Lokaal Innovatieprogramma Gemeente Eindhoven

Transcriptie

1 A gemeente Eindhoven Lokaal Innovatieprogramma Gemeente Eindhoven Strategie Juli 2011 svh/aa

2 Juli 2011 Lokaal Innovatieprogramma Gemeente Eindhoven Strategie Colofon Uitgave Gemeente Eindhoven Strategie Datum Juli 2011 gemeente Eindhoven

3 Juli 2011 Lokaal Innovatieprogramma Gemeente Eindhoven Strategie Inhoudsopgave Inhoudsopgave 3 1 Inleiding & Leeswijzer 5 2 Wat willen we bereiken? Innovatie op de gemeentelijke taakvelden Het mobiliseren van energie, creatieve denkkracht en innovatief vermogen (samenwerking en structuur, vitale coalities) De stad als levend laboratorium De eindgebruiker centraal 9 3 Hoe gaan we dat doen? Inleiding Programmalijnen Programmalijn Innovatie, Zorg en Gezondheid (focus 2011 en 2012) Programmalijn Innovatie en Educatie (focus 2013) Programmalijn Innovatie en Duurzaamheid (focus 2014) Programmalijn Innovatie en Burgerparticipatie (doorlopend) Programmalijn Innovatie en Sport (doorlopend) Randvoorwaardelijke projecten Breedband / verglazing en ICT Inkoop en aanbesteding Wet- en regelgeving Instrumenten Convenanten met de kennisinstellingen 20 gemeente Eindhoven 3

4 3.4.2 Maatschappelijk aanbesteden: innovatiechallenges Internationale samenwerkingsverbanden en netwerken Intermediairs en kennisontwikkeling; Centrum voor Topsport en Onderwijs en Sports & Technology Online Platform Onderzoek / benchmarking 24 4 Financiën 25 Bijlage: Overzicht programmalijnen en projecten 4 gemeente Eindhoven

5 1 Inleiding & Leeswijzer Inleiding Eindhoven is onlangs uitgeroepen tot de slimste regio ter wereld. De stad is sterk in design en technologie en ontwikkelt zich in rap tempo van industriële stad naar stad waarin de wereld van morgen bedacht en ontworpen wordt. Dat de innovatiekracht van onze regio ook van grote meerwaarde is voor de burgers in deze stad wordt nog niet altijd zo ervaren. De gemiddelde inwoner denkt bij Brainport primair aan economische ontwikkeling en ziet Brainport vooral als instrument van - en voor het bedrijfsleven. Dat onze kracht op het gebied van technologie en design ook kan worden ingezet om de kwaliteit van leven in deze stad te verbeteren en echt iets te betekenen in het leven van individuele Eindhovenaren, kan nog veel meer voor het voetlicht worden gebracht. Als gemeente staan wij aan de lat waar het de kwaliteit van leven in deze stad betreft. Wij willen de innovatiekracht van de regio dan ook benutten om op onze eigen taakvelden innovatieve producten en diensten te ontwikkelen die daadwerkelijk tegemoet komen aan de behoeften van de gebruiker en bijdragen aan deze kwaliteit van leven. Het gaat dus niet om het ontwikkelen van nieuwe producten en diensten. Maar om het verbeteren van ons huidige aanbod. Mèt behulp van het innovatief vermogen van stad en regio. Wij willen dit realiseren in nauwe samenwerking met het bedrijfsleven, de kennisinstellingen en de eindgebruikers zelf. En we willen de stad daarbij beschikbaar stellen als proeftuin waar deze producten en diensten in een real life omgeving ontwikkeld, uitgeprobeerd en verbeterd kunnen worden. Wij willen de kracht van de regio voelbaar en zichtbaar maken voor de burgers in de stad. Wat kan innovatie betekenen in hun dagelijks leven? Daar waar Brainport zich primair richt op innovatie ten behoeve van economische ontwikkeling (het verdienvermogen van de regio), gaat het ons, binnen dit lokale innovatieprogramma om het ontwikkelen van betere producten en diensten op domeinen waar de gemeente de primaire verantwoordelijkheid heeft en de inwoners er direct wat van merken. Om focus te houden hebben we er voor gekozen om ons met dit lokaal innovatieprogramma op enkele domeinen te concentreren: zorg en gezondheid (WMO, lokaal volksgezondheidbeleid, ), educatie, duurzaamheid, burgerparticipatie en sport & bewegen. Het ontwikkelen van bedrijvigheid is binnen het lokaal innovatieprogramma geen doel op zich. Maar uiteraard wel een mooi neveneffect: als gemeente doen we voor onze burgers de goede dingen, innovatieve bedrijven kunnen inspelen op de kansen die deze maatschappelijke vraagstukken bieden, hetgeen goed aansluit op de gemeentelijke inzet op Brainport. Dit lokaal innovatieprogramma is tot stand gekomen met input van vele partners in de stad. Het is een ambitieus programma gebaseerd op samenwerking tussen vele partijen. Succes kan daarbij niet gegarandeerd worden: innovatie komt slechts tot stand als mislukkingen geoorloofd zijn. Kern is dat we de leerervaring gebruiken om het in een volgend stadium beter te doen. En daarmee de dienstverlening aan onze burgers continu te blijven verbeteren. gemeente Eindhoven 5

