De archieven in Limburg

Transcriptie

1 De archieven in Limburg Samsom Alphen aan den Rijn

2

3 DE ARCHIEVEN IN LIMBURG Op het omslag: blad uit de Annales Rodenses, de twaalfde-eeuwse kroniek van de abdij Kloosterrade, met vermelding van de wijding van de crypte der kloosterkerk door bisschop Otbert van Luik in 1108 (archief abdij Kloosterrade, inv.no.1187, f 4").

4 OVERZICHTEN VAN DE ARCHIEVEN EN VERZAMELINGEN IN DE OPENBARE ARCHIEFBEWAARPLAATSEN INNEDERLAND uitgegeven onder auspiciën van de Vereniging van Archivarissen in Nederland redactie: L.M.Th.L. Hustinxt F.C.J. Ketelaar H.J.H.A.G. Metselaars J.J. Temminck H. Uil DEEL XIII DE ARCHIEVEN IN LIMBURG

5 DE ARCHIEVEN IN LIMBURG redactie: R.M. Delahaye W.A.A. Mes W. van Mulken H. Ronner M. van Tulden J.H.M. Wieland Samsom Uitgeverij bv, Alphen aan den Rijn, 1986

6 Dit overzicht is bijgewerkt tot 1 januari Voor deze uitgave werd financiële steun verleend door het Ministerie van Welzijn, Volksgezondheid en Cultuur en het Provinciaal Bestuur van Limburg. Copyright 1986 Samsom Uitgeverij, The Netherlands. All rights reserved. No part of this publication may be reproduced, stored in a retrieval system, or transmitted, in any form or by any means, electronic, mechanical, photocopying, recording or otherwise, without the prior permission of Samsom Uitgeverij. ISBN

7 TEN GELEIDE De archieven in Limburg, het dertiende deel in de serie Overzichten van de archieven en verzamelingen in de openbare archiefbewaarplaatsen in Nederland, kon tot stand komen dankzij de medewerking van alle archiefdiensten in Limburg alsmede van de provinciale archiefinspectie. De redactiecommissie bestond uit R.M. Delahaye, W.A.A. Mes, W. van Mulken, H. Ronner, M. van Tulden en J.H.M. Wieland. Belangrijke bijdragen aan de inleiding werden geleverd door W. van Mulken, M.K.J. Smeets en G.H.A. Venner. Op een tweetal punten wijkt, ter vergroting van de bruikbaarheid voor de onderzoeker, het Limburgse overzicht belangrijk af van de andere in de serie. In de eerste plaats zijn, naast de archieven en verzamelingen berustend in de archiefbewaarplaatsen van rijk, gemeenten en waterschappen, ook die onder beheer van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg opgenomen. Ten tweede verschilt de rangschikking van de gegevens onder de in de overige overzichten `gewestelijke besturen' genoemde rubriek van de landelijke indeling. Aldus wordt recht gedaan aan het complexere, zo men wil, rijkere Limburgse verleden. V

8

9 INHOUD Ten geleide v Kaarten - De staatkundige verdeling van het grondgebied der provincie Limburg Het departement van de Nedermaas (Meuse-Inferieure) Kantonnale indeling van xxi - Gemeentelijke herindeling van Zuid-Limburg per 1 januari 1982 xxii - Waterschappen in Limburg (1985) xxiii Inleiding 1 1 Archieven Archieven, archiefbewaarplaatsen, verzamelingen Openbaarheid en toegankelijkheid 2 2 Archiefvormende instellingen Het Limburgse gebied vóór Het Limburgse gebied na Plaatselijk bestuur en rechtspraak vóór Plaatselijk bestuur na Waterschappen Rechtspraak na Notarissen Rijksinstellingen in de provincie sinds Niet-overheidsinstellingen Archieven buiten Limburg 11 3 Gebruik van het overzicht Rangschikking van de gegevens Toelichting op de gegevens per bewaarplaats Toelichting op de gegevens per archief Lijst van afkortingen 16 Rijksarchief in de provincie Limburg 19 1 Archieven van de overheid 19 VII

