De archieven i Utrecht

Transcriptie

1 De archieven i Utrecht Samsom Alphen aan den Rijn

2

3 DE ARCHIEVEN IN UTRECHT Op het omslag: koning Pepijn bevestigt de S. Maartenskerk te Utrecht in het bezit van de immuniteit voor al haar goederen, 751 (Rijksarchief in Utrecht, Bisschoppelijk archief, Liber donationum).

4 OVERZICHTEN VAN DE ARCHIEVEN EN VERZAMELINGEN IN DE OPENBARE ARCHIEFBEWAARPLAATSEN IN NEDERLAND uitgegeven onder auspiciën van de Vereniging van Archivarissen in Nederland redactie: L.M.Th.L. Hustinxt F.C.J. Ketelaar H.J.H.A.G. Metselaars J.J. Temminck H. Uil DEEL XI DE ARCHIEVEN IN UTRECHT

5 DE ARCHIEVEN IN UTRECHT redactie: A.N. Beets H.L.Ph. Leeuwenberg J.G. Riphaagen Samsom Uitgeverij bv, Alphen aan den Rijn, 1985

6 Dit overzicht is bijgewerkt tot 1 september Voor deze uitgave werd financiële J, steun verleend door het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid g en Cultuur, het Provinciaal Bestuur van Utrecht en het Gemeentebestuur van Utrecht. Copyright 1985 Samsom Uitgeverij, The Netherlands. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of Samsom Uitgeverij. ISBN

7 INHOUD Woord vooraf 1 Kaartjes van gemeenten en waterschappen 2 Inleiding 11 1 Algemeen 11 2 Archieven Archieven, archiefbewaarplaatsen, verzamelingen Openbaarheid en toegankelijkheid 12 3 Archiefvormende instellingen Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren Vóór Na Plaatselijke bestuurs- en rechtsinstellingen Stadsbestuur vóór Stadsbestuur na Bestuurs- en rechtsinstellingen op het platteland vóór Bestuursinstellingen op het platteland na Rechtspraak na Notarissen Waterschappen Niet-overheidsinstellingen De rooms-katholieke kerk en de oud-katholieke kerk van Nederland De hervormde kerk De overige kerkgenootschappen Huizen, heerlijkheden en families Andere instellingen Rijksinstellingen in de provincie sinds Gebruik van het overzicht Rangschikking van de gegevens Toelichting op de gegevens per bewaarplaats Toelichting op de gegevens per archief Lijst van afkortingen 61 V

8 INHOUD Rijksarchief in de provincie Utrecht 63 1 Archieven van de overheid Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren 63 - Vóór Na Rechterlijke instellingen 67 - Vóór Vanaf Notarissen Registers van de burgerlijke stand en retroacta van de burgerlijke stand Weeskamers; registers van eigendomsovergang In de provincie werkzame rijksorganen 73 - Justitie 73 Financiën 74 Verkeer en waterstaat 74 Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening 75 Defensie 76 Economische zaken 76 Landbouw en visserij 76 Sociale en gezondheidszorg 77 Onderwijs, wetenschap en cultuur Marken Gemeenten Water- en veenschappen Overige overheidsorganen 91 2 Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard 91 - Handel en industrie 91 - Verkeer en vervoer 92 - Vrije beroepen Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur 94 - Onderwijs 94 Wetenschap 94 Cultuur Instellingen op politieke en ideële grondslag 95 VI

9 INHOUD Instellingen op politieke grondslag 95 Instellingen op ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 96 Algemeen 96 Rooms-kátholieke kerk 96 Kloosters, kapittels en memoriecolleges 96 Hollandse Zending 98 Parochies 99 Overige 100 Oud-katholieke kerk 100 Nederlandse Hervormde kerk 101 Gereformeerde kerken 104 Andere geloofsgemeenschappen 107 Evangelische Broedergemeente 107 Overige Huizen en heerlijkheden Families Personen Verzamelingen Bibliotheek Prenten en kaarten Zegels en lakafdrukken van zegelstempels Overige vezamelingen 121 Gemeente Abcoude 123 Gemeente Amerongen 124 Gemeentelijke archiefdienst Amersfoort Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur 125 Secretarie 126 Raadscommissies 127 Leden van het college van B. en W. 127 Instellingen ten behoeve van het personeel der gemeente Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 127 Rechtspraak 127 Bevolking 127 Financiën 127 Openbare werken 128 VII

