2. Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid

Transcriptie

1 Visie van de netoverstijgende werkgroep DRM m.b.t. bekwaamheid 1. Inleiding Het Decreet Rechtspositie van de Minderjarige in de Integrale Jeugdhulp (DRM) is geen doel op zich, maar een werkingsprincipe ten dienste van de jeugdhulpverlening, waarbij een goed contact met de cliënt voorop staat. In deze tekst verduidelijken we de regelgeving en een aantal termen m.b.t. bekwaamheid. Verder geven we een leidraad mee, met een aantal (mogelijke) richtvragen waar CLB ers mee aan de slag kunnen om de bekwaamheid van een minderjarige te bepalen. Binnen het DRM zorgt de term bekwaamheid voor nogal wat vragen bij de CLB-medewerkers, zoals: Wat houdt bekwaamheid in? Wie is bekwaam/onbekwaam? Wie beoordeelt de bekwaamheid? Voor de uitoefening van welke rechten dient een minderjarige bekwaam geacht te worden? Welke elementen dienen meegenomen te worden bij de beoordeling van bekwaamheid? Wie beoordeelt de bekwaamheid? Is er een beslisboom/stappenplan om de bekwaamheid te beoordelen? Het is onmogelijk om een gedetailleerd stappenplan of beslisboom te ontwikkelen om de bekwaamheid te beoordelen. Er zijn oneindig veel factoren die de bekwaamheid kunnen beïnvloeden, waardoor het onmogelijk is om deze allemaal op te nemen. In elke concrete situatie dient de afweging opnieuw gemaakt te worden. We geven wel een aantal acties aan die kunnen ondernomen worden bij het vaststellen van de bekwaamheid, dit kan je ook een stappenplan noemen. (zie punt 6) 2. Rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid Er kan een onderscheid gemaakt worden tussen rechtsbekwaamheid en handelingsbekwaamheid 2.1. Rechtsbekwaamheid Rechtsbekwaamheid betekent dat je de capaciteit hebt om drager te zijn van rechten. In België is iedereen rechtsbekwaam, iedereen is dus drager van bepaalde rechten, ongeacht de leeftijd. Voorbeeld: recht op een naam, erfenisrechten, 2.2. Handelingsbekwaamheid Dit betekent dat je de rechten waarvan je drager bent, ook zelf kunt uitoefenen en indien nodig afdwingen. In België zijn minderjarigen (wettelijke minderjarigheid, in principe -18 jaar) in principe handelingsonbekwaam. Hierbij gaat het dan om rechtshandelingen. Dat zijn handelingen waaraan bepaalde rechtsgevolgen aan verbonden zijn. Voorbeeld: een contract ondertekenen, een hypotheek 1/5

2 afsluiten, een autolening ondertekenen, Feitelijke handelingen, waar dus geen directe rechtsgevolgen aan verbonden zijn, kunnen wel gesteld worden door minderjarigen. Hierbij denken we aan: ergens informatie inwinnen, eigen mening geven, bezoek ontvangen, De rechten waarvan sprake binnen het DRM zijn te situeren binnen deze feitelijke handelingen. Om het eenvoudig te houden hanteren we binnen het DRM de term bekwaamheid. Binnen het DRM zijn jongeren voor de uitoefening van de meeste rechten per definitie bekwaam, voor 3 rechten bestaat er een uitzondering en moet het al dan niet bekwaam zijn expliciet worden bepaald. (zie punt 3) 3. Wanneer gaan we de bekwaamheid beoordelen? Voor de uitoefening van de meeste rechten binnen het DRM wordt de minderjarige sowieso bekwaam geacht, ongeacht zijn leeftijd. D.w.z. zeggen dat iedere minderjarige recht heeft op informatie, op participatie, op privacy, enz. Voor de uitoefening van 3 rechten wordt er een uitzondering gemaakt namelijk: Recht om niet tegen zijn wil van zijn ouders gescheiden te worden Recht op toegang tot het dossier Recht op instemming met de buitengerechtelijke jeugdhulp Binnen de CLB s zullen we vooral de bekwaamheid moeten beoordelen voor de uitoefening van de laatste 2 rechten. Wanneer een hulpverlener dient te beoordelen of een minderjarige bekwaam is om in te stemmen met de buitengerechtelijke jeugdhulp, kan de weigering van een minderjarige nooit een grond zijn om hem onbekwaam te verklaren. Dit betekent dat de hulpverlener de bekwaamheid van de minderjarige beoordeelt voorafgaand aan de beslissing van de jongere om al dan niet in te stemmen met het aanbod, de bekwaamheid van de minderjarige dient te gaan beoordelen. De beoordeling van bekwaamheid gebeurt door de hulpverlener(s), altijd in samenspraak met de minderjarige en/of zijn ouders, waar nodig in samenspraak met het team of na overleg met externen (leerkrachten,) De hulpverlener maakt hierbij ook gebruik van de relevante dossiergegevens. De beoordeling dient afzonderlijk per recht beoordeeld te worden. Het is dus perfect mogelijk dat een minderjarige bekwaam wordt geacht om in te stemmen met de jeugdhulp, maar niet om toegang te krijgen tot zijn dossier. Het is ook geen eenmalige beoordeling, bij elke nieuwe vraag of beslissing dient de afweging opnieuw gemaakt te worden. 4. Factoren die bekwaamheid kunnen beïnvloeden Hieronder een aantal factoren die het vaststellen van bekwaamheid zowel in positieve als in negatieve zin kunnen beïnvloeden Kindkenmerken De persoonlijkheid van de minderjarige Is er sprake van een persoonlijkheidsstoornis? Is de minderjarige labiel? Intelligentie en maturiteit Gaat het om een minderjarige met een (ernstige) mentale handicap? Kan de minderjarige denken en beslissen vanuit een onafhankelijkheid? 2/5

