Wmo-raden aan het werk. Onderzoek naar de effectiviteit en representativiteit van Wmo-raden. Eindrapport. Een onderzoek in opdracht van ZonMw

Transcriptie

1 Wmo-raden aan het werk Onderzoek naar de effectiviteit en representativiteit van Wmo-raden Eindrapport Een onderzoek in opdracht van ZonMw drs. S.M. van Klaveren drs. E.P. Poortvliet Projectnummer: B3699 Zoetermeer, februari 2011

2 De verantwoordelijkheid voor de inhoud berust bij Research voor Beleid. Het gebruik van cijfers en/of teksten als toelichting of ondersteuning in artikelen, scripties en boeken is toegestaan mits de bron duidelijk wordt vermeld. Vermenigvuldigen en/of openbaarmaking in welke vorm ook, alsmede opslag in een retrieval system, is uitsluitend toegestaan na schriftelijke toestemming van Research voor Beleid. Research voor Beleid aanvaardt geen aansprakelijkheid voor drukfouten en/of andere onvolkomenheden. 2

3 Voorwoord Met een subsidie van ZonMW heeft Research voor Beleid in 2010 een onderzoek uitgevoerd naar de effectiviteit van Wmo-raden. Het onderzoek focust vooral op de mate waarin kwetsbare groepen zijn vertegenwoordigd in de Wmo-raden en in hoeverre hun stem zijn weerslag vindt in de verstrekte adviezen. In het onderzoek zijn vier Wmo-raden en een Panel WZW gevolgd. Van elk van de raden is een afzonderlijke rapportage gemaakt waarin het functioneren van de Wmoraad is beschreven. Deze deelrapportages zijn met de desbetreffende Wmo-raden besproken. Onderhavige rapportage is een synthese van de vier deelrapportages en beoogt aandachtspunten mee te geven aan Wmo-raden die hun effectiviteit willen vergroten en de stem van kwetsbare burgers meer tot hun recht willen laten komen. Het onderzoeksteam bedankt de leden van de vier Wmo-raden en het Panel WZW, de geïnterviewde wethouders, raadsleden en ambtenaren voor hun bijdrage aan het onderzoek. Ook bedanken wij de klankbordgroep, bestaande uit vertegenwoordigers van de Koepel van Wmo-raden, Kennisinstituut MOVISIE, de VNG, LOC Zeggenschap in de Zorg en Zorgbelang Zuid-Holland, voor hun waardevolle inbreng. Susan van Klaveren Senior Onderzoeker Zorg en Welzijn Paul Poortvliet Accountmanager Zorg en Welzijn 3

4 4

5 Inhoudsopgave 1 Inleiding Aanleiding voor het onderzoek Effectiviteit en representativiteit Onderzoeksaanpak Leeswijzer 10 2 Gemeenten en Wmo-raden Relatie met de gemeente Wmo-raden te midden van andere participatie-instrumenten Gevolgen voor de verhouding gemeente en doelgroepenorganisaties 15 3 Representativiteit en wijze van betrekken Samenstelling Wmo-raden Representativiteit samenstelling Stem van de burger in adviezen 20 4 Advisering door Wmo-raden Onderwerpen Moment van adviseren Kwaliteit en invloed van de adviezen Opdracht aan Wmo-raden in relatie tot leden 29 5 Beschouwing De Wmo-raad bestaat niet Representativiteit en wijze van betrekken Mate van invloed Afsluitend 39 Bijlage 1 Beschrijving Wmo-raden Wmo-raad Barendrecht Wmo-raad Delft en Panel WZW Wmo-raad Leerdam Wmo-adviesraad Westland 47 Bijlage 2 Literatuuroverzicht 49 Bijlage 3 Overzicht van deelnemers 51 5

6 6

7 1 Inleiding 1.1 Aanleiding voor het onderzoek Wat is een Wmo-raad? Burgerparticipatie is een belangrijk onderdeel van de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (Wmo). Volgens artikel 11 van de Wmo moeten gemeenten burgers betrekken bij de voorbereiding van beleid 1. Burgers mogen ook zelfstandig voorstellen doen over maatschappelijke ondersteuning. De gemeente moet er op letten dat ook kwetsbare groepen bij beleidsvoorbereiding worden betrokken. Artikel 12 verplicht gemeenten om over voorgenomen beleid advies te vragen aan gezamenlijke vertegenwoordigers van representatieve organisaties aan de vraagkant van de Wmo. Dit officiële advies gaat over ontwerpplannen van Wmo-beleid. De gemeente is vrij in het invulling geven aan de twee wetsartikelen. Met deze verplichting voor ogen hebben veel gemeenten een Wmo-raad (ook wel Wmo-platform, Wmo-adviesorgaan genoemd) opgericht 2. Wmo-raden voorzien gemeenten gevraagd en ongevraagd van advies over beleid op de negen prestatievelden van de Wmo. In alle gevallen wordt de Wmo-raad samengesteld uit inwoners van de gemeente. In een kwart van de gevallen zijn de leden burgers of cliënten die op persoonlijke titel zitting hebben en (ervarings-)deskundigheid inbrengen 3. In een derde van de gemeenten bestaat de Wmo-raad uit afgevaardigden van lokale doelgroepenorganisaties. Zij vertolken doorgaans de stem van hun achterban. In de meeste gevallen bestaat de Wmo-raad zowel uit leden op persoonlijke titel als afgevaardigden van lokale doelgroepenorganisaties. In een enkele gemeente hebben naast de genoemde partijen ook aanbieders van zorg-, welzijns- sporten/of culturele voorzieningen zitting in de Wmo-raad. Doel van het onderzoek Er zijn verschillende onderzoeken uitgevoerd naar het functioneren en de representativiteit van Wmo-raden. Over de effectiviteit van Wmo-raden (in relatie tot hun representativiteit) is echter minder bekend. Om die reden heeft Research voor Beleid bij ZonMW een subsidie aangevraagd voor een onderzoek naar factoren die de effectiviteit van Wmo-raden beïnvloeden. In dit onderzoek is specifiek aandacht besteed aan de mate van representativiteit van de Wmo-raad. Het onderzoek maakt deel uit van het subsidieprogramma Patiëntenparticipatie in onderzoek, kwaliteit en beleid van ZonMW. ZonMW is de Nederlandse organisatie voor gezondheidsonderzoek en zorginnovatie (gefinancierd door onder meer het Ministerie van Volksgezondheid Welzijn en Sport). ZonMW initieert regelmatig programma s die tot doel hebben de zorg te verbeteren. Het programma Patiëntenparticipatie in onderzoek, kwaliteit en beleid is daar een voorbeeld van. 1 Naast participeren in het beleidsproces is het doel van burgerparticipatie in de Wmo ook gericht op maatschappelijke deelname (Memorie van Toelichting, 2005). 2 SCP (2008), De invoering van de Wmo. Gemeentelijk beleid in Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. 3 SCP (2010), Op weg met de Wmo Evaluatie van de Wet maatschappelijke ondersteuning , Den Haag. 7

