ november 2012 nr NIDV magazine _ november 2012 nr. 2

4 De Thales Mast is een innovatief hoogstandje. De opengewerkte tekening toont de vele geïntegreerde sensors. De voorpagina toont de Mast op de Hr.Ms. Holland. behoefte aan onderhoud. Bovendien zijn ze ontworpen vanuit dezelfde filosofie, waardoor ze in functie en onderhoud veel op elkaar lijken. Dit houdt in dat het volledige onderhoud kan worden uitgevoerd door één persoon. Thales levert hiermee een waardevolle bijdrage aan het reduced manning concept. Thales Nederland heeft momenteel contracten voor vijf Geïntegreerde Masten: vier voor de patrouilleschepen van de Holland klasse en één voor het Joint Support Schip Karel Doorman. De uitgekiende combinatie van sensoren in de Geïntegreerde Mast biedt de bemanning van het schip een zeer gedetailleerd en betrouwbaar beeld van de omgeving. Van het luchtruim tot een afstand van meer dan 200 km tot het zeeoppervlak zeer nabij. Dit maakt het schip bij uitstek geschikt voor patrouilletaken dicht onder de kust, maar ook op open zee. SMART-L EWC Sinds 2001 is de SMART-L radar operationeel op de vier De Zeven Provinciën klasse fregatten van de Koninklijke Marine. Ook de marines van Duitsland, Denemarken, Engeland, Frankrijk, Italië en Korea maken naar volle tevredenheid gebruik van deze radar. Dankzij het bereik van ruim 400 km dat SMART-L biedt, is deze radar van groot belang voor een effectieve verdediging tegen aanvallen vanuit de lucht. Steeds meer landen die op gespannen voet staan met de westerse wereld, hebben de beschikking over (intercontinentale) ballistische raketten. Deze wapens vormen een grote bedreiging: ze zijn relatief goedkoop en kunnen een zware lading meenemen. De verdediging tegen deze raketten is lastig. Ze naderen hun doel met een snelheid van enkele duizenden kilometers per uur en zijn daardoor nagenoeg onmogelijk te vernietigen. Zelfs als dit wel mogelijk is, zullen de brokstukken nog een aanzienlijke schade veroorzaken. Het is dus zaak om deze raketten op te sporen en te vernietigen voordat ze die enorme snelheid bereiken. Dat betekent dat ze vlak na de lancering gedetecteerd moeten worden. Hiervoor is een radar nodig met een bereik dat factoren hoger is dan de 400 km die SMART-L biedt. Voor dit doel heeft Thales Nederland een update voor SMART-L ontwikkeld: de SMART-L EWC (Early Warning Capability). Deze radar zal een bereik krijgen tussen 1000 en 2000 km. Het wordt dan mogelijk om vanaf zee het luchtruim boven een bepaald land in de gaten te houden. De lancering van een ballistische raket wordt dan door de radar opgemerkt. Bovendien is dit systeem in staat om het traject van de raket te berekenen waardoor het punt van inslag bekend is. Er is dan nog voldoende tijd om tegenmaatregelen te nemen. Met slechts enkele schepen voorzien van SMART-L EWC wordt het op deze manier mogelijk om Europa te beschermen tegen een aanval met ballistische raketten. Maar ook in andere delen van de wereld, bijvoorbeeld bij de inzet van een troepenmacht op een ander continent, kan een schip met SMART-L EWC beveiliging bieden. De Nederlandse marine kan dit niet alleen. Hier is internationale samenwerking nodig. Deze update wordt uitgevoerd in het kader van de NATO roadmap voor de beveiliging tegen ballistische raketten. zonder problemen overal ter wereld kunnen functioneren. Dus ook in extreme omstandigheden als hoge luchtvochtigheid, verzengende hitte, ijzige koude en in een omgeving met veel zout water dat zeer corrosief is. Om een hoge bedrijfszekerheid te kunnen garanderen moeten alle componenten, maar ook complete systemen, grondig getest worden. Hiervoor maakt Thales Nederland gebruik van het Environmental Competence Centre (ECC). Het ECC maakt al ruim dertig jaar deel uit van de Thales Nederland organisatie, maar verricht ook testwerkzaamheden in opdracht van derden. Het ECC is volledig op zijn taak berekend: het bezit een STERLAB accreditatie en is tevens Competent Body voor de EMC richtlijn. De