Nieuwe Rijn 99 / Herengracht 2B

Transcriptie

1 Nieuwe Rijn 99 / Herengracht 2B Leiden Behoort bij beschikking van Burgemeester en Wethouders van Leiden BV / Bouwhistorische opname

2 Kerngegevens Adres: Nieuwe Rijn 99 / Herengracht 2B, Leiden Kadaster: Sectie I nummer 1115 Monumentstatus: rijksmonument nr Redengevende omschrijving RCE Pand met bakstenen gevel met rechte kroonlijst. Onderpui met houten pilasterstelling, zijgevel zijde. Herengracht met deur en deuromlijsting, 1e helft 17e eeuw. Onderpui 19e eeuw. Gerestaureerd Adviseur bouwhistorie Naam: Conserf - Monumentenzorg Adres: Postbus EB Leiden Telefoon: Fax: Website: info@conserf.nl Foto omslag: uitsnede kadastrale minuut 1832, in rood kader het pand aangeduid, bewerking Conserf Conserf - Monumentenzorg 2

3 Voorwoord In opdracht van de eigenaar Ton Sluman en in samenwerking met Architektenbureau Lau heeft Conserf - Monumentenzorg te Leiden een bouwhistorische opname verricht in het pand aan de Nieuwe Rijn 99 te Leiden. Het doel van dit rapport is om de historie van de locatie en de monumentale onderdelen van de betreffende monumenten te onderzoeken en vast te leggen. Het onderzoek bestaat uit het bouwhistorische onderzoek ter plaatse van het pand. Deze vond plaats in november Tijdens de bouwhistorische opname van Nieuwe Rijn 99 was het pand in gebruik als appartementen. Tevens is archiefonderzoek uitgevoerd in het Regionaal Archief Leiden te Leiden. De bouwhistorische opname is verricht volgens de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek Tenzij anders vermeld zijn de afbeeldingen en foto s afkomstig van Conserf - Monumentenzorg. Leiden, november Conserf - Monumentenzorg 3

4 Inhoud Voorwoord Bouwgeschiedenis Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis Bouwgeschiedenis Gebruiks- en bewoningsgeschiedenis Bouwhistorische beschrijving Inleiding Exterieur Interieur Waardestellingen Advies Conserf - Monumentenzorg 4

5 Figuur 1 Kadastrale minuut 1832, Figuur 2 Huidige kadastrale kaart, Conserf - Monumentenzorg 5

6 1. Bouwgeschiedenis 1.1 Stedenbouwkundige ontstaansgeschiedenis De eerste melding waaruit het bestaan van Leiden blijkt dateert van omstreeks 860, toen Leiden nog een dijkdorp was langs de Rijn. Het dijkdorp was gevestigd op de plaats waar nu de Burcht staat. Uit opgravingen is gebleken dat er al sinds de Midden IJzertijd sprake van bewoning was. Omstreeks de elfde eeuw vestigden de Graven van Holland hier hun hof en werd door hen de Burcht gebouwd op een kunstmatige heuvel. De graven vestigden zich op het huidige Rapenburg en lieten de Sint Pieterskerk en de kasteelgevangenis, het Gravensteen bouwen. Rond 1200 ontving de stad Leiden zijn stadsrechten. Na het Ontzet in 1574 begint Leiden aan een grote bloeiperiode. De lakennijverheid krijgt een enorme impuls door de komst van vluchtelingen uit de Zuidelijke Nederlanden. De komst van immigranten leidt tot een bevolkingsexplosie. Het stadsbestuur laat elk leeg stukje in de stad volbouwen. Op de achtererven van grote huizen worden steegjes met kleine arbeidershuisjes gebouwd; de zogenaamde poorten. Het is niet genoeg. In 1611 wordt opnieuw besloten tot stadsuitbreiding. Als deze niet voldoende blijkt komt er tussen 1644 en 1659 een verdere uitbreiding. Tot deze uitbreiding behoort de Herengracht. Na deze uitbreiding is waarschijnlijk de eerste bouwfase van dit pand gebouwd. 1.2 Bouwgeschiedenis Het pand bestond oorspronkelijk uit een voorhuis en een achterhuis. Het pand is direct na de uitbreiding van 1659 gebouwd. Van het oorspronkelijke pand zijn het metselwerk in de gevels, de verbindingsmuur tussen voor- en achterhuis en de houten balkconstructie. De gevel tussen de beide delen is waarschijnlijk nog aanwezig achter een voorzetwand. De trap tussen de eerste verdieping en zolder dateert ook van de eerste bouwfase. De trapboom aan de bovenzijde van de trap tussen de begane grond naar de eerste verdieping is ook uit de eerste bouwfase; de overige Figuur 3 tweedeling panden onderdelen van de trap zijn niet te dateren door de huidige afwerking. In de 19 de eeuw is er veel veranderd aan de voor- en zijgevel in de voor zij gevel is een houten pui aangebracht en in de gehele gevels zijn nieuwe vensters aangebracht. Tijdens de verbouwing in 1939 is er veel gewijzigd aan het interieur. Tijdens deze verbouwing is het interieur aangebracht in de vorm van en suite deuren en de lambrisering. De en suite deuren zijn waarschijnlijk afkomstig uit een ander pand. De indeling op de begane grond is na het aanbrengen van nieuwe riolering in 1983 aangebracht. Ook de extra aangebrachte insteek is van na Gebruiks- en bewoningsgeschiedenis Nieuwe Rijn 99 bestond uit een werkplaats met erboven een woning. Conserf - Monumentenzorg 6