8 Het doel van het door Research voor Beleid geïnitieerde en uitgevoerde onderzoek is tweeledig: A. In kaart brengen van factoren die invloed hebben op de mate waarin een Wmo-raad er in slaagt om burgerparticipatie in gemeentelijke beleidsvorming te realiseren B. En het vertalen van de uitkomsten naar praktische tips voor Wmo-raden/panels. Focus op relatie tot burgers Een belangrijk deel van het onderzoek bestaat uit de beantwoording van de vraag hoe Wmo-raden de ideeën en behoeften van minder goed vertegenwoordigde groepen, zoals jongeren, GGZ-cliënten en allochtonen, in hun adviestrajecten kunnen betrekken. Omdat deze doelgroepen op verschillende wijze worden vertegenwoordigd door Wmo-raden, staan in het onderzoek vier modellen centraal die van elkaar verschillen in de wijze waarop de achterban, burgers en cliënten, worden vertegenwoordigd. De volgende vier raden en een panel zijn in het onderzoek betrokken 1 : Wmo-raad met gewone burgers zonder verdeling naar doelgroep (Leerdam) Wmo-raad met gewone burgers met verdeling naar doelgroep (Barendrecht) Wmo-raad met vertegenwoordigers van cliëntenorganisaties, kerken, maatschappelijke organisaties (Westland) Wmo-raad en thematisch gericht panel die naast elkaar functioneren (Delft). Klankbordgroep Het onderzoek is uitgevoerd in de periode van januari tot december 2010 en begeleid door een klankbordgroep. Deze groep heeft het onderzoeksteam van Research voor Beleid van (inhoudelijke) aandachtspunten voorzien en is met het team in gesprek gegaan over de eerste resultaten van het onderzoek. De klankbordgroep bestaat uit vertegenwoordigers van de VNG, Koepel van Wmo-raden, kennisinstituut MOVISIE, Werkplaats Maatschappelijke opvang en Zorgbelang Zuid-Holland. 1.2 Effectiviteit en representativiteit Het onderzoek beoogt de effectiviteit van cliëntenparticipatie binnen Wmo-raden te onderzoeken. Effectiviteit beschrijven we als (Edelenbos, 2000): het vroegtijdig betrekken van einddoelgroepen bij de vorming van beleid en verbetering van de kwaliteit, waarbij in de openheid en op basis van gelijkwaardigheid en onderling debat problemen in kaart worden gebracht en oplossingen worden verkend die van invloed zijn op het uiteindelijke besluit. Voorgaande definitie maakt duidelijk dat de effectiviteit van Wmo-raden niet wordt bepaald door het aantal adviezen dat door het College van Burgemeester en Wethouders of de gemeenteraad is overgenomen, maar door de voeding die de Wmo-raad heeft gegeven aan de gemeentelijke beleidsvorming en besluitvorming op het gebied van de Wmo. De definitie van Edelenbos bestaat feitelijk uit drie onderdelen die we tijdens het onderzoek nader hebben onderzocht: Representativiteit: Waarop is de samenstelling van de huidige Wmo-raad gebaseerd? In hoeverre slaagt de Wmo-raad erin om relevante einddoelgroepen bij de adviesvorming te betrekken? 1 De term onderzochte Wmo-raden verwijst in deze rapportage naar de vier Wmo-raden en het Panel WZW, tenzij het panel afzonderlijk wordt genoemd. 8

9 Wijze van betrekken: Op welke wijze worden deze groepen in het debat en de besluitvorming betrokken? In hoeverre en op welke wijze wordt de mening van al deze groepen in het uiteindelijke advies verwerkt? Mate van invloed: welke invloed heeft de Wmo-raad/het WZW-panel op het gemeentelijke beleid? Strookt dit met de verwachtingen? Geeft de Wmo-raad/het WZW-panel alleen formeel adviezen of speelt het ook een rol als belangenbehartiger? Drie vormen van invloed Gedurende de looptijd van het onderzoek heeft het landelijk kennisinstituut MOVISIE ook een onderzoek uitgevoerd naar de invloed van Wmo-raden. In dit onderzoek worden drie vormen van invloed onderscheiden. Het gaat om: Formele invloed: de rol van Wmo-raden zoals deze is vastgelegd in officiële beleidsstukken en verordeningen. Feitelijke invloed: het resultaat van de inzet van de Wmo-raden Beleefde invloed: mate waarin de Wmo-raad zich door de gemeente serieus genomen voelt. In onderhavig onderzoek is vooral aandacht besteed aan de feitelijke en beleefde invloed. Bron: Cromwijk, R. e.a., (2010), Wmo-raden in beeld Over de invloed van Wmo-raden, MOVISIE, Utrecht 1.3 Onderzoeksaanpak Het onderzoek bestond uit vier fasen. Fase 1: Inhoudelijke voorbereiding Aan de hand van literatuur over beleidsparticipatie in het algemeen en Wmo-raden in het bijzonder hebben we een analysekader opgesteld. In het analysekader zijn de factoren die (mogelijk) van invloed zijn op de effectiviteit van Wmo-raden, opgenomen. Het analysekader hebben we in concept voorgelegd aan de voorzitters van de Wmo-raden en aan onze klankbordgroep. Zij hebben aangegeven welke onderwerpen zij relevant vinden voor het onderzoek. Na verwerking van de opmerkingen is het analysekader definitief gemaakt. Fase 2: Voorbereiding per Wmo-raad Vervolgens zijn met de verschillende Wmo-raden werkafspraken gemaakt, en er is achtergrondinformatie over de betrokken Wmo-raad verzameld en bestudeerd. Ook is er een bijeenkomst met voorzitters Wmo-raden georganiseerd over eventuele aandachtspunten voor het onderzoek. Deze bijeenkomst heeft nadere invulling aan het analysekader gegeven dat de richtlijn voor het onderzoek vormt. Fase 3: Uitvoeren casestudies Tijdens de derde fase hebben we aan de hand van gesprekken met Wmo-raadsleden, portefeuillehouder, betrokken ambtenaren en lokale belangenorganisaties het functioneren van de Wmo-raden in kaart gebracht. De uitkomsten en aanbevelingen zijn per Wmo-raad in een beknopte rapportage beschreven en met de desbetreffende raad besproken. Fase 4: Analyse van de uitkomsten Op grond van de uitkomsten van de casestudies hebben we de factoren die (vooral) van invloed zijn op de effectiviteit van de Wmo-raden, onderzocht. In november 2010 hebben we de resultaten op hoofdlijnen gepresenteerd aan de klankbordgroep. Vervolgens zijn de resultaten beschreven in onderhavige rapportage. 9

10 Verspreiding resultaten onderzoek In 2011 zal de Koepel van Wmo-raden een discussiestuk verspreiden dat gebaseerd is op de resultaten van het onderzoek. Daarnaast werkt Research voor Beleid mee aan twee werkbijeenkomsten voor Wmo-raden die kennisinstituut MOVISIE begin 2011 organiseert. Als inleiding zullen de resultaten van het onderzoek dan worden gepresenteerd. 1.4 Leeswijzer Hoofdstuk twee beschrijft de relatie tussen de gemeente en de Wmo-raad en de positie van de Wmo-raad te midden van andere door de gemeente gehanteerde participatieinstrumenten. Het hoofdstuk schetst zo de achtergrond waarbinnen de Wmo-raden functioneren. Hoofdstuk drie behandelt vervolgens de representativiteit van Wmo-raden. In hoeverre weerspiegelt de samenstelling van de raden de lokale doelgroepen van de Wmo? En in hoeverre komt de stem van deze groepen terug in de adviezen? Antwoorden op deze vragen maken duidelijk of en hoe de stem van kwetsbare burgers worden verwoord door de Wmoraden. Hoofdstuk vier gaat in op de kerntaak van de Wmo-raden: de advisering over de Wmo. Het hoofdstuk behandelt verschillende aspecten van deze taak: de behandelde onderwerpen, het moment van advisering en de kwaliteit van de adviezen. Ook gaan we in de op de mate waarin de adviezen invloed hebben op de lokale beleids- en besluitvorming op het gebied van de Wmo. Het rapport sluit af met conclusies over de effectiviteit van Wmo-raden. We gaan hierbij afzonderlijk in op representativiteit van de samenstelling, het betrekken van de achterban en de mate van invloed. De conclusies gaan vergezeld van aanbevelingen. 10