mogelijkheden van het ECC zijn veelomvattend: klimaatkasten en -kamers tot een maximale afmeting van 8 x 4 x 5 m; meerdere schok- en trilsimulatie faciliteiten; zoutnevel en SO2 kasten; zes kooien van Faraday waarvan twee anechoïsche ruimtes; metingen op locatie workbench testmethoden single, dual en triple TEM cells. allerlei testen op het gebied van elektronische straling en magnetische velden. Alle metingen worden geheel uitgevoerd in overeenstemming met de internationaal geaccepteerde normen MIL-STD, EN, IEC, VG, GAM, STANAG, enz. Het ECC kan uiteraard ook testen uitvoeren die benodigd zijn voor de CE markering. Voor meer informatie over het ECC, zie Thales Groep De Thales Groep is vertegenwoordigd in meer dan 50 landen ver- CEO ir. Gerben Edelijn spreid over de gehele wereld, en biedt werkgelegenheid aan mensen. In 2011 bedroeg de geconsolideerde omzet van de groep 13 miljard euro. Bij Thales Nederland werken 2000 mensen en de omzet in 2011 bedroeg zo n 480 miljoen Euro. Zie SOTAS is een digitaal communicatiesysteem voor (pantser) voertuigen. Het heeft een intercomfunctie en knoopt alle externe communicatiemiddelen aan elkaar. Wordt gebruikt in 15 landen in voertuigen. Cyber Security Cyberaanvallen zijn aan de orde van de dag. Cybercrime neemt hand over hand toe. Ook in Nederland worden bedrijven steeds vaker geconfronteerd met tekortkomingen in hun IT-security. Schade aan het imago is dan wel het minste waar men zich zorgen over maakt. Kritieke infrastructuur is kwetsbaar voor kwaadwillenden. De Thales Group heeft world-class oplossingen voor een effectieve bescherming tegen cybercrime. Thales Nederland adviseert graag Nederlandse instellingen en bedrijven over hun IT-security. Environmental Competence Centre De systemen van Thales Nederland worden geïnstalleerd aan boord van marineschepen en moeten vervolgens NIDV magazine _ november 2012 nr NIDV magazine _ november 2012 nr. 2

5 Bij het Cyber Command (Provisional) network center op Barksdale Air Force Base (Louisiana) wordt de operationele status van Amerikaanse bases wereldwijd op een groot scherm geprojecteerd. (Foto: USAF/Lance Cheung) Hillen presenteert cyberstrategie op KMA symposium Defensie investeert in cyber Op twee zaken wil minister Hillen van Defensie niet bezuinigen: onbemande vliegtuigen en cyberstrategie. De volgende Pearl Harbor wordt een cyberaanval. Om meteen maar met de deur in huis te vallen: Hillen vindt dat de krijgsmacht in de toekomst ook cyberaanvallen moet kunnen uitvoeren. Als je weet hoe je moet aanvallen, weet je ook hoe je je moet verdedigen. Het is een van de speerpunten van de zogeheten Cyber Strategie van Defensie. Volgens Hillen is cyber naast het land, de lucht, de zee en de ruimte inmiddels het vijfde domein voor militair optreden. Hillen presenteerde zijn plannen op 27 juni tijdens een speciaal opgetuigd symposium op de Koninklijke Militaire Academie in Breda. Bij een cyber attack denken we nog te vaak aan een eenzame hacker die op zijn zolderkamer het netwerk van het Pentagon plat weet te leggen. Maar dit heeft waarschijnlijk weinig met de toekomstige realiteit te maken, aldus Tekst: Riekelt Pasterkamp (TekstPast) Hillen. Defensie moet een volwaardige cybercapaciteit ontwikkelen. Hier geldt misschien nog wel meer dan elders dat stilstand achteruitgang is. In het kader van niet in het verleden blijven hangen kon de minister het niet laten om criticasters van de Joint Strike Fighter, de mogelijke opvolger van het F-16- gevechtsvliegtuig van de Koninklijke Luchtmacht, te kapittelen. Bij de mensen die kritiek hebben op de JSF zie je dat voor zichzelf het nieuwste van het nieuwste nog niet goed genoeg is. Computers en tablets behoren voor hen tot de primaire levensbehoeften. En dat terwijl ontwerp en bouwjaar van onze F-16 s antiek zijn. Lekken Belangrijk is volgens de minister dat het leger innoveert. Zo komt er een cyberleerstoel op de Nederlandse Defensie Academie, wordt er geïnvesteerd in onderzoek