3 Is de minderjarige in staat de verschillende alternatieven te verstaan, een voorkeur te uiten voor bepaalde oplossingen, vragen te stellen? Heeft de minderjarige onrealistische verwachtingspatronen t.a.v. het hulpverleningsaanbod? Maakt de minderjarige een onrealistische inschatting van de eigen situatie/draagkracht? 4.2. Vroegere ervaringen met de minderjarige Werd de minderjarige in het verleden bekwaam geacht tot het nemen van een beslissing? Kon de minderjarige in het verleden een bewuste keuze maken, voor- en nadelen afwegen,? 4.3. Emotionele factoren Kampt de minderjarige met een depressie? Zit de minderjarige momenteel in een zware emotionele periode? Is de minderjarige dusdanig verward dat een bewuste keuze momenteel niet mogelijk is? Beschikt de minderjarige over een grote socio-emotionele zelfredzaamheid? 4.4. De aard van de situatie Gaat het hier om het nemen van een relatief eenvoudige beslissing (vb. een volgend gesprek met de CLB er) of om een complexe situatie (vb. een doorverwijzing naar kinderpsychiatrie)? heeft de te nemen beslissing impact op de gezinssituatie? Heeft de te nemen beslissing impact op de schoolloopbaan? Heeft de te nemen beslissing financiële consequenties? 4.5. Familiale en sociale omstandigheden Heeft de minderjarige een uitgebreid sociaal netwerk? Neemt de minderjarige een verantwoordelijke rol op binnen het gezin? Groeit de minderjarige op in een overbeschermde omgeving? Groeit de minderjarige op in een onveilige situatie? 5. Wanneer is een minderjarige bekwaam? 5.1. Vermoeden van bekwaamheid vanaf 12 jaar De wetgever heeft een vermoeden van bekwaamheid ingebouwd vanaf 12 jaar. Het gaat hier om een vermoeden wat impliceert dat er van dit vermoeden kan afgeweken worden. 3/5

4 5.2. Minderjarigen boven 12 jaar Wanneer de minderjarige 12 jaar of ouder is wordt deze vermoed bekwaam te zijn om zelfstandig zijn rechten uit te oefenen. Indien de CLB-medewerker (liefst na overleg met het team) oordeelt dat dit niet het geval is, is het aan hem om dit te bespreken met de minderjarige, dit te motiveren en de motivatie op te nemen in het dossier Minderjarigen onder 12 jaar Minderjarigen onder 12 jaar worden vermoed nog niet bekwaam te zijn om de 3 rechten zelfstandig uit te uitoefenen. Wanneer een minderjarige beneden 12 jaar deze rechten wel zelf wenst uit te oefenen, is het aan deze minderjarige zelf om initiatief te nemen en aan te tonen dat hij daartoe in staat is. Na het in dialoog treden met de minderjarige blijft het de hulpverlener(s) die beslist om de minderjarige al dan niet bekwaam te achten Wat als de minderjarige niet bekwaam wordt geacht om 1 van de 3 rechten zelfstandig uit te oefenen? Indien de minderjarige niet bekwaam is om 1 van de uitzonderingsrechten zelf uit te oefenen, zijn het zijn ouders die dat voor hem doen. Indien er sprake zou zijn van tegenstrijdige belangen tussen de minderjarige en zijn ouders, kan de (eventuele) bijstandspersoon deze rechten uitoefenen. Op de vraag of vader of moeder dan het recht kunnen uitoefenen is het antwoord niet éénduidig. Dit hangt af van de situatie van de ouders. Er is sprake van 3 mogelijke situaties: Gezamenlijke uitoefening van het ouderlijk gezag (gezagsco-ouderschap) Wanneer er sprake is van gezamenlijke uitoefening is instemming van beide ouders niet steeds noodzakelijk. Bij een vraag van 1 van de ouders, mag een derde er ter goeder trouw van uitgaan dat dit met instemming van de andere ouder gebeurt. Als echter duidelijk is dat dit niet het geval is, is wel instemming van beide ouders vereist. Exclusief ouderlijk gezag Wanneer 1 van de ouders exclusief ouderlijk gezag heeft (vonnis rechtbank noodzakelijk) is het enkel deze ouder die kan instemmen. De andere ouder behoudt echter zijn/haar recht op informatie. Ontzet uit het ouderlijk gezag Wanneer een ouder ontzet is uit het ouderlijk gezag, heeft deze ouder geen rechten meer die voortvloeien uit het ouderlijk gezag. Deze ouder kan dus niet instemmen of weigeren en heeft ook geen recht op informatie. 4/5

5 6. Stappenplan Dit stappenplan is een samenvatting van de essentiële stappen bij de beoordeling van de bekwaamheid. Stap 1: beoordeling van de bekwaamheid is noodzakelijk voor de uitoefening van 1 van volgende rechten Recht om niet tegen zijn wil van zijn ouders gescheiden te worden Recht op toegang tot het dossier Recht op instemming met de buitengerechtelijke jeugdhulp Stap 2: beoordeling van de bekwaamheid In dialoog met: Minderjarige Ouders Team (aan te raden indien afgeweken wordt van het vermoeden van bekwaamheid) Derden (externe betrokken hulpverlenende diensten, leerkrachten, familie, ) Rekening houdend met: De leeftijd van de minderjarige (-/+ 12 jaar) Relevante dossiergegevens Factoren die de bekwaamheid kunnen beïnvloeden Stap 3: Beslissing nemen Beslissing opnemen in het dossier Bij afwijken van het vermoeden, motivering opnemen in het dossier Stap 4: Beslissing bespreken met de minderjarige en/of ouders 5/5