6 Leeswijzer Hoofdstuk 2 gaat in op de wat -vraag. Wat zijn de doelstellingen die we met dit lokaal innovatieprogramma willen bereiken? In hoofdstuk 3 wordt de weg besproken waarlangs we deze doelstellingen willen bereiken. Het hoofdstuk start met een uitleg omtrent de keuze om met themajaren te werken en de consequenties die dit voor het uitvoeringsprogramma heeft (programmalijn Zorg en Gezondheid is bijvoorbeeld reeds verder ontwikkeld dan de programmalijnen educatie en duurzaamheid die in 2013, respectievelijk 2014 in de schijnwerpers staan). Paragraaf 3.2. beschrijft de vijf programmalijnen van het lokaal innovatieprogramma en de resultaten (maatschappelijke effecten) die we per programmalijn willen bereiken. Aan de hand van concrete voorbeelden wordt een beeld gegeven van de in ontwikkeling zijnde projecten, waarbij voor een volledig overzicht van projecten per programmalijn wordt verwezen naar de bijlage. Paragraaf 3.3. gaat in op de randvoorwaardelijke projecten (ICT, inkoop en aanbesteding, wet- en regelgeving). Paragraaf 3.4. tenslotte beschrijft de instrumenten die we in gaan zetten om te zorgen dat er op de onderscheiden maatschappelijke domeinen daadwerkelijk innovatieve projecten van de grond komen. Projecten waarin we de kracht van de stad benutten en we gezamenlijk werken aan een beter Eindhoven. In hoofdstuk 4 is een overzicht opgenomen van financiële consequenties. 6 gemeente Eindhoven

7 2 Wat willen we bereiken? 2.1 Innovatie op de gemeentelijke taakvelden Eindhoven Leading in Technology is voor veel inwoners van Eindhoven nog niet echt voelbaar in het dagelijks leven. De (gemeentelijke) inzet op Brainport is tot nog toe primair ingestoken vanuit economisch perspectief: hoe kunnen we bedrijvigheid stimuleren, de economische positie van het bedrijfsleven in de regio versterken en het verdienvermogen van stad en regio ook voor de langere termijn garanderen? Dat de innovatiekracht van onze regio ook van grote meerwaarde kan zijn in het dagelijks leven van Eindhovenaren, is inwoners niet altijd bekend. Als gemeente willen we de kracht van de stad en regio inzetten om onze eigen dienstverlening naar burgers te verbeteren en de warme kant van Brainport meer voor het voetlicht te brengen. Wij willen de innovatiekracht van de stad en regio benutten om (maatschappelijke) producten en diensten te ontwikkelen die daadwerkelijk tegemoet komen aan de behoeften van de eindgebruikers. Producten en diensten op onze eigen taakvelden, gekoppeld aan urgente maatschappelijke thema s zoals de vergrijzing, permanente educatie voor iedereen, duurzaamheid, etc Producten en diensten waarmee we op een effectievere en/of efficiëntere wijze onze taken op de verschillende beleidsterreinen kunnen vervullen. E.e.a. sluit ook aan bij de systeeminnovaties die we als gemeente voorstaan in het kader van het ombuigingsproces: verbeterde dienstverlening tegen lagere kosten. Het mes snijdt echter aan twee kanten: doelstelling is de ontwikkeling van betere producten en diensten voor de eigen inwoners. Innovatieve ondernemingen die slim inspelen op deze maatschappelijke vraagstukken kunnen hiermee voorzien in een gezonde economische toekomst. Om focus te behouden en krachtenbundeling mogelijk te maken is er in het coalitieakkoord werken aan Morgen voor gekozen in te zetten op een gelimiteerd aantal beleidsterreinen: 1. Zorg en gezondheid (specifiek WMO en lokaal volksgezondheidsbeleid) 2. Educatie 3. Burgerparticipatie 4. Duurzaamheid 5. Sport & Bewegen Binnen deze beleidsterreinen concentreren we ons op onze gemeentelijke verantwoordelijkheid. We zetten wel in op innovatie binnen de WMO en het lokaal volksgezondheidbeleid. We zijn ervoor verantwoordelijk dat inwoners zo lang en gezond mogelijk op een zelfredzame wijze in hun eigen omgeving kunnen blijven wonen. We zijn als gemeente niet verantwoordelijk voor innovaties binnen de ziekenhuizen. We zijn (als verantwoordelijken voor onderwijshuisvesting) gemeente Eindhoven 7

8 wel verantwoordelijk voor innovaties in de leeromgeving en de aansluiting van het onderwijs op de arbeidsmarkt. Waar het onderzoek en onderwijs betreft nemen we echter geen taken over van de rijksoverheid. 2.2 Het mobiliseren van energie, creatieve denkkracht en innovatief vermogen (samenwerking en structuur, vitale coalities) Hoe kunnen wij als lokale overheid optimaal gebruik maken van de creatieve denkkracht en het innovatieve vermogen die in de stad aanwezig zijn bij het zoeken naar oplossingen voor maatschappelijke vraagstukken waar de samenleving voor staat gesteld? We willen zorgen dat innovaties tot stand komen in coproductie tussen overheden, bedrijven, kennisinstellingen èn eindgebruikers en we willen dat vitale coalities ontstaan waarin projecten altijd door meerdere partijen worden gefinancierd. Maar hoe zorgen we dat alle lijnen op specifieke domeinen samenkomen? Dat partijen elkaar vinden: (verschillende) overheden, bedrijven (van Philips en zorgverzekeraars t/m het MKB), kennisinstellingen (van VMBO, MBO t/m WO), maatschappelijke organisaties en gebruikers (professionals en burgers). Dat krachten worden gebundeld en initiatieven worden verbonden? En dat we daarmee optimaal inspelen op kansen die zich in Europa voordoen (financiering, mogelijkheden tot beleidsbeïnvloeding, de toewijzing van KIC s waaronder de KIC Health, etc ). Hoe mobiliseren we de energie die nodig is om tot doorbraakoplossingen te komen? En hoe zorgen we voor een win-win situatie zodat niet alleen de Eindhovense samenleving in het algemeen, maar ook ondernemingen in de regio en onze partners in het maatschappelijk middenveld in het bijzonder, de vruchten van samenwerking kunnen benutten? Binnen alle programmalijnen is het samenbrengen van partijen en het creëren van de structuur waarin partners elkaar kunnen vinden dan ook een essentieel punt van aandacht. 2.3 De stad als levend laboratorium Wij willen de stad beschikbaar stellen als levend laboratorium. Een stad waar, in nauwe samenwerking tussen de gebruikers, de bedrijven, de wetenschappelijke wereld en het maatschappelijk middenveld nieuwe (maatschappelijke) producten en diensten ontwikkeld worden die in de dagelijkse leefomgeving getest (en doorontwikkeld) worden. Het gaat daarbij dus zowel om het daadwerkelijk toepassen als om het evalueren van de resultaten van innovatieve applicaties in een real life omgeving, met als doel maatschappelijke waardecreatie en de ontwikkeling van producten en diensten waaraan echt behoefte is. Het gaat hierbij dus niet om haalbaarheidsstudies maar daadwerkelijk om het stadium van prototyping. Doel van living-lab projecten is tevens dat de resultaten positieve effecten hebben voor alle deelnemende partijen (eindgebruikers, bedrijven, maatschappelijke organisaties, kennisinstellingen, overheid). De living-lab omgevingen zullen worden uitgebouwd, respectievelijk uitgebreid. 8 gemeente Eindhoven

