4/ & - " "/ %& 4-"(.& 5

Transcriptie

1 4/ & - " "/ %& 4-"(.& 5 6# 6/ 5 6 '3*54 %& +0/( &/ +"/ 45&%&)06%&3

2 Snel aan de slag met Ubuntu Frits de Jong en Jan Stedehouder

3 Meer informatie over deze en andere uitgaven kunt u verkrijgen bij: Sdu Klantenservice Postbus EA Den Haag tel.: sdu@sdu.nl web: Sdu Uitgevers bv, Den Haag Academic Service is een imprint van Sdu Uitgevers bv. Omslagontwerp: Sjef Nix, Amsterdam Vormgeving en zetwerk: Redactiebureau Ron Heijer, Markelo Druk- en bindwerk: Drukkerij Wilco bv, Amersfoort ISBN: NUR: 991 Alle rechten voorbehouden. Behalve de door de Auteurswet gestelde uitzonderingen, mag niets uit deze uitgave worden verveelvoudigd (waaronder begrepen het opslaan in een geautomatiseerd gegevensbestand) en/of openbaar gemaakt door middel van druk, fotokopie, microfilm of op welke andere wijze dan ook, zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever. De bij toepassing van art. 16b en 17 Auteurswet wettelijk verschuldigde vergoedingen wegens kopiëren dienen te worden voldaan aan de Stichting Reprorecht, Postbus 3051, 2130 KB Hoofddorp, tel. (023) Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave in bloemlezingen, readers en andere compilatiewerken op grond van art. 16 Auteurswet dient men zich te wenden tot de stichting PRO, Postbus 3060, 2130 KB Hoofddorp, tel. (023) Voor het overnemen van een gedeelte van deze uitgave ten behoeve van commerciële doeleinden dient men zich te wenden tot de uitgever. Hoewel aan de totstandkoming van deze uitgave de uiterste zorg is besteed, kan voor de afwezigheid van eventuele (druk)fouten en onvolledigheden niet worden ingestaan en aanvaarden auteur(s), redacteur(en) en uitgever deswege geen aansprakelijkheid voor de gevolgen van eventueel voorkomende fouten en onvolledigheden. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system of any nature, or transmitted in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior written permission of the publisher. While every effort has been made to ensure the reliability of the information presented in this publication, Sdu Uitgevers neither guarantees the accuracy of the data contained herein nor accepts responsibility for errors or omissions or their consequences.

4 Inhoud Inleiding 1 Hoofdstuk 1 Waarom beginnen met Ubuntu? Waarom zou ik met Ubuntu beginnen? Wat is eigenlijk Linux? Is dat iets anders dan Ubuntu? Open source software Wat is een Linux-distributie en wat is Ubuntu? Hoe moeilijk is het om met Ubuntu te beginnen? Wat moet ik weten en kunnen om met Ubuntu te beginnen? 7 Hoofdstuk 2 Veilig aan de slag met Ubuntu Hoe zorg ik dat mijn persoonlijke bestanden veilig zijn? Hoe krijg ik een overzicht van alle licenties? Hoe zorg ik dat mijn favorieten en wachtwoorden veilig zijn? Hoe stel ik mijn veilig? Hoe stel ik mijn Windows-installatie veilig? 31 Hoofdstuk 3 Hoe installeer ik Ubuntu Hoe kom ik aan Ubuntu? Hoe kan ik Ubuntu veilig uitproberen? Een korte verkenning Hoe kan ik Ubuntu voorlopig installeren? Hoe kan ik Ubuntu op een lege computer installeren? Hoe kan ik Ubuntu naast Windows installeren? Afrondende stappen bij de installatie van Ubuntu 66 Hoofdstuk 4 Snel aan de slag met de nieuwe grafische werkomgeving Hoe is de Unity grafische werkomgeving ingericht? Waarom ziet Unity er zo anders uit? Hoe werk ik met de Launcher, de menubalk met programma s? Wat betekenen de pictogrammen in het paneel linksboven? Wat is de Dash en hoe kan ik daarmee werken? Hoe houd ik het overzicht op openstaande programma s? Hoe kan ik het paneel instellen? De grafische werkomgeving persoonlijk maken Hoe kan ik het uiterlijk van mijn werkblad veranderen? Wat kan ik verder nog proberen in het configuratiescherm? 95 v

5 vi Snel aan de slag met Ubuntu Hoe kan ik de grafische werkomgeving aanpassen met Ubuntu Tweak? En, hoe ziet het er dan uit? Werken met mappen en bestanden Hoe werkt de bestandsbeheerder Nautilus? Hoe werkt Ubuntu One? Hoe stel ik Google Desktop Search in? Hoe voeg ik een nieuwe gebruiker toe? 117 Hoofdstuk 5 Hoe sluit ik mijn randapparaten aan? Waarom werkt mijn... niet met Ubuntu? Waarom is er een probleem met niet-vrije stuurprogramma s? Hoe kan ik mijn monitor instellen? Hoe voeg ik een printer toe? Wordt mijn printer ondersteund door Ubuntu? Hoe voeg ik een netwerkprinter toe? Hoe kan ik externe apparaten aansluiten? Hoe kan ik vooraf bepalen hoe een apparaat moet worden geopend? Hoe goed wordt mijn smartphone en pda ondersteund? Ubuntu en laptops Waar moet ik zijn als ik er niet uit kom? Hoe weet ik zeker dat het apparaat dat ik wil kopen werkt onder Ubuntu? 138 Hoofdstuk 6 Hoe kan ik software installeren en verwijderen? Hoe werkt het Ubuntu softwarecentrum? Moet ik betalen voor programma s? Wat zijn softwarebronnen Het beheer van de softwarebronnen Is Ubuntu Tweak iets voor mij? Hoe vind ik nieuwe software die voor mij interessant is? Kan ik ook software downloaden van internet? Software beheren met Synaptic pakketbeheer Hoe kan ik software installeren via de commandoregel? Kan ik Windows-software onder Ubuntu installeren? 156 Hoofdstuk 7 Hoe kan ik op internet? Mozilla Firefox Hoe voeg ik nieuwe functies toe aan Firefox? Aanpassen van zoekmachines Google Chrome/Chromium, een alternatieve webbrowser Empathy Pidgin, een goed alternatief voor Empathy amsn, voor als het op MSN moet lijken Skype Transmission BitTorrent-client KeePassX 172