10 INHOUD Openbare orde en veiligheid, defensie 128 Economische zaken 128 Sociale zorg ] 28 Gezondheidszorg 129 Onderwijs 129 Cultuur Organen van intergemeentelijke samenwerking Organen van geannexeerde ambachten en gemeenten Organen van waterschappen Organen van de centrale overheid Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van onderwijs en cultuur 133 Onderwijs 133 Cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Huizen en heerlijkheden Families Personen Verzamelingen Handschriften Bibliotheek Kranten Prenten en kaarten Overige verzamelingen 138 Gemeente Baarn Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Organen van intergemeentelijke samenwerking Niet-overheidsarchieven Verzamelingen 140 Gemeente Benschop 141 VIII

11 INHOUD Gemeente De Bilt 141 Gemeente Breukelen 143 Gemeente Bunnik 145 Gemeente Bunschoten 146 Gemeente Cothen 147 Gemeente Doorn 148 Gemeente Driebergen-Rijsenburg 149 Gemeente Eemnes 150 Gemeente Harmelen 151 Gemeente Houten 151 Gemeente Kamerfik 152 Gemeente Kockengen 153 Gemeente Langbroek 154 Gemeente Leersum 155 Gemeente Leusden 156 Gemeente Linschoten 157 Gemeente Loenen 157 Gemeente Loosdrecht 159 Gemeente Lopik 159 Gemeente Maarn 160 Gemeente Maarssen 160 Gemeente Maartensdijk 161 Gemeente Montfoort 162 Gemeente Mijdrecht 162 Gemeente Nieuwegein 163 Gemeente Nigtevecht 164 Gemeente Oudewater 164 Gemeente Polsbroek 165 Gemeente Renswoude 165 Gemeente Rhenen 166 Gemeente Snelrewaard 167 Gemeente Soest 167 Gemeentelijke archiefdienst Utrecht Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Rechtspraak Bevolking Financiën 171 IX

12 INHOUD - Openbare werken Openbare orde en veiligheid, defensie Economische zaken Sociale zorg Gezondheidszorg Onderwijs, wetenschap en cultuur Organen van stadsheerlijkheden, geannexeerde ambachten en gemeenten Stadsheerlijkheden Geannexeerde gemeenten Organen van de centrale overheid Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard Instellingen van sociale zorg Armen- en bejaardenzorg Gods- en gasthuizen Volkshuisvesting Hulpverlening in verband met bijzondere omstandigheden Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur Onderwijs Wetenschap Cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Sportverenigingen Studentenverenigingen Overige ontspanningsverenigingen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Rooms-katholieke kerk Nederlandse Hervormde kerk Gereformeerde kerken Andere geloofsgemeenschappen Families Personen Verzamelingen Handschriften Bibliotheek 198 X

13 INHOUD 3.3 Kranten Prenten en kaarten Zegels en afdrukken van zegelstempels Geluidsbanden en grammofoonplaten Overige verzamelingen 200 Gemeente Veenendaal 201 Gemeente Vinkeveen en Waverveen 202 Gemeente Vleuten-De Meern 203 Gemeente Willeskop 205 Gemeente Wilnis 205 Gemeente Woudenberg 207 Gemeente Wijk bij buurstede 208 Gemeente IJsselstein 209 Gemeente Zegveld 209 Gemeente Zeist Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Verzamelingen 212 Streekarchivariaat Zuid-West Utrecht Verzamelingen Bibliotheek Kranten Prenten 214 Gemeente Benschop 214 Gemeente Harmelen 216 Gemeente Linschoten 217 Gemeente Lopik 219 Gemeente Montfoort 220 Gemeente Nieuwegein 221 Gemeente Oudewater 222 Gemeente Polsbroek 224 Gemeente Snelrewaard 224 Gemeente Willeskop 225 Gemeente IJsselstein 225 Waterschap de Eem 229 Waterschap Heiligenbergerbeek 229 XI