7 Afbeelding 4 Voorgevel Afbeelding 5 Rechterzijgevel Figuur 6 Linkerzijgevel Figuur 7 Achtergevel Conserf - Monumentenzorg 7

8 2. Bouwhistorische beschrijving 2.1 Inleiding Het onderzoeksgebied bestaat uit drie appartementen; twee op de begane grond en een op de verdiepingen. 2.2 Exterieur Voorgevel De voorgevel bestaat op de begane grond uit een houten gevel en op de eerste en tweede verdieping een gemetselde gevel. De houten gevel bestaat uit vier houten pilasters met erboven een kroonlijst. Tussen de eerste en tweede pilaster van links bevindt zich een deur met bovenlicht. De deur is waarschijnlijk aangebracht tijdens de verbouwing in Tussen de tweede en derde pilaster bevindt zich een dubbele deur met getoogd bovenlicht. De dubbele deur bestaat uit twee paneeldeuren met aan de bovenzijde een glaspaneel. De bovenzijde van het getoogde bovenlicht is voorzien van een sluitsteen van hout en in het houtwerk zijn natuurstenen blokken afgebeeld. De laatste tussenruimte is opgevuld met een eenruits venster met bovenlicht. Het venster is voorzien van een gietijzeren roosterwerk. De gemetselde gevel erboven is een gemetselde gevel in kruisverband. De bovenzijde is afgewerkt met een houten lijst. In de gevel zijn zes gevelankers aanwezig. Op de eerste verdieping bevinden zich twee zesruits schuifvensters. Op de tweede verdiepingen bevinden zich twee negenruits schuifvensters. Alle vier de schuifvensters zijn aan de bovenzijde voorzien van een hanenkam. Linkerzijgevel Dit linkerzijgevel is alleen zichtbaar vanaf het terras op de eerste verdieping. De gevel is een gestuukte gevel met links een enkelvoudig klepraam en rechts hiervan een twaalfruits schuifvenster. Achtergevel De achtergevel is ook alleen zichtbaar vanaf het terras op de eerste verdieping. De gevel is ook een gestuukte gevel met een houten deur met bovenlicht. Erboven bevindt zich een eenruits naar buitendraaiend venster. Rechterzijgevel De rechterzijgevel is een geheel gemetselde gevel in kruisverband. Verdeeld over de gevel zijn tien gevelankers aanwezig. De tweedeling is goed zichtbaar: in deze gevel zijn aan de linkerzijde twee bouwlagen aanwezig en rechts zijn er drie bouwlagen te onderscheiden. De gehele gevel is voorzien van een gestuukte plint. De plint tussen de deur en het eerste venster van het rechterdeel is afwijkend namelijk ter hoogte van het bovenlicht van het eerste venster. Links op de begane grond bevinden zich van links naar rechts: een eenruits venster met bovenlicht, een houten paneeldeur met bovenlicht en geheel rechts bevinden zich twee zesruits schuifvensters Conserf - Monumentenzorg 8