9 Een goed voorbeeld van zo n living lab project is het Living lab E-health Eindhoven project dat begin 2010 in opdracht van de gemeente Eindhoven van start is gegaan. Het betreft een proeftuin in Doornakkers waar in samenwerking met Turkse ouderen ICT-producten en diensten op het gebied van zorg en welzijn worden ontwikkeld en uitgetest. Het project wordt thans in twee volgende wijken uitgerold. Andere bestaande testbeds zijn bijvoorbeeld de Innosport fieldlabs sport in Eindhoven en de testbeds van het Intelligent Lighting Institute op de TU/e campus en in de Achtse Barrier. Ook gaan we in een living lab situatie op Stratumseind uitzoeken hoe met behulp van licht positief invloed kan worden uitgeoefend op het gedrag van mensen en daarmee de sociale veiligheid bij het uitgaan kan worden verbeterd (mood-management). Als gemeente hechten wij zeer aan het living lab principe omdat hiermee producten en diensten in co-creatie met de eindgebruiker ontwikkeld worden. Dit zal niet alleen leiden tot producten en diensten die daadwerkelijk tegemoet komen aan de behoeften van de burger. Het maakt innovatie ook voelbaar in het leven van alledag. 2.4 De eindgebruiker centraal Zoals geschetst in paragraaf 2.2. wil de gemeente dat projecten in co-productie tussen bedrijven, kennisinstellingen, overheden en eindgebruikers worden ontwikkeld. Als hoeder van het publieke belang is daarbij met name de rol van die eindgebruiker voor ons een punt van aandacht. Wij willen een stad zijn waar de eindgebruiker vanaf het beginstadium bij de innovatieprocessen betrokken wordt met het oog op producten en diensten die echt voorzien in een behoefte en daadwerkelijk een oplossing zijn voor een maatschappelijk vraagstuk (vergrijzing, milieu, sociale cohesie, crisis, etc..). De burger als eindgebruiker staat voor ons centraal. Als gemeente wensen wij hem/haar in de gelegenheid stellen om het eigen leven gestalte te geven en hierover zeggenschap te hebben. De burger als createur van zijn eigen omgeving. Producten en diensten moeten in co-creatie met die eindgebruiker tot stand komen. 3 Hoe gaan we dat doen? 3.1 Inleiding Themajaren Zoals benoemd in het coalitieakkoord zetten we in op een gelimiteerd aantal beleidsterreinen om daarmee te zorgen voor focus en mogelijke krachtenbundeling (verbinding van projecten binnen een domein). We vergroten deze focus door per jaar specifiek in te zetten op één domein en 2012 gemeente Eindhoven 9

10 zijn het jaar van Innovatie & Zorg 1, 2013 van Innovatie & Educatie, 2014 van Innovatie en Duurzaamheid. Innovatie op het gebied van burgerparticipatie is continu punt van aandacht, niet binnen specifieke projecten maar in de wijze waarop co-creatieprocessen (samenspraak) binnen de gemeente wordt vormgegeven alsmede de wijze waarop inwoners zeggenschap gegeven wordt bij bijvoorbeeld (de inrichting van) hun woonomgeving / de openbare ruimte. Ook de sportinnovaties, van oudsher een sterk punt van Eindhoven, zijn niet gebonden aan een specifiek themajaar maar lopen continu door. De thema s per jaar zijn richtinggevend en niet uitsluitend. Er wordt jaarlijks de focus gelegd en energie gemobiliseerd op één specifiek thema. Het is wel van belang grote kansen die zich voordoen aan te grijpen, ook als dit op één van de andere domeinen is. Ook zullen projecten die in een jaar worden opgestart, (veelal) doorlopen in de jaren die daarop volgen. De keuze voor een themajaar houdt in dat gemeentelijke inspanningen primair zijn gericht op het van de grond krijgen van projecten en verbinden van lijnen (de structuur waarin men elkaar kan vinden) op dat specifieke jaar domein. Programmalijnen en Projecten Wij hebben binnen het lokaal innovatieprogramma 5 programmalijnen benoemd. Dit zijn de in het coalitieakkoord benoemde thema s.. Per programmalijn zijn de innovatiedoelstellingen gespecificeerd en de dragende projecten benoemd en omschreven. Financiering van deze projecten is in een aantal gevallen (deels) rond. In sommige gevallen is nog geen zicht op de benodigde middelen en zal een sluitende businesscase ontwikkeld moeten worden. In bepaalde projecten bestaat de gemeentelijke bijdrage uitsluitend uit ambtelijke inzet. Uitgangspunt blijft dat deze projecten door meerdere partijen gefinancierd zullen moeten worden en de samenwerkende partijen samen aan de lat staan om de financiering rond te krijgen. Bijdragen vanuit de gemeente zullen voor een (groot) deel gevonden moeten worden in de bestaande budgetten, beschikbare budgetten voor systeeminnovaties en deels in de budgetten die in de komende jaren voor innovatie zijn gealloceerd. Uiteraard is er een belangrijke gemeentelijke rol weggelegd bij het inspelen op financieringskansen die zich vanuit het rijk en (kansrijker) Europa voordoen. Bijdragen uit de eigen innovatiemiddelen zijn specifiek bedoeld als middel om cofinanciering los te krijgen en een steun in de rug te zijn voor sectoren die hun eigen middelen innovatief inzetten. Zie ook hoofdstuk 4 (Financiën). Naast de projecten binnen de inhoudelijke programmalijnen zijn in paragraaf 3.3. een aantal randvoorwaardelijke projecten benoemd (ICT/verglazing, inkoop en aanbesteding, ) die noodzakelijk zijn om op de inhoudelijke domeinen daadwerkelijk innovaties van de grond te krijgen. Het hoofdstuk besluit met de beschrijving van de instrumenten (middelen) die we inzetten om de projecten binnen de programmalijnen te kunnen ontwikkelen. 1 Sluit aan bij Europese Commissie die 2012 in het kader van Innovatie heeft uitgeroepen tot het jaar van Healthy Aging 10 gemeente Eindhoven