en komt er een cyberlab en testomgeving om aanvallen te simuleren. Defensie moet bovendien eerst aan kennis zien te komen en kijkt daarvoor ook naar hackers. Onze krijgsmacht stelt zich nadrukkelijk open voor mensen die digitale kennis in huis hebben, maar waar de overheid nog te weinig gebruik van maakt: de white hat hacker-community, ofwel de bonafide hackers, aldus Hillen. Zij wijzen ons vaak op lekken. Daar moeten we niet boos om worden, maar gebruik van maken, want zo maken we elkaar sterker. Waarom zou een white hat hacker zich niet willen inzetten om te helpen bij de verdediging van zijn eigen land? Zeker als hij daarvoor niet door de modder hoeft te kruipen, maar achter zijn computer kan blijven zitten. Een white hat hacker wordt ook wel omschreven als ethische hacker. Zij hebben geen kwade bedoelingen, maar willen over het algemeen beveiliging verbeteren door lekken aan te tonen. Zwaardmacht Opvallend in de strategie is het aanvallende karakter. Het ministerie van Oorlog werd eind jaren 50 van de vorige eeuw omgedoopt tot het ministerie van Defensie, maar voor de digitale ambities wordt actief oorlog voeren niet langer uitgesloten. De minister roept daarvoor het Cyber Defensie Commando in het leven. Als zwaardmacht moet de krijgsmacht naar mijn overtuiging ook in het digitale domein offensief kunnen optreden. Het uitschakelen van een tegenstander blijft de bijzondere taak van de krijgsmacht. Ook in het digitale domein. Om goed oorlogsvoering te kunnen bedrijven, leunt Hillen op de kunde van de Militaire Inlichtingen en Veiligheidsdienst (MIVD). Bij het ontwikkelen van de offensieve operationele capaciteiten van de krijgsmacht zal gebruik worden gemaakt van kennis en capaciteit van de MIVD, stelt hij. De Commandant der Strijdkrachten kan de offensieve middelen op grond van een mandaat van de regering in een militaire operatie inzetten. De rol van de MIVD wordt hiervoor ook verder uitgebreid. Het bezitten van een hoogwaardige inlichtingenpositie in het digitale domein is nodig voor zowel de bescherming van de eigen infrastructuur als het uitvoeren van operaties, meent Hillen. De MIVD moet inzicht hebben in zowel de technische dreiging als in de intenties van aanvallers. Ook zullen zij over het vermogen moeten beschikken om pogingen tot digitale spionage te verstoren en te stoppen. Dat klonk de directeur MIVD, schout-bij-nacht Pieter Bindt, natuurlijk als muziek in de oren. Hij benadrukte tijdens het symposium op de KMA in Breda het effect van solide inlichtingen. Aangevuld door de Commandant Landstrijdkrachten, luitenant-generaal Mart de Kruif: Het is de aloude militaire strategie: de tegenstander in kaart brengen en aangrijpen op de zwakke punten. Als commandant van de zuidelijke NAVO-eenheden in Afghanistan maakte De Kruif in mei 2009 een aanval mee op het computernetwerk. Dat liep via een BlackBerry die zich in een geclassificeerde ruimte bevond. Volgens kenners heeft het Amerikaanse ministerie van Defensie, het Pentagon, dagelijks te maken met duizenden aanvallen op het computernetwerk. In dit verband zei een Amerikaanse generaal: De volgende Pearl Harbor wordt een cyberaanval. Kwetsbaar Volgens minister Hillen is de krijgsmacht bijna net zo afhankelijk van ICT als de internetwinkel Bol.com. Zonder digitale middelen kan zowel onze samenleving als onze krijgsmacht nauwelijks meer functioneren. Zij zijn van levensbelang geworden. Tegelijk zijn we ontzettend kwetsbaar. Dat bewees drs. Adriaan Blankenstein, directeur BG IVENT, de bedrijfsgroep Informatievoorziening en Technologie van het ministerie van Defensie. Er wordt dag en nacht aan de achterdeur gerommeld. We hebben tot nu toe ruim gerichte aanvallen op ons netwerk afgeslagen. Daarvan kwam 90 procent uit China. Hackers komen uit de hele wereld. Zij slapen nooit, wij wel. Dus moeten we 24/7 paraat zijn. Malcolm Smith controleert diverse servers voor een live network acquisition classroom op de Defense Cyber Investigations Training Academy in Linthicum (Maryland). Smith is forensisch track manager. (Foto: USAF/Lance Cheung) NIDV magazine _ november 2012 nr NIDV magazine _ november 2012 nr. 2