9 met een vierruits bovenlicht. Op de eerste verdieping bevindt zich geheel links een vierruits schuifvenster en rechts twee zesruits schuifvensters. In het rechterdeel bevindt zich op de begane grond twee zesruits schuifvenster en op de eerste en tweede verdieping bevinden zich twee vierruits vensters. Op de begane grond worden de twee linker muuropeningen omlijst door twee pilasters en een kroonlijst, waarbij de rechter kroonlijst het kozijn van het venster ernaast snijdt. De pilasters rond de deur zijn geblokt. Alle vensters op de begane grond zijn voorzien van een gietijzeren roosterwerk. Rechts van de pilasters van het venster bevindt zich een bouwnaad. Conserf - Monumentenzorg 9

10 Figuur 8 kelder Figuur 9 ensuite deuren Figuur 10 17de eeuwse spantconstructie Figuur 11 krommer Figuur 12 trapboom eerste verdieping naar zolder Figuur 13 plafond achterhuis Figuur 14 balustrade achterhuis Conserf - Monumentenzorg 10

11 2.3 Interieur Kelder De kelder bestaat uit één ruimte en is met een houten trap toegankelijk. De wand langs de Herengracht is extra dik en er is een doorgang zichtbaar. De doorgang is van een korfboog voorzien. Rond deze wand en de doorgang is een extra verdikking zichtbaar. De wanden zijn gestuukt, de vloer is van beton. Het plafond bestaat uit houten balken en er is een houten vloerafwerking. De vloerconstructie en vloer zijn recent. Begane grond De begane grond bestaat uit diverse ruimtes. Vanaf de Nieuwe Rijn bevindt zich links de hal naar het bovenste appartement. De vloer is voorzien van een recent laminaat. Het trappenhuis en de hal zijn verder voorzien van een recente lambrisering en gestuukte wanden. De trapboom aan de bovenzijde van de trap is waarschijnlijk de 17 de eeuwse trapboom. De ouderdom van de trap zelf is niet te dateren door de opzetstukken die aangebracht zijn. Het vermoeden is dat oorspronkelijk de trap verder naar beneden liep als spiltrap en dat de huidige trap uit de 19 de eeuw stamt. Rechts van de hal bevindt zich één van de appartementen, bestaande uit woonkamer en keuken. De woonkamer is voorzien van een houten vloer en gestuukte wanden en plafond. De keuken is moderne ingericht en heeft tegels op de vloer en wanden en een houten plafond. Boven de keuken bevindt zich een insteek die gebruikt wordt als slaapkamer. De afwerking in de slaapkamer bestaat uit een houten vloer en plafond en gestuukte wanden. In de gevel van de slaapkamer zitten twee vensters. Rechts van de keuken zijn twee hallen gesitueerd met een houten deur ertussen. De vloer is hier afgewerkt met houten delen. De wanden en het plafond zijn gestuukt. Het achterste appartement bestaat uit een woondeel en keuken. Het woondeel bestaat uit een vierkante ruimte met naast de doorgang een nis. De vloer is voorzien van laminaat; de wanden en het plafond zijn gestuukt. Tussen de keuken en het woondeel bevindt zich een muurdoorgang met een korfboog. De keuken bestaat uit een jaren dertig keuken met tegels op de vloer en wand. Ook hier is het plafond gestuukt. Achter de keuken bevindt zich een moderne badkamer met tegels op vloer en wanden en een gestuukt plafond. Alle muren op de begane grond zijn een recente toevoeging. Eerste verdieping De eerste verdieping van het voorhuis bestaat uit een voorkamer, een achterkamer, een trappenhuis en een keuken. De voorkamer, achterkamer en het trappenhuis zijn voorzien van laminaat, gestuukte wanden met houten lambrisering en een plafond met moerbalken en kinderbinten. Tussen de ruimtes bevindt zich een en suite deur. Deze en suite deur is waarschijnlijk hergebruikt vanuit een andere woning. Links van de en suite deur bevindt zich een deur die omgebouwd is tot kast. In beide kamers bevindt zich een schouw met gaskachel. De schoorsteen van beide schouwen is nog aanwezig. De ombouw van de schouwen is een recentere ombouw. Het trappenhuis bestaat uit een hal met een spiltrap naar de eerste verdieping. De spiltrap is vanuit de bouwtijd en bestaat uit een trapboom met ingekeepte treden. Die aan de bovenzijde zijn afgewerkt met een houten lat. De bewerking van de Conserf - Monumentenzorg 11