11 3.2 Programmalijnen Programmalijn Innovatie, Zorg en Gezondheid (focus 2011 en 2012) Vergrijzing is een maatschappelijk vraagstuk waarop wij als overheid in de komende jaren antwoorden moeten vinden. Met de beoogde bezuinigingen op de AWBZ zullen taken worden overgedragen aan de gemeenten. Als lokale overheid worden wij in toenemende mate verantwoordelijk voor de kwaliteit van leven van onze (minder valide) inwoners. Tevens zullen we oplossingen moeten ontwikkelen voor de toenemende behoefte aan (en kosten van) zorg in combinatie met schaarste van zorgpersoneel. Onderstaande grafieken illustreren de mate waarin de bevolking de komende jaren vergrijst en ontgroent. Veel meer ouderen / zorgbehoevenden en een schikbarende afname van jongeren / potentiële arbeidskrachten in de zorg. Innovatie en het gebruik van technologie zijn noodzakelijk om überhaupt de nodige zorg te kunnen blijven leveren 2. In het kader van de WMO zullen we forse stappen moeten maken om de kosten in de hand te houden zonder dat dit ten koste gaat van de kwaliteit van leven van de cliënten waar wij verantwoordelijk voor zijn. Het domein Zorg en Gezondheid is dan ook een belangrijk domein waarop we als gemeente innovaties willen helpen realiseren. Wij beperken ons hierbij tot het lokale zorgdomein. 2 Dit staat nog los van het feit dat de kosten van zorg in een instelling een factor 1000 hoger zijn dan de kosten van zorg in de eigen omgeving. En de kwaliteit van leven van de zorgvrager vele malen groter in de eigen omgeving. Het mes snijdt hier dan ook aan twee kanten (lagere kosten en meer levenskwaliteit). gemeente Eindhoven 11

12 Ambitie Het met behulp van innovatieve oplossingen: 1. verbeteren van de gezondheid van Eindhovenaren (van zorg naar preventie) 2. bieden van innovatieve zorgproducten die het welzijn van cliënten verbeteren en/of efficiëntere inzet van zorgpersoneel mogelijk maakt 3 Maatschappelijke effecten Maatschappelijke effecten van innovatieprojecten binnen deze programmalijn betreffen een betere gezondheid van Eindhovenaren, langere zelfredzaamheid van ouderen, verminderde belasting van mantelzorgers, grotere levenskwaliteit van ouderen en zorgbehoevenden, lagere zorgkosten per oudere. Deze maatschappelijke effecten zijn vanuit dit lokaal innovatieprogramma nog niet smarter (kwantificeerbaar) te formuleren. Innovatie in een living lab omgeving betekent het zoeken naar nieuwe innovatieve oplossingen voor (maatschappelijke) vraagstukken. Succes kan daarbij niet gegarandeerd worden: innovatie komt slechts tot stand als mislukkingen geoorloofd zijn. Op het moment dat een innovatie succesvol blijkt en (stads)breed kan worden uitgerold kunnen beoogde maatschappelijke effecten kwantificeerbaar worden gemaakt. Kern van dit lokaal innovatieprogramma is dat we de leerervaring gebruiken om het in een volgend stadium beter te doen. En daarmee de dienstverlening aan onze burgers continu blijven verbeteren. Projecten Een belangrijk initiatief is gericht op het creëren van de structuur waarin partijen elkaar kunnen vinden. Een virtuele zorgcampus met doorgaande leerlijnen in zorg en techniek, gekoppeld aan het bedrijfsleven. Een Life Sciences Netwerk waarin alle relevante partijen uit de regio die een rol spelen in zorginnovatie met elkaar worden verbonden. Gericht op het gezamenlijk oppakken van kansen, het versterken van de kracht van de regio en het profiel naar de EU (met oog op financiering en het binnenhalen van het KIC Health). In het kader van preventie (langer gezond blijven) spelen de fieldlabs breedtesport een belangrijke rol. (zie hiervoor ook paragraaf ) Op het scheidsvlak preventie / innovatieve zorg is een aantal aan elkaar gerelateerde projecten rondom licht en gezondheid in ontwikkeling via het Intelligent Lighting Institute. Waaronder een (europees) project rondom licht en dementie. Gericht op het positief beïnvloeden van het dag- en nachtritme van dementiepatiënten in hun thuisomgeving. Met als effect een betere kwaliteit van leven voor de patiënt en zijn mantelzorger (minder belastend) en de mogelijkheid om intramurale opname uit te stellen (lagere kosten gezondheidszorg). Centraal staat ook het project Living Lab e-health Eindhoven dat thans in drie wijken is opgestart (Doornakkers, Bennekel, ) met Turkse ouderen. Een open proeftuin waarin op een laagdrempelige manier nieuwe innovatieve e-health diensten i.s.m. de eindgebruikers ontwikkeld en getest worden. Het project wordt thans uitgebouwd naar nieuwe doelgroepen en nieuwe diensten. Voor een overzicht van de lopende en/of in ontwikkeling zijnde projecten: zie bijlage. 3 Uitgangspunt is dat efficiëntere inzet van zorgpersoneel niet ten koste mag gaan van het welzijn van de zorgvrager. 12 gemeente Eindhoven