11 2 Gemeenten en Wmo-raden In dit hoofdstuk gaan we in op de positie van Wmo-raden ten opzichte van de gemeenten. In de eerste paragraaf beschrijven we de relatie tussen Wmo-raden en gemeenten, waarbij we vooral ingaan op de door de gemeente geboden ondersteuning. In de tweede paragraaf behandelen we de redenen waarom de Wmo-raden zijn opgericht en, in de derde paragraaf, schetsen we de gevolgen van de komst van de Wmo-raden voor de verhouding met lokale maatschappelijke en doelgroepenorganisaties. 2.1 Relatie met de gemeente Uit onderzoek van MOVISIE blijkt dat Wmo-raden verschillende posities innemen ten opzichte van de gemeente 1. In sommige gemeenten wordt er bewust afstand bewaard tussen de Wmo-raad en de gemeente, in andere gemeenten is er juist sprake van een nauwe samenwerking tussen beide. Dit beeld wordt herkend binnen onderhavig onderzoek. In deze paragraaf gaan we in op: eventuele aanwezigheid van gemeentelijke vertegenwoordiger bij vergaderingen eventuele ambtelijke ondersteuning. Aanwezigheid gemeentelijke vertegenwoordiger In alle vier de casestudies vindt er overleg plaats tussen de Wmo-raad en gemeentelijke vertegenwoordigers. Bij drie van de vijf raden is een ambtelijk betrokkene (vrijwel) structureel bij vergaderingen van de Wmo-raad aanwezig. Met de wethouder vindt meestel periodiek overleg plaats. De volgende tabel geeft een overzicht. Tabel 2.1 Aanwezigheid gemeentelijke vertegenwoordiger Wmo-raad Barendrecht WZW-panel Delft Wmo-raad Delft Wmo-raad Leerdam Wmo-adviesraad Westland Aanwezigheid gemeentelijke vertegenwoordiger Beleidsmedewerker altijd aanwezig, periodiek overleg met wethouder Beleidsmedewerker altijd aanwezig, wethouder met grote regelmaat aanwezig bij vergaderingen Enkele keer beleidsmedewerker aanwezig, bij uitzondering gesprek met wethouder Periodiek overleg met wethouder en ambtenaar Beleidsmedewerker altijd aanwezig, periodiek overleg met wethouder Wanneer gemeentelijke vertegenwoordigers met de Wmo-raad aan tafel zitten, dan levert dit inzicht op van de Wmo-raad in de ontwikkelingen die binnen de gemeente spelen en de speerpunten die er zijn. De Wmo-raad kan deze kennis ten positieve - gebruiken in haar advisering. Dit voorkomt bijvoorbeeld dat een Wmo-raad adviseert dat de gemeente een bepaald onderwerp op moet pakken, terwijl zij hier al mee aan de slag is. Tegelijkertijd kunnen er tijdens vergaderingen tal van ervaringen boven tafel komen waarmee de gemeente haar voordeel kan doen. 1 Cromwijk, R. e.a., (2010), Wmo-raden in beeld Over de invloed van Wmo-raden, MOVISIE, Utrecht 11

12 Een nadeel van een dergelijke uitwisseling is echter dat de raadsleden, zo blijkt uit twee van de casestudies, vooral in gesprek gaan met de gemeentelijke vertegenwoordiger en minder met elkaar. Inhoudelijke verdieping en focus op de ontwikkeling van een eigen gezamenlijke visie op een bepaald onderwerp raakt daardoor volgens geïnterviewden op de achtergrond. Ook loopt de Wmo-raad het risico dat zij meegezogen wordt in de visie van de gemeente waardoor onafhankelijke advisering (mogelijk) wordt belemmerd 1. Dit laatste is echter afhankelijk van de mate waarin de leden in staat zijn zich kritisch op te stellen ten opzichte van de gemeente. In het licht van de binnen dit onderzoek gestelde effectiviteitvraag kan gesteld worden dat een intensieve interactie tussen de Wmo-raad en de beleidsmedewerker Wmo zeker bijdraagt aan de effectiviteit van de Wmo-raad vanwege wederzijdse uitwisseling van informatie. Belangrijk is wel dat de Wmo-raadsleden de ruimte nemen om met elkaar in gesprek te gaan over het onderwerp en daarbij hun kritische blik behouden. Ambtelijke ondersteuning De mate waarin de betrokken Wmo-raden worden ondersteund door een ambtenaar verschilt. In de gemeente Westland heeft de ambtelijke ondersteuner een uitgebreid takenpakket, waartoe ook het schrijven van de adviezen van de Wmo-raad behoort. Bij de Wmoraad Leerdam is er echter een ambtelijk aanspreekpunt dat vooral zorgt voor het aanleveren van documenten en contacten binnen de gemeente. De volgende tabel geeft een overzicht. Tabel 2.2 Ambtelijke ondersteuning Aanwezigheid gemeentelijke vertegenwoordiger Wmo-raad Barendrecht WZW-panel Delft Wmo-raad Delft Wmo-raad Leerdam Wmo-adviesraad Westland Alleen ambtelijk aanspreekpunt Ondersteunend ambtenaar organiseert vergaderingen, notuleert en stuurt stukken rond Alleen ad hoc ambtelijk aanspreekpunt Alleen ambtelijk aanspreekpunt Ondersteunend ambtenaar organiseert vergaderingen, notuleert, stuurt stukken rond en schrijft de adviezen. Alle Wmo-raden hechten aan een duidelijke toegang tot de gemeente, bij voorkeur in de vorm van een contactpersoon. Deze contactpersoon is van belang voor het beantwoorden van vragen en verzamelen van beleidsdocumenten in de organisatie. Daarnaast dragen actieve contactpersonen volgens de geïnterviewden bij tot meer bekendheid van de Wmoraad onder ambtenaren en het (tijdig) voorleggen van alle relevante beleidsdocumenten. De Wmo-raden verschillen echter in de mate waarin zij ondersteund willen worden. Om hun eigen onafhankelijke positie te behouden of te versterken, kiest bijvoorbeeld de Wmo-raad Leerdam voor de inhuur van een externe consulent die de raad ook van inhoudelijk advies kan voorzien. De Wmo-raad Barendrecht huurt een notulist in voor de verslaglegging van vergaderingen. In de gemeente Westland is er juist sprake van een intensieve ambtelijke ondersteuning. De Wmo-adviesraad Westland vindt dit geen bedreiging voor de eigen onafhankelijkheid. 1 Dit is in lijn met de in 2008 door ibmg uigevoerde inventarisatie patiëntenparticipatie waarbij aanpassing en compromisvorming als nadelen worden gezien van institutionalisering. 12