6 Volgens Erik Akerboom, de Nationaal Coördinator Terrorismebestrijding & Veiligheid, worden kwaadwillenden steeds sneller. Grenzeloosheid is uitgangspunt. Mobiel internet groeit van 9,5 miljard aansluitingen nu naar 20 miljard aansluitingen in Overheid en private sector moeten de handen ineen slaan, aldus Akerboom. Security moet van de techneutenkamer naar de boardroom. Het is niet iets van computernerds, maar gaat ons allemaal aan. Spionage Goed voorbeeld is de samenwerking tussen het technologiebedrijf Fox-IT en TNO. Om bedrijven en overheden te beschermen tegen digitale spionage ontwikkelen ze de Cyber Attack Detector (CAD). Door het analyseren van een groot aantal indicatoren voor digitale spionage wordt het mogelijk gebruikers direct te waarschuwen als er sprake is van activiteiten die duiden op spionage of fraude. De aanvalsmethoden van de digitale spion worden geraffineerder. Steeds vaker zijn er berichten over zeer specifieke en gerichte aanvallen. De traditionele beschermingsmiddelen zoals intrusion detection systems, firewalls, virusscanners en loganalyse bieden hier geen adequate bescherming tegen. Doel van het CAD-project is een sensor te ontwikkelen waarmee organisaties in hun ICTnetwerk kunnen vaststellen of zij slachtoffer zijn van spionage. Vroegtijdige detectie van infiltratie betekent dat In Afghanistan logt korporaal-1 Sean Reuter, specialist network systems, in het Global Broadcast System in. Hiermee kunnen data en beelden tussen de strijdkrachten worden uitgewisseld. (Foto: USAF/ Christina Styer) spionage of een aanval kan worden voorkomen of gestopt. Om dit mogelijk te maken worden in de CAD een aantal indicatoren voor cybercrime op intelligente manier met elkaar gecombineerd. Een cyberspionage aanval volgt in de praktijk namelijk een vast stramien: verleiden, besmetten, verzamelen en exfiltratie. De CAD legt tripwires aan voor iedere stap. Elk kenmerk op zichzelf genomen hoeft geen teken te zijn van een digitale aanval, maar de combinatie van karakteristieke kenmerken kan dit wel zijn. Om de ontwikkeling van dit innovatieve systeem mogelijk te maken werken Fox-IT en TNO nauw samen. Fox IT brengt haar uitgebreide ervaring met netwerkbeveiliging en het detecteren van aanvallen in het project in en TNO haar kennis op het gebied vitale ICT-infrastructuren, afwijkingspatronen en correlatie- en visualisatietechnieken. Botnet Henk-Jan Vink, Innovatiedirecteur van TNO, en Ronald Prins, CEO van Fox-IT, spraken beiden op het symposium in Breda. Volgens Prins moet Nederland zelf een botnet hebben voordat de vijand dit heeft. Een botnet is een serie besmette computers die aan het internet hangen. De gebruikers hebben vaak niet door dat hun machines worden misbruikt voor bijvoorbeeld een aanval op een server. Prins schetste een mogelijk scenario waarin een overheid op de zwarte markt een cyberwapen koopt, wat in de zaal vol militairen tot amusement leidde. De uitspraak van de IT-expert, die samenwerkt met overheidsdiensten als de AIVD, past goed in de agressievere aanpak van cyberoorlogvoering die minister Hillen voorstaat. Drone De twee sectoren waar Hillen niet op wil bezuinigen kwamen kort na het symposium in het nieuws. Hackers slaagden er namelijk in het commando over te nemen van een drone, een onbemand vliegtuig dat door het Amerikaanse leger ingezet wordt voor spionage en gevechtshandelingen. De hackers behoorden tot een team wetenschappers dat meedeed aan een wedstrijd uitgeschreven door het Amerikaanse ministerie van Homeland Security. De hackers konden het signaal van een van de GPS-en zo nabootsen dat het navigatiesysteem van de drone het als een valide signaal oppikte. Bij een crash van een drone, vorig jaar in Iran, is een vergelijkbare methode toegepast. De hack werd niet uitgevoerd op een vliegende drone, maar op