12 trap is moeilijk te zien door de lagen verf die zich op de treden bevindt. De keuken is een moderne keuken met tegels op de vloer en wanden. De eerste verdieping van het achterhuis bestaat uit drie verschillende hoogtes. De verdiepingen in het achterhuis hadden geen representatieve functies en hadden hierdoor geen hoge plafonds nodig. Hierdoor konden er meer bouwlagen aangebracht worden. Tussen de deur van het voorhuis en de achtergevel bevindt zich een etage met aan het eind een moderne toiletinrichting. Vanuit deze locatie is met een trap zowel een lagere als een hogere verdieping te bereiken. Rond de trappen bevindt zich een 19 de eeuwse balustrade. Alle verdiepingen zijn voorzien van laminaatvloeren, gestuukte wanden en een houten plafond. Zolder De zolder bestaat uit een voorkamer, traphuis, badkamer en een slaapkamer in het achterhuis. Buiten de badkamer zijn alle kamers voorzien van laminaatvloer. De kap is aan de binnenzijde voorzien van beplating. Het plafond in de voorkamer en badkamer is ook voorzien van beplating. De badkamer is voorzien van tegels op de vloer en wanden. De badkamerinrichting en -accessoires zijn modern. De voorkamer, het trappenhuis en de badkamer zijn voorzien van een vliering die toegankelijk is door een houten trap. De dakconstructie is op zolder zichtbaar en bestaat uit krommers die waarschijnlijk zijn hergebruikt. Hierop rust een spantconstructie daterend uit de 17 de eeuw. Conserf - Monumentenzorg 12

13 3. Waardestellingen Deze waardestelling is opgesteld aan de hand van de Richtlijnen Bouwhistorisch Onderzoek Voor deze waardestelling is alleen gekeken naar de cultuurhistorische waarde en niet naar de bouwtechnische toestand, gebruikersbelangen, eventuele ontwerpoverwegingen en financiële aspecten. Voor het formuleren van de waardestelling wordt het exterieur en interieur in beschouwing genomen. Hoge cultuurhistorische en monumentale waarde wordt toegekend aan elementen die van cruciaal belang zijn voor de structuur en/of betekenis van het object of gebied. Positieve cultuurhistorische en monumentale waarde wordt toegekend aan elementen die van belang zijn voor de structuur en/of betekenis van het object of gebied. Indifferente cultuurhistorische en monumentale waarde wordt toegekend aan elementen die van relatief weinig belang zijn voor de structuur en of betekenis van het object of gebied. De waardestelling wordt ondersteund door waarderingstekeningen. Aan de hand van drie kleuren worden de monumentale waarden aangegeven. Voor hoge monumentale waarde wordt de kleur blauw gebruikt, voor de positieve monumentale waarde wordt gebruik gemaakt van een groene kleur en voor de indifferente onderdelen een gele kleur. De niet direct zichtbare onderdelen op de tekeningen worden als volgt aangeduid: een kruis voor de waarde van het plafond en een rondje voor de waarde van de interieurafwerking of voor een interieuronderdeel. De tekeningen mogen niet los gezien worden van de tekstuele waardestelling. Exterieur Het exterieur is, met uitzondering van de vervangen onderdelen, van hoge monumentale waarde. Vervangen onderdelen zijn de deur naar het bovenste appartement en de deur met bovenlicht op de eerste verdieping. Interieur Van het interieur is erg weinig nog oorspronkelijk. De trapboom aan de bovenzijde van de trap op de begane grond is van hoge monumentale waarde, net als de trap naar de zolder. De trap van de begane grond naar de eerste verdieping zelf is niet te dateren waarschijnlijk 19 de eeuws. De muur tussen het voorhuis en het achterhuis is waarschijnlijk nog aanwezig ter hoogte van de verdiepingsvloer en van hoge monumentale waarde. De locaties van de schouwen (niet de schouwen zelf) zijn nog oorspronkelijke en daardoor van positieve waarde. De kapconstructie is waarschijnlijk hergebruikt en ook van hoge monumentale waarde. Conserf - Monumentenzorg 13