6 Inhoud vii Hoofdstuk 8 Hoe ontvang en verstuur ik ? Evolution agenda Evolution agenda Mozilla Thunderbird, een krachtig programma 188 Hoofdstuk 9 Hoe kan ik mijn muziekcollectie gebruiken? Banshee Alternatieve muziekspelers: Exaile, Amarok, Rhythmbox VLC mediaspeler, de alleskunner Geluidsrecorder Muziek-cd s kopiëren (Sound Juicer) 210 Hoofdstuk 10 Wat kan ik met video doen? Totem mediaspeler VLC mediaspeler, het betere alternatief voor Totem PiTiVi videobewerking OpenShot Video Editor Brasero schijfbrander K3b, cd s branden a la Windows 224 Hoofdstuk 11 Hoe kan ik foto s opslaan, beheren en bewerken? Shotwell-fotobeheer Picasa: fotobeheer online en offline GIMP Image Editor Phatch 240 Hoofdstuk 12 Hoe kan ik met documenten werken? LibreOffice Writer AbiWord, voor als een lichte tekstverwerker voldoende is LibreOffice Calc Gnumeric, een licht rekenbladprogramma LibreOffice Impress PowerPoint Viewer 256 Hoofdstuk 13 Waar kan ik meer leren over Ubuntu? Waar moet ik beginnen? Waar moet ik beginnen met het zoeken naar oplossingen? Het wereldwijde archief Ubuntu Full Circle Magazine 272

7 viii Snel aan de slag met Ubuntu Oefeningen Oefening 2.1 Hoe maak ik een back-up? 10 Oefening 2.2 Hoe vind ik licenties met LicenseCrawler? 11 Oefening 2.3 Hoe stel ik mijn favorieten en wachtwoorden veilig met Firefox Sync? 14 Oefening 2.4 Hoe stel ik mijn wachtwoorden veilig met Keepass? 18 Oefening 2.5 Hoe exporteer ik mijn mail uit Outlook? 24 Oefening 2.6 Hoe sla ik de mappen van Thunderbird veilig op? 29 Oefening 2.7 Hoe maak ik een herstel-cd/dvd? 31 Oefening 2.8 Hoe maak ik een volledige kopie van mijn harde schijf met Redo Backup? 31 Oefening 3.1 Hoe kan ik de Ubuntu-cd zelf downloaden? 37 Oefening 3.2 Hoe kan ik een Ubuntu-cd branden? 38 Oefening 3.3 Hoe kan ik de Ubuntu-cd overzetten naar een usb-stick of flash-kaart? 40 Oefening 3.4 Aanschaf via de Canonical shop 42 Oefening 3.5 Afhalen bij een van de Ubuntu-steunpunten 43 Oefening 3.6 Ubuntu opstarten vanaf de live-cd 44 Oefening 3.7 Hoe installeer ik Ubuntu via Wubi? 50 Oefening 3.8 Ubuntu installeren op een nieuwe computer 53 Oefening 3.9 Ubuntu installeren naast Windows 58 Oefening 3.10 Harde schijfindeling handmatig instellen 60 Oefening 3.11 Hoe krijg ik de Unity grafische werkomgeving? 68 Oefening 3.12 Hoe krijg ik alle updates binnen? 70 Oefening 3.13 Hoe geef ik Ubuntu volledige multimedia-ondersteuning? 72 Oefening 3.14 Hoe zorg ik dat het Nederlands goed staat? 77 Oefening 3.15 Wat zou ik nog meer moeten installeren? 77 Oefening 3.16 Hoe installeer ik Ubuntu Tweak? 78 Oefening 4.1 Voeg uw accounts voor en andere online-activi teiten toe aan Ubuntu. 88 Oefening 4.2 Hoe pas ik het thema verder aan? 90 Oefening 4.3 Hoe pas ik de achtergrond van het bureaublad aan? 93 Oefening 4.4 Hoe kan ik de visuele effecten aanpassen? 93 Oefening 4.5 Ik zie dat ik het hoofdmenu hier ook kan aanpassen? 95 Oefening 4.6 Hoe kan ik mijn systeem sneller laten opstarten? 96 Oefening 4.7 Hoe kan ik andere standaardtoepassingen kiezen? 97 Oefening 4.8 Hoe kan ik mij automatisch aanmelden, zonder wachtwoord? 98 Oefening 4.9 Hoe zie ik hoe zwaar mijn systeem wordt belast? 99 Oefening 4.10 Hoe pas ik de presentatie van de mappen en bestanden aan? 102 Oefening 4.11 Hoe krijg ik meerdere panelen in Nautilus? 104 Oefening 4.12 Hoe krijg ik toegang tot andere partities en netwerk locaties? 104 Oefening 4.13 Hoe maak ik een eigen bladwijzer naar mijn mappen? 106 Oefening 4.14 Hoe pas ik de locatiebalk aan? 106 Oefening 4.15 Hoe maak ik onzichtbare mappen en bestanden zichtbaar? 106 Oefening 4.16 Hoe werkt het contextmenu van Nautilus? 107 Oefening 4.17 Hoe kan ik het gedrag van Nautilus verder aanpassen? 109 Oefening 4.18 Kan ik Nautilus niet wat opleuken? 110