14 INHOUD Index op namen 231 Index op trefwoorden 244 XII

15 WOORD VOORAF De belangstelling in de zorg voor de archieven heeft in de naoorlogse jaren een grote vlucht genomen. Niet alleen is het aantal archiefbezoekers, zowel wetenschappelijke onderzoekers als amateur-historici en genealogen, sterk toegenomen, maar ook is als gevolg van de inwerkingtreding van de Archiefwet 1962 een enorme aanwas van overheide- en particuliere archieven door de archiefdiensten van rijk en gemeenten in depot genomen en toegankelijk gemaakt. Deze voortdurende expansie van archiefbestanden is de reden, dat de door de diensten uitgebrachte archiefoverzichten snel verouderen. Al enkele jaren na het verschijnen van De Rijksarchieven in Nederland (2 din.; 's-gravenhage 1973) besloot de Vereniging van Archivarissen in Nederland (VAN) tot de uitgave van een gehele nieuwe reeks van archiefoverzichten per provincie. Deze reeks zou zich evenwel niet beperken tot de rijksarchieven, maar ook aandacht schenken aan alle andere openbare archiefbewaarplaatsen van de overheid. In 1976 werd daartoe door de VAN een coördinatiecommissie in het leven geroepen. Voor de afzonderlijke delen werd per provincie een redactiecommissie belast met de uiteindelijke uitvoering. De coördinatie van het hier gepresenteerde deel voor de provincie Utrecht geschiedde vanuit de gemeentelijke archiefdienst van Utrecht en was in handen van mevr. J.G. Riphaagen. De beschrijving van de diverse archiefbestanddelen werd verricht door C.G.W.M. van Hoogstraten en D.T. Koen voor het rijksarchief, door J.A.C. Mathijssen en J.G. Riphaagen voor het gemeentearchief van Utrecht, door A. Medema voor het gemeentearchief van Amersfoort, door A.H. Janssen en C.G.M. Noordam voor het streekarchivariaat van Zuid-West Utrecht en door A.N. Beets van de provinciale archiefinspectie voor de nog ter plaatse berustende gemeente- en waterschapsarchieven. De inleiding werd geschreven door H.L.Ph. Leeuwenberg. Voor enkele onderdelen werd daarbij gebruik gemaakt van de medewerking van C. Dekker, W.B. Heins en J.C. Andries. Het kaartmateriaal voor de huidige gemeenteen waterschapsgrenzen is afkomstig van de Provinciale Planologische Dienst van Utrecht. De kaart van de gerechtelijke indeling van 1795 is gebaseerd op onderzoeksgegevens van H. de Lanoy Meijer en ook door deze getekend. Zij is een verbeterde versie van die, welke is gepubliceerd in de Provinciale Almanak van Dezelfde tekende de waterschapskaart van 1880 naar gegevens van de Provinciale Waterstaatsdienst van Utrecht. 1

16 INDELING GERECHTEN IN 1795 JJ*V«* <Cr*V fsv / ^^^^ W ^r-^vicx^^ / / I \ 11 'tfsz^r^ yt~cz ^ vi HgS^Mn^/»// // \ ƒ v7 tij s <:4- Jh<^Q^ / V V. Va \ \ ^\*^s^\n^ JU ^ \ // ^ \ 0. \ 2

17 INDELING GERECHTEN IN 1795 Gerechten (gemeenten) die in 1819 van DE STADSVRIJHEID VAN 15. Overzeldert 51. Rijnhuizen de provincie Noord-Holland naar de UTRECHT, bestaande uit de volgende 16. Nederzeldert 52. Oostraven provincie Utrecht zijn overgegaan: gerechten: 17. De Slaag 53. Wulven Waverveen, bevattende de vol- 18. Emmiklaar 54. Heemstede gende gerechten: Blijenburg en Alendorp 19. Langenoord 55. Oud-Wulven A Waverveen Wittevrouwen (Groot Co- 20. Stoutenburg 56. Waayen B Botshol velswade) 21. Leusden 57. Slagmaat C Waverveen Abstede 22. Heetveld 58. Grote Koppel D. Waveren Soesbergen (Ganssteeg) 23. Hamersveld 59. Kleine Koppel E Ruige Wilnis Tolsteeg (Klein Covelswade) 24. Snorrenhoef 60. Maarschalkerweerd Oost-Raven (bovenste gedeelte) 25. Zandbrink 61. Amelisweerd F. Klem Muijden (naar Nigtevecht) Lijnpad en Cathanjne 26. Donkelaar 62. Rijnauwen Hoge Weide 27. Geerestein 63. Bunnik G Loenen Kronenburgsgerecht (naar Lage Weide 28. Zuidbroek 64. Vechten Stichts Loenen) Stadsondieptens 29. Woudenberg 65. Ter Hul Rodebrug of Achttienhoven over 30. Renswoude 66. Odijk Loosdrecht, bevattende de vol- de Vecht 31. Maarn 67. Houten gende gerechten: Hoge Landen 32. Maarsbergen 68. 't Goy H Loenerveen Nieuwe Noort 69. Werkhoven K Mijnden Pijlsweerd of Oude Noort HET OVERKWARTIER 70. Rijsenburg L. Oud-Loosdrecht Nieuwe Weerd 71. Driebergen M. Nieuw-Loosdrecht Bemuurde Weerd De vrijheid van RHENEN inclu- 72. Zeist Lauwerecht sief Veenendaal 73. Stoetwegen N. Teckop (naar Harmeien) Domproostengerecht a. De Mars bij Rhenen (in De Breul O. Indijk (idem) overgegaan naar Gelderland) 75. Kattenbroek P. Oudland (idem) EEMLAND De vrijheid van WIJK 76. Kersbergen (allodiaal goed) 77. De Kroost Snelrewaard, bevattende de vol- De vrijheid van AMERSFOORT 33. Amerongen 78. Oostbroek/De Bilt gende gerechten: Het gerecht Bloemendaal, buiten 34. Leersum 79. Over de Vecht Q. Noord-Linschoten en binnen de Burgwal tot 35. Ginkel 80. Kolenberg R. Zuid-Linschoten Amersfoort 36. Darthuizen S. Snelrewaard 37. Doorn HET NEDERKWARTIER T. Usselvere 1. Eemnes Buitendijks 38. Overlangbroek (Statengerecht) 2. Eemnes Binnendijks 39. Overlangbroek (Domproosten- 81. Maartensijdk Uiterwaarden ten noorden van Rijk en 3. Bunschoten gerecht) 82. Oostveen Lek: 4. Duist 40. Nederlangbroek 83. Het Voordorp 5. Zevenhuizen 41. Hardenbroek 84. Oude Wetering Van de provincie Zuid-Holland: 6. De Haar 42. Sterkenburg 85. Herverskop U. De uiterwaard bij Tuil en 't Waal 7. Ter Eem of Eembrugge 43. Cothen 86. Achttienhoven 8. Baarn 44. Dwarsdijk of Nijendijk 87. Westbroek Van de provincie Gelderland: 9. De Vuursche 45. Schalkwijk 88. Zuilen V. De uiterwaard bij Tuil en 't Waal 10. Drakestein 46. Honswijk 89. Zwezereng W. De uiterwaard bij Amerongen 11. Soest 47. Tuil en 't Waal 90. Oostwaard X. De uiterwaard bij Rhenen 12. De Birkt 48. Vreeswijk of de Vaart 91. Maarssen 13. Isselt 49. Schonauwen 92. Neerdijk 14. Hoogland 50. Overeind van Jutphaas 93. Oud Maarsseveen 3