13 De leden zien de ambtelijke ondersteuner als een betrouwbare persoon die de meningen en visies van de verschillende Wmo-adviesraadsleden goed laat terugkomen in adviezen en notulen. Daarnaast krijgen bij voorkeur alle leden, maar minimaal de voorzitter de conceptadviezen voor verzending voorgelegd. Zo wordt voorkomen dat een advies niet in lijn is met de visie van de Wmo-adviesraad. Secretariële ondersteuning kan het werk van Wmo-raden versterken. Deze ondersteuning kan zorgen voor structuur en veel werk uit handen nemen van de toch vaak al belaste vrijwillige raadsleden. Of de ondersteuning beter door een ambtenaar of door een extern persoon kan worden verleend, blijkt niet uit dit onderzoek. Wel is duidelijk dat wanneer er sprake is van externe inhuur de Wmo-raad over voldoende middelen dient te beschikken. Overige ondersteuning door de gemeente Gemeenten bieden ook andersoortige ondersteuning, zoals vergaderruimte, financiële middelen en ruimte op de gemeentelijke website. De Wmo-raden gaan hier verschillend mee om. De Wmo-adviesraad Westland presenteert zich bijvoorbeeld op de gemeentelijke website en maakt gebruik van de gemeentelijke vergaderzalen. De Wmo-raad Delft en Barendrecht maken beide gebruik van de vergaderzalen maar hebben expliciet gekozen voor een eigen website. De Wmo-raad Leerdam maakt liever geen gebruik van dergelijke ondersteuning. Of een Wmo-raad van dergelijke ondersteuning gebruik maakt, wordt bepaald door de interpretatie van onafhankelijkheid. Een Wmo-raad als die in Leerdam wil de eigen onafhankelijkheid benadrukken door afstand te nemen van de gemeente. De andere Wmo-raden gaan daar flexibeler mee om. Zij vinden dat onafhankelijkheid vooral het gevolg is van een kritische houding, welke niet wordt verstoord door gebruik te maken van faciliteiten van de gemeente. Er zijn in het onderzoek geen aanwijzingen dat ondersteuning als vergaderruimte of ruimte op de gemeentelijke website bijdragen aan de effectiviteit van de Wmo-raad. Wel van invloed zijn de financiële middelen: middelen voor inhuur van eventuele (praktische of inhoudelijke) ondersteuning dragen bij aan het functioneren van de Wmo-raad en de kwaliteit van de adviezen. Zo heeft het Panel WZW dankzij een training meer zicht gekregen op het eigen functioneren en zijn er concrete actiepunten opgesteld om het functioneren te verbeteren. 2.2 Wmo-raden te midden van andere participatie-instrumenten Beleidsparticipatie, ook op het gebied van de Wmo, is niet nieuw voor gemeenten. Bijvoorbeeld in het kader van wijkontwikkeling hebben gemeenten ervaring opgedaan met interactieve beleidsvorming. Ook hebben gemeenten, in de geest van de Wmo, al gedurende de beleidsvoorbereidingen voor het meerjarige Wmo-beleidsplan inbreng gevraagd van burgers en/of maatschappelijke organisaties. In deze paragraaf beschrijven we waarom gemeenten een Wmo-raad hebben opgericht. Omdat de positie van doelgroeporganisaties door de komst van Wmo-raden is veranderd, besteden we ook aandacht aan de gevolgen ervan voor de relatie tussen gemeenten en doelgroepenorganisaties. 13

14 2.2.1 Waarom een Wmo-raad? Gemeenten organiseren onder meer burgerbijeenkomsten, nemen klanttevredenheidenquêtes af, voeren bilateraal overleg met cliëntenorganisaties en hebben nog andere adviesorganen, zoals wijk- of sportraden. Naast de genoemde instrumenten hebben de in de het onderzoek betrokken gemeenten, net als in 86% van de Nederlandse gemeenten, gekozen voor de oprichting van een Wmo-raad 1. De redenen om voor een Wmo-raad te kiezen, lopen uiteen. De volgende tabel toont de redenen waarom de onderzochte Wmo-raden zijn opgericht. Tabel 2.3 Redenen om een Wmo-raad op te richten Wmo-raad Barendrecht Wmo-raad Delft Wmo-raad Leerdam Gemeente Westland Bestaande raden waren gericht op een deel van de Wmo, niet op de gehele breedte. Niet alleen gebruikers van voorzieningen maar alle burgers moeten worden vertegenwoordigd. Afzonderlijk vormgeven aan burgerparticipatie op het gebied van de Wmo en cliëntenparticipatie op dit vlak Behoefte aan integrale advisering over de Wmo Advisering over lange termijn van het (gevoerde) beleid Verbinding leggen tussen relevante maatschappelijke organisaties Enige adviseur op gebied van de visievorming Wmo: andere instrumenten zijn op het niveau van raadpleging en gericht op de praktische uitvoering van de Wmo Uit ons onderzoek komt naar voren dat de Wmo-raad zijn opgericht, omdat: er geen adviesorgaan was dat formeel adviseert over de gehele breedte van de Wmo er geen orgaan is waarbinnen de belangen van de verschillende doelgroepen binnen de Wmo samenkomen. De onderzochte Wmo-raden onderscheiden zich op drie manieren van andere lokale adviesraden. Wmo-raden (in Delft alleen het Panel WZW) mogen als enig orgaan formeel adviseren over conceptbeleidsstukken aangaande de volle breedte van de Wmo. De gemeente betrekt doelgroepenorganisaties vaak in het voortraject van de beleidsontwikkeling. De doelgroepenorganisaties worden geraadpleegd over knelpunten in de praktijk, potentiële oplossingen en keuzemogelijkheden daarbij. Deze organisaties hebben geen formele adviesmogelijkheid zoals de Wmo-raad. Een ander verschil is dat de Wmo-raden geen belangenbehartiger zijn. Tot de doelgroep van de Wmo-raad behoren alle burgers, niet alleen de achterbannen van doelgroepen- of andere maatschappelijke organisaties. Wmo-raden dienen de verschillende belangen te overstijgen en tot een advies uit algemeen belang te komen. Tot slot dienen Wmo-raden op grond van signalen eventuele hiaten in het beleid aan te dragen, en zich niet bezig te houden met incidenten. Daarbij dient de Wmo-raad dus altijd een vertaalslag te maken van ervaringen/signalen naar beleid. 1 Oudenampsen, Nederland, e.a., (2006) Adviseren over maatschappelijke ondersteuning Cliëntenparticipatie bij gemeenten, Utrecht: Verwey-Jonker Instituut 14