13 3.2.2 Programmalijn Innovatie en Educatie (focus 2013) Als gemeente willen wij Eindhovense jongeren uitzicht geven op een zinvolle toekomst. Maatschappelijke uitdagingen betreffen het voorkomen van schooluitval en achterstanden, de versterking van de aansluiting op de arbeidsmarkt, talentontwikkeling en een leven lang leren (mede in het kader van de kenniseconomie). Op het snijvlak innovatie en educatie kunnen innovaties gericht zijn op de leeromgeving van de leerling (optimale omstandigheden) als ook op het leren zelf. De gemeente is verantwoordelijk voor de onderwijshuisvesting in de stad. Juist bij de ontwikkeling en onderhoud van onderwijshuisvesting kan ervaring worden opgedaan met nieuwe technologieën die niet uitsluitend uit oogpunt van duurzaamheid van toegevoegde waarde zijn, maar ook de onderwijsprestaties in de stad gunstig kunnen beïnvloeden. Ambitie Het met behulp van innovatieve oplossingen: 1. verbeteren van de leercondities van leerlingen en daarmee positief invloed uitoefenen op leerprestaties en leerrendement en schooluitval beperken. 2. bijdragen aan de ontwikkeling van kennis en vaardigheden (het leren zelf) t.b.v. meer leerrendement en minder schooluitval Maatschappelijke effecten Maatschappelijke effecten betreffen verbetering van het leerrendement, talentontwikkeling, beperking van schooluitval en een verbeterde aansluiting onderwijs op de arbeidsmarkt. Ook hier is sprake van innovatieprojecten waarbij op kleine schaal nieuwe dienstverlening ontwikkeld, getest en doorontwikkeld wordt (en waarbij mislukking mogelijk is. Dit is inherent aan innovatie). Pas bij de brede uitrol van een succesvolle innovatie (binnen de reguliere dienstverlening) kunnen te bereiken maatschappelijke effecten in smart cijfers kwantificeerbaar worden gemaakt. Projecten Enkele projecten binnen deze programmalijn zijn reeds benoemd en in ontwikkeling. Zie hiervoor de bijlage zal themajaar educatie zijn en benut worden om de samenwerkingsstructuur te ontwikkelen waarin partijen elkaar kunnen vinden en de doorontwikkeling van (samenhangende) projecten en activiteiten binnen dit domein. Projecten (zullen) zijn gericht op het gebruik van licht en technologie in de schoolomgeving met als doel het verbeteren van het leerrendement (en het plezier in leren) van kinderen. Daarnaast zullen projecten rondom serious gaming worden opgezet gericht op de ontwikkeling van competenties en vaardigheden van jongeren. In 2011 wordt een eerste game ontwikkeld waarin grote groepen jongeren (op een voor hen aantrekkelijke wijze) in aanraking zullen worden gebracht met muziek(educatie). Ook in de aansluiting onderwijs / arbeidsmarkt kan serious gaming mogelijk een grote rol vervullen. gemeente Eindhoven 13

14 3.2.3 Programmalijn Innovatie en Duurzaamheid (focus 2014) Eindhoven heeft stevige ambities op gebied van duurzaamheid. Doelstelling is om duurzaamheid zoveel mogelijk te verankeren in de gemeentelijke organisatie en daarnaast zoveel mogelijk voorbeelden te laten zien waar we dat als gemeente al doen of gaan doen. Door duurzaam gedrag willen we partijen in de stad stimuleren om ook duurzaam gedrag te vertonen. Een duurzame stad word je alleen als alle partijen daarin meewerken. De gemeente vervult in dat verband drie rollen: - verantwoordelijkheid nemen bij eigen handelen; - het geven van het goede voorbeeld en het verstrekken van de juiste informatie aan partijen in de stad; - stimuleren en ondersteunen van partijen bij het uitvoeren van duurzaam gedrag. In Eindhoven liggen met name kansen voor de ontwikkeling van zonne-energie (PV cellen). Er zijn al verschillende kennisinstituten en bedrijven in Eindhoven die hier aan werken. Vanwege de ambitie van Eindhoven om energieneutraal te worden in de periode ligt er een kans om de ontwikkelde technieken in de stad zelf uit te rollen (living lab). Op gebied van energie liggen er kansen in de bestaande bouw. Particuliere woningeigenaren, woningbouwcorporaties maar ook de gemeente zelf moeten hier aan de slag. Met bestaande en nieuwe technieken kan bestaand vastgoed energiezuinig gemaakt worden. Ook bij nieuwbouw kunnen innovatieve technieken gebruikt worden. Bij scholen speelt naast energiebesparing ook nog een ander aspect van duurzaamheid: namelijk de uitdaging om Eindhoven scholen aan de huidige gezondheidseisen te laten voldoen en daarmee frisse scholen aan te kunnen bieden. Een intensievere samenwerking in de Triple Helix van onze Brainportregio (o.a. TU/e) biedt mogelijkheden om als stad voorop te lopen in nieuwe toepassingen. Ook hier in Eindhoven als laboratoriumstad. Tot slot kan ook innovatieve verlichting in de openbare ruimte substantieel bijdragen aan Eindhovens duurzaamheidsambities. Met partijen als het Intelligent Lighting Instituut en het KIC InnoEnergy staat Eindhoven hierin sterk en zijn duidelijk slagen te maken. Ambitie Het met behulp van innovatieve oplossingen bijdragen aan de verduurzaming van de stad. Maatschappelijke effecten Eindhoven energieneutraal in gemeente Eindhoven