10 INHOUD 1.0 Voormalige zelfstandige landschappen en gedeelten daarvan, welke op tegenwoordig Limburgs gebied gelegen waren en de heerlijkheden, schepenbanken en laathoven, welke daaronder ressorteerden, vóór 1794 (alsmede het Rijkskamergerecht te Wetzlar) 19 A. Overkwartier van Gelder 19 - Overkwartier 1 van ;Gelder, Spaans, na 1716 Oostenrijks gedeelte 19 - Overkwartier van Gelder, Staats gedeelte (na 1716) 22 - Overkwartier van Gelder, Pruisisch gedeelte (na 1713) 23 B. Hertogdom Gulik 26 - Ambt Born-Sittard 26 - Overige Gulikse plaatsen 26 C. Hertogdom Kleef 27 D. Prins-bisdom Luik 27 - Graafschap Horn 27 - Overige Luikse plaatsen 29 E. Maastricht 29 F. Landen van Overmaas: Valkenburg, 's-hertogenrade en Dalhem 29 - De drie landen van Overmaas gezamenlijk 29 Vóór Na De drie Staatse partages van de landen van Overmaas gezamenlijk vanaf Het land van Valkenburg vóór Het land van Valkenburg vanaf 1662, Spaans-Oostenrijkse partage 32 Landelijke besturen 32 Plaatselijke besturen 32 - Hetiland van 's-hertogenrade vóór Het land van 's-hertogenrade vanaf 1662, Spaans-Oostenrijkse partage 35 Landelijke besturen 35 Plaatselijke besturen 36 - Het land van Dalhem, Spaans-Oostenrijkse partage 37 Plaatselijke besturen 37 - Het land van Valkenburg vanaf 1662, Staatse partage 38 Landelijke besturen 38 Plaatselijke besturen 38 - Het land van 's-hertogenrade vanaf 1662, Staatse partage 43 Landelijke besturen 43 Plaatselijke besturen 44 VIII

11 INHOUD - Het land van Dalhem vanaf 1662, Staatse partage 44 Landelijke besturen 44 Plaatselijke besturen 45 G. Vrije Rijksheerlijkheden 45 - Vorstendom Thorn 45 Centrale instellingen 45 Plaatselijke besturen 46 - Graafschap Wittem 46 - Overige heerlijkheden 47 H. Rijkskamergerecht te Wetzlar Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren sedert Besturen en ambtenaren van het arrondissement Maastricht en van het departement van de Nedermaas, Departement van de Roer 50 - Gewestelijke bestuursorganen en functionarissen in dienst van een algemeen bestuur onmiddellijk voorafgaande aan de vorming van de provincie Limburg in het Koninkrijk der Nederlanden, Gewestelijke autoriteiten sinds de vorming van de provincie Limburg in het Koninkrijk der Nederlanden (24 augustus 1815) 52 - Colleges en ambtenaren in dienst van de gewestelijke autoriteiten sinds de vorming van de provincie Limburg en hun onmiddellijke voorgangers, sinds Functionarissen 52 Commissies ad hoc en gedelegeerden 53 Provinciale diensten Rechterlijke instellingen sedert Van 1794 t/m Gewestelijke rechtscolleges en rechterlijke ambtenaren 55 Rechtbanken en rechterlijke ambtenaren van het arrondissement Maastricht 56 Rechtbanken en rechterlijke ambtenaren van het arrondissement Roermond 57 Vredegerechten en rechtbanken van enkele politie 58 - Vanaf Notarissen en soorgelijke organen Registers van de burgerlijke stand en retroacta van de burgelijke stand Registers van eigendomsovergang 63 IX