15 De Wmo-adviesraad Westland, het Panel WZW en de Wmo-raad Leerdam i.o. hebben in meerdere of mindere mate advies gegeven over de vormgeving van de beleidsparticipatie Wmo in hun gemeente. Dit gebeurde ten tijde van het opstellen van de meerjaren plannen Wmo, in 2006 / Naderhand hebben de Wmo-raden geen advies meer gegeven over de vormgeving van de beleidsparticipatie en de mate waarin kwetsbare groepen daarin een stem hebben. 2.3 Gevolgen voor de verhouding gemeente en doelgroepenorganisaties Uit ons onderzoek blijkt dat helderheid en overeenstemming over de positie van de Wmoraad zeer wenselijk is voor het functioneren van de raad. Het gaat hierbij voornamelijk om de positie van de Wmo-raad ten opzichte van de doelgroepenorganisaties. Deze organisaties hebben al van oudsher overleg met de gemeente. Gehandicaptenplatforms of panels hadden zelfs een formele adviesfunctie op grond van de voormalige Wet voorzieningen Gehandicapten (WVG). De Wmo-raad heeft deze formele adviesfunctie overgenomen en zo de verhoudingen binnen de gemeente gewijzigd. De gemeenten Barendrecht, Delft en Leerdam willen dat de Wmo-raad de belangen van de verschillende doelgroepen in haar advisering bundelt en overstijgt. Dit betekent dat de Wmo-raad een overkoepelende functie krijgt ten opzichte van de doelgroepenorganisaties. Vooral de Wmo-raad Barendrecht ageert tegen deze positie, omdat zij het als de taak van de gemeente ziet om over specifieke aandachtsvelden te overleggen met de doelgroepenorganisaties. De Wmo-raad Barendrecht, maar ook Wmo-raad Leerdam, merken ook op hiertoe onvoldoende capaciteit te hebben. Daarnaast verwacht de Wmo-raad Barendrecht dat het moeilijker werkbaar is als de leden wél de agenda van de achterban meer in zouden brengen, omdat hiervoor soms geen tijd is. Wmo-raad als eindstation De wethouder van de gemeente Leerdam ziet als ideaalbeeld dat de Wmo-raad Leerdam functioneert als een overkoepelend orgaan van de overige raden en burgerinitiatieven. De Wmo-raad zou de adviezen van de deelraden mee kunnen wegen in haar eindadvies. De Wmo-raad is idealiter een eindstation voor de formele advisering waar de visies van de verschillende doelgroepenorganisaties geïntegreerd worden in een totaalbeeld. Bron: Casestudie Wmo-raad Leerdam In drie van de vier casestudies zien we dat enkele doelgroepenorganisaties de komst van de Wmo-raad als een bedreiging ervaren 1. Deze organisaties verwachten minder contact te krijgen met de gemeente en hun belangen via de Wmo-raad te moeten gaan behartigen. Dit ervaren zij als een verslechtering van hun positie omdat zij geen of minder direct contact verwachten te hebben met de gemeente en de Wmo-raad niet uitgaat van de belangen van hun doelgroep maar van het algemeen belang (zie kader). Volgens organisaties die voorheen geen formele relatie hadden met de gemeente, maar nu in de Wmo-raad worden vertegenwoordigd, is hun positie versterkt: We kunnen nu meer formeel advies geven en vragen stellen. Vroeger was het informeler en daardoor ook on- 1 Dit is niet het geval bij de Wmo-adviesraad Westland waar vertegenwoordigers van de doelgroepenorganisaties zitting hebben in de raad. 15

16 grijpbaarder en minder helder. De positie van deze organisaties is verbeterd, nu zij via hun contacten met de Wmo-raad indirect mogelijkheden hebben gekregen tot formele inspraak. Spanningen door komst Wmo-raad In de Wmo-raad Barendrecht hebben enkele leden zitting die lid zijn van een doelgroepenorganisatie. Deze zogenoemde linking pins zitten in de Wmo-raad ter bevordering van de informatieuitwisseling en korte lijnen tussen de Wmo-raad en de netwerkorganisaties. Zij zitten zonder last of ruggespraak in de Wmo-raad; het is niet de bedoeling dat de linking pins bij de besluitvorming de belangen van hun achterban behartigen. In de praktijk moeten sommige organisaties die voorheen directe contacten met de gemeente hadden, nu volgens eigen zeggen hun belangen voornamelijk via de Wmo-raad behartigen. Dit stemt niet alle organisaties tevreden. In de praktijk blijkt echter dat de gemeente contact blijft houden met de doelgroepenorganisaties, waardoor de onderlinge relaties tussen de doelgroepenorganisaties, de Wmo-raad en de gemeente verbeteren. Bron: Casestudie Wmo-raad Barendrecht Enkele geïnterviewden merken op dat de verhoudingen tussen de Wmo-raad en cliëntenorganisaties wel kan veranderen wanneer de Wmo-raad bijvoorbeeld over de bezuinigingen gaat adviseren. De standpunten van de Wmo-raad die vanuit het algemeen belang worden gesteld, kunnen immers afwijken van die van de cliëntenorganisaties. Een voorbeeld In gemeente X is er een soos voor ouderen. De ouderenbonden willen deze soos graag behouden. Vanuit het belang van ouderen willen zij geen wijzigingen in de huidige opzet, zoals een eigen bijdrage. De Wmo-raad beziet de ouderensoos echter te midden van andere maatregelen en voorzieningen en vraagt zich af of een deel van de ouderen wél een eigen bijdrage zou kunnen betalen. De vrijkomende middelen kunnen dan aan andere eveneens belangrijke voorzieningen worden besteed. Afgezien van een goede onderlinge verstandhouding met doelgroepen- en andere maatschappelijke organisaties, is het belangrijk dat Wmo-raden zich bewust zijn van eventuele uitwisseling tussen gemeente en genoemde organisaties. Dit punt komt expliciet aan de orde in de gemeente Westland. Hier hebben de doelgroepenorganisaties zowel zitting in de Wmo-raad als dat zij op bilateraal niveau contact onderhouden met de gemeente. In de lokale meerjaren beleidsnota Wmo is vastgelegd dat op bilateraal niveau uitvoeringszaken worden besproken en dat de Wmo-adviesraad zich dient te richten op advisering vanuit het algemene belang en over de verschillende prestatievelden heen. In de praktijk betekent dit dat betrokken organisaties zich bewust moeten zijn van het verschil in inbreng per participatie-instrument (bilateraal overleg versus Wmo-raad) en dienen zij hierop ook in te spelen. 16

17 3 Representativiteit en wijze van betrekken 3.1 Samenstelling Wmo-raden De samenstelling van Wmo-raden in Nederland verschilt. Een derde van de Wmo-raden is samengesteld uit vertegenwoordigers van cliënten- of belangenorganisaties 1, aan een kwart van de Wmo-raden in Nederland nemen burgers op persoonlijke titel deel 2. In 44% van de gevallen komt een combinatie van beide voor. De volgende tabel toont hoe de in het onderzoek betrokken Wmo-raden en het WZW-panel zijn samengesteld. Tabel 3.1 Samenstelling Wmo-raden Wmo-raad Barendrecht Panel WZW, Delft Wmo-raad Delft Wmo-raad Leerdam Wmo-adviesraad Westland Samenstelling Burgers op persoonlijke titel Leden van doelgroepenorganisaties met meer dan 50 leden, zonder last of ruggespraak Burgers op persoonlijke titel Burgers op persoonlijke titel Vertegenwoordigers van lokale organisaties zonder last of ruggespraak De manier waarop de raden zijn samengesteld, is bepalend voor de mate waarin doelgroepenorganisaties, maar ook maatschappelijke organisaties en kerken betrokken zijn bij de Wmo-raad. In de Wmo-adviesraad Westland zitten leden van dergelijke organisaties in de raad, maar zijn zij niet gebonden hun achterban te raadplegen (al doen zij dat in de praktijk vaak wel). Dit geldt ook voor de leden van het Panel WZW, waar alleen vertegenwoordigers van cliënten- en patiëntenorganisaties aan deelnemen. Bij de Wmo-raden van Barendrecht, Delft en Leerdam zijn sollicitatierondes gehouden en hebben burgers op persoonlijke titel zitting in de raad. Sommige van deze leden zijn lid van een vrijwilligersorganisatie of een cliëntenorganisatie, actief in de kerk of hebben in de gemeenteraad gezeten. Anderen hebben beroepsmatig een achtergrond in het veld van de Wmo of vertegenwoordigen een bepaalde geleding binnen de samenleving. Zij hebben echter geen zitting in de Wmo-raad als vertegenwoordiger, met als gevolg dat de verbinding met de doelgroepenorganisaties zwakker is dan bijvoorbeeld het geval is bij de Wmoadviesraad Westland. Een voordeel is dat de leden geen verantwoording aan een organisatie hoeven af te leggen en zo onafhankelijker kunnen opereren. 1 In een enkele gemeente hebben naast de genoemde partijen ook aanbieders van zorg-, welzijns- sport- en/of culturele voorzieningen zitting in de Wmo-raad. In de onderzochte raden komt dit niet voor. 2 SCP (2010), Op weg met de Wmo Evaluatie van de Wet maatschappelijke ondersteuning , Den Haag. 17