15 Projecten 2014 zal binnen dit innovatieprogramma duurzaamheid als speerpunt hebben. Dan zal een extra impuls gegeven worden aan de (door)ontwikkeling van projecten. Reeds lopende projecten betreffen bijvoorbeeld Creating a Public Lighting Experience waarbij in samenwerking met Philips Design intelligente en duurzame verlichtingssystemen ontwikkeld worden op Strijp S. Maar ook de projecten Roadlighting en Lichtstraat Stratumseind ziijn gericht op de ontwikkeling van intelligente verlichtingssystemen, die niet alleen duurzaam zijn, maar tevens de veiligheid van de omgeving verbeteren. Tot slot is het duurzaam energiebedrijf de centrale structuur van waaruit innovatieprojecten zullen worden (door)ontwikkeld, gericht op het bereiken van de duurzaamheidsdoelstellingen van de gemeente Programmalijn Innovatie en Burgerparticipatie (doorlopend) De relatie tussen de burger en de overheid is aan het veranderen. het coalitieprogramma Werken aan morgen en in vervolg daarop het werkprogramma samenwerkend aan Morgen is daartoe een aantal aanzetten gegeven. Dit heeft in het programma Burgerparticipatie geleid tot het benoemen van een viertal thema s, te weten samenspraak verder verbeteren, zeggenschap uitbreiden, actief burgerschap stimuleren en gemeentelijke participatie bij burgerinitiatieven. Het gewenste toekomstbeeld is dat bewoners de gemeente steeds beter weten te vinden om hun wensen kenbaar te maken. En dat de gemeente hen vervolgens ondersteuning biedt om hun wensen te vertalen in te realiseren activiteiten. Ze ontmoeten dan één gemeente met één gezicht, die wil meedenken en daarbij het uitgangspunt hanteert ja, tenzij. Het initiatief ligt hier dus vooral bij de bewoners. Maar dat niet alleen. Bewoners worden ook gestimuleerd om zelf activiteiten uit te voeren, al dan niet met ondersteuning van de gemeente. De gemeente zal, in alle fases van het proces, helder moeten zijn in de acties die volgen. Bewoners moeten de voortgang kunnen volgen en kunnen oordelen over de wijze waarop de gemeente ondersteunt en functioneert. Dit betekent o.m. stevig inzetten op co-productie en op innoveren met nieuwe vormen, nieuwe media en nieuwe experimenten. Door op een strategische wijze gebruik te maken van de mogelijkheden die sociale media en andere web 2.0 samenwerkingstools bieden zal het aantal actief betrokken burgers bij het verbeteren van dienstverlening en beleidsontwikkeling toenemen. Participatie van burgers en organisaties heeft direct effect op de maatschappelijke betrokkenheid en kan indirect effect hebben op het woon- en leefklimaat van een buurt of stad. Zeker als bij de uitvoering van activiteiten aansturing door burgers (zeggenschap) plaatsvindt en als burgers zelf werkzaamheden ter hand nemen. Dit zal er ook toe leiden dat meer en andere burgers zich betrokken gaan voelen, waardoor ook het vertrouwen in de overheid toeneemt. Doordat de gemeente een mix van interactie mogelijkheden aanbiedt, kunnen burgers zelf hun gewenst communicatiemiddel gebruiken om met de gemeente in gesprek te gaan, daarnaast kunnen ze zelf kiezen waarover ze in gesprek gaan (onderwerpgebonden idealisme -zoals de stadsvisie en de gemeente Eindhoven 15

16 bezuinigingen- of persoonlijke en/of collectieve belangen en interesses zoals het aanvragen van een vergunning of reageren op overlast in de openbare ruimte. Door de inzet van e-communities of door middel van het uitschrijven van co-creatie challenges kan de gemeente een groep burgers langer aan zich binden bij het opstellen van een beleidsvisie en het uitvoeren van werkzaamheden. Andere communicatietools bieden de mogelijkheid aan burgers om ad hoc en indien gewenst incidenteel te reageren. Door een palet aan communicatiemogelijkheden aan te bieden voldoe je als gemeente aan meningsvorming in optima forma. Door de open sfeer in o.a. e- communities zal de bereidheid tot samenwerken met elkaar in de stad toenemen. Ook het vertrouwen in de gemeente als partner in de stad zal toenemen door de continue interactie op verschillende platformen en fora. Ambitie Het met behulp van innovatieve oplossingen (nieuwe vormen, nieuwe media, nieuwe tools- en technieken) in co-productie met de burgers ontwikkelen en uitvoeren van beleid. Maatschappelijke effecten Maatschappelijke effecten betreffen de toename (kwantitatief en in termen van variëteit) van het aantal bij (beleids)ontwikkeling betrokken burgers, de toename van het draagvlak voor deze plannen, een toename van de uitvoerbaarheid (kennis burgers in planvorming betrokken, samenwerking wordt gestimuleerd), de toename van door zeggenschap aangestuurde gemeentelijke werkzaamheden, de toename van actief burgerschap, de toename van het vertrouwen in de gemeente en efficiëntere planvorming omdat in de voorfase geïnvesteerd wordt hetgeen leidt tot minder bezwaren. Maar ook doordat vertrouwen wordt gegeven aan bewoners bij de uitvoering van werkzaamheden direct gerelateerd aan de eigen woon- en leefomgeving. Projecten Grenzen vervagen tussen overheid en burgers, tussen initiatiefnemers en actoren. Om deze complexe uitdagingen het hoofd te bieden is samenwerking over grenzen heen noodzakelijk. Wij willen de kracht van sociale netwerken inzetten voor snelle intelligente innovaties. Wij willen slim gebruik maken van tools en platformen (2.0 tools) om op eenvoudige wijze kennis te delen, hulp te vragen en waarde toe te voegen. Wij zullen voortborduren op de ervaring die is opgedaan met online co-creatie en crowd-sourcing (het gebruik van de kennis en ervaring van grotere massa s mensen, de menigte). Ook ontwikkelen we een functioneel systeem waarmee meer zeggenschap gegeven kan worden aan de buurt (onderhoud van de openbare ruimte, toezicht en inzet van welzijnswerk). Maar ook systemen op grond waarvan het actieve burgerschap meer inhoud kan krijgen.. 16 gemeente Eindhoven