8 Inhoud ix Oefening 4.19 Hoe meld ik mij aan bij Ubuntu One? 111 Oefening 4.20 Hoe stel ik Google Desktop Search in? 114 Oefening 4.21 Een nieuwe gebruiker toevoegen 117 Oefening 5.1 Uw monitor en grafische kaart op de juiste manier instellen 123 Oefening 5.2 Een netwerkprinter instellen 126 Oefening 5.3 Hoe voeg ik een HP-netwerkprinter toe? 129 Oefening 5.4 Hoe voeg ik een Samsung-printer toe? 132 Oefening 6.1 Hoe schaf ik software aan? 142 Oefening 6.2 Hoe installeer ik Google Desktop Search? 150 Oefening 7.1 Hoe kan ik in Firefox bladwijzers ordenen? 159 Oefening 7.2 Hoe voeg ik add-ons toe aan Firefox? 160 Oefening 7.3 Hoe moet ik de zoekmachine binnen Firefox aanpassen? 162 Oefening 7.4 Hoe kan ik Google Chrome installeren? 163 Oefening 7.5 Hoe vertaal ik pagina s in Chrome? 164 Oefening 7.6 Hoe moet ik extensies installeren in Chrome en Chromium? 165 Oefening 7.7 Hoe kan ik overstappen van MSN naar Pidgin? 166 Oefening 7.8 Hoe kan ik een Skype-account aanmaken? 169 Oefening 7.9 Hoe kan ik een BitTorrent-bestand binnenhalen via Transmission? 171 Oefening 8.1 Hoe stel ik Evolution in voor gebruik? 173 Oefening 8.2 Hoe kan ik berichten versturen en ontvangen? 178 Oefening 8.3 Hoe kan ik een digitale handtekening aanmaken? 179 Oefening 8.4 Hoe kan ik een digitale handtekening toevoegen aan een ? 180 Oefening 8.5 Hoe kan ik ongewenste filteren? 181 Oefening 8.6 Hoe kan ik een spamfilterregel toevoegen? 182 Oefening 8.7 Hoe kan ik een berichtenfilter instellen? 183 Oefening 8.8 Hoe kan ik een back-up maken van mijn Evolution-bestanden? 184 Oefening 8.9 Hoe kan ik een back-up terugzetten in Evolution? 185 Oefening 8.10 Hoe kan ik een afspraak toevoegen aan de Evolution-agenda? 186 Oefening 8.11 Hoe kan ik afspraken importeren in Evolution? 187 Oefening 8.12 Hoe richt ik een (POP-)account in onder Thunderbird? 188 Oefening 8.13 Hoe kan ik ongewenste tegenhouden in Thunderbird? 190 Oefening 8.14 Hoe kan ik add-ons installeren in Thunderbird? 192 Oefening 9.1 Hoe importeer ik muziekbestanden in Banshee? 196 Oefening 9.2 Hoe stel ik voor Banshee de voorkeursmap in? 198 Oefening 9.3 Hoe maak ik een nieuwe speellijst aan in Banshee? 198 Oefening 9.4 Hoe maak ik een nieuwe slimme speellijst aan in Banshee? 200 Oefening 9.5 Hoe voeg ik extra functies toe aan de standaardversie van Banshee? 201 Oefening 9.6 Hoe kan ik informatie aan een bestand toevoegen, of verwijderen? 201 Oefening 9.7 Hoe kan ik muziekbestanden vanuit Banshee op een cd branden? 202 Oefening 9.8 Hoe voeg ik muziekbestanden toe aan Ubuntu One? 203 Oefening 9.9 Hoe werkt Ubuntu One Muziekwinkel? 203 Oefening 9.10 Hoe kan ik VLC installeren? 206 Oefening 9.11 Hoe speel ik bestanden af in VLC? 207