een exemplaar van het GPS van een drone in het radionavigatielab van de Universiteit van Austin in Texas dat was ingebouwd in een minihelikopter. Die vloog voor de tests in een stadion in Austin. Volgens de wetenschappers is het eenvoudig het GPS van de drone te hacken omdat het gebruik maakt van een onversleuteld GPSsignaal. Dit systeem wordt normaal toegepast in de burgerluchtvaart. Het moet voor een deskundig hacker ook geen onoverkomelijk probleem zijn het voor militaire doeleinden versleutelde GPS-signaal te ontcijferen. Dat beperkt de inzet van drones tegen een geavanceerde tegenstander. Er is dus werk aan de cyberwinkel. Ahoy Rotterdam - 15 november 2012 NIDV Symposium & Tentoonstelling NIDV magazine _ november 2012 nr NIDV MAGAZINE _ oktober 2009 nr. 3 36

7 FNV en Fokker sluiten convenant JSF Fokker Technologies en FNV Bondgenoten hebben een convenant gesloten over het belang van steun aan de luchtvaartsector en de inzet van beide partijen om werkgelegenheid, die voortvloeit uit deelname aan het F-35 project voor Nederland, te waarborgen. Fokker zet daarbij primair in op de keuze voor Nederland als locatie voor kennisontwikkeling en productie en zal zoveel mogelijk Nederlandse arbeidsplaatsen creëren. De eerste Nederlandse F-35A. Het rood-wit-blauw op de luchtinlaat is helaas gecamoufleerd, dat is overbodig bij een testvliegtuig. Luchtvaartcluster belangrijk voor Nederland én Europa In 1997 besloot de regering dat het Nederlandse luchtvaartcluster belangrijk is voor Nederland en gestimuleerd diende te worden om het wegvallen van Fokker als vliegtuigbouwer op te vangen. Er werd met instemming van de Tweede Kamer besloten tot overheidsstimulering van deelname in de internationale vliegtuigprogramma s Airbus A380 en F-35, het zogenaamde dubbelbesluit. Het kabinet Kok bevestigde deze besluitvorming in 2002, door deelname aan de ontwikkelingsfase van F-35. Op basis van deze afspraak heeft de industrie zich gericht op deze programma s en geïnvesteerd in de Airbus A380 en de F-35. De Nederlandse industrie heeft in beide programma s aanzienlijke werkpakketten verworven. Ongeveer medewerkers verdienen hun brood in de Nederlandse luchtvaartindustrie. In andere sectoren vallen ontslagen, in deze industrie komen er banen bij. Internationaal Het F35-project is een zeer internationaal project en op dit moment de grootste industriële samenwerking in Europa. Zes Europese landen werken er al aan mee. Nederland is daarin een van de voortrekkers, ook op het gebied van onderhoud. Want dat levert straks, als de Europese landen met de F35 gaan vliegen, veel werkgelegenheid op. De Nederlandse luchtvaartindustrie zit op de voorstoel van het F35-project dankzij een investering, tien jaar geleden, van de overheid. Die investering heeft goed uitgepakt, want al jaren lang hebben vele honderden mensen in ons land werk dankzij de F35-opdrachten. Het totaalbedrag daarvan is inmiddels opgelopen tot 1 miljard euro, met nog eens 4 miljard euro aan getekende raamcontracten. In 2012 zijn er 1000 directe en indirecte voltijdbanen gemoeid met de F35 en vanaf 2019, als de productie op toeren komt, 2200 voltijdbanen (ook direct en indirect). Europa F-35 is één van de grootste Europese defensieprogramma s van de komende decennia, dit biedt grote samenwerkingsmogelijkheden. Door de continue doorontwikkeling van de F-35 loopt deze samenwerking minstens tot 2040 door. In juli 2012 is de eerste F-35 geleverd aan Engeland. Dit is de eerste levering aan een internationale klant. In september 2012 wordt de tweede internationale F-35 geleverd aan Nederland. Europese bestellingen zijn al geplaatst door Noorwegen, Italië en Turkije. Maar internationaal ook door Australië, Canada, Israël en Japan. De regering Obama heeft hoge prioriteit gegeven aan de F-35. Alleen al de VS zullen er 2443 aanschaffen. Het werk wordt in de komende jaren verdeeld onder landen die het vliegtuig ook kopen. Daarom is het zaak dat Nederland niet te lang wacht met