18 INDELING GERECHTEN IN Nieuw Maarsseveen 126. Kamerik 159. Heikop 177. Linschoten 95. Diependaal 127. Groot Houdijk 160. Papendorp 178. Kattenbroek 96. Tienhoven 128. Klein Houdijk 161. Galecop 179. De Uitterdijken van Mastwijk 97. Breukelerveen 129. Spengen 162. West-Raven 180. Polanen 98. Breukelen Proosdij 130. Kockengen Lockhorstgerecht 163. Nedereind van Jutphaas 181. Wulvenhorst 99. Ronde dorp van Breukelen 131. Kockengen Montfoortsgerecht 164. Het Gein 182. Stichts Kromwijk 100. Breukelen-Nijenrode (Oud Ae en 132. Noordeinde van Portengen 165. Zevenhoven 183. De Haar Otterspoorbroek) 133. Zuideinde van Portengen 166. Lopik 184. Noord Vlooswijk 101. Breukelen-Ortsgerecht of Staten Laag Nieuwkoop of Nieuwkoop 167. Willige Langerak 185. Zuid Vlooswijk gerecht 135. Vijf Hoeven 186. Schagen en den Eng 102. Breukelerwaard 136. Gieltjesdorp Gerechten (gemeenten) in het Neder Ruwiel 137. Maarssenbroek kwartier die in 1820 naar de provincie Gerechten (gemeenten) behorende tot het 104. Ter Aa 138. Themaat op den Eng Noord- en Zui-Holland overgegaan zijn. land van Montfoort die in 1820 naar de 105. Loenen (Stichts) 139. Themaat provincie Zuid-Holland overgegaan zijn Ter Aa-Oukoop 140. Hegge op Themaat c. Langerak over de Lek 107. Oukoop 141. De Haar d. Kortenhoef en Rietenhoven k. Diemerbroek 108. Loenersloot 142. Loefsgerecht van Ruwiel e. Ankeveen 1. Papekop 109. Vreeland 143. Gerverskop Oosteinde f. Overmeer m. Ruige weide 110. Nigtevecht 144. Gerverskop Staten- of Utenhams- g. Thamen en Uithoorn n. Lange weide 111. Abcoude gerecht h. Kudelstaart, Uithoorn en Krom- o. Oukoop 112. Baambrugge 145. Gerverskop Westeinde van Kleef me Meyert 113. Abcoude Proosdij 146. Breudijk DE BARONIE VAN IJSSELSTEIN 114. Abcoude Aasdom 147. Harmelerwaard HET LAND VAN MONTFOORT In 1815 onder de provincie Utrecht 115. Vinkeveen 148. (Neder) Bijleveld (Harmeien) gekomen Demmerik 149. Haanwijk Stad MONTFOORT 117. Oudhuizen 150. Reyers Indijk 168. Hoenkoop Stad IJSELSTEIN 118. Wilnis 151. Reyerscop Meerlo of S. Pieters 169. Dijkveld 187. Benschop 119. Westveen 152. Reyerscop Kreuningen 170. Rateles 188. Noord-Polsbroek 120. Mijdrecht cs Reyerscop 171. Blokland 189. Zuid-Polsbroek 121. Blokland 154. Reyerscop-Lichtenberg 172. Willescop 190. Zevender 122. Zegveld 155. Veldhuizen (Bijleveld) 173. Kort Hees wijk 191. Cabauw 123. 's Gravensloot 156. Rosweide 174. Heeswijk 192. Jaarsveld 124. Kamerik Mijzijde 157. Vleuten-de Meern 175. Achthoven 125. Oud Kamerik 158. Oudenrijn 176. Mastwijk 4