17 3.2.5 Programmalijn Innovatie en Sport (doorlopend) Als gemeente willen we een stimulerende en faciliterende rol vervullen in het tot stand brengen van innovatieve producten en diensten. Innovatie is een vast herkenbaar uitgangspunt in Eindhoven vanuit sport en bewegen. Dit komt met name tot uiting bij de Field labs sport ( levend labaratorium ) waarin inwoners, bedrijven, en (maatschappelijke) instellingen experimenteren met de nieuwste technologische ontwikkelingen en waarbij deze worden gekoppeld aan verbetering van sportprestaties en ontwikkeling van nieuwe sportproducten. Maar ook door een makelende rol te spelen bij het vormen van vitale coalities worden anderen gestimuleerd en geïnspireerd tot innovatieve initiatieven. Daarnaast wordt de Urban Sports als innovatief gezien binnen de sportwereld. Ambitie De komende jaren zijn er drie aandachtspunten die van belang zijn: - Fieldlabs doorontwikkelen - Samenwerking tussen sport, bedrijfsleven en kenniscentra bevorderen - Doorontwikkelen Urban Sport Centra Dit is een gedeelde ambitie met meerdere partners. Binnen het ambtelijk apparaat met alle sectoren, in het bijzonder Mens & Maatschappij en Economie & Cultuur. In een breder kader zijn er partners als Brainport Eindhoven, Fontys Sporthogeschool Eindhoven, TUe, NOC*NSF, de Stichting Sport & Technologie, Topsupport en Sportmax.. Maatschappelijke effecten Het maatschappelijk effect van deze activiteiten is dat de sport in Nederland en Eindhoven kwalitatief verbeterd wordt en nieuwe producten worden ontwikkeld die zowel in de topsport als ook in de breedtesport kunnen worden gebruikt. Bijvoorbeeld het fieldlab Aangepaste sporten in Blixembosch zorgt er voor dat gehandicapten beter en makkelijker kunnen sporten zowel op hoog niveau (paralympische spelen) als in het dagelijks leven van de gehandicapten (o.a. lichte rolstoelen met hoge mate van manoeuvreerbaarheid). Wat Urban sports betreft wordt het pallet van sporten in Nederland en Eindhoven vernieuwd en uitgebreid. Projecten Enkele projecten binnen deze programmalijn zijn reeds benoemd en al in ontwikkeling. Het betreft onder andere de 3 fieldlabs: gemeente Eindhoven 17

18 - In het Fieldlab breedtesport op Sportcomplex Eindhoven Noord gaat het om het creëren van een omgeving waarin met name jongeren op innovatieve wijze en met innovatieve middelen worden gestimuleerd in sportbeoefening en beweging. Het gaat daarnaast om het creëren van businesscases in de driehoek kennisinstellingen/ sport/bedrijfsleven en het ontwikkelen van spel- en beweegelementen die aansluiten bij de steeds veranderende (sport) belevingswereld van kinderen/ jongeren. - In het Fieldlab zwemmen staat de doorontwikkeling van bestaande Trainings Vision Systems (TVS) van het nationaal zwemcentrum De Tongelreep centraal. Het behoort tot het meest geavanceerde en technologische meet- en onderzoekscentrum ter wereld. Het gaat hierbij om het bevorderen van topsport vanuit het perspectief dat topsport dienstig kan zijn voor de stimulering van de breedtesport en andere facetten zoals citymarketing, passieve sportrecreatie economische spin-off voor bedrijfsleven in Eindhoven (kleine software ontwikkelingsbedrijven in de regio). - In het Fieldlab aangepast sporten werken overheid (i.c. de provincie Noord-Brabant), bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en de zorgsector samen. De in het Field lab ontwikkelde en te ontwikkelen innovaties zijn bedoeld om sportparticipatie te bevorderen. Dit gebeurt in de lijn breedtesport, talentontwikkeling, topsport. Te beginnen bij de jeugd. Achterliggende gedachte is dat kinderen, jongeren en ook volwassenen met een handicap door innovaties op het vlak van sportmaterialen, sportkleding, voeding en gebruik lichaam, beter kunnen meedoen aan sportactiviteiten en minder last hebben van (welvaart)ziektes. Daarnaast zijn er nog andere projecten die in 2011 opgestart zijn en in 2012 doorlopen (Urban Culture Sport Centre, Stichting Straat cultuur en spel, The Building) 3.3 Randvoorwaardelijke projecten Breedband / verglazing en ICT Een van de grote enablers en randvoorwaarden om de bovengenoemde ambities en uitdagingen aan te gaan is Informatie en Communicatie Technologie (ICT) en de daarbij behorende OPEN Next Generation Access (NGA) breedbandnetwerken gebaseerd op glasvezeltechnologie. Dit domein is binnen veel overheden een van de meest essentiële maar ook meest onderbelichte pijlers voor een duurzame economische en maatschappelijke welvaart. Met de aanleg van NGAbreedbandnetwerken zijn maatschappelijke innovaties mogelijk die nu nog worden gehinderd door de technische beperkingen van de huidige infrastructuur (lage uploadsnelheden, geen snelheidsgaranties, onvoldoende dekking) en het gebrek aan openheid op bestaande netwerken voor dit soort innovaties. 18 gemeente Eindhoven