het aanschafbesluit. In Europa werken Nederland, Engeland, Italië, Noorwegen, Denemarken en Turkije mee aan de F-35. Met een verwachtte afname van honderden vliegtuigen, is de Amerikaanse F-35 één van de grootste Europese defensieprojecten ooit. Nederland bestudeert of het samen met Noorwegen en Italië het onderhoud kan uitvoeren. De F-35 past dus binnen de Europese defensiesamenwerking, zoals ook minister Hillen van Defensie uitdraagt. Ook neemt Fokker het op zich een extra bijdrage te leveren aan de scholing van toekomstig technisch personeel. De economische betekenis van de F-35 voor Nederland is groot, wat vooral tot uiting komt via aanzienlijke werkgelegenheid en industriële belangen. Dit levert belangrijke argumenten voor de economische wenselijkheid van Nederlandse deelname aan het F-35 project. Langdurig werk De Nederlandse luchtvaartindustrie is betrokken bij het F-35 project dankzij een investering, tien jaar geleden, van de Nederlandse overheid. Al jaren hebben vele honderden mensen in ons land werk dankzij de F-35 opdrachten. Dit jaar zijn er in de gehele sector directe en indirecte voltijdbanen gemoeid met de F-35. Vanaf 2019 als de productie op toeren komt, loopt dit aantal voor de sector op naar voltijdbanen (ook direct en indirect). Voor Fokker gaat het in 2012 om ruim 500 banen in regio s die qua werkgelegenheid kwetsbaar zijn zoals Drenthe en Noord-Brabant. Het F-35 project levert cruciale banen op voor onze werknemers, het Dagelijks een JSF drukt de prijs Tot aan 2038 worden er ruim 3200 F-35 s geproduceerd. Over enkele jaren moet er iedere werkdag een gloednieuwe F-35 uit de Lockheedfabriek in Fort Worth, Texas rollen. Er zijn eind 2012 ruim 120 toestellen in de diverse productiestadia. Ongeveer 30 toestellen maken lesvluchten vanaf Eglin Air Force Base in Florida, waar de opleiding is ondergebracht. Door het grootschalig internationale samenwerkingsverband ontstaan grote productieaantallen en is er sprake van een belangrijk schaalvoordeel hierdoor is de F-35 goedkoper in aanschaf, onderhoud en doorontwikkeling dan haar concurrenten Verder is het met een dergelijk productieaantal mogelijk om de F-35 gedurende vele decennia op een betaalbare en doelmatige wijze op het hoogste kwaliteitsniveau te houden De prijs van de F-35 is vergelijkbaar met een 4de generatie straaljager maar met een revolutionaire biedt hun gezinnen een jarenlange toekomst. In 2011 hebben we bij Fokker 360 nieuwe mensen aangenomen. Dat is in deze financiële crisis zeer belangrijk. Het project stelt ons als geen ander in staat om Nederlandse ingenieurs en andere specialisten dagelijks mee te laten ontwerpen en te bouwen aan het meest ultramoderne vliegtuig ter wereld. Dat heeft vanzelfsprekend een positief effect op de kennisontwikkeling in de luchtvaartsector, zegt Sjoerd Vollebregt, CEO Fokker Technologies. FNV Bondgenoten blijft buiten de politieke discussie. Daar zijn immers verschillende opvattingen mogelijk. De werkgelegenheid en werkzekerheid zijn echter voor zichzelf sprekende belangen, zegt bestuurder Koert Peperkamp. FNV Bondgenoten is blij met het convenant. Dit komt ten goede van de werkgelegenheid, werkzekerheid en vakbondskracht binnen Fokker, de sector en internationaal, aldus Peperkamp. voorsprong in mogelijkheden. De prijs van het eerste Nederlandse testtoestel, een Low Rate Initial Production Block 3 (LRIP 3) toestel, bedraagt 158 miljoen euro (toestel + bijkomende middelen). De prijs van het tweede testtoestel, een LRIP 4 toestel, bedraagt 116,9 miljoen (toestel en bijbehorende middelen prijspeil 2011).Deze prijzen zijn inclusief reservemotor. Omdat de productie steeds verder wordt opgevoerd en door ervaring steeds efficiënter wordt ingericht, zal de stuksprijs steeds verder dalen. De geraamde gemiddelde stuksprijs bedraagt 61,5 miljoen euro (prijspeil 2011). Extern kan de JSF aan zes ophangpunten extra wapenlast meevoeren. NIDV magazine _ november 2012 nr NIDV magazine _ november 2012 nr. 2