KOOLWITJES IN DE KLAS. Maak kennis met het koolwitje...

Transcriptie

1 KOOLWITJES IN DE KLAS Maak kennis met het koolwitje... De Vlinderstichting levert eitjes, rupsen en poppen van het groot koolwitje. Zo kunt u de levenscyclus van een vlinder in de klas volgen. Een bijzondere ervaring!

2 Inleiding Vroeger dachten de mensen dat rupsen en vlinders twee heel verschillende dieren waren. Nu weten we dat vlinders een volledige metamorfose ondergaan. Juist hierdoor raken kinderen snel enthousiast voor vlinders. U moet zelf zorgen voor huisvesting en voedsel voor het levend materiaal. U kunt de kooi met het levend materiaal op een tafel in de klas zetten. De leerlingen kunnen dan regelmatig in de kooi kijken en daardoor is de kans groter dat ze ook een keer een ontpopping zien. Verder is het leuk om de verschillende stadia met een vergrootglas of binoculair te bekijken met de kinderen. U kunt ook opdrachten doen die u kunt vinden op onder het kopje >onderwijs=. Veel plezier met de koolwitjes in de klas! Huisvesting Om de rupsen op te kweken heeft u een glazen of perspex bak (bijvoorbeeld een aquarium) nodig, die afgedekt wordt met vliegengaas. Zo kunnen de rupsen niet ontsnappen en is er voldoende ventilatie. Dit is belangrijk omdat de rupsen niet vochtig mogen worden. Een kooi van 40x40x60 cm biedt voldoende ruimte voor ongeveer 20 rupsen of vlinders. Wilt u alleen rupsen houden en de jonge vlinders meteen vrijlaten, dan volstaat een kooi van 30x30x45 cm. De optimale plek voor de kooi is op een lichte plek met een temperatuur tussen de EC. Het is niet de bedoeling dat de kooi in de volle zon staat met een temperatuur hoger dan 25 EC in verband met mogelijke virusinfecties. Verder hebben de rupsen minimaal 16 uur licht nodig. Afhankelijk van de tijd van het jaar waarin u het pakket ontvangt, kunt u een (halogeen)lamp en tijdklok gebruiken. Tijdens de kweek moet dagelijks goed schoongemaakt worden, om ziekten te voorkomen. Mieren, spinnen, oorwurmen en roofwantsen eten graag het levend materiaal. Zij moeten de kooi dus niet binnen kunnen dringen. Vijanden van de rups Eitjes U ontvangt de eitjes als een kluitje gele bolletjes op een stukje koolblad. Leg dit koolblad, met de eitjes naar boven, op een vers koolblad. De rupsen die uit de eitjes kruipen, kunnen dan meteen aan het verse voedsel beginnen. Let op dat u het blad met de eitjes niet in de kooi bij de rupsen zet, anders eten de rupsen de eitjes misschien op. DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 2

3 Rupsen De rupsen moet u na ontvangst voorzichtig op een koolblad plaatsen. Rupsen zijn erg kwetsbaar. Pak de rupsen niet tussen vingers of pincet, ze beschadigen snel! U kunt ze met een penseel op een papiertje of lepeltje schuiven. Zo kunt u ze ook ter demonstratie over uw hand laten kruipen. Jonge rupsjes kunt u beter helemaal niet oppakken. Voedsel voor de rupsen Het is belangrijk dat de rupsen elke dag verse koolbladeren tot hun beschikking hebben. elke dag verversen na enkele dagen verversen alleen vervangen als blad op is Rupsen zijn heel kieskeurige eters; de rupsen van het groot koolwitje eten allerlei soorten kool, zoals spruitkool, bladeren van bloemkool, boerenkool, witte kool en koolzaad. Het is belangrijk dat de bladeren vrij zijn van bestrijdingsmiddelen. Mocht u niet helemaal zeker zijn of het blad onbespoten is, gebruik dan alleen de binnenste bladeren. Het enige dat de rups doet, is eten en groeien. Omdat hun vel niet mee kan groeien, vervellen rupsen zo=n vijf keer. Als de rupsen genoeg gegeten hebben, gaan ze zich verpoppen. Ze hechten zich met spinsel vast aan de bovenkant of aan de wanden van de kooi. De rups mag nu niet meer gestoord worden. Na 1-2 dagen zal de rups definitief gaan verpoppen. De rupsenhuid splijt over de rug vanaf de kop open en de pop wringt zich naar buiten. Dit gebeurt binnen enkele minuten. De pop is dan nog zacht en kwetsbaar. Na een paar dagen is de pop uitgehard. Om een pop een keer goed te bekijken, kunt u met een speld voorzichtig het spinsel los maken. Als u hem op uw hand legt, zal hij soms een beetje met zijn achterlijf kwispelen. De rupsen hebben minimaal 16 uur per dag licht nodig. Bij kortere daglengte denken de rupsen dat de winter nadert. De poppen gaan dan in winterrust en komen niet uit, de jonge rupsjes gaan dan dood. Afhankelijk van de tijd van het jaar waarin u het pakket ontvangt, hebt u dus een lamp en tijdklok nodig. DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 3