19 Een groot deel van de hierboven genoemde innovatieprojecten zijn ICT-gedreven (zoals het Eindhovense en Brabantse Schoolnet, Living Lab e-health Eindhoven etc ). Willen we dat de markt deze innovaties oppakt (en pilots worden verduurzaamd) dan is opschaling noodzakelijk. Dit soort diensten is alleen rendabel te ontwikkelen als er sprake is van een voldoende groot verzorgingsgebied met een ultrasnel NGA Breedbandnetwerk. Daarnaast bieden Breedband en ICT laagdrempelige mogelijkheden om onze co-creatiemodellen invulling te geven en de burger hiermee te betrekken bij de ontwikkeling van producten en diensten. Ook bieden breedband en ICT de mogelijkheid om collectieve voorzieningen te realiseren en de noodzakelijke systeeminnovaties (en besparingen) door te voeren. Verglazing stelt ons bovendien in de gelegenheid om op een innovatieve wijze invulling te geven aan onze kandidatuur Brabantstad Culturele Hoofdstad Het biedt de mogelijkheid om ons (cultureel) erfgoed digitaal te ontsluiten en daarin de uitwisseling te zoeken met Europese partners. Eindhoven heeft op het gebied van glasvezelgebaseerde breedbandnetwerken en dienstenontwikkeling inmiddels een lange traditie. De gemeente beschikt over een vastgestelde beleidsvisie, ambitie en uitvoeringsprogramma (Glasrijk Eindhoven). Er zijn de nodige successen behaald en in de afgelopen jaren is Eindhoven koploper op dit gebied geweest. Tegelijkertijd constateren we echter dat door een aantal ontwikkelingen in de markt en in de omgeving de verdere uitrol en doorontwikkeling stagneert. Daarbij gaat het om enerzijds ontwikkelingen in de markt en de gevolgen van de economische crisis in de afgelopen jaren, anderzijds om de (deels aan de marktontwikkeling gerelateerde) noodzaak voor een herbezinning op de overheidsrol. Herijking en herbevestiging van de gemeentelijke ambities is noodzakelijk. Hiertoe zal in het najaar van 2011 separaat een dossier in roulatie worden gebracht Inkoop en aanbesteding Zowel de Europese Commissie als het ministerie van EL&I hebben innovatief inkopen door overheden tot speerpunt van hun beleid gemaakt. Met een jaarlijks inkoopbedrag van ruim 70 miljard euro is de overheid in Nederland (landelijk, regionaal en lokaal) immers een grote en op sommige terreinen een invloedrijke inkoper. Bij innovatiegericht inkopen zoekt de overheid innovatieve oplossingen voor haar (maatschappelijke) vragen. Door dit te doen krijgt de innovatiekracht van bedrijven een impuls en wordt het exportpotentieel van hun producten vergroot. Finland, dat bovenaan de ranglijst staat van meest innovatieve landen, heeft reeds vele jaren ervaring opgedaan met het innovatiegericht inkopen door de overheid (Innovative Public Procurement ). Als gemeente hebben we de ambitie om samen met de steden Birmingham, Helsinki en Barcelona een EU-project op te zetten (een aanvraag wordt ingediend binnen de call Product Procurement for Innovation ) gericht op de inkoop van innovatieve producten / systemen die ons gemeentelijk vastgoed energieneutraal kunnen maken. gemeente Eindhoven 19

20 3.3.3 Wet- en regelgeving Bij het beschikbaar stellen van onze stad als levend laboratorium lopen we tegen lacunes in de wet- en regelgeving aan. Het registreren van gedrag in de openbare ruimte is geoorloofd, mits hiervan melding wordt gemaakt bij het College Bescherming Persoonsgegevens. Maar hoe zit het met aansprakelijkheid als we bewust invloed proberen uit te oefenen op het gedrag van willekeurige gebruikers van die openbare ruimte, bijvoorbeeld met interactieve lichtsystemen? Wie is aansprakelijk als zich bijvoorbeeld een ongeval voordoet door dat er teveel of onvoldoende wordt verlicht? Bij experimenten in een echte laboratoriumsituatie worden hierover afspraken gemaakt met de proefpersonen. Bij willekeurige gebruikers van de openbare ruimte hebben we die mogelijkheid niet. Als gemeente zullen we, in nauwe samenwerking met betrokken partners, dit vraagstuk aanhangig maken bij de landelijke overheid. Het betrekken van die landelijke overheid, mogelijk als partner in pilotprojecten, biedt bovendien kansen (exposure voor de pioniersol van Eindhoven, co-financiering). 3.4 Instrumenten Zoals gesteld in het coalitieakkoord willen we als gemeente stimuleren dat op onze gemeentelijke taakvelden innovatieve oplossingen worden ontwikkeld. Wij hebben daarbij gesteld dat projecten altijd door meerdere partijen gefinancierd moeten worden. Om te stimuleren dat projecten ook daadwerkelijk van de grond komen, zullen wij gebruik maken van de hieronder beschreven instrumenten (middelen). Enkele van deze instrumenten (het maatschappelijk aanbesteden ofwel de innovatiechallenges en het online platform) zijn door de partners in de stad ingebracht en als meest kansrijk beoordeeld Convenanten met de kennisinstellingen In het kader van het grote stedenbeleid zijn met de kennisinstellingen in 2004 convenanten afgesloten teneinde gebruik te kunnen maken van het kennispotentieel van deze instellingen bij de aanpak van stedelijke vraagstukken: de stad als levend laboratorium. Binnen deze convenanten zijn tot tevredenheid van zowel de gemeente als de Design Academy, de TU/e, Fontys hogescholen en het ROC vele projecten uitgevoerd. In 2010 is ook een convenant afgesloten met instituut Nootenboom. In de afgelopen jaren werden de convenantsprojecten gefinancierd uit de GSB-Reserve. Jaarlijks was 4 In een interactieve sessie met relevante partners in de stad (van Brainport Development, SRE, TU/e, Fontys, de zorginstellingen, welzijnsorganisaties, intermediairs als de KvK en Syntens, banken tot en met innovatieve MKB-ondernemingen en het grootbedrijf als Philips Research) is geïnventariseerd hoe de gemeentelijke overheid innovatie op haar eigen taakvelden zou kunnen stimuleren. Door de aanwezigen zijn mogelijke instrumenten benoemd en beoordeeld op effectiviteit (in relatie tot de benodigde investering). 20 gemeente Eindhoven