18 3.2 Representativiteit samenstelling Volgens artikel 11 van de Wmo moet de gemeente er op letten dat ook kwetsbare groepen bij beleidsvoorbereiding worden betrokken. Uit onderzoek blijkt dat Wmo-raden geen goede afspiegeling vormen van de doelgroepen van de Wmo. De sterkst vertegenwoordigde groepen zijn ouderen en mensen met een lichamelijke beperking, daarna zijn mantelzorgers, chronisch zieken en vrijwilligers het meest vertegenwoordigd 1. Het Sociaal Cultureel Planbureau meldt dat in slechts de helft van de Wmo-raden kleine doelgroepen, zoals mensen met een verstandelijke beperking of een chronisch psychische aandoening, zijn vertegenwoordigd 2. Dak- en thuislozen, verslaafden, slachtoffers van huiselijk geweld en migranten hebben zelden een afgevaardigde in de Wmo-raad. Van de onderzochte Wmo-raden heeft de Wmo-adviesraad Westland de meest diverse vertegenwoordiging (zie tabel 3.2). In deze Wmo-adviesraad zijn ook groepen vertegenwoordigd die veelal niet vertegenwoordigd zijn, zoals verslaafden en uitkeringsgerechtigden. Het Panel WZW kent ook een brede samenstelling, maar vertegenwoordigt alleen cliëntengroepen en niet, zoals de Wmo-adviesraad Westland, ook bijvoorbeeld religieuze organisaties. De Wmo-raden Barendrecht, Delft en Leerdam zijn minder divers van aard, omdat deze raden minder ervaringsdeskundigen en een kleiner aantal leden kennen. Wel is bij het samenstellen van deze raden rekening gehouden met de lokale demografie, waar het gaat om sekse, leeftijd en etniciteit. Tabel 3.2 Overzicht achterban leden van de Wmo-adviesraad Westland Doelgroepen Verstandelijk gehandicapten Senioren Lichamelijk gehandicapten Jeugd Religieuze organisaties GGZ Cliëntenraden (en daken thuislozen / verslaafden) Mantelzorgers en vrijwilligerswerk Uitkeringsgerechtigden Samenwerkende ouderverenigingen: PhiladelphiaSupport Westland verstandelijk gehandicapten en Kansplus Westland Senioren Advies Raad Westland (SAR-W) Platform Gehandicaptenbeleid Westland (PGB-W) 2 vacatures Diaconaal platform Westland, inclusief vertegenwoordiging moslimgemeenschap Cliëntenraad PerspeKtief Mantelzorg Platform Vrijwilligerswerk Westland Cliëntenraad Wet Werk en Bijstand Bron: Casestudie Wmo-adviesraad Westland Tevredenheid samenstelling De onderzochte Wmo-raden en gemeenten zijn in alle vijf de gevallen tevreden over de samenstelling van het adviesorgaan. Men vindt de verschillende geledingen uit de bevolking afdoende vertegenwoordigd. Van een aantal doelgroepen willen de Wmo-raden desondanks graag een vertegenwoordiger in hun midden, maar slagen zij daar niet in. De volgende geledingen zijn in de onderzochte Wmo-raden niet vertegenwoordigd: jeugd (bij vier van de 1 Cromwijk, R. e.a., (2010), Wmo-raden in beeld Over de invloed van Wmo-raden, MOVISIE, Utrecht. 2 SCP (2010), Op weg met de Wmo Evaluatie van de Wet maatschappelijke ondersteuning , Den Haag. 18

19 vijf raden), allochtone groeperingen (bij twee raden) en GGZ-cliënten (bij twee raden). Deze groepen komen ook uit andere onderzoeken naar voren als ondervertegenwoordigde groepen (Nederland e.a., 2009; Cromwijk, e.a., 2010). Andere kwetsbare groepen die niet zijn vertegenwoordigd, zoals uitkeringsgerechtigden en daklozen, worden in de interviews niet genoemd als doelgroepen waarvoor nog een vertegenwoordiger wordt gezocht. Opname persoon met een verstandelijke beperking in de Wmo-raad? Het verzoek van de gemeente om ook een persoon met een verstandelijke beperking in de raad op te nemen, heeft de Wmo-raad vooralsnog niet gehonoreerd. De Wmo-raad wil eerst als raad meer ervaring opbouwen en de werkwijze laten uitkristalliseren voordat een dergelijke ervaringsdeskundige wordt opgenomen. Op dit moment verwacht de Wmo-raad niet voldoende ondersteuning te kunnen bieden aan een lid met een verstandelijke beperking, waardoor de ervaringsdeskundige niet tot zijn recht zou komen. Bron: Casestudie Wmo-raad Leerdam Wanneer bepaalde geledingen niet zijn vertegenwoordigd, proberen zowel de gemeente als de Wmo-raden mensen vanuit die geleding bij de Wmo-raad te betrekken. Het zoeken naar een nieuw lid uit één van de genoemde groepen kost vaak veel moeite. Formele vormen als een vacature werken niet, potentiële leden moeten persoonlijk worden opgezocht op zogenoemde vindplaatsen, plekken waar de doelgroep vaak aanwezig is 1. In Leerdam heeft het positief gewerkt dat de wethouder mensen persoonlijk heeft uitgenodigd voor de Wmoraad. Vanuit het perspectief van de kwetsbare groepen zelf, komen aandachtspunten naar voren die vraagtekens plaatsen achter de vertegenwoordiging van bepaalde groepen in de Wmoraad: het instrument Wmo-raad sluit niet altijd aan bij de belevingswereld van de kwetsbare groepen, denk bijvoorbeeld aan kwetsbare jongeren en dak- en thuislozen, en vergt (te) veel van hun competenties. Ook sluiten de onderwerpen die worden behandeld, niet (altijd) aan bij hun belevingswereld. Een jongere zal bijvoorbeeld sneller interesse hebben in een inhoudelijke discussie over prestatieveld 2 (jeugd en opvoedondersteuning) dan geven van informatie en advies (prestatieveld 3). Daarnaast worden cliënten die in staat zijn tot deelname, vaak gevraagd voor verschillende (vrijwilligers)functies en kunnen daardoor overbelast raken. Moeilijk bereikbaar? Moeilijk bereikbaar? Wie is moeilijk bereikbaar? De zogezegd moeilijk bereikbare doelgroepen hebben vaak heel wat te vertellen. Weten wat er niet goed gaat in de zorg en hebben vaak ook goede ideeën over hoe het beter kan. [ ] Dat kan al heel simpel door met een thermoskan koffie het park in te gaan om met dakloze mensen te praten. Bron: Handreiking Moeilijk bereikbaar? Hoe mensen uit de maatschappelijke opvang, vrouwenopvang en verslavingszorg en zwerfjongeren te betrekken in de Wmo-participatie, Programma Lokale Versterking GGZ Wmo (2009) 1 Dit blijkt ook uit onderzoek van Tympaan Instituut (2010) naar de participatie van niet-westerse allochtonen in Wmo-raden. 19