19 \ INDELING WATERSCHAPPEN IN 1984 \ / 'S /' JL BUNSCHOTEN / \ VINKEVEEN EN ', ^, \ WAVERVEEN f\ f-^ J ' V' 1 <x JORECHT. / LOENEN J -, L_^^ ^ - ^ WILNIS S\ ----^^ / J J AMERSFOORT J \ BREUKELEN ^^-""""^ ) / «/ 7 *» _ ^<T^^ 1 KOCKENGENV ƒ \^ MAARTENSDIJK / \ l ^ \ y/ MAARSSEN / / J / / C ÏGVELD T KAMERIK / DE BILT ^ X-. _ \ - ' ~ ~ \ r V L E U T E N J /v. J~~\J \ *-'\ v y» V V l UTRECHT < / ZEIST <^\. ƒ < * V. "1 _ - - ' \ DE MEERN / V ~x ( ( <» A» HARMELENv^ I V " 1 / x 'x 7 N ii^-y \ ~ y^n. J> ^WOUDENBERG > / J V» LINSCHOTEN /^^T^^^^/^r-^ taj^nburcl' \ MAARN ^ ^P^l»' \ M^TFOORT/ \ / ~X BUNNIK ( J I T^^ S X V OOORN W / / r \ ^"^wtueskop^j -*"\ ƒ? 7^^-^^ / LEERSUM / /veenenoaam OUDEWATER\^ ""^cucrurkd i >\ \ ^ f ^=-S*J / \ r \ \ I >A BENSCHOP HOUTEN \ - I \ - / / X/V /V \ \ S-^-5"^^^^ /%. LANGBROEK / \/ > x x v \ ^^^-^"^ jó' T C0THCN ) \ AMERONGEN ƒ ^-^POLSBROEKV /IT \ ^ \ JT^SSSSS^S. RHENEN» x x ys"^ LOPIK /<^*>. if y^nk/\»ijk BIJ OUURSTEDE^^^ ^ x ^ s / 5