14 4. Advies 1. Behoud van de volgende onderdelen is uit oogpunt van het monument wenselijk: Het gehele exterieur met uitzondering van de nieuwere onderdelen. De trap tussen de eerste verdieping en zolder in zijn huidige vorm en materiaalgebruik. De muur tussen het voor- en achterhuis (voor zover nog aanwezig). De kapconstructie. 2. Tijdens de werkzaamheden van de verbouwing komen mogelijk nog monumentale onderdelen tevoorschijn. Een aanvullend bouwhistorisch onderzoek voor deze onderdelen is zeer wenselijk. Conserf - Monumentenzorg 14

15 kelder en fundering Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indiferente monumentwaarde Monumentwaarden van plafond, zoldering of kap (3 categorieën) Interieur aspecten (3 categorieën) Waardestelling kelder Bouwhistorische opname Nieuwe Rijn 99 / Herenstraat 2B Bouwhistorisch onderzoek Sluman waardestelling WN00200 nvt A4 27-apr-12 SDS Postadres: Conserf B.V. Postbus EB Leiden Tel. +31 (0) Fax. +31 (0) Bezoekadres: Steenschuur ES Leiden info@conserf.nl ING IBAN: NL24INGB BIC: INGBNL2A KvK nr.: BTW nr.: NL B01

16 kast k.k begane-grond Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indiferente monumentwaarde Monumentwaarden van plafond, zoldering of kap (3 categorieën) Interieur aspecten (3 categorieën) Waardestelling begane grond Bouwhistorische opname Nieuwe Rijn 99 / Herenstraat 2B Bouwhistorisch onderzoek Sluman waardestelling WN00200 nvt A4 27-apr-12 SDS Postadres: Conserf B.V. Postbus EB Leiden Tel. +31 (0) Fax. +31 (0) Bezoekadres: Steenschuur ES Leiden info@conserf.nl ING IBAN: NL24INGB BIC: INGBNL2A KvK nr.: BTW nr.: NL B01

17 entresol begane grond/verdieping Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indiferente monumentwaarde Monumentwaarden van plafond, zoldering of kap (3 categorieën) Interieur aspecten (3 categorieën) Waardestelling entresol begane grond / verdieping Bouwhistorische opname Nieuwe Rijn 99 / Herenstraat 2B Bouwhistorisch onderzoek Sluman waardestelling WN00200 nvt A4 27-apr-12 SDS Postadres: Conserf B.V. Postbus EB Leiden Tel. +31 (0) Fax. +31 (0) Bezoekadres: Steenschuur ES Leiden info@conserf.nl ING IBAN: NL24INGB BIC: INGBNL2A KvK nr.: BTW nr.: NL B01

18 eerste verdieping Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indiferente monumentwaarde Monumentwaarden van plafond, zoldering of kap (3 categorieën) Interieur aspecten (3 categorieën) Waardestelling 1e verdieping Bouwhistorische opname Nieuwe Rijn 99 / Herenstraat 2B Bouwhistorisch onderzoek Sluman waardestelling WN00200 nvt A4 27-apr-12 SDS Postadres: Conserf B.V. Postbus EB Leiden Tel. +31 (0) Fax. +31 (0) Bezoekadres: Steenschuur ES Leiden info@conserf.nl ING IBAN: NL24INGB BIC: INGBNL2A KvK nr.: BTW nr.: NL B01

19 tweede verdieping Hoge monumentwaarde Positieve monumentwaarde Indiferente monumentwaarde Monumentwaarden van plafond, zoldering of kap (3 categorieën) Interieur aspecten (3 categorieën) Waardestelling 2e verdieping Bouwhistorische opname Nieuwe Rijn 99 / Herenstraat 2B Bouwhistorisch onderzoek Sluman waardestelling WN00200 nvt A4 27-apr-12 SDS Postadres: Conserf B.V. Postbus EB Leiden Tel. +31 (0) Fax. +31 (0) Bezoekadres: Steenschuur ES Leiden info@conserf.nl ING IBAN: NL24INGB BIC: INGBNL2A KvK nr.: BTW nr.: NL B01