4 Zieke rupsen kunt u herkennen aan verslijming, te natte of rode uitwerpselen. Verwijder zieke rupsen direct en maak alles goed schoon. Ziekten kunnen worden voorkomen door een goede hygiëne. Dit betekent regelmatig de kooi schoonmaken en uitwerpselen verwijderen. (Let op dat u de ronde groene poepjes van de rupsen niet voor nieuwe eitjes aanziet.) Poppen In de pop ontstaat langzaam een vlinder. Hoe dit precies gaat, weet niemand. De poppen die u in het pakket toegestuurd krijgt, kunt u op een dekseltje, waarin een stukje keukenpapier ligt, in de kooi leggen. Leg een takje in het dekseltje, tegen de rand van de kooi omhoog. De vlinders die uit de pop komen, hebben nog natte en opgevouwen vleugels. Ze kunnen langs het takje omhoog kruipen om hun vleugels op te pompen en te laten drogen. Vlinders De vlinders leven van nectar uit bloemen. U kunt kunstnectar maken door negen delen water toe te voegen aan één deel suiker of honing. Nu moet de nectar nog in een bakje in de vorm van een kunstbloem aangeboden worden. Deze zijn heel makkelijk zelf te maken. Het belangrijkste daarbij is dat de vlinders niet met hun vleugels of pootjes in de nectar raken, maar er vanaf een droog plekje bij kunnen. Vanaf deze >landingsplaats= (een pannensponsje of deksel met gaatjes) moeten de vlinders met hun tong de vloeistof kunnen bereiken. Vlinders worden aangetrokken door paars en blauw maar een andere kleur werkt ook. Kunstbloemen om op te landen: een deksel met gaatjes met een doorsnede van een halve centimeter of een pannensponsje in paars en blauw. Als de vlinders het voedsel niet direct vinden, zet dan voorzichtig een vlinder op de kunstbloem. Als hij de nectar heeft geproefd, zal hij een voorbeeld zijn voor de andere vlinders. Een vlinder met dichtgeklapte vleugels kunt u voorzichtig oppakken door de vleugels licht tussen wijs- en middelvinger te klemmen. Er blijven altijd wat schubben aan uw vingers zitten en nieuwe schubben groeien niet meer aan, dus het beste is om het oppakken van vlinders te vermijden. Het oppakken van vlinders DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 4

5 Duur levenscyclus Hieronder vindt u een tijdbalk waarop staat aangegeven hoe lang elk stadium van de metamorfose van het groot koolwitje duurt. Het ei-stadium duurt meestal 4 dagen, het rups-stadium 17 dagen en het pop-stadium 11 dagen. (De poppen die u van ons krijgt kunnen al enkele dagen oud zijn.) De uitgekomen vlinder is na ongeveer 3 à 4 dagen geslachtsrijp en kan nieuwe eitjes af gaan zetten. Totaal duurt de levenscyclus van het groot koolwitje dus 35 à 36 dagen. ei rups pop vlinder eiafzetting Het is mogelijk dat de duur van de levenscyclus afwijkt van bovengenoemde informatie. De ontwikkeling van ei, rups, pop en vlinder is namelijk afhankelijk van licht en temperatuur. Naarmate het lichter en warmer is, verloopt de cyclus sneller. De optimale plek voor de kooi is op een lichte plek maar niet in de volle zon met een temperatuur van EC. Afscheid van de koolwitjes Na een ongetwijfeld spannende en leerzame periode besluit u het project te beëindigen. U kunt de vlinders op een zonnige dag buiten loslaten. De eitjes en rupsen kunt u buiten op een voedselplant zetten. De poppen kunt u op een beschutte droge plek op de grond neerleggen in de buurt van wat begroeiing waarlangs de vlinders omhoog kunnen kruipen om hun vleugels op te pompen. DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 5