20 INDELING WATERSCHAPPEN IN

21 INDELING WATERSCHAPPEN IN Achttienhoven 42. Het Gein-waterschap 82. De Lagenpolder 123. De Ronde Veenen (gebied niet 2. De Ameronger Wetering 43. Het Gemeeneland van Cothen 83. Langbroek vallend onder Lee- en Rietsloot 3 Batuwe 44. Het Gemeeneland van Wijk bij 84. De Langeindsche Maten en Vechter- en Oudwulverbroek) 4. De Bekaaide Maat Duurstede 85. De Lee- en Rietsloot 126. Schalkwijk 5. Benschop 45. Gerverscop 86. Leuterveld en Melkweg 127. het Vereenigd Sint Nicolaas en 6. Biester 46. De Gooijerwetenngen 87. Loenderveen Rikvisschers-waterschap 7. Bikkers 47 Graaf 88. Lopik, Lopikerkapel en Ze De Slaag 8. De Biltsche en Zeister Grift 48. 's-gravensloot venhoven 129. Snelrewaard, Zuid-Lmschoten, 9. De Bisschopswetering 49. Groot-Houtddijk 89. Maarssenbroek Schagen en den Engh 10. Blokhoven 50. Groot en Klein Oud-Aa 90. Maarsseveen 130 Spengen 11. Blokland (Bunschoten) 51. Groot-Mijdrecht 91. Maartensdijk 131. Teckop 12. Blokland (Mijdrecht) 52. Groot-Vuylcop 92. De Malesluis 132. Themaat 13. De Bossenwaard 53. Haanwijk 93. Mastwijk en Achthoven 133. Tuil en 't Waal (gebied niet val- 14. Botshol 54 De Haar (Haarzuilens) 94. Middelwijk lend onder Buitendijks) 15 De Bovenpolder 55. De Haar (Hoogland) 95 Mijnden 134 De Tweede Bedijking der Mij- 16. Breudijk 56. Harmelerwaard 96. Het Nedereind drechtsche Droogmakerij 17. Breukelen Proostdij 57 Heeswijk 97. Neder-Oudland 135. Vechter- en Oudwulverbroek 18. Breukelerwaard 58 Het Hoeker-waterschap 98. Neerzelderd 136. Vleuten 19. Breukeleveen en Tienhoven 59. Hoenkoop 99. Nellestein 137. Vliet en Dijkveld 20. Broek en Lagenbiezen 60. Holendrecht 100. Het Noordelijk Geinwaterschap 138. Vogelzang 21. Het Broekzijdsche waterschap 61. Holland, Sticht en Voorburg 101 Het Noorder-waterschap 139. Vijfhoven 22. Buitendijks 62. Hond 102. Noord-Linschoten 140. Waardassacker 23. Buitendijksche Oostpolder 63. Het Honderd 103. Noord-Zevender 141. Westbroek 24. Buitenweg 64. Hoogenbiezen 104. De Oostelijke Binnenpolder van 142. Westraven 25. De Bunschoter en Duister Uitwa- 65. Het Hoog- en Groenland Tienhoven 143. Westveen tering in Zee 66. De Hooge en Lage Weide 105. Het Ooster-waterschap 144. Wiel 26. Bijleveld en Rijerscop 67. De Hooge en Neermaten 106. Het Oostzijdsche waterschap 145. De Wiers en de Geer 27. Cabauw en Zuid-Zevender 68. De Hoogenpolder 107. Ottespoorbroek 146. Willeskop, Kort Heeswijk en 28. Cattenbroek 69. Hoograven 108. Oudegein Blokland 29. Coelhorst 70. Houten (gebied niet vallend on Oudeland en Indijk 147. Willige Langerak 30. De Derde Bedijking der Mij- der Lee-en Rietsloot, Groot Oudenrijn 148. De Winkel drechtsche Droogmakerij Vuylcop, Vechter- en Oudwulver Oukoop 149. Wulven 31. Donkervliet broek, Wulven en de Knoest) 112. Overeind 150. Wulverhorst en de beide Vloos- 32. Dorssewaard 71. Het Huis te Hart 113. Over-Oudland wijken 33. Driebergen 72. Isselt 114. Overzelderd 151. Het Wijkerbroek 34. De Drie Sluizen 73. Kamerik-Mijzijde 115. Polanen 152. IJsselveld 35. De Drie Zielen en de Geeren 74. Kamerik-Teijlingens 116. Polsbroek 153. Zandveld 36. Duist-Nieuweland 75. Klein-Houtdijk 117. Portengen-Zuideinde 154. Zegveld 37. Eemland 76. Klein-Vuylcop 118. De Pijnenburger Grift 155. Zegvelderbroek 38. Eemnes 77. De Knoest 119. Rapijnen en IJsselveld 156. Zeist 39. De Eerste Bedijking der Mij- 78. Kockengen 120. Rateles 157. Zevenhoven drechtsche Droogmakerij 79. Kortrijk en Gieltjesdorp 121. De Rhenensche Nude en Achter Bethume 40. Het Garsten-waterschap 80. Laagnieuwkoop bergsche Hooilanden 159. Broek en Lage Biezen en Neder- 41. De Gecombineerde Uiterwaarden 81. Laagraven met den kleinen 122. De Rivier de Eem, beken en aan- Oudland onder Jaarsveld Koppel kleve van dien 160. Drakenburg 7

22 INDELING WATERSCHAPPEN IN Hoenkoop, Vliet en Dijkveld 169. Waardassacker en Holendrecht 177. Breeveld en Haanwijk 188. Noordse Buurt 162. Hoge Biezen en Over-Oudland 170. Beoosten de Eem 178. Grebbe 189. Nijenrode 163. Kamerink-Mijzijde en 's- 171 Groot-Wilnis-Vinkeveen 179. Heiligenbergerbeek 190. Oudendam Gravensloot 172. Rapijnen en IJsselveld en Cat Heycop 191. Portengen 164. Snel en Polanen tenbroek 181. Hoeker-Garsten 192. Rijnhuizen 165. De Vinkeveensche en Proostdijer 173. Willige Langerak, Cabauw en 182. 't Hogeland 193. Schalkwijk Polders Zuid-Zevender en Vijfhoeven (ge De Hoorn 194. Vleutense Wetering 166. Wulverhorst en de beide Vloos- bied buiten Vijfhoeven) 184. Kortrijk 195. Vlist-Oostzijde wijken en de Lagenpolder 174. Wilnis-Veldzijde 185. De Lage Weide 196. Vuylcop 167. Roosendaal 175. Baambrugge Oostzijds 186. Liesbos 197. Welgelegen 168. Soesterveen 176. Bonrepas en Noord-Zevender 187. Muijeveld 8