9 x Snel aan de slag met Ubuntu Oefening 9.12 Hoe werkt de Geluidsrecorder? 208 Oefening 9.13 Hoe kan ik een muziek-cd omzetten naar digitale muziekbestanden? 210 Oefening 10.1 Hoe speel ik filmpjes af in Totem? 214 Oefening 10.2 Hoe bekijk ik YouTube-filmpjes in Totem? 214 Oefening 10.3 Hoe kan ik de eigenschappen van een getoond fragment bekijken? 215 Oefening 10.4 Hoe speel ik filmpjes af in VLC? 217 Oefening 10.5 Hoe maak ik van foto s en een audiobestand een You Tube-filmpje? 218 Oefening 10.6 Hoe voeg ik een bestand toe aan YouTube? 220 Oefening 10.7 Hoe kan ik een spoor aan OpenShot toevoegen? 221 Oefening 10.8 Hoe knip ik bestanden op met behulp van OpenShot? 221 Oefening 10.9 Hoe kan ik een video-dvd of svcd maken? 222 Oefening Hoe kan ik een cd-rw leegmaken? 223 Oefening 11.1 Hoe kan ik foto s opslaan in Shotwell-fotobeheer? 225 Oefening 11.2 Hoe versleep ik foto s naar Shotwell? 226 Oefening 11.3 Hoe kan ik een label toevoegen aan een foto? 228 Oefening 11.4 Hoe kan ik een foto toevoegen aan een online-netwerk? 229 Oefening 11.5 Hoe kan ik Picasa downloaden en installeren? 230 Oefening 11.6 Hoe kan ik een fotocollage maken in Picasa? 231 Oefening 11.7 Hoe kan ik extra functionaliteiten voor GIMP installeren? 233 Oefening 11.8 Hoe kan ik met GIMP een schermafdruk met uitsnede maken? 235 Oefening 11.9 Hoe kan ik een foto op een andere grootte opslaan? 237 Oefening Hoe kan ik binnen GIMP een kleurenfoto omzetten naar zwart-wit? 239 Oefening Hoe pas ik helderheid en het contrast aan van een foto? 240 Oefening Hoe kan ik Phatch installeren? 241 Oefening Hoe werk ik met Phatch? 241 Oefening 12.1 Hoe kan ik in LibreOffice tekstbestanden aanmaken en opslaan? 243 Oefening 12.2 Hoe sla ik een tekstbestand op als PDF? 244 Oefening 12.3 Hoe kan ik afbeeldingen importeren in LibreOffice? 246 Oefening 12.4 Hoe kan ik wijzigingen bijhouden in LibreOffice? 247 Oefening 12.5 Hoe kan ik een (hyper)link in LibreOffice plaatsen? 248 Oefening 12.6 Hoe kan ik kop- en/of voetteksten standaardiseren? 249 Oefening 12.7 Hoe kan ik de specifieke opties van Calc instellen? 251 Oefening 12.8 Hoe zet ik een Excel-bestand om in een Calc-bestand? 252 Oefening 12.9 Hoe kan ik een (simpele) presentatie maken in Impress? 254 Oefening Hoe vertoon ik een presentatie in Impress? 255 Oefening 13.1 Waar zit de hulpfunctie van Ubuntu? 259 Oefening 13.2 Hoe vind ik informatie via zoekmachines? 260 Oefening 13.3 Hoe kan de Ubuntu-gemeenschap mij helpen? 261 Oefening 13.4 Hoe registreer ik mij bij Ubuntu Nederland? 264 Oefening 13.5 Hoe kan ik op het forum oplossingen voor mijn probleem vinden? 265 Oefening 13.6 Hoe kan ik via chat oplossingen voor mijn probleem vinden? 266 Oefening 13.7 Hoe kan ik persoonlijke ondersteuning krijgen? 269 Oefening 13.8 Hoe kan Ubuntu NL Mwanzo mij helpen? 270

10 Inleiding Is het nog wel nodig om een boek over Ubuntu, of welk ander besturingssysteem dan ook, te schrijven? Of, in uw geval, aan te schaffen? Met een beetje handigheid kunt u alle informatie en hulp ook op internet vinden, zelfs in het Nederlands. U loopt dan snel tegen een aantal PDF-bestanden aan met volledige handleidingen om Ubuntu te installeren en met de vele programma s te werken. Het is dan een kwestie van downloaden en printen of op een e-reader plaatsen. Moet u dan met dit boek naar de kassa lopen of niet? Wij, Jan Stedehouder en Frits de Jong, denken dat het de moeite waard is om Snel aan de slag met Ubuntu wel aan te schaffen. Het printen van een PDF-bestand van bijna 300 pagina s lijkt ons niet zo heel veel goedkoper. Dit boek kunt u netjes in de kast zetten of op de tafel laten liggen. Alleen al voor de uitstraling zou u het moeten doen. Maar, in alle ernst, de ervaring leert ook dat het installeren van, en kennis maken met Ubuntu en de programma s soepeler loopt als u het boek naast u hebt liggen, de informatie even kunt doorlezen en vervolgens kunt toepassen. Snel aan de slag met Ubuntu is een doe-boek met hier en daar wat achtergrondinformatie. Wij willen graag dat u niet alleen leert klikken op de juiste pictogrammen, maar dat u gelijk leert waarom Ubuntu werkt zoals het werkt. U hebt dit boek namelijk niet zomaar uit de kast van de boekhandel geplukt. U hebt ongetwijfeld wel eens iets over Ubuntu of Linux gehoord, in een computertijdschrift of ICT-vakblad, en u vraagt zich af of Ubuntu iets voor ú is. Waar tot voor kort thuisgebruikers en zakelijke gebruikers vrijwel automatisch van de ene naar de andere Windows-versie opwaardeerden, is tegenwoordig steeds vaker de vraag te horen: Is Ubuntu een geschikt alternatief? Snel aan de slag met Ubuntu gaat niet het ultieme antwoord op die vraag geven, maar helpt u wel een eind op weg naar dat antwoord. Snel aan de slag met Ubuntu Wij hebben dit boek geschreven met het oog op gebruikers die regelmatig of dagelijks met Windows werken en nu Ubuntu willen of moeten uitproberen. Dat kan thuis zijn, maar evengoed op kantoor op de zakelijke computerwerkplek. U leert hoe u Ubuntu installeert en klaarmaakt voor gebruik, hoe u met de standaardprogramma s aan de slag gaat en welke software u kunt toevoegen. De nadruk ligt sterk op het hoe, maar wij staan regelmatig ook stil bij het waarom van het gebruik van Ubuntu. Hoewel wij enthousiast zijn over Ubuntu, zijn wij niet blind voor een aantal eigenaardigheden. We bespreken deze en bieden u oplossingen en alternatieven. Snel aan de slag met Ubuntu is een praktisch boek waarmee u in staat wordt gesteld zelf met Ubuntu en de programma s te 1

11 2 Snel aan de slag met Ubuntu werken, en vervolgens de vraag te beantwoorden: Is Ubuntu iets voor mij en/ of mijn organisatie? Indeling van het boek In hoofdstuk 1 staan we kort stil bij de belangrijkste redenen om met Ubuntu te beginnen en wat u van open source software en Linux kunt verwachten. Het installeren van een nieuw besturingssysteem vraagt enige voorbereiding. In hoofdstuk 2 leert u wat u moet doen om uw persoonlijke bestanden, wachtwoorden en gegevens uit uw webbrowser en mailprogramma veilig te stellen. Hoofdstuk 3 beschrijft hoe u Ubuntu kunt installeren en uitproberen, van een testronde via de live cd tot aan een installatie naast uw huidige Windows-installatie. Nadat u de oefeningen van hoofdstuk 3 hebt doorlopen, is Ubuntu klaar voor gebruik. De grafische werkomgeving van Ubuntu heet Unity en die heeft maar weinig weg van de meer bekende Windows-omgeving. In hoofdstuk 4 maakt u kennis met Unity. Waar zitten de functies voor het werken met mappen en bestanden, het toevoegen van nieuwe gebruikers en het finetunen van uw computer? In hoofdstuk 5 wandelen we langs de apparaten die u aan uw computer hebt hangen: de monitor, de printer, de scanner, usb-apparaten, uw digitale camera en mp3-speler. Wat moet u doen om deze apparaten soepel onder Ubuntu te laten werken, en hoe kunt u erachter komen of het nieuwe apparaat dat u wilt kopen door Ubuntu wordt ondersteund? Ubuntu installeert standaard goede en volwassen programma s, maar er is veel meer beschikbaar. In hoofdstuk 6 leert u hoe u nieuwe programma s installeert en actueel houdt. Hoofdstuk 7 draait rond de vraag: Hoe kan ik op internet? U maakt kennis met de webbrowsers Firefox en Google Chrome, verschillende programma s om te chatten en te bellen en hoe u de wachtwoorden voor deze programma s veilig kunt opslaan. Het ontvangen en versturen van staat centraal in hoofdstuk 8. De computer is in toenemende mate het centrum van uw multimedia-activiteiten. In hoofdstuk 9 leert u de mogelijkheden van de mediaspeler Banshee kennen, maar ook welke alternatieve mediaspelers tot uw beschikking staan. Hoe neemt u geluid op en hoe kunt u cd s kopiëren? Aan het eind van het hoofdstuk hebt u het antwoord. Hoofdstuk 10 staat stil bij de mogelijkheden voor het afspelen, bewerken en opslaan van uw videobestanden. In hoofdstuk 11 leert u wat programma s als Shotwell, Picasa, GIMP en Phatch voor u als fotohobbyist kunnen doen. LibreOffice is dé officesuite onder Ubuntu. Wat kunt u met LibreOffice doen als het gaat om tekstbestanden, rekenbladen en presentaties. In hoofdstuk 12

12 Inleiding 3 krijgt u een introductie tot het werken met LibreOffice en leert u welke alternatieve programma s Ubuntu op dit gebied beschikbaar heeft. Snel aan de slag met Ubuntu helpt u met het zetten van de eerste stappen in het gebruik van Ubuntu en de belangrijkste applicaties. Natuurlijk valt er veel meer te leren en te bespreken, maar helaas konden we niet alles kwijt in dit boek. Op de site vind u aanvullende oefeningen waarmee u uw handigheid in het werken met Ubuntu kunt verbeteren. Waar kunt u ook terecht als u meer wilt leren, of als u tegen problemen aanloopt waarbij de oplossing niet direct voorhanden is? In het laatste hoofdstuk van dit boek maakt u kennis met de gemeenschap van Ubuntu-gebruikers en de hulp die de gemeenschap u te bieden heeft. Conventies Dit boek heeft een hoog: Hoe doe ik -gehalte. Waar u als gebruiker handelingen moet verrichten, ergens op moet klikken of moet invullen, staat dat in vette letters aangegeven. De namen van programma s, programmavensters en velden staan in grijze letters. In een aantal situaties moet u instructies invullen in het Terminalvenster. Wij hebben daarvoor een monotype-lettertype gebruikt. U merkt ook dat we in dit boek relatief veel ondersteunende afbeeldingen gebruiken. Wij hebben dit gedaan om de visuele herkenbaarheid van de handelingen te vergroten. Een woord van dank Ieder boek komt tot stand door het samenbrengen van kennis en talenten van talloze mensen. Wij bedanken de wereldwijde Ubuntu-gemeenschap. Hun tips en trucs hebben op verschillende manieren de weg naar dit boek gevonden. Een bijzonder woord van dank aan Gijs van der Poel voor zijn waardevolle ondersteuning bij het schrijven van dit boek. Gijs, coauteur van Probleemloos overstappen op Linux (tweede druk), was een kritische lezer en dankzij zijn vragen en opmerkingen is Snel aan de slag met Ubuntu een beter boek geworden.

13 1Waarom beginnen met Ubuntu? Hoe groot is de kans dat u een winkel binnen kunt lopen en daar een computer kunt kopen met Ubuntu of een andere versie van Linux? Inderdaad, die kans is erg klein. Maar inmiddels worden er grote aantallen computers en apparaten verkocht waarop een variant van Linux draait. Denkt u maar eens aan routers, NAS-apparaten, home-servers en de mobiele telefoons en tablets met Android. Als u een normale computer koopt krijgt u daar Windows bij, logisch toch? Tot voor kort stond slechts een enkeling stil bij de vraag of dit wel zo logisch is. In toenemende mate vragen overheden, bedrijven, organisaties en individuele personen zich af of ze nog wel met Windows verder willen, of het niet mogelijk is hetzelfde, of zelfs meer te doen met een alternatief besturingssysteem zoals Ubuntu. Door het kopen van dit boek bent u in goed gezelschap terechtgekomen. 1.1 Waarom zou ik met Ubuntu beginnen? Ubuntu is de populairste versie van het Linux-besturingssysteem die zich het meest en het best richt op normale computergebruikers. De populariteit is ontstaan door een consistente ontwikkeling in de richting van een goede en makkelijk toegankelijke grafische werkomgeving en een enthousiaste wereldwijde gemeenschap van gebruikers en vrijwilligers die bereid is om nieuwe gebruikers op weg te helpen. U hebt Ubuntu binnen vijftien minuten geïnstalleerd en bent dan klaar om uw werk te doen. Geen moeilijke activering, geen gezoek naar licentiesleutels. Na vijftien minuten hebt u een complete werkomgeving met een uitgekiende collectie (gratis) software met een volwaardige functionaliteit. Toegegeven, anders dan u gewend bent, maar zeker niet slechter. Wij durven te beweren dat het werken met Ubuntu op punten zelfs beter is dan wat u gewend bent. Zo krijgt u vrijwel dagelijks een melding dat een of meer onderdelen van uw systeem opgewaardeerd kunnen worden. U hebt direct toegang tot een collectie programma s met een omvang van pakketten. Het is niet langer nodig het internet af te struinen naar programmaatje X of Y, Ubuntu levert het direct via een eenvoudige methode bij u af. Maar waarom zou ú met Ubuntu beginnen? Wat maakte dat u dit boek uit de winkel of bibliotheek hebt meegenomen? 5

14 6 Snel aan de slag met Ubuntu 1.2 Wat is eigenlijk Linux? Is dat iets anders dan Ubuntu? Linux is een volwaardig besturingssysteem voor computers, waarvan de ontwikkeling is begonnen in De Finse student Linus Torvalds gaf toen de kern vrij van wat het Linux-besturingssysteem zou worden met letterlijk tienduizenden programma s, stuurprogramma s, hulpmiddelen et cetera. Die vrijgave is op zichzelf genomen niet direct bijzonder. Er worden voortdurend nieuwe besturingssystemen ontwikkeld. Torvalds stelde Linux beschikbaar onder de zogenoemde GNU (General Public License), een licentie die andere ontwikkelaars en gebruikers de vrijheid gaf (en geeft) om de software te gebruiken, aan te passen, te verbeteren en zonder beperkingen verder te verspreiden. Deze vrijheid vereist dat gebruikers (althans, degenen die verstand hebben van programmeren) vrije toegang hebben tot de oorspronkelijke code waarin het programma is geschreven, de zogenoemde broncode. De Engelse term voor bron is source en programma s waarvan de broncode beschikbaar is voor anderen om te bestuderen en aan te passen heten dan ook open source software Open source software Open source software wordt vaak op één lijn gesteld met gratis software. Niet zo vreemd, want de vrije beschikking over de broncode zorgt voor een behoorlijke druk op de prijzen. Maar er is ook commerciële open source software, waarbij bedrijven en organisaties met de software een pakket ondersteunende diensten aanschaffen. Het sleutelwoord bij open source software is dan ook niet gratis, maar vrijheid. Open source software geeft gebruikers vrijheden om de software naar eigen goeddunken in te zetten en aan te passen. Deze vrijheden hebben gebruikers van gesloten software niet, zelfs niet bij programma s die gratis via internet worden verspreid (de zogenoemde freeware en shareware) Wat is een Linux-distributie en wat is Ubuntu? De ontwikkeling van Linux en de talloze programma s, stuurprogramma s et cetera vindt niet plaats vanuit een centrale locatie. Het hart van het besturingssysteem, de kernel, wordt onder toezicht van Linus Torvalds ontwikkeld en voor alle andere programma s zijn afzonderlijke projecten ingericht. De projecten bestaan soms uit één of enkele enthousiaste ontwikkelaars, maar worden in andere gevallen omgeven door grote virtuele gemeenschappen van gebruikers en ontwikkelaars met uiteenlopende kwaliteiten. Ontwikkelaars van Linux-distributies brengen al deze elementen samen. Een Linux-distributie is niets meer (en zeker niets minder) dan een zorgvuldig samengestelde collectie van onderdelen die tezamen een geïntegreerd besturingssysteem met werkbare programma s vormen. Het geheel wordt verpakt en voorzien van een toegankelijke methode om het te installeren. Er zijn vele honderden, zo niet duizenden Linux-distributies, uiteenlopend van zeer toegankelijk en gemakkelijk in gebruik tot specialistische distributies die behoorlijk wat kennis en inzicht vergen. De distributies die zich richten op

15 1 Waarom beginnen met Ubuntu? 7 eindgebruikers verschillen op een aantal punten van elkaar, zoals de keuze voor de grafische werkomgeving en de programma s die worden gebruikt voor het beheer van gebruikers, software en het instellen van de hardware. Ubuntu Linux, kortweg Ubuntu, is wellicht de populairste Linux-distributie van de afgelopen jaren. Sinds de eerste vrijgave in oktober 2004 is het aantal gebruikers gestaag opgelopen. Het besturingssysteem heeft de reputatie van een gebruikersvriendelijke distributie die erin is geslaagd de overstap van Windows naar Linux voor beginnende gebruikers te vereenvoudigen. Maar dat wist u waarschijnlijk al, want waarom zou u anders dit boek in handen hebben? 1.3 Hoe moeilijk is het om met Ubuntu te beginnen? Hoe moeilijk is het om met Ubuntu Linux aan de slag te gaan? Het is toch heel anders dan Windows XP of Windows 7? Dat klopt, en we zullen ook niet ontkennen dat u tijd moet steken in het leren werken met Ubuntu. Net zoals u tijd zult moeten besteden aan de overstap van Windows XP naar Windows 7. U kunt met Windows 7 hetzelfde als onder XP, maar de functies zijn net even anders georganiseerd. Anders betekent niet slechter of beter. Het is te vergelijken met mobiele telefoons. In essentie hebben moderne mobiele telefoons, de smartphones, dezelfde functionaliteiten. Als u al enkele jaren een Nokia-telefoon hebt gehad, kunt u blindelings de weg vinden en schiet u door het menu via de bekende pictogrammen. Maar als u een nieuwe telefoon aanschaft, bijvoorbeeld een iphone, dan merkt u dat het wennen is. De opbouw van het scherm en het menu is anders. Bij mobiele telefoons zullen we dit accepteren en we zullen de moeite nemen om snel met het nieuwe menu te leren omgaan. Bij het leren werken met Ubuntu is het niet anders. 1.4 Wat moet ik weten en kunnen om met Ubuntu te beginnen? Wij gaan er in dit boek van uit dat u ervaring hebt met het werken met computers, zowel voor de dagelijkse activiteiten waaronder het surfen op het internet, het maken van documenten en het verzenden van berichten, als wellicht voor meer krachtige toepassingen als het bewerken van foto s en video s. U wilt zo snel en zo makkelijk mogelijk met Ubuntu aan de slag. Omdat u Ubuntu wel eens wilt proberen, of omdat uw werkgever heeft aangekondigd dat Ubuntu binnenkort op uw computer komt te staan, of omdat u erover nadenkt Ubuntu in uw organisatie in te voeren en eerst wilt zien of het wel zo handig, praktisch en waardevol is als wordt beweerd. Wij hebben dit alles bij het schrijven van het boek in gedachten gehouden. Het belangrijkste dat u nodig hebt voor het leren omgaan met Ubuntu is de bereidheid om nieuwe dingen te willen leren en toe te passen.

16 2Veilig aan de slag met Ubuntu Ubuntu is een gebruiksvriendelijke Linux-distributie. Het installeren vereist geen hogere ICT-opleiding en verloopt in de meeste gevallen zonder problemen. Ubuntu laat zich makkelijk naast Windows installeren, zoals we in het volgende hoofdstuk zullen zien. Maar stel dat het niet goed gaat, dat u even niet oplet bij de installatie en vervolgens uw complete Windows-installatie wordt overschreven. Natuurlijk kunt u Windows opnieuw installeren, met alle updates en alle programma s, maar dat is een langdurig en vervelend werkje. En u bent een slechte ervaring met Linux rijker. Stel nu dat uw harde schijf of partitie met persoonlijke bestanden wordt overschreven en u plotsklaps een forse collectie documenten, afbeeldingen, muziek en video-opnamen kwijt bent! Het terughalen daarvan kan wel eens onmogelijk blijken (of anders niet betaalbaar). In zo n geval praten we niet eens over een slechte ervaring en hebt u het helemaal gehad met Ubuntu. Dat willen we graag voorkomen. In dit hoofdstuk bespreken we een aantal voorbereidende stappen die u kunt nemen om ervoor te zorgen dat uw persoonlijke bestanden veilig zijn, dat deze straks makkelijker te gebruiken zijn onder Ubuntu en dat u zo nodig in relatief korte tijd uw Windows-installatie bij een calamiteit kunt herstellen. In concreto leert u: 1 hoe u ervoor kunt zorgen dat uw persoonlijke bestanden veilig zijn; 2 hoe u een overzicht krijgt van alle licenties van de software die op uw systeem is geïnstalleerd; 3 hoe u alle favorieten uit de webbrowsers en wachtwoorden van websites veiligstelt; 4 hoe u de vanuit Outlook klaar kunt maken voor gebruik onder Ubuntu; 5 hoe u een image maakt van de huidige Windows-installatie. 2.1 Hoe zorg ik dat mijn persoonlijke bestanden veilig zijn? Hoe vaak maakt u een reservekopie van uw persoonlijke bestanden? En waar is die kopie opgeslagen? We meten hardeschijfruimte tegenwoordig in terabytes en dan is de neiging groot om alles op de harde schijf te laten staan. Het maken van een reservekopie schiet er dan soms bij in. De kosten van opslag zijn niet altijd het probleem. Voor een paar tientjes beschikt u over een externe harde schijf met 500 tot 750 GB ruimte. Een alternatief zijn de zogenaamde clouddiensten, aanbieders van online-opslagcapaciteit. Zij bieden nu programma s aan waarmee bestanden van uw harde schijf direct en probleemloos online worden veiliggesteld. Dit kan een mogelijkheid zijn voor bestanden waarvan u zich het verlies absoluut niet kunt veroorloven. 9

17 10 Snel aan de slag met Ubuntu Het installeren van Ubuntu is een goed moment om een actuele reservekopie te maken. Bij de installatie wordt de indeling van uw harde schijf veranderd. De eerste stap in de voorbereiding van de installatie van Ubuntu is het veiligstellen van uw persoonlijke bestanden. Voor het geval dat... Oefening 2.1 Hoe maak ik een back-up? U kunt het maken van een reservekopie van de persoonlijke bestanden zo eenvoudig en zo complex maken als u maar wilt. De essentie is simpel. 1 Maak een overzicht van alle locaties op uw harde schijf waar u persoonlijke bestanden hebt opgeslagen Waar hebt u de documenten, muziekbestanden, foto s en videofilmpjes opgeslagen? Over het algemeen zal Windows deze bestanden in de map Mijn Documenten voor de verschillende gebruikers hebben opgeslagen. Dat kan een map zijn op de C:-schijf, maar de leverancier van uw computer kan er evengoed voor hebben gekozen deze map standaard op een andere schijf of partitie te plaatsen. En weet u zeker dat u een aantal bestanden toch niet ergens anders hebt opgeslagen, omdat het toen handiger leek? 2 Kopieer deze bestanden naar een aparte harde schijf, externe harde schijf (of usb-stick) of brand ze definitief op een of meer dvd s. Bestanden naar een extern medium kopiëren heeft de voorkeur boven het kopiëren naar een andere plek op dezelfde harde schijf. Wat niet op dezelfde computer staat, kan bij problemen met die computer ook niet verloren gaan. Indien u daar de voorkeur aan geeft, kunt u een programma gebruiken dat de bestanden voor u veiligstelt. De programma s beschikken ook over de optie periodiek bestanden op te slaan naar een door u gekozen locatie. Toekomstige back-ups zijn dan (bijna) automatisch gegarandeerd. Wat we kunnen aanraden: : : : Elk programma vereist dat u handmatig instelt welke mappen en bestanden moeten worden opgeslagen en naar welke locatie. 2.2 Hoe krijg ik een overzicht van alle licenties? Hoeveel programma s hebt u in de loop der tijd geïnstalleerd onder Windows? Voor hoeveel daarvan was het invoeren van een licentiesleutel vereist? Weet u waar die liggen? In veel gevallen hebt u het oorspronkelijke installatiemedium (cd of dvd) netjes opgeborgen en daar staat de licentiesleutel op. Maar in toenemende mate wordt een programma online aangeboden en wordt de sleutel per opgestuurd. Voor een programma dat u recentelijk hebt geïnstalleerd, is het mailtje snel genoeg terug te vinden. Maar voor een programma dat

18 2 Veilig aan de slag met Ubuntu 11 u wat langer geleden hebt aangeschaft is dat nog maar de vraag. Is er geen snelle manier om snel de licentiesleutels van uw systeem te achterhalen? Dat leert u in de volgende oefening. Waarom is dit van belang? Stel dat het niet goed gaat met de installatie van Ubuntu en u moet straks Windows en alle bijbehorende software opnieuw installeren. In zo n geval is het prettig dat u de licentiesleutels bij de hand hebt. Oefening 2.2 Hoe vind ik licenties met LicenseCrawler? Het programma LicenseCrawler is een handig hulpmiddel om de licentiesleutels van de onder Windows geïnstalleerde software te achterhalen. 1 Ga naar de website van LicenseCrawler ( licensecrawler.htm) en haal het pakket LicenseCrawler.zip binnen. U wordt omgeleid naar een downloadsite waar u verschillende stappen moet doorlopen. Sla het bestand op. 2 Pak LicenseCrawler.zip uit en ga naar de map die u daarvoor hebt gebruikt. Figuur 2.1: Het programma LicenseCrawler hoeft niet geïnstalleerd te worden voor gebruik. 3 Dubbelklik op het programma LicenseCrawler. Het programma hoeft niet te worden geïnstalleerd, maar gaat direct van start. 4 Kies de taal waarmee u wilt werken (figuur 2.2). Het programma biedt ondersteuning voor het Nederlands. Figuur 2.2: LicenseCrawler is ook in het Nederlands beschikbaar.

19 12 Snel aan de slag met Ubuntu 5 U bent nu in het startscherm van LicenseCrawler (figuur 2.3). Standaard staan de juiste opties ingevuld voor het opzoeken van op uw systeem aanwezige licentiesleutels. Achter het veld Computer staat de optie Localhost ingevuld. Indien u meerdere Windows-computers in uw netwerk hebt, dan vindt u onder het pulldownmenu een overzicht van de computers. De optie HKEY_LOCAL_MACHINE verwijst naar het register van Windows. Onder het pulldownmenu vindt u de andere onderdelen van het register. Klik op Zoeken om het verzamelen van de licentiesleutels te starten. Figuur 2.3: De gratis versie van LicenseCrawler is alleen voor niet-commercieel gebruik. 6 Terwijl het programma actief is, krijgt u een nieuw venster gepresenteerd met daarin reclame voor andere programma s van de ontwikkelaar (figuur 2.4). Dat venster is vrij prominent aanwezig. Het is de prijs voor het gratis gebruik van LicenseCrawler. Figuur 2.4: Een deel van de prijs voor het gebruik van LicenseCrawler is het bekijken van advertenties.

20 2 Veilig aan de slag met Ubuntu 13 7 Het programma presenteert nu een overzicht van alle licentiesleutels die het heeft gevonden. Controleer deze lijst en sla hem daarna op. Figuur 2.5: LicenseCrawler geeft een overzicht van de licenties van de software die op uw systeem is geïnstalleerd. Indien LicenseCrawler niet alle licentiesleutels heeft gevonden, is het zaak dat u voor de resterende programma s de licentiesleutels achterhaalt. 2.3 Hoe zorg ik dat mijn favorieten en wachtwoorden veilig zijn? We maken in toenemende mate gebruik van diensten die online worden aangeboden. De webbrowser loopt snel vol met favorieten van de sites die we regel matig, zo niet dagelijks bezoeken. Hoeveel wachtwoorden hebt u in de browser opgeslagen om het bezoek aan die sites te vereenvoudigen? Snelle, makkelijke en veilige toegang tot onze online-omgeving is soms net zo belangrijk als een snelle, makkelijke en veilige toegang tot onze lokale bestanden. Het gemak van Ubuntu wordt straks dan ook afgemeten naar hoe makkelijk we online verder kunnen werken. Om die reden staan we uitgebreid stil bij de mogelijkheden om onze toegang tot de online-omgeving veilig te stellen. We gaan er bij de onderstaande oefeningen van uit dat u voornamelijk met Internet Explorer werkt, maar de oefeningen zijn even relevant als u met Mozilla Firefox of Google Chrome werkt. Wat gaan we doen? Internet Explorer is de standaard webbrowser onder Windows (al hebt u tegenwoordig de mogelijkheid bij het in gebruik nemen van een nieuwe computer een alternatieve browser te kiezen), maar deze browser valt niet zonder meer te installeren onder Ubuntu. We gaan in de volgende