6 Bestellen De pakketjes kunt u vanaf april tot eind september op dinsdag of donderdag ontvangen. U kunt levend materiaal uitsluitend bestellen via de internetpagina Leest u de informatie op deze site goed voordat u uw bestelling plaatst. Mocht u niet in het bezit zijn van een internetaansluiting dan verzoeken we u uw bestelling schriftelijk te doen middels briefkaart of fax. Sommige data zitten snel vol dus het is raadzaam vroeg te bestellen. Verder dient u rekening te houden met uw eigen vakanties en vrije dagen: de koolwitjes hebben direct bij aankomst verzorging nodig! Let op: uw afleveradres is tevens uw postadres. We gaan er dus vanuit dat u uw postbus leegt. Buitenland: Bestellingen vanuit het buitenland worden >poste restante= verzonden naar het voor u dichtstbijzijnde postkantoor aan de Nederlandse kant van de grens. U dient zelf voor het adres van dit postkantoor te zorgen. Het pakket kan daar op de afleverdatum opgehaald worden. Kosten / verzenden / opzegtermijn Het pakket kost 16,-- exclusief administratie- en verzendkosten*. We verzenden het levend materiaal los van eventuele andere bestellingen: $ 1 t/m 3 pakketjes: 3,50 administratie- en verzendkosten*. $ 4 pakketjes en meer: 7,-- administratie- en verzendkosten* (in verband met aangetekende verzending). Soms gebeurt het dat pakketjes vertraging oplopen bij de post. Als u na twee dagen uw bestelling nog niet heeft ontvangen, neemt u dan contact op. U kunt uw bestelling kosteloos tot 4 weken voor de afleverdatum opzeggen. Wilt u binnen deze periode annuleren dan worden de pakketkosten bij u in rekening gebracht. Garantie Het levend materiaal wordt door De Vlinderstichting zo zorgvuldig mogelijk verzorgd en geselecteerd. Toch kan het voorkomen dat een eitje niet uitkomt of een rups of pop de levering niet overleefd. Dat is normaal, ook in de natuur overleven ze niet allemaal. Mocht het zo zijn, dat er ondanks uw en onze goede zorgen extreem veel dieren dood gaan, neemt u dan contact op met De Vlinderstichting. Wij kunnen in het uiterste geval proberen u zo spoedig mogelijk te voorzien van nieuw materiaal. Wij kunnen echter geen geld teruggeven, omdat de kosten voor het kweken al gemaakt zijn en wij die zo laag mogelijk proberen te houden. * Prijswijzigingen voorbehouden DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 6

7 Lesideeën Naast dit levend materiaal heeft De Vlinderstichting lesideeën voor de basisschool ontwikkeld over vlinders en natuur. Het koolwitje in de klas wordt dan meer dan alleen een bijzondere ervaring: het wordt onderdeel van een groter leerproces bij de kinderen. Deze lesideeën zijn te vinden op de internetsite Bouw van rups, pop en vlinder De opbouw van rupsen en vlinders is in alle gevallen gelijk. Zoals bij alle insecten bestaat het lijf uit drie delen: $ een kop; $ een borststuk dat uit drie segmenten bestaat, waaraan bij rupsen de (echte) poten zitten en bij vlinders de vleugels; $ een achterlijf dat uit 10 segmenten bestaat. De onderdelen zijn met enige moeite ook bij de pop terug te zien, vooral wanneer deze bijna gaat uitkomen. DE VLINDERSTICHTING 2004 Handleiding Koolwitjes in de klas 7

8 CHECKLIST VOOR KOOLWITJES IN DE KLAS < datum van levering is bekend < kooi (glazen of perspex bak afgedekt met vliegengaas) staat klaar < eventuele verlichting staat klaar < elke dag vers voedsel: onbespoten kool en honingwater < elke dag kooi schoonmaken en uitwerpselen verwijderen De Vlinderstichting Postbus AM Wageningen telefoon: fax: internet: