Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e

Transcriptie

1 Dienst Huisvesting Vastgoed Den Dolech 2, 5612 AZ Eindhoven Postbus 513, 5600 MB Eindhoven Datum maart 2016 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e ing. M.M.W. Meulen

2 Inhoudsopgave Titel Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e Inleiding 4 Energie rapportages voortgang MJA-3 7 Energie verbruiken gerelateerd aan variabelen (prestatiematen) 8 Ambitie energieverbruik TU/e: 12 Monitoring ambitie duurzaamheid m.b.v. KPI s 14 KPI 1: Score SustainaBul 14 KPI 2: BREAAM NL In use 15 KPI 3: Aantal living labs 16 KPI 4: Aandeel eigen duurzame opwekking 17 EPC Sportcentrum 18 Energiebesparingsonderzoek Auditorium 19 Ambitie Project 3 21 PV projecten 31 Overige initiatieven 32 Uitgevoerde projecten Serverpark TU/e naar KPN datacenter 35 Optimaliseren luchthuishouding Helix 37 Nieuwbouw Flux 38 KPI 5: TU/e klimaatneutraal 40 Samenvatting MJA-benchmark opgesteld door RVO 42 Energiemetingen MetaForum 44 Energiemetingen WKO 46 Bijlage 1: Energiemetingen per gebouw 47 Bijlage 2: Certificaten GvO s 49 Bijlage 3: Energielabel Flux 50

3 Titelblad Management review 2015, MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e Versie: Sector: Maart 2016 (definitief) Wetenschappelijk Onderwijs Bedrijfsnaam: Technische Universiteit Eindhoven Adres: De Groeneloper 5 Postcode en Plaats: 5612 AE Eindhoven Postadres: Postbus 513, 5600 MB Eindhoven Contactpersoon: ing. M.M.W. Meulen Functie: Adviseur Gebouwautomatisering en Energiemanagement Telefoon: m.m.w.meulen@tue.nl Verantwoordelijkheid: Contactpersoon: Functie: Dienst Huisvesting Mw. ir V.H.H. Marks Directeur Dienst Huisvesting Eindhoven. 3 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

4 Inleiding: Voor u ligt de tweede management review. Deze review wordt aangeboden aan het MT van Dienst Huisvesting. De review geeft naast een overzicht van energie verbruiken een review op de stand van zaken van de opgenomen maatregelen uit het Energie Efficiency Plan Deze review dient ook als input document voor het invullen van het Elektronisch Milieu JaarVerslag (E-mjv) en geeft antwoorden voor de SustainaBul. Het invullen van het E-mjv is een verplicht onderdeel van de MJA-3 convenant. Energiemanagement kan omschreven worden als het op structurele en economisch verantwoorde wijze uitvoeren van organisatorische, technische en gedragsmaatregelen om het gebruik van energie (inclusief de energie voor de productie en het gebruik van grond- en hulpstoffen) te beperken. Met invoering van een energiemanagementsysteem op de TU/e wordt structureel aandacht besteed aan voortdurende verbetering van de energie-efficiency. Systematisch energiemanagement leidt tot kostenbesparing en vermindert de uitstoot van broeikasgassen. In 2011 is een werkgroep van start gegaan, deze werkgroep heeft ervoor gezorgd dat de TU/e voor de periode een door RVO goedgekeurd energiemanagementsysteem volgens de toenmalige BasisCheck (NEN-EN 16001) had. Voor de periode is een nieuwe BasisCheck opgesteld. Medio 2016 wordt ervoor gezorgd dat de TU/e een energiemanagementsysteem conform de nieuwe BasisCheck (volgens ISO50.001) opgezet door RVO heeft. Inmiddels is gestart met het opzetten van een nieuw Handboek conform de ISO met daarin een Taken Bevoegdheden en Verantwoordheden Matrix welke nog ingevuld moet worden. De huidige beleidsverklaring die onderdeel is van het managementsysteem, dient nog een update te krijgen na de situatie van nu. Waarom Energiemanagement binnen de organisatie? Met de publicatie van staatssecretaris Mansveld van Infrastructuur en Milieu in de Staatscourant is invulling gegeven aan de Europese Energie Efficiency Directive (EED). Daarin is de verplichting opgenomen voor grote bedrijven om vierjaarlijks een energieaudit uit te voeren waarvan de eerste vóór 5 december De verplichting geldt voor bedrijven met meer dan 250 werknemers of meer dan 50 M omzet of een balanstotaal van meer dan 43 M. Bedrijven die actief deelnemen aan de MJA/MEE zijn vrijgesteld. Als het bedrijf ISO is gecertificeerd én het milieuaspect energie daarbij als significant heeft benoemd of indien het bedrijf ISO is gecertificeerd, voldoet het bedrijf ook aan de norm voor energiemanagement. Door Energiemanagement toe te passen wordt voortdurend de PDCA-cyclus doorlopen: Plan: plannen maken, Do: maatregelen uitvoeren, Check: resultaten controleren en Act: analyseren en op basis daarvan weer nieuwe plannen maken. Met deze cyclus worden continue verbeteringen gerealiseerd. De cyclus wordt vaak weergegeven met de 'cirkel van Deming': 4 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

5 Het invoeren van een Energiemanagementsysteem is geen doel op zich, het gaat om het resultaat van het systeem: door de aandacht voor energie te verankeren in de dagelijkse praktijk, worden het energiegebruik en de (energie)kosten beheersbaar. Een Energiemanagementsysteem is een praktisch en doelmatig instrument, geen papieren tijger. Deze management review is een onderdeel van het Energiemanagementsysteem TU/e. De review bestaat uit de volgende onderdelen: Energie rapportages voortgang MJA-3 Ambitie energieverbruik TU/e Monitoring ambitie m.b.v. KPI s Samenvatting MJA-benchmark opgesteld door RVO Energiemetingen Metaforum Energiemetingen WKO Bijlage: Energiemetingen per gebouw De review mag gezien worden als een verlengstuk / tussenrapportage van het Energie Efficiency Plan (EEP ). Nieuwe eisen vanuit MJA-3. Nieuw in de laatste ronde van de MJA-3 convenant (het maken van het EEP ) is dat deelnemers verplicht worden hun directiebeoordeling bij te sluiten, bij zowel het EEP als bij de opvolgende monitoringrondes. De directiebeoordeling moet zijn opgesteld conform indeling ISO De directiebeoordeling is een van de belangrijkste documenten binnen het kwaliteitssysteem. Via de directiebeoordeling wordt periodiek de werking van het kwaliteitssysteem beoordeeld. De directie moet met geplande tussenpozen het EnMS (EnergieManagementSysteem) van de organisatie beoordelen, om te bewerkstelligen dat het systeem blijvend geschikt, adequaat en doeltreffend is. Van deze directiebeoordelingen moeten registraties worden bijgehouden. Onderstaand de documentenstroom die ondertekend moet worden. 5 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

6 6 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0 Technische Universiteit Eindhoven University of Technology

7 Energie rapportages voortgang MJA-3 Dit hoofdstuk geeft een overzicht in het elektra- en aardgas verbruik (energie verbruik) van de TU/e en laat zien in hoeverre de TU/e aan de MJA doelstelling voldoet. Uit bovenstaande is te zien dat vanaf 2012 duidelijk energiebesparing plaatsvindt. De stijging van elektra en de daling van aardgas wordt hoofdzakelijk veroorzaakt doordat steeds meer gebouwen gebruik maken van de WKO in combinatie met een warmtepomp. Warmtepompen worden elektrisch gevoed. De gebouwen MetaForum, Ceres en Flux hebben zelfs geen aardgas aansluiting meer en worden volledig verwarmd (en gekoeld) met warmtepompen. Spectrum wordt in 2016 nog omgebouwd en gebouw Atlas (renovatie Hoofdgebouw) is de vijfde in rij die geen gasaansluiting meer krijgt. Het MJA doel is 2% besparing per jaar. In de periode is dit 30%. In bovenstaande is te zien dat 20% momenteel is gerealiseerd. We liggen net op schema, omdat op dit moment 20% behaald moet zijn. Toevoeging drinkwater In de MJA wordt getoetst op elektra-, aardgasverbruik en warmtelevering (warmtelevering is voor de TU/e niet van toepassing). De TU/e voegt hier water aan toe als energiestroom, omdat water nodig is voor het primaire proces. Voor een duurzame bedrijfsvoering beseft de TU/e dat met water (drinkwater) spaarzaam omgegaan moet worden. Overzicht waterverbruik TU/e Het beleid van de TU/e is drinkwater alleen te gebruiken voor de primaire levensbehoeften van de mens. De in 2014 veroorzaakte stijging had te maken met het beperken van het bouwstof naar de omgeving door de sloop van De Hal en het blijven hangen van een vlotter in de vijver voor het Hoofdgebouw. Tijdens de sloop is het bouwmateriaal beneveld. 7 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

8 Energie verbruiken gerelateerd aan variabelen (prestatiematen) In het vergelijk op de vorige pagina is het energieverbruik van alle TU/e gebouwen genomen. Het is veel interessanter om het energieverbruik te relateren aan variabelen. Variabelen in deze zijn; het totale oppervlak van de gebouwen, het aantal studenten en het aantal FTE s. Variabelen (prestatiematen) In onderstaande grafieken zijn deze drie variabelen van toepassing: Het aantal m² Aantal studenten Aantal FTE Variabelen Prestatiematen opp m² Studenten FTE Het aantal m² laat een daling zien. Met het Masterplan Campus 2020 realiseert de TU/e een compacte campus waar de verschillende disciplines elkaar ongedwongen kunnen ontmoeten. Alle faculteiten worden gehuisvest rondom een groen, autovrij gebied, de zogenaamde Groene loper. Het plan voorziet in de afstoot van m² BVO bestaande gebouwen en m² BVO renovatie en nieuwbouw. De reductie aan m² BVO is m² BVO. Met dit gegeven reduceert de TU/e haar m², van naar m² BVO. Met het uit bedrijf nemen van het Hoofdgebouw, Potentiaal, Corona en Impuls en het in bedrijf nemen van Flux is de m² BVO bereikt. Het aantal studenten laat de laatste drie jaar een sterke groei zien. Verwacht wordt dat de groei de komende jaren voortzet (in 2020 zelfs tot studenten). Het aantal FTE is min of meer gekoppeld aan het aantal studenten. Ook hier wordt een groei verwacht. De grafieken op de volgende pagina s laten het volgende zien: Verbruiken per m² Verbruiken per student Verbruiken per student plus medewerker Ambitie energieverbruik TU/e 8 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

9 Verbruiken per m²: Elektra: minder m² met meer studenten geeft een verhoging van het elektra verbruik per m². De m² worden daardoor intensiever gebruikt, daarnaast zijn de openingstijden de laatste jaren verruimd. Toch geeft 2015 een vermindering. Dit is verklaarbaar door het uit bedrijf nemen van het Hoofdgebouw, Potentiaal, Corona en Impuls en het in bedrijf nemen van een energiezuinig gebouw als Flux. De ingezette m² van gebouw Flux geven een besparing van: Vloeroppervlak Flux x (gemiddeld jaarlijks energieverbruik oude situatie - jaarlijks energieverbruik nieuwe situatie) Besparing = m² BVO x (1,088 GJ/m² - 0,663 GJ/m²) = GJ. In het hoofdstuk uitgevoerde projecten 2015 wordt bovenstaande berekening nader verklaard. Voor renovatie- en nieuwbouw is een streefverbruik per m² berekend (0,84 GJ/m²) om de MJA doelstelling te kunnen halen. Dit streefgetal wordt aangehouden als leidraad bij het ontwerp voor de renovatie- en nieuwbouwprojecten. Het getal is inclusief het gebruikersgedeelte. Aardgas: Door alleen maar gebruik te maken van het warmte- en koude opslag systeem (WKO) bij renovatie- en nieuwbouw is voor deze gebouwen geen gasaansluiting meer benodigd, hierdoor neemt het gas verbruik af. De snelle daling in 2015 wordt veroorzaakt door de renovatie Hoofdgebouw (uit bedrijf sinds februiari 2015) en de afstoot van Potentiaal en Corona en de leegstand van Impuls. Water: minder m² met meer studenten geeft normaal gesproken een verhoging van het water verbruik per m². Doordat de TU/e kiest voor waterbesparend sanitair en geen proceskoeling meer uitvoert met drinkwater is deze stijging omgebogen tot een daling. Voorbeeld water verbruik nieuwbouw MetaForum 0,21 m³/m². Dit is een stuk lager dan het gemiddelde dat de bovenstaande grafiek laat zien. De in 2012 en 2014 veroorzaakte stijgingen had te maken 9 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

10 met het beperken van bouwstof naar de omgeving door de sloop van N-laag en De Hal. Tijdens de sloop is het bouwmateriaal beneveld. Verbruiken per student: Elektra: meer studenten werkt hier in het voordeel! De TU/e heeft een hoge basislast die veroorzaakt wordt door de labgebouwen (Helix, Spectrum, Cyclotron en Cascade) die 24 uur x 7 dagen gedurende 52 weken continu in bedrijf zijn. Samen met de IT housing is deze basislast plusminus 70% ( MWh) van het jaarverbruik. Geschat wordt dat een student plusminus 3 uur per dag gebruik maakt van zijn laptop gedurende 200 dagen per jaar. Met een gemiddeld verbruik van 60 Watt per uur geeft dit een energie verbruik van 360 MWh. In verhouding tot de basislast is dit bijna nihil (1,3%). Conclusie: de groei van het aantal studenten is nauwelijks van invloed op het elektraverbruik. Aardgas: meer studenten = minder gasverbruik per student. Daarnaast neemt het gasverbruik af vanwege de inzet van het WKO systeem. De grafiek geeft een sterke daling die komende jaren wordt voortgezet. Water: ondanks meer studenten minder waterverbruik. Dit heeft alles te maken met de inzet van modern waterbesparend sanitair en het terugdringen van proceskoeling uitgevoerd met drinkwater. 10 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

11 Verbruiken per stud + FTE: Elektra / Aardgas / Water: het aantal FTE s fluctueert minder dan het aantal studenten laat t.o.v een stijging zien van 4,3%, terwijl het aantal studenten over deze periode een stijging laat zien van ±48%. Het resultaat is dat de lijnen dezelfde trend volgen als de vorige grafieken echter met meer demping dan bij alleen de studenten. De overal grafiek energie, gas en elektra omgerekend naar primaire energie laat een duidelijke daling zien (meer studenten en medewerkers op minder vierkante meters). 11 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

12 Ambitie energieverbruik TU/e Een ambitie zonder handelen is dromen! Handelen zonder ambitie is tijdverdrijf! Naast de doelstelling van de MJA-3, heeft de TU/e een eigen duurzaamheidsambitie geformuleerd. E.e.a. is uitgewerkt in de roadmap Naar de City of Tomorrow (zie EEP ). De TU/e heeft in dit document gekozen om scenario 2 als de ambitie te nemen. Om deze ambitie te kunnen monitoren zijn 5 KPI s (Kritieke Prestatie Indicatoren) ontwikkeld. Grafische weergave scenario 2 Bovenstaand de drie scenario s die uitgewerkt zijn in de roadmap Naar de City of Tomorrow. 12 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

13 Onderstaande grafiek laat o.a. het verloop van de MJA doelstelling zien (Campus2020 lijn blauw) en de ambitie volgens scenario 2 (Urgenda lijn rood) en de werkelijkheid (groene lijn) deze geeft het werkelijk verbruik aan vanaf 2011 en vanaf 2016 de prognose t/m De blauwe lijn laat in principe twee dingen zien. Een energiebesparing van 20% gedurende de komende 10 jaar (MJA doelstelling 2% per jaar) en laat zien wat de invloed is van CAMPUS2020. Het uitgangspunt van de TU/e is en was de besparing te realiseren met het project Campus2020. Om dit te halen mag het maximale verbruik van de Campus2020 projecten 0,84 GJ/m² zijn. Te zien is dat de groene lijn vanaf 2018 nagenoeg horizontaal loopt. De reden hiervoor is dat er nog geen besparingsprojecten vanaf die tijd zijn gedefinieerd. Komend jaar wordt gezocht naar besparings- en duurzame energie projecten, die vervolgens in het EEP worden omschreven. Het streven is om op de rode lijn uit te komen. In onderstaande grafiek is de CO 2 reductie in aardgas, elektriciteit en totaal weergegeven. De aardgas reductie is t.o.v gehalveerd. Voor elektra zitten we op het niveau van Totaal gezien heeft t.o.v % CO 2 reductie plaatsgevonden. 13 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

14 Monitoring ambitie duurzaamheid m.b.v. KPI s KPI: Kritieke Prestatie Indicator: KPI's, zijn variabelen om prestaties van ondernemingen te analyseren. Om de ambitie duurzaamheid uit de roadmap Naar de City of Tomorrow te kunnen monitoren zijn 5 KPI s ontwikkeld. De KPI s zijn: KPI-1: Score SustainaBul KPI-2: BREAAM-NL In-use KPI-3: Aantal living labs KPI-4: Aandeel eigen duurzame opwekking KPI-5: TU/e klimaatneutraal KPI 1: Score SustainaBul: Doelstelling: top drie ranking universiteiten In 2013 wist de TU/e een gouden notering te behalen met een derde plaats in de klassement score universiteiten. In het algemeen klassement waar ook de hogescholen zijn vertegenwoordigd werd een vijfde plaats behaald. In 2014 is het de TU/e gelukt om een gouden notering te behalen met een gedeelde tweede plaats in het klassement universiteiten. In het algemeen klassement werd een vierde plaats behaald. Onderstaand het eindrapport. In 2015 is het de TU/e niet gelukt om een gouden notering te behalen, met een zevende plaats in het klassement universiteiten en een tiende plaats in het algemeen klassement werd een zilveren notering behaald. Onderstaand het klassement van SustainaBul Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

15 De behaalde score is in het derde kwartaal 2015 geanalyseerd en besproken in de stuurgroep Duurzaamheid. Vragen met een score van 50% of minder en vragen waarop nul punten zijn gescoord zijn uitgebreid aan de orde geweest. Per onderwerp zijn stuurgroep leden aan vragen gekoppeld. Deze leden zijn voor het invullen van de SustainaBul 2016 mede verantwoordelijk gemaakt. Onderstaand het overzicht: Onderwijs : G. Verbong en L. Lemmens Onderzoek: G.Verbong, R. Oldenziel Bedrijfsvoering: M. Boers en V. Marks Integrale Benadering: R. Harwig, P. v. Esdonk, M. Wijers, R.Oldenziel, C. Gijbels Communicatie: H. Koppers De ambitie voor 2016 is een comeback in de top drie universiteiten. Vanuit de regiegroep duurzaamheid en het nieuwe GO Green Office wordt de SustainaBul 2016 opgepakt. KPI 2: BREEAM NL In Use BREEAM-NL In-Use is een monitoringsinstrument waarmee u de duurzaamheidprestatie van bestaande bouwwerken kan monitoren. Het instrument beoordeelt de gebouweigenschappen én het beheer en gebruik ervan. Met de scores kunnen partijen de operationele kosten van een gebouw terugbrengen en de duurzaamheidprestaties verbeteren. Ambitie: Gebouw: minimaal 2 sterren Beheer: 3 sterren Gebruik: 2 sterren 15 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

16 Voor vier gebouwen is in 2014 een zelf-assessment afgenomen, één uitgevoerd door de TU/e (Vertigo) en drie uitgevoerd door DWA. Zie onderstaande score: Met deze score wordt voldaan aan de ambitie en kan deze KPI afgevinkt worden. Wil de TU/e overgaan tot certificering dient een zgn. Bespoke traject ingezet te worden. Met de huidige versie van BREEAM kunnen een beperkt aantal gebouwtypen beoordeeld worden. Voor het beoordelen van gebouwtypen die buiten de scope van deze beoordelingsrichtlijn vallen (in ons geval alle bovenstaande gebouwen), dient een maatwerk procedure (Bespoke) aangevraagd te worden. In dat geval wordt er door DGBC, met inspraak van het ontwerpteam, gekeken welke credits en eisen er uit deze beoordelingsrichtlijn relevant zijn voor dat specifieke gebouw, en welke credits en eisen er nog ontbreken. Zo wordt er een beoordelingsrichtlijn ontwikkeld die alleen voor dat project geldt. Niet alleen de TU/e heeft te maken met een Bespoke, dit geldt ook voor andere onderwijs instellingen. Om universiteiten en hogescholen te behoeden voor de extra kosten heeft de TU/e samen met de Universiteit van Utrecht het initiatief genomen en voorgesteld om een onderwijsrichtlijn te ontwikkelen. De Dutch Green Building Counsel (DGBC) heeft het initiatief omarmd. In een pilot die loopt tot mei 2016 wordt het voorstel uitgewerkt en vervolgens voorgelegd aan de BREEAM eigenaar BRE (Building Research Establishment). BREEAM (Building Research Establishment Environmental Assessment Methodology. Het pilot project wordt gefinancierd door RVO (Rijksdienst voor Ondernemend Nederland). Deelnemers zijn: UU, VU, Saxion hogeschool en de TU/e. De TU/e heeft voor de pilot gebouw MetaForum gekozen. Flux was niet mogelijk omdat een gebouw minimaal twee jaar oud dient te zijn. Van te voren heeft over de gebouwkeuzen tussen de universiteiten afstemming plaatsgevonden. KPI 3: Aantal Living labs Deze KPI is voor de output agenda niet van toepassing. Dienst Huisvesting geeft ondersteuning bij de uitvoering van Living Labs, maar is geen initiatiefnemer. 16 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

17 KPI 4: Aandeel eigen duurzame opwekking Deze KPI bestaat uit twee aspecten, energie besparing en energie opwekking. Onderstaand is de formule weergegeven: Aandeel duurzame energie (GJ) = Opgewekte energie (GJ) Gebouwgebonden energie (GJ) + gebruikersgebonden energie (GJ) Onder duurzame energie valt de eigen opwekking van elektriciteit en warmte uit zonlicht, wind, aardwarmte en biomassa. Ambitie KPI: KPI Percentage 10% 25% 37,5% 50% Onderstaand is deze KPI schematisch weergegeven: KPI 4 aandeel eigen opwekking duurzame energie Dienst Huisvesting A Gebouwgebonden energiegebruik (GJ per jaar) Dienst Huisvesting B Gebruikersgebonden energiegebruik (GJ per jaar) Faculteiten C Duurzame energie (GJ per jaar) Dienst Huisvesting Energiegebruik Gebouw x (GJ per jaar) Gebouw x Energiegebruik procesmiddelen faculteit y (GJ per jaar) Faculteit y Zonne-energie (GJ-per jaar) Dienst Huisvesting (of ESCO) Biomassa (GJ-per jaar) Dienst Huisvesting (of ESCO) A: Gebouwgebonden energie besparingen: Per gebouw bekijken wat de haalbare besparingen zijn. Met het EPA_U instrument is gekeken (quickscan) wat de standaard maatregelen van de bestaande gebouwen opleveren, dit is 12%. Auditorium is door de eigendienst onderzocht en het Sportcentrum door de huisaannemers (zie volgende pagina s). B: Gebruikersgebonden energiebesparingen: leidraad energiezorg, medewerkers bewustmaken van energieverbruiken in het proces en in de keten. In 2015 is een groot keten project ingezet. Het verhuizen van het severpark van de TU/e naar de HTC (High Tech Campus) (zie volgende pagina s). C: Duurzame energie: Eigen opwekking met PV panelen of opwekking op gebiedsniveau met Biomassa of Bio-WKK. Waar staan we: zie in vorig hoofdstuk, paragraaf: Ambitie energieverbruik TU/e 17 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

18 Naast de maatregelen die opgenomen zijn in het EEP , worden voortdurend nieuwe energiebesparende maatregelen ontplooid. Onderstaand zijn de initiatieven van 2015 weergegeven: EPC sportcentrum: 5 november 2014 is door de huisaannemers van het ondernemend samenwerken de Quickscan EnergiePrestatieContract (EPC) Sportcentrum gepresenteerd. Onderstaand de aanpak van een Energieprestatiecontract. Procesgang: 18 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

19 Conclusie: Door het faillissement van Complan en Imtech en de drukte bij DH vastgoed heeft het project enorme vertraging opgelopen. Inmiddels is het project opnieuw opgepakt door Honeywell en Spie (vervanger van Imtech). Met name op de halverlichting en de warmte opwekking kan bespaard worden. E.e.a. worden in Q nader uitgewerkt. Energiebesparingsonderzoek Auditorium: Binnen afdeling Vastgoed en Beheer & Onderhoud is het Auditorium onderzocht op energiebesparing. Na een uitvoerige inventarisatie zijn er 8 energiebesparende maatregelen op haalbaarheid doorgerekend. Onder haalbaar wordt verstaan dat de investering zich terugverdiend binnen de levensduur van het gebouw. Er zijn 6 energiebesparende maatregelen haalbaar: Het gaat om de volgende maatregelen: Haalbaar? A. Vervangen verlichting Grote Hal. Ja B. Vervangen verlichting 7 grote Collegezalen niveau 1. Nee C. Vervangen verlichting College zalen niveau 2. Ja, met GVO2018 D. Vervangen deel verlichting gangen niveau 0 en 1. Ja, met GVO 2018 E. Vervangen Ketels door warmtepomp/ketelcombinatie. Ja, met GVO 2017 F. Optimaliseren instellingen GBS. Ja G. Sluiten van Auditorium gedurende 4 weken in juli/augustus. Ja H. Vervangen Ramen/kozijnen niveau 2. Nee Voor maatregel A en E zijn business cases opgesteld, hierop wordt in Q besluitvorming aan het MT gevraagd. Tot op heden is geen besluit genomen! Korte omschrijving maatregelen: Maatregel A: De downlighters in de Grote hal worden 1 op 1 vervangen door LED-downlighters. Naast de downlighters zijn er onder de betonnen rondgangen nog een aantal overige TL-armaturen welke overdag branden: Ook deze worden vervangen door LED-verlichting. Philips heeft in dit haalbaarheidsonderzoek vervangende LED-armaturen gedefinieerd en lichtberekeningen gemaakt. De maatregel levert een energiebesparing van 3% op het primaire energieverbruik van het gebouw auditorium. De besparing op het totale primaire energieverbruik van de TU/e is 0,11%. Investeringen versus opbrengsten: Investeringskosten nieuwe LED verlichting ,- Niet investering GVO in ,- Minderkosten energieverbruik per jaar 5.352,- Minderkosten groepsremplace: per 3,75 jaar = ,- of per jaar: 4.109,- Totale minderkosten per jaar 9.461,- (bedragen inclusief BTW en toeslagen) Uit de TCO-berekening van de bestaande situatie in vergelijking met de nieuwe LEDverlichting blijkt dat na 12 jaar de LED-verlichting een financieel goedkopere oplossing is. 19 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

20 Maatregel E: In het auditorium staan twee CV ketels uit 1995 opgesteld. In verband met de leeftijd van de ketels en de nieuwe aangescherpte milieuregelgeving op NOx emissie (ingaand per ) zullen de ketels voor 2017 vervangen moeten worden. Het vervangen van de CV ketels is een goed moment om verdere energiebesparingsmogelijkheden aan de opwekkingszijde te onderzoeken. Oplossing: De maatregel houdt in dat de twee bestaande CV ketels vervangen worden door een combinatie van CV ketels en een warmtepomp. Door het plaatsen van een warmtepomp voor het leveren van een deel van de basiswarmtelast wordt energie bespaart omdat het rendement van een warmtepomp in warmtebedrijf veel hoger ligt dan van een CV ketel. Om tot een optimaal resultaat te komen, worden ook de bestaande CV ketels vervangen voor ketels met een lager vermogen en hoger rendement. Naast een lager energiegebruik, wordt tevens meer gebruik gemaakt van WKO warmte. Er wordt ook extra koude (schatting 400 MWh) geproduceerd door de warmtepomp. Deze kan ingezet worden in het gebouw, of terug geleverd aan het centrale WKO systeem. Hierdoor kan de inzet van de centrale koeltorens verminderd worden met ongeveer 10%. Deze maatregel levert een besparing op van ongeveer 5% op het energiegebruik van het Auditorium. De besparing op het totale primaire energiegebruik van de TU/e is 0,16%. Uitgangspunten businesscase: Warmtepompvermogen 300 kw thermisch (dit is 15% van opgesteld ketelvermogen) Warmtepomp draait 60% van het jaar op vollast (2.000 vollasturen) Nieuw op te stellen ketelvermogen 85% ten opzichte van bestaande ketels Besparing op aardgasverbruik 50% Extra elektraverbruik ten behoeve van de warmtepomp circa 200 MWh. De terugverdientijd is gebaseerd op de meer investering ten gevolge van het plaatsen van een warmtepomp. De investering voor het vervangen van de CV ketels is niet meegerekend, omdat deze sowieso vervangen dienen te worden. Rekenrente NCW 5,5%; verwachtte prijsstijging energie 2,5%; verwachtte prijsstijging inflatie/ onderhoud 2,5%; variabele kostprijs elektra 0,0735/kWh; variabele kostprijs aardgas 0,3125/m³; variabele kosten koude WKO koeltoren 6,61/MWh (prijzen exclusief btw). Concept renovatiedatum volgens Campus 2030 is Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

21 Bij doorgang van dit project dienen de uitgangspunten verder uitgewerkt (geoptimaliseerd) te worden. Investeringen versus opbrengsten: Meerkosten voor combinatie cv ketels met warmtepomp ,- Minderkosten energie verbruik per jaar -/ ,- Minderkosten koeltorengebruik per jaar -/ ,- Totaal minderkosten per jaar -/ ,- (bedragen inclusief btw en toeslagen) Project draagt bij aan het verminderen van directe fossiele brandstoffen (aardgas). Ambitie Project 3 Het grootste energiebesparingsproject voor het EEP is de renovatie van het Hoofdgebouw. Met de renovatie van het Hoofdgebouw wordt 80% op CO 2 gereduceerd t.o.v. de volledige bezetting van het Hoofdgebouw in de periode CO 2 reductie door maximaal gebruik van WKO installatie TU/e, actief gevelconcept en intelligent licht systeem. Warmte- en Koude Opslag installatie (WKO) Sinds 2002 heeft de TU/e een Warmte- en Koude Opslag (WKO) installatie op het terrein. De WKO-installatie bestaat uit: 32 Bronnen totale capaciteit 2000 m³/h Bruto vloeroppervlak aan te sluiten gebouwen ± m² Verdeeld over 3 warme en 3 koude clusters 2 Ringen 2 Koeltorens 21 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

22 Onderstaand een visueel overzicht van de WKO installatie Bij de aanleg van deze installatie is rekening gehouden met nog een uitbreiding van 16 bronnen, waardoor de capaciteit 3000 m³/h wordt en geschikt is voor ± m². De installatie is uniek omdat koude en warmte gelijktijdig kan worden afgenomen en de WKO installatie ontworpen is voor meerdere gebouwen (een gebied in ons geval TU/e Science Park). Veruit de meeste WKO installaties in Nederland bestaan uit, één doublet (één warme bron en één koude bron). De installatie behoort tot de grootste WKO installaties in Europa. CO 2 Reductie voor Hoofdgebouw: Energieverbruik hoofdgebouw volledig in gebruik 2008 t/m 2011: kwh / m³ Elektra en aardgasverbruik Hoofdgebouw 0 gemiddel d elektra aardgas Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

23 Gemiddeld was het elektraverbruik gedurende bovenstaande periode kwh = kg CO 2 Gemiddeld was het gasverbruik gedurende bovenstaande periode m³ = kg CO 2 Totaal CO 2 uitstoot per jaar kg CO 2 CO2 verhouding elektra aardgas voor renovatie 55% kg CO2 45% kg CO2 elektra aardgas Ambitie TU/e, CO 2 reductie: Om een ambitie te kunnen formuleren op het gebied van Maatschappelijk Verantwoord Ondernemen (MVO), is het van belang een CO 2 -footprint te hebben. Een CO 2 footprint is de inventarisatie en identificatie van de belangrijkste energiestromen en het kwantificeren van CO 2 emissies. Het World Resources institute Greenhouse Gas protocol (GHG) is de algemene leidraad voor een CO 2 footprint. Daarnaast moet de footprint altijd aan de hand van de ISO-norm gemaakt worden. Deze ISO-norm geeft eisen en richtlijnen voor kwantificering en verslaglegging van broeikasgasemissies en verwijdering op bedrijfsniveau. Het zijn instrumenten voor het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen, een doelstelling die ook is vastgelegd in het Kyotoprotocol. De zes gebruikelijke broeikasgassen binnen de ISO-norm en GHG: CO 2 : Koolstofdioxide; SF 6 : Sulphur hexafluoride; CH 4 : Methaan; N 2 O: Distikstofoxide(lachgas); HFCs: Halogeenalkanen; PFCs: Perfluorkoolstoffen. 23 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

24 Bij een CO 2 footprint wordt alleen gefocust op de CO 2 -uitstoot. CO 2 is een kleurloos en reukloos gas, dat van nature voorkomt in de atmosfeer. Door verbranding van onder andere fossiele brandstof komt CO 2 vrij. Na de renovatie van het Hoofdgebouw, maakt dit gebouw geen gebruik meer van directe fossiele brandstoffen. Het aardgas verbruik gaat door het maximaal inzetten van de WKO installatie dan van m 3 per jaar naar nul. Directe CO 2 emissies door verbruik fossiele brandstoffen worden dan volledig vermeden. Met andere woorden Het gebouw wordt volledig elektrisch gevoed. De TU/e gaat ervan uit dat in de toekomst elektriciteit volledig duurzaam kan worden opgewekt (met PV op de daken van het Sportcentrum en Spectrum is het gebouw voor 25% energieneutraal). De TU/e compenseert momenteel haar gehele elektraverbruik met Garanties van Oorsprong Windenergie en is daardoor klimaatneutraal. Het warmte en koude gebruik wordt volledig uit de WKO installatie van de TU/e gehaald. Voor warmte wordt gebruik gemaakt van meerdere warmtepompen, die de WKO warmte opwaarderen van ±15 C naar ±45 C. Energie Prestatie Coëfficiënt: De EPC berekening bij het definitief ontwerp (DO100%) geeft een waarde van 0,289 dit is inclusief PV panelen, die voor het gebouw geplaatst worden op Spectrum en Sportcentrum. Het primaire energieverbruik van de gebouwgebonden installaties is MJ, deel je dit door het gebouw oppervlak m² geeft dit een verbruik van 0,259 GJ/m². Omdat het gebouw volledig elektrisch is kan dit in een keer omgezet worden naar kwh elektra => kwh (dit is het gebouwgebonden deel). De inschatting is dat het niet gebouwgebonden deel (gebruikersdeel) kwh is. Tezamen geeft dit een verbruik van kwh per jaar. In onderstaande grafiek is dit in kg CO 2 weergegeven t.o.v. het niet gerenoveerde gebouw. kg CO voor renovatie CO2 overzicht na renovatie na renovatie met PV kg CO percentage 100% 26% 20% 24 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

25 Uitgedrukt in aardgas en elektra is dit te zien in onderstaande tabel: elektra kwh Aardgas m³ Door dit vervolgens om te rekenen naar primaire energie ontstaat onderstaande grafiek: GJ Primaire energie primair elektra primair aardgas primair totaal Dus door gebruik te maken van WKO, een gevel met een hoge Rc-waarde en energiezuinige verlichting, reduceert de CO 2 uitstoot met 80% en verminderd het primaire energieverbuik met 66%. Actief gevelconcept Maximaal inzetten van een WKO installatie is één, maximaal effectief inzetten is twee. De TU/e kiest voor een actief gevelconcept, waarin de Rc-waarde kan variëren en waar maximaal gebruik wordt gemaakt van natuurlijke ventilatie. Met het gevelontwerp van de hoogbouw is naar een optimum gezocht voor wat betreft de thermische isolatie, thermisch comfort, daglichttoetreding, zonwering, uitzicht en visueel comfort. Dit heeft geleid tot de keuze voor een volledig glazen pui voorzien van drievoudige zonwerende beglazing, gecombineerd met binnenzonwering. De beglazing heeft een zeer lage U-waarde van 0,6 W/m 2 K. Dit komt mede door toepassing van een zeer goed isolerende randverbinding tussen de glasbladen. Door de goede isolatie van het glas wordt de kans op koudeval in de winterperiode geminimaliseerd. Door de zonwering in het stookseizoen s nachts naar beneden te laten, wordt de thermische isolatie van de glazen gevel verder verhoogd. Deze komt dan overeen met een Rc-waarde van circa 2 m 2 K/W. Hierdoor zal het gebouw s nachts nauwelijks afkoelen, zodat het in de ochtend slechts beperkt opgewarmd hoeft te worden. Dit resulteert in een lage warmtevraag, ondanks het grote glasoppervlakte. 25 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

26 Om de zonnewarmte te weren wordt het glas zonwerend uitgevoerd in combinatie met een reflecterende binnenzonwering. De zontoetredingsfactor van het glas bedraagt 26% zonder de binnenzonwering en minder dan 10% met de binnenzonwering naar beneden. Hiermee wordt eenzelfde prestatie gerealiseerd als met goede buitenzonwering wordt bereikt. Maar zonder de met buitenzonwering gepaard gaande nadelen wat betreft het onderhoud en beperkingen aan het gebruik door weersomstandigheden. Door toepassing van deze gevel zal ook de benodigde energie voor koeling sterk worden gereduceerd. Gebruik maken van PAF ramen (Parallel-Austtell-Fenster) Maximaal gebruik maken van nachtspoeling (natuurlijke ventilatie) in de zomer door het openen van de PAF ramen, daardoor wordt bespaard op het verversen- en koelen van lucht. Eigenschap PAF ramen: Verhoogde luchtstroming rond de volledige omtrek van het venster vergemakkelijkt zeer efficiënte natuurlijke ventilatie tijdens het sterk verminderen van tocht. Frisse lucht wordt aangezogen via de onderkant van het venster, terwijl warme, muffe lucht wordt uitgestoten via de bovenkant van het venster, hierdoor wordt volledige circulatie van lucht in de ruimte gecreëerd. De PAF ramen hebben een volledige verdiepingshoogte en worden handmatig elektrisch of automatisch bediend. Met behulp van Weather forecasting kunnen negatieve wind- en regeninvloeden tot een minimum beperkt worden. 26 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

27 Intelligent licht systeem (smart energysaving lighting; SEL) Als TU/e willen we maximaal gebruik maken van de energie reductie door de positieve eigenschap van het dimmen van led verlichting t.o.v. conventionele TL verlichting. Onderstaande grafiek afkomstig van Osram laat het vergelijk zien wanneer we LED s- en TL s dimmen. 27 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

28 Bij het dimmen van leds met 30% is de energiereductie 50% vergelijkbaar met TL verlichting is dit 20%. Voor het aansturen van de ledarmaturen in de hoogbouw gaat de TU/e gebruik maken van IP geadresseerde armaturen met Power over Ethernet. Elk armatuur is hierdoor individueel aanstuurbaar middels diverse devices (o.a Smartphone). In de basis geeft de armatuur een verlichtingssterkte van 100 lux (80% gedimd), wanneer iemand onder de armatuur gaat zitten neemt de verlichtingssterkte toe naar 300 lux (50% gedimd). Individueel kan de persoon onder de armatuur deze naar wens instellen tot een maximum van ongeveer 600 lux. Dus de verlichting reageert op aanwezigheid en kan vervolgens per armatuur naar wens worden ingesteld. Exacte besparing door gebruikmaking van deze verlichting is nog niet uitgerekend. In de EPC wordt gerekend met MJ, dit is ± kwh per jaar. Verwacht wordt door het toepassen van bovenstaande een besparing van 40% wordt gerealiseerd, daarmee komt het verbruik op kwh. Sensoren: In de armaturen worden voorzieningen opgenomen voor het integreren van sensoren geadresseerd op IP basis. Naast de standaard beweging/daglicht sensoren is het mogelijk om in de toekomst CO 2 - en temperatuursensoren op te nemen. Doordat elk armatuur voorzien is van een bewegingsmelder is te zien welke gebouwdeel leeg is. Door deze informatie te koppelen aan het gebouwbeheersysteem kan hierop de actie temperatuur naar standby van toepassing zijn. Is gedurende een bepaald tijd geen beweging waargenomen kan overgegaan worden naar temperatuur niveau nachtverlaging. Ook het vullen van het gebouw kan in de toekomst op basis van beweging. Is een verdieping maximaal bezet wordt verwezen naar de volgende verdieping. Dus het conditioneren van een verdieping is alleen nodig wanneer deze bezet is. Onderstaand een overzicht van de koppeling lichtsysteem SEL met het gebouwbeheersysteem. In bijlage 6 korte beschrijving van Connected Office van Philips. 28 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

29 Conclusie: Maximale CO 2 reductie door gebruik WKO installatie TU/e, actief gevelconcept en intelligent licht systeem. De samenhang van bovenstaande geeft een maximaal resultaat in het verlagen van CO 2 -reductie. Er is nog voldoende ruimte om toekomstige applicaties te integreren. Ervaringen die opgedaan worden in dit project zijn een voorbeeld voor toepassingen toekomstige gebouwen. De toegepaste technieken zijn minimaal kosten verhogend en maximaal energiekosten verlagend. De energiebesparing op het TU/e totaal is met dit project 10% ( GJ). BREEAM.NL: Bewustwording BREEAM werkgroep duurzaamheid Project 3 Elphi Nelissen, Rick Harwig, Jan van de Kerkhof en Thijs Meulen Thijs Meulen De aarde is slechts één land waarvan alle mensen de burgers zijn. Bahá'u'lláh 29 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

30 De TU/e heeft voor de renovatie van het Hoofdgebouw gekozen voor het duurzaamheidsinstrument BREEAM.NL Nieuwbouw & Renovatie. Voorheen werd Greencalc+ gebruikt. Om een beginscore te bepalen, zijn de outputspecificaties opgesteld door de TU/e vertaald naar BREEAM. Deze vertaling gaf een kwalificatie Excellent met een score van 79,2%. Omdat de stap naar Outstanding maar 5,8% is, is gekeken of dit haalbaar is. Consequenties zijn in beeld gebracht en gepresenteerd aan de stuurgroep Campus2020. Met een geringe investering is besloten om voor Outstanding te gaan. Bovenstaand is de score te zien behorende bij het definitief ontwerp (DO100%). Met de kwalificatie Outstanding is de TU/e de 1 ste onderwijsinstelling in Nederland die dit realiseert met een gerenoveerd gebouw. De TU/e gaat voor een gezond en inspirerend gebouw met een hogere productiviteit. De 4 B s spelen hierin een belangrijke rol: Bron: ir. G.J. (Gerarda) Nierman, omgevingspsycholoog, Royal Haskoning Buildings 30 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

31 PV projecten (zie eigen opwekking KPI-4) Sportcentrum Diverse daken van de TU/e gebouwen zijn onderzocht op geschiktheid voor PV panelen. Het dak van Vertigo laagbouw en die van het Sportcentrum en Spectrum zijn het meest geschikt. Omdat het dak van de laagbouw van Vertigo vergeven is voor onderzoek aan PV panelen valt dit dak af. Voor het dak van het Sportcentrum is een business case opgesteld en is de SDE+ subsidie aangevraagd en verkregen. De business case laat zien dat wanneer het dak ter beschikking wordt gesteld, het mogelijk is voor 9,5 ct per opgewekte kwh het dak gratis te voorzien van PV panelen. Gerekend wordt met een looptijd van 20 jaar met jaarlijkse index van 1%. De subsidie is 11 ct/kwh commodity grijze stroom (5,4 ct/kwh) = 5,6 ct/kwh gaat dan naar de betreffende leverancier. Energie opbrengsten: 345 MWh oost-west oriëntatie (dakbelasting 17 kg/m²) 128,5 MWh zuid oriëntatie (dakbelasting 60 kg/m²) Vanwege de dakbelasting is oost-west oriëntatie de enige mogelijkheid om PV panelen te plaatsen. Het voordeel van plaatsing op deze manier is dat het dak dan volledig vol gelegd kan worden, zie onderstand voorbeeld. Foto impressie PV op Sportcentrum 31 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

32 Spectrum: In 2015 is het dak van het gebouw Spectrum vernieuwd. Omdat dit dak op het zuiden onder een hoek van 10 graden ligt is dit dak uiterst geschikt voor het plaatsen van PV panelen (zie onderstaande foto). Het oppervlak wat geschikt is voor PV panelen is ±1300 m². De opbrengst in kwh bedraagt plusminus kwh. Voor dit project is eind 2014 subsidie aangevraagd in fase 6 (14,7 5,4 = 9,3 ct/kwh) en verkregen. Voor het gebouw Flux is in fase 5 subsidie aangevraagd 13-5,4 = 7,6 ct/kwh en verkregen. Voor Flux worden de panelen gekocht en voor experimenten ingezet. De installatie is dusdanig ontworpen dat er gemeten kan worden aan de verschillende panelen en dat inverters gemakkelijk gewisseld kunnen worden. Medio januari 2016 vindt de Europese aanbesteding plaats voor de daken van het Sportcentrum en Spectrum. Er wordt gegund op laagste kwh prijs en hoogste performance ratio (hoogst aantal kwh per jaar). Overige initiatieven Inzet Bio WKK gemeente Eindhoven Synergie met Waterschap De Dommel Inzet Bio WKK gemeente Eindhoven: Het idee! TU/e neemt de elektriciteit af van de nieuw te bouwen Biomassa centrale van de Gemeente Eindhoven op Strijp S/T. Wanneer de TU/e mede eigenaar wordt, mag deze afname gezien worden als energieneutraal, in het geval van geen eigenaar, klimaatneutraal. Mede eigenaar worden kan door een opslag op de kwh prijs die aan de gemeente betaald wordt. Maximale afname MWh. Dit is een CO 2 reductie van ongeveer 5kton CO 2. Met deze maatregel wordt voldaan aan de ambitie om in % eigen opwekking te hebben. Status: in 2016 nieuw leven inblazen. 32 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

33 Synergie met Waterschap De Dommel De TU/e heeft deelgenomen in het project Benutting energie(rest)stromen Eindhoven. Uit dit project is de volgende vraag ontstaan. Kunnen we de elektriciteit die opgewekt wordt door het drogingsproces van het slib inzetten bij de TU/e? 33 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

34 Op de foto van vorige pagina is te zien dat de TU/e en de zuiveringsinstallatie van Waterschap de Dommel hemelsbreed plusminus één kilometer uit elkaar liggen. Wanneer het slib op deze locatie verwerkt zou worden is het voor de TU/e interessant om elektra van deze locatie af te nemen. Status: in 2016 nieuw leven inblazen. Wat is slib Slib is een restproduct dat ontstaat bij de zuivering van afvalwater in rioolwaterzuiveringsinstallaties (RWZI s). Afvalwater bevat veel stoffen die niet in het oppervlaktewater terecht mogen komen. In de zuiveringsinstallaties breken bacteriën een groot deel van deze stoffen via een biologisch proces af tot koolzuurgas en water. Daarnaast hecht een deel van de vuilstoffen zich aan het biologische slib in de zuivering. Het gezuiverde water vloeit terug naar de natuur. Vrachtwagens vervoeren het ontwaterde slib naar Slibverwerking Noord-Brabant (SNB) voor verwerking. De twee belangrijkste componenten van slib zijn water en droge stof. De droge stof bestaat uit organische en anorganische bestanddelen. De organische bestanddelen, hoofdzakelijk gevormd door menselijke ontlasting, bepalen de energie-inhoud van het slib. Het bestaat uit elementen als stikstof, koolstof en fosfaat. Het slib bevat ook allerlei verontreinigingen, zoals zware metalen en anorganische verontreinigingen. De installatie van SNB verbrandt alle organische verontreinigingen. De anorganische verontreinigingen blijven over als reststoffen. 34 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

35 Uitgevoerde projecten 2015 Serverpark TU/e naar KPN datacenter op de High Tech Campus: Bron: cursor_juli De servers uit ICT Room 1 die nu nog in de kelder van het Laplacegebouw staan, verhuizen de komende maanden naar een splinternieuw datacenter dat KPN het afgelopen half jaar heeft neergezet op de High Tech Campus. Uiteindelijk wordt het hele serverpark van de TU/e in deze state-of-the-art faciliteit ondergebracht. Woensdag 1 juli 2015 kreeg men de sleutel, op 7 juli is de officiële opening. Zo is dit center aangesloten op de warmte-koude-installatie van de High Tech Campus en wordt er gewerkt met led-verlichting die reageert op beweging. Het gebouw is CO₂ negatief en groter en hoger dan noodzakelijk, waardoor het geschikt is voor hergebruik als er geen servers meer in worden ondergebracht. Zelfs de tapijttegels zijn duurzaam, want vervaardigd uit restafval van een waterzuiveringsinstallatie. Hiermee sluit het mooi aan bij het groene imago dat de TU/e wil uitstralen. Het nieuwe datacenter van KPN maakt gebruik van de restkoude uit het WKO systeem van de HTC. Door het datacenter te voorzien van deze koude kan op de HTC meer warmte gebruikt worden. Met andere woorden is door dit datacenter een win, win situatie ontstaan. Het doel is, dat in de toekomst beide ICTrooms overbodig zijn. Het nieuwe datacenter biedt een mate van duurzaamheid en een hogere bedrijfszekerheid (Tier IV). 35 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

36 Energiestromen DC Eindhoven Energie (elektriciteit) Noodstroom & distributie Ov. Verl. Nuttige energie Overig Verlichting Warmte Koude Koude / warmte transport Energie t.b.v. transport 8 KPN Datacenter Eindhoven Bron: KPN 36 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0

37 Ketenproject: Theoretische besparing op koeling: ICT-room1 heeft een koelvermogen van 110 kw, ICT-room 2 een koelvermogen van 80 kw. De Energie Efficiency Ratio (EER) van beide ruimte is ingeschat op 5,2. Dus 1 kw elektriciteit levert 5,2 kw aan koeling. Het huidige koelverbruik van beide ruimte is kwh per jaar. Het vergelijkbaar koelverbruik van de HTC ruimte is kwh (uitgangspunt: WKO Seasonal Performance Factor (SPF 40), met 1 kw elektriciteit levert 40 kw aan koeling). Besparing op koeling met dit ketenproject is kwh per jaar. Conclusie en aandachtpunten: Het serverpark onderbrengen bij een externe partij levert energetisch voordelen op. Met uitbesteden creëer je maatwerk, in eigen beheer bouw je meestal te groot. Financieel hoef je niet te investeren en maak je gebruik van de meest moderne technieken. Aandachtpunt: huidige ruimte dienen wel uitgefaseerd te worden of overgedragen aan externe. De verwachting is dat begin 2019, wanneer de nieuwe dataknooppunten in het Hoofdgebouw en Windtunnel zijn gerealiseerd, de ruimten volledig overbodig zijn en uit kunnen. In de tussenperiode worden ze beperkt gebruikt voor dataknooppunt TU/e, Surfnet, EFX en het GBS. Optimaliseren luchthuishouding Helix. Het project is als Energie Prestatie Contract (EPC) 1 april 2015 opgeleverd, onderstaand toelichting van de maatregelen: Vervangen filters in LBK s en LAK s Deze maatregel bestaat uit het plaatsen van hoog-efficientie filters in alle LBK s en LAK s hierdoor zal het drukverlies in de LBK s en LAK s dalen. Een daling van het drukverlies zorgt voor een lager elektriciteitsconsumptie in de ventilatormotoren. Vervangen motoren in LBK s en LAK s Deze maatregel bestaat uit het vervangen van de ventilatormotoren voor alle LBK s en LAK s welke voorzien zijn van een vast toerental motor door een hoog-efficiëntie motor. Deze motoren hebben een hoger rendement dan de huidige ventilatormotoren. Een stijging van het rendement zorgt voor een lagere elektriciteitsconsumptie in de ventilatormotoren. Optimalisatie ventilatie laboratoria, zuurkasten en puntafzuigingen Deze maatregel moet de luchthoeveelheden beter afstemmen op basis van bezetting en gebruik. Hierdoor kan de bemiddelde luchthoeveelheid naar de laboratoria dalen zonder daarbij onder bepaalde minimum waarden te komen. Het verlagen van het gemiddeld luchtvolume zorgt voor een besparing op warmte, koude, bevochtiging en elektra. De gegarandeerde maatregelen die in het EPC zijn opgenomen zijn: Het vervangen van de huidige filters in alle toevoer (LBK s)- en afzuigluchtbehandelingskasten (LAK s) door hoog-efficiëntie filters. Hierdoor zal het drukverlies dalen in de luchtbehandelingskasten. Het vervangen van de huidige motoren met een vast toerental in de toevoer- en afzuigluchtbehandelingskasten door hoog-efficiëntie motoren Het vervangen van de huidige VAV-boxen in de laboratoria door snel reagerende venturi-kleppen. Verder het aanbrengen bewegingssensoren en raamstandsensoren op de zuurkasten, zodat er gestuurd kan worden op aanwezigheid en gebruik van de zuurkasten. De puntafzuigingen in de laboratoria worden afsluitbaar gemaakt. Per laboratorium wordt een regelkring aangebracht waarop alle kleppen en sensoren zijn aangesloten. Hierdoor kan er een exacte afstemming van de luchthoeveelheid gerealiseerd worden in het laboratorium gebaseerd op aanwezigheid en gebruik. De 37 Management review MeerJaren Afspraak Energie Efficiency TU/e / Versie 1.0