20 Ook de onderzochte Wmo-raden, vooral de Wmo-raden met een beperkt aantal leden, noemen enkele aandachtspunten waar het gaat om kwetsbare groepen. Zij verwachten dat als meerdere / alle kwetsbare groepen uit de gemeente in de Wmo-raad zijn vertegenwoordigd, de vergaderingen minder efficiënt zullen verlopen. Het aantal leden neemt dan fors toe en de verschillen in kennis en competenties wordt groter. Het zal dan (nog) moeilijker worden om tot inhoudelijke verdieping te komen en de voorzitter zal (nog meer dan nu) ervoor moeten zorgen dat alle leden tijdens vergaderingen worden gehoord. De Wmo-raad Barendrecht acht het overigens niet noodzakelijk dat de raad een (volledige) afspiegeling van de lokale bevolking vormt, omdat de diversiteit in de Wmo-raad en het denken vanuit het algemene belang volgens de geïnterviewde raadsleden de representativiteit van de adviezen voldoende borgt. Het voorgaande roept vervolgens de vraag op hoe kleine kwetsbare groepen (ook vanuit hun eigen perspectief) vertegenwoordigd dienen te worden: rechtstreeks door deelname in een brede Wmo-raad of in een beperkte Wmo-raad (zie kader)? Of komt de inbreng van sommige kwetsbare groepen beter tot zijn recht in informele bijeenkomsten, een klankbordgroep of panel, gericht op door de doelgroepen aangedragen thema s uit de Wmo? Wmo-raad met alleen ervaringsdeskundigen van de prestatievelden 7, 8 en 9 In de gemeente Leeuwarden hebben de gezamenlijke vertegenwoordigers van representatieve organisaties van de prestatievelden maatschappelijke opvang en vrouwenopvang (PV 7), openbare geestelijke gezondheidszorg (PV 8) en ambulante verslavingszorg (PV 9) van de Wmo het initiatief genomen tot het opzetten van een Wmo-raad. Deze zogenoemde Wmo adviesraad 7, 8 en 9 bestaat geheel uit ervaringsdeskundigen op de genoemde terreinen en is op 1 januari 2010 formeel van start gegaan. Het initiatief kan een belangrijke stap zijn in een betere vertegenwoordiging en een betere beïnvloeding van het Wmo-beleid voor en door deze doelgroepen. 3.3 Stem van de burger in adviezen Om de stem van de burger te kunnen vertolken in adviezen is het niet noodzakelijk dat alle geledingen in de samenleving in de Wmo-raad zijn vertegenwoordigd. Dit blijkt bijvoorbeeld uit de evaluatie van de Wmo van het Sociaal Cultureel Planbureau (2010) dat stelt dat rechtstreekse vertegenwoordiging in de Wmo-raad een positieve invloed heeft maar geen noodzakelijke voorwaarde is voor een positief oordeel over de belangenbehartiging van een bepaalde doelgroep. De Wmo-raad kan zich immers ook laten voeden vanuit de samenleving. Dit kan op twee manieren, via maatschappelijke organisaties of door rechtstreekse contacten met burgers. In beide gevallen bestaat er een spanningsveld tussen de verwachtingen van de Wmo-raad en de gemeente over de mate waarin de raden informatie uit de samenleving ontsluiten. Via maatschappelijke organisaties In dergelijke gevallen ondernemen de onderzochte Wmo-raden verschillende activiteiten om informatie uit te wisselen met de relevante lokale organisaties. Alle drie de Wmo-raden (Barendrecht, Delft en Leerdam) hebben minimaal één bijeenkomst georganiseerd waarop ze met lokale maatschappelijke organisaties in gesprek zijn gegaan over de Wmo. Ook voeren de Wmo-raden gesprekken met relevante organisaties, zowel maatschappelijke organisaties, adviesraden als aanbieders op het gebied van zorg en welzijn. De Wmo-raad Leerdam heeft in het najaar van 2010 besloten de onderlinge contacten te intensiveren door el- 20

21 ke vergadering een lokale organisatie uit te nodigen voor nadere kennismaking en uitwisseling van ervaringen op het gebied van de Wmo. Wmo-raad met netwerkfunctie De Wmo-raad Leerdam heeft in tegenstelling tot andere door de gemeente gehanteerde participatieinstrumenten een netwerkfunctie. De gemeente Leerdam ziet graag dat de Wmo-raad contacten legt met lokale cliënten- en belangenorganisaties en burgers in Leerdam. Bron: Casestudie Wmo-raad Leerdam Direct contact met burger Naast gesprekken met maatschappelijke organisaties zoeken Wmo-raden contact met burgers. In het algemeen geldt dat de Wmo-raadsleden vaak geselecteerd zijn vanwege hun (sociale) netwerk in de gemeente. Daarnaast merken leden op dat zij de lokale krant lezen en (door de gemeente georganiseerde) lokale discussiebijeenkomst bezoeken. De Wmoadviesraad Westland heeft daarnaast contact met burgers gemaakt door een (zeer gewaardeerd) kwalitatief klanttevredenheidsonderzoek onder burgers uit te voeren. Ook verschijnt er met enige regelmaat een artikeltje van de Wmo-raad in een lokale krant. De Wmo-raad Barendrecht zoekt contact met burgers via haar website en in Delft verspreidt de Wmo-raad een flyer waarop de raad zich presenteert. Spanningsveld verwachtingen Wmo-raad en gemeenten Uit het onderzoek blijkt dat er een spanningsveld is tussen de verwachtingen van de Wmoraden en de gemeenten over de mate waarin de raden informatie uit de samenleving ontsluiten. In de Wmo is vastgelegd dat de verantwoordelijkheid voor het betrekken van de verschillende doelgroepen bij de beleidsvorming bij de gemeente ligt. Tegelijkertijd willen de onderzochte gemeenten allemaal dat de Wmo-raden zich meer inzetten om de verschillende geledingen in samenleving te raadplegen. De volgende tabel toont de verwachtingen van de gemeente ten aanzien van de Wmo-raden. Tabel 3.3 Verwachtingen gemeenten over inbreng maatschappelijke organisaties Wmo-raad Barendrecht WZW-panel Wmo-raad Delft Wmo-raad Leerdam Wmo-adviesraad Westland Verwachtingen gemeenten Gemeente verwacht dat de raad maatschappelijke organisaties raadpleegt en vervolgens een belangenoverstijgend advies verstrekt Maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd zonder last of ruggespraak Gemeente stelt op prijs als de raad maatschappelijke organisaties raadpleegt en vervolgens een belangenoverstijgend advies verstrekt Gemeente verwacht dat de raad maatschappelijke organisaties raadpleegt en vervolgens een belangenoverstijgend advies verstrekt Maatschappelijke organisaties zijn vertegenwoordigd zonder last of ruggespraak. Gemeente verwacht nog meer ervaringsdeskundigheid van de raad én een belangenoverstijgend advies. 21