23 INDELING WATERSCHAPPEN IN 1984 DRECHT X**XEK ~% VECHT V i ^\ \jf/xf.* ^ /\ / ^^Vt^X ^ - VERKLARING fjt.y.h.m^av, PROVINCIE UTRECHT ƒ V\ * ƒ 1 PROVINCIEGRENS ^ \ I \ ' HILVERSUM j WATERSCHAPSGRENS 1 I ^bssèi ^ D E E E M / BUITEN WATERSCHAPSVERBAN ***** ($fr^^\_^3 I \%^J> '^^XxSS" / GELEGEN GEBIED * DE PROOSDIJLANDEN / ^ S.^>0 ' " "f". \ DE VECHT \ J<6 ksfó DE BARNEVELDSEBEEK 3ROÓT:WATERSCHAJt. / *'^ËÊÊ tö&'- \ '""\ \..<-+\' WOERDEN^ /^.-'LEIDSE RIJN l^^^^fc k.. * : "V ^ V / * ** * * * * *r HEILIGEN LUNTERSEBEEK V' BERGER [... T*"*J : ƒ * " \ ^ "" BEEK * * * WAGENINGÉKl % WOERDEN / \ KROMME RIJN ^AGENlNiat. ^ LOPIKERWAARD. / ^^#QREBBEVDE SCHOONHOVEN # ^^ttt 9

24

25 INLEIDING 1 ALGEMEEN Dit boek geeft een overzicht van de archieven en verzamelingen die in het rijksarchief in Utrecht en de bewaarplaatsen van de gemeenten en waterschappen in de provincie Utrecht berusten. Om de bruikbaarheid van dit overzicht te vergroten volgen hier een aantal opmerkingen over archieven in het algemeen ( 2), voorts een overzicht van de instellingen die in de provincie Utrecht archief hebben gevormd en nog vormen ( 3), en tenslotte een toelichting op de gegevens die in dit overzicht zijn opgenomen ( 4). 2 ARCHIEVEN 2.1 Archieven, archiefbewaarplaatsen, verzamelingen Een archief is het geheel van de bescheiden die zijn opgemaakt of ontvangen door een instelling of persoon en die bestemd zijn om door die instelling of persoon te worden bewaard. Archieven zijn te verdelen in overheide- en niet-overheidsarchieven. De Archiefwet van 1962 verplicht alle overheidsorganen hun archieven in goede en geordende staat te bewaren. Archiefbescheiden, die ouder zijn dan 50 jaar, moeten in beginsel worden overgebracht naar een openbare archiefbewaarplaats. Zo worden de archieven van de centrale overheid overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief in `s-gravenhage. De bescheiden van de rijksinstellingen in de provincie en van de provinciale instellingen gaan naar het rijksarchief in de betreffende provinciehoofdstad, in de provincie Utrecht dus naar het Rijksarchief in Utrecht. De archieven van de gemeentelijke instellingen gaan naar de archiefbewaarplaats van de gemeente. Sommige gemeenten hebben voor het beheer van de naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archieven een gemeentearchivaris aangesteld. Deze staat aan het hoofd van de gemeentelijke archiefdienst; in dat geval is de archiefbewaarplaats in dit overzicht aangeduid als gemeentearchief. Sommige gemeenten hebben gezamenlijk één archivaris; die heet dan streekarchivaris. In gemeenten zonder gemeente- of streekarchivaris worden de archieven in de archiefbewaarplaats beheerd door de gemeentesecretaris. De archieven van een waterschap worden overgebracht naar de archiefbewaarplaats van dat waterschap en 11