22 Proberen meer vertegenwoordigend te zijn Het is volgens de gemeente en de Wmo-raad Barendrecht de verantwoordelijkheid van de gemeente om alle groepen uit de samenleving bij de beleidsontwikkeling te betrekken. Neemt niet weg dat de gemeente voorstaat dat de Wmo-raad zich in haar advisering inspant om (meer) vertegenwoordigend te zijn. Ook stelt de gemeente het op prijs als de Wmo-raad haar adviseert over ingangen tot doelgroepen waarmee de gemeente weinig tot geen contact heeft. Bron: Casestudie Wmo-raad Barendrecht De vier onderzochte Wmo-raden zetten zich in om meer uitwisseling te krijgen met de bevolking, maar zien wel beperkingen 1. Zij werken als vrijwilligers en hebben beperkte tijd om de verschillende werkzaamheden binnen de Wmo-raad uit te voeren. Daar komt bij dat burgers en maatschappelijke organisaties moeizaam te bewegen zijn om een bijdrage te leveren en dat er geregeld rondom een adviesaanvraag weinig tijd is om de achterban te raadplegen. Het is ook vrijwel zonder uitzondering de Wmo-raad die het initiatief moet nemen om contact te zoeken. De Wmo-raad loopt daarbij het risico, zeker bij het benaderen van burgers, een klachtenbureau te worden. Belangenbehartiging strookt echter niet met haar opdracht, waardoor (opnieuw) een spanningsveld ontstaat. Een voorbeeld Gemeente Barendrecht legt de Nota Jeugdbeleid aan haar Wmo-raad voor. De Wmo-raad merkt op dat in de nota onvoldoende gevoed is door de stem van jongeren: Wat willen de jongeren? Zo speelt de Wmo-raad de bal terug naar de gemeente die uiteindelijk verantwoordelijk is voor beleid dat aansluit bij de verschillende geledingen in de samenleving. Dit staat op gespannen voet met de verwachtingen van de gemeente die in algemeenheid graag ziet dat de Wmo-raad de stem van de burger inbrengt. Afgezien van deze belemmeringen vinden de Wmo-raden dat zij door hun samenstelling en de netwerken van de verschillende leden al in belangrijke mate voeling met de samenleving hebben. Ook draagt het denken vanuit algemeen belang volgens hen bij aan de representativiteit van de adviezen. Opvallend is dat de kennis en/of het burgerperspectief soms meer aanwezig is bij de Wmo-raad dan door de gemeente wordt onderkend. De Wmoadviesraad Westland heeft bijvoorbeeld volgens de beleidsmedewerker zeer veel ervaringsdeskundigheid, maar vindt deze deskundigheid niet altijd zijn neerslag in de adviezen. Bij de Wmo-raad Barendrecht zijn de adviezen soms sterk geschreven vanuit het beleidsperspectief, waardoor de gemeente de stem van de burger in het advies soms minder herkent. In de twee genoemde voorbeelden is het verschil in verwachtingen redelijk eenvoudig op te lossen: bijvoorbeeld door de adviezen te onderbouwen met de al aanwezige ervaringsdeskundigheid of door het cliëntenperspectief meer te expliciteren in de adviezen. Andere keren is mogelijk meer inbreng vanuit de achterban gewenst, maar welke verwachtingen mag de gemeente in dat opzicht hebben? Hoe ver moeten de leden gaan met het benaderen van de lokale bevolking en maatschappelijke organisaties? Waar eindigt hun verantwoordelijkheid en kan gesteld worden dat het de taak van de gemeente is? In hoeverre kan een 1 Het Panel WZW hield zich vooral bezig met het versterken van de inbreng van de achterbannen van de vertegenwoordigde cliënten- en patiëntenorganisaties. 22

23 Wmo-raad volstaan met aangeven dat de ervaringen en behoeften van de burger niet in het beleid is vertegenwoordigd of moet de raad de ervaringen en behoeften melden? We denken met elkaar mee De leden van de Wmo-adviesraad Westland zijn tevreden over de wijze waarop de adviezen tot stand komen. Ondanks de verschillende belangen en achtergronden van de leden is het volgens de adviesraadsleden niet voorgekomen dat er conflicten zijn ontstaan. Wel merken zij op dat soms enige discussie/uitwisseling nodig is voordat de verschillende leden tot overeenstemming kunnen komen. Dit kost volgens sommige leden veel tijd, maar de uitkomsten zijn waardevol. Er zijn meerdere belangen. Je leert veel over problemen in andere sectoren. We zitten in de Wmo-adviesraad voor iedereen, denken met elkaar mee. We praten overal uitgebreid over, aldus een lid van de Wmoadviesraad Westland. Bron: Casestudie Wmo-adviesraad Westland 23

24 24

25 4 Advisering door Wmo-raden De kern van de opdracht aan Wmo-raden is het adviseren van gemeenten. In dit hoofdstuk gaan we in de eerste paragraaf in op de onderwerpen die in de onderzochte Wmo-raden worden behandeld. De tweede paragraaf behandelt het moment van adviseren: is er alleen een formeel advies over een conceptbeleidsnota die ter goedkeuring aan de gemeenteraad wordt voorgelegd, of krijgt de Wmo-raad al eerder in de beleidsontwikkeling de kans om advies te geven. De derde paragraaf beschrijft de kwaliteit van de adviezen en de mate waarin deze van invloed zijn op gemeentelijke processen. Omdat de competenties van de leden van invloed zijn op de kwaliteit van de adviezen, behandelen we tot slot de relatie tussen de opdracht die aan Wmo-raden is gegeven en de competenties van de leden. 4.1 Onderwerpen De adviesraden volgen sterk de behandeling van onderwerpen door de gemeentelijke organisatie. Dit heeft tot gevolg dat vooral bij de Wmo-raden Barendrecht, Leerdam en Westland en het Panel WZW onderwerpen die betrekking hebben op de prestatievelden 4 tot en met 6 centraal staan in de formele advisering. Tijdens vergaderingen zijn daarnaast ook de eerste drie velden (soms) onderwerp van gesprek, maar dit resulteert meestal niet in een (formeel) advies. De prestatievelden 7, 8 en 9 blijven veelal onderbelicht en ook de visie van de gebruikers van deze voorzieningen over de overige prestatievelden komt niet bij alle Wmo-raden nadrukkelijk aan bod. Wanneer de Wmo-raad over het meerjarenplan heeft geadviseerd, zijn alle prestatievelden een keer (in enige mate) aan bod gekomen. Dat vooral de prestatievelden 7, 8 en 9 onderbelicht blijven, komt mogelijk doordat: de beleid- en of uitvoering van deze prestatievelden bij de centrumgemeente ligt en daardoor niet in een formele adviesaanvraag aan de raden is voorgelegd 1 de kwetsbare groepen waarover deze velden gaan, niet (in alle gevallen) in de Wmoraad zijn vertegenwoordigd de kwetsbare groepen wel zijn vertegenwoordigd, maar hun inbreng minder goed naar voren (kunnen) brengen. 1 Dit geldt niet voor de gemeente Delft, omdat dit wel een centrumgemeente is. 25