26 INLEIDING staan onder beheer van de secretaris. Er zijn in de provincie Utrecht geen waterschappen, die een eigen archivaris hebben aangesteld. Er is slechts één streekarchief, dat van Zuid-West Utrecht. In de openbare archiefbewaarplaatsen berusten behalve de overgebrachte archieven van de tegenwoordige overheidsinstellingen ook de archieven (voor zover bewaard gebleven) van de voorgangers van die instellingen: in het Rijksarchief de archieven van de oude gewestelijke instellingen, zoals het bisschoppelijk archief en dat van de Staten van Utrecht, in de gemeentearchieven de archieven van de oude stadsbesturen. In een aantal archiefbewaarplaatsen bevinden zich voorts niet-overheidsarchieven. Dat zijn archieven van personen of particuliere instellingen die bij de overheid in bewaring zijn gegeven of aan de overheid geschonken zijn of die door aankoop of anderszins verworven zijn. Tenslotte vindt men zowel in het Rijksarchief als in het gemeentearchief van Utrecht naast allerlei verzamelingen van niet-archivalische herkomst, zoals boeken, kranten en foto's, een topografische atlas, voortgekomen uit de topografische verzameling van de stad Utrecht, door S. Muller Fz. indertijd gesplitst in een provinciale en stedelijke atlas. Zij bevatten een groot aantal kaarten, tekeningen, gravures, acquarellen, foto's enz. van topografischdocumentaire aard. De beide genoemde archiefbewaarplaatsen bezitten ook een afdeling Varia, die hun belang ontlenen aan de verzamelde aantekeningen van de 17e-eeuwse geleerden Booth, Van Buchell, Van Attevelt en Van Winssen. Zij kunnen in belangrijke mate het lokale en regionale historische onderzoek ondersteunen. 2.2 Openbaarheid en toegankelijkheid Archieven in een bewaarplaats van de overheid zijn op grond van de Archiefwet 1962 in beginsel openbaar, dat wil zeggen iedereen heeft het recht die archieven kosteloos te raadplegen. Ten aanzien van de openbaarheid kunnen echter beperkende bepalingen zijn gemaakt. Dit gebeurt meestal ten aanzien van gegevens over nog levende personen. Veel archieven die naar de archiefbewaarplaats worden overgebracht zijn niet geordend. In feite zijn ze dan niet toegankelijk. Vóór men deze archieven werkelijk kan raadplegen moeten ze door de archivaris geordend en beschreven worden. Het resultaat van deze ordening en beschrijving vindt zijn neerslag in een inventaris: een systematisch ingedeelde beschrijving van de bestanddelen van een archief, vooraf- 12

27 INLEIDING gegaan door een inleiding, die een verhandeling bevat over de archiefvormer en een verantwoording van de inventarisatie. Door tijdgebrek zijn nog lang niet alle archieven op deze manier geordend en beschreven. Soms zijn ze wel enigszins toegankelijk gemaakt door een plaatsingslijst: een lijst van stukken in de volgorde van aantreffen. Andere archieven zijn in het geheel nog niet beschreven. Tenslotte komt het voor dat bepaalde onderdelen van archieven nader toegankelijk zijn gemaakt, b.v. door indices of regesten. Literatuur: W.J. Formsma en F.C.J. Ketelaar, Gids voor de Nederlandse archieven (Weesp ) en Nederland in stukken, beeldkroniek van Nederlandse archieven (Haarlem 1979). 3 ARCHIEFVORMENDE INSTELLINGEN De hier volgende schets van de historische ontwikkeling en de samenhang der verschillende instellingen is zeer summier en globaal. Wil men meer over een bepaalde instelling te weten komen, dan raadplege men de inleiding op de inventaris van het archief van de betreffende instelling of de bestaande literatuur erover. De literatuuropgave die na elke paragraaf van dit hoofdstuk volgt betreft slechts de belangrijkste werken. Voor de geschiedenis van de provincie Utrecht vindt men de literatuur in de Bibliografie van de geschiedenis van de provincie Utrecht tot 1963 (gestencild). Veel bijdragen over de lokale en regionale geschiedenis van stad en provincie Utrecht treft men aan in het Jaarboekje van `Oud Utrecht' (vanaf 1924). 3.1 Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren Vóór 1580 De archiefvorming in Utrecht heeft een aanvang genomen kort na de stichting van de bisschopszetel op het einde van de 7e eeuw. Toen bisschop Hunger kort voor 858 voor de Noormannen vluchtte naar Sint-Odiliënberg, nam hij het archief van de Utrechtse kerk mee, waaronder minstens 14 koningsoorkonden en 13 particuliere schenkingsoorkonden, maar waarschijnlijk veel meer. In ballingschap, aanvankelijk in Sint-Odiliënberg en vervolgens in Deventer, ging de archiefvorming verder met in die tijd ingekomen oorkonden, terwijl in de laatste stad in het begin van de 10e eeuw door bisschop Radbod bovendien een cartularium van koningsoorkonden en een lijst 13