12 INHOUD 1.6 In de provincie werkzame rijksorganen 64 Justitie 64 Binnenlandse zaken 64 Financiën 64 Verkeer en waterstaat 65 Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening 65 Defensie 66 Economische zaken 67 Landbouw en visserij 68 Onderwijs, wetenschap en cultuur Overige overheidsorganen 69 2 Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 73 Rooms-Katholieke kerk 73 Bisdommen en bisschoppelijke instellingen 73 Kapittels 73 Kloosters 74 Pastoors en kerkbesturen 80 Broederschappen en schutterijen 87 Overige kerkgenootschappen Huizen Families Personen 94 3 Verzamelingen Handschriften Bibliotheek Prenten en kaarten Zegels en lakafdrukken van zegelstempels Overige verzamelingen 98 Gemeente Arcen en Velden 101 Gemeente Baexem 102 X

13 INHOUD Gemeente Beegden 103 Gemeente Beek 104 Gemeente Beesel 105 Gemeente Belfeld 106 Gemeente Bergen 107 Gemeente Born 108 Gemeente Broekhuizen 109 Gemeente Brunssum 110 Gemeente Echt 111 Gemeente Eijsden 111 Gemeentearchief Geleen Archieven van de overheid Verzamelingen 113 Gemeente Gennep 114 Gemeente Grathem 115 Gemeente Grubbenvorst 116 Gemeente Gulpen 117 Gemeente Haelen 118 Gemeente Heel en Panheel 120 Gemeentearchief Heerlen Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 123 Rechtspraak 123 Bevolking 124 Openbare werken 124 Economische zaken 124 Openbare orde en veiligheid 124 Sociale zorg 125 Gezondheidszorg 125 Onderwijs, wetenschap en cultuur Organen van intergemeentelijke samenwerking Organen van de geannexeerde gemeente Hoensbroek Organen van de centrale overheid Organen van andere openbare lichamen Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard 128 XI

14 INHOUD 2.2 Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Huizen en heerlijkheden Families Personen Verzamelingen Handschriften Bibliotheek Kranten Prenten en kaarten Zegels en lakafdrukken van zegelstempels Films, geluidsbanden en grammofoonplaten Overige verzamelingen 136 Gemeente Heythuysen 139 Gemeente Helden 140 Gemeente Herten 141 Gemeente Horn 142 Gemeente Horst 143 Gemeente Hunsel 145 Gemeentearchief Kerkrade Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Organen van de geannexeerde gemeente Eijgelshoven Organen van de centrale overheid Niet-overheidsarchieven Verzamelingen 148 Gemeente Kessel 149 Gemeente Landgraaf 150 Gemeente Linne 152 Gemeente Maasbracht 153 XII

15 INHOUD Gemeente Maasbree 154 Gemeentelijke archiefdienst Maastricht Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur 155 Gemeenteraad 155 Raadscommissies 156 Instellingen ten behoeve van het personeel van de gemeente Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 159 Rechtspraak 159 Bevolking 159 Financiën 159 Openbare werken 159 Openbare orde en veiligheid, defensie 160 Economische zaken 160 Sociale zorg 161 Gezondheidszorg 163 Onderwijs, wetenschap en cultuur Organen van intergemeentelijke samenwerking Organen van geannexeerde gemeenten Organen van de centrale overheid Organen van andere openbare lichamen Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur 171 Onderwijs 171 Wetenschap 171 Cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen. 174 Sport en recreatie 174 Evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 177 Rooms-Katholieke kerk 177 Protestantse kerken 180 Nederlands-Israëlitisch kerkgenootschap 181 XIII

16 INHOUD 2.9 Huizen en heerlijkheden Families Personen Verzamelingen Handschriften Bibliotheek Prenten en kaarten Geluidsbanden en grammofoonplaten Overige verzamelingen 188 Gemeente Margraten 191 Gemeente Meerlo-Wanssum 193 Gemeente Meerssen 195 Gemeente Meijel 197 Gemeente Melick en Herkenbosch 198 Gemeente Montfort 199 Gemeente Mook en Middelaar 200 Gemeente Nederweert 201 Gemeente Neer 201 Gemeente Nuth 202 Gemeente Ohé en Laak 205 Gemeente Onderbanken 206 Gemeente Posterholt 208 Gemeentelijke archiefdienst Roermond Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur 209 Gemeenteraad 209 Burgemeester 209 Raadscommissies 210 Instellingen ten behoeve van het personeel van de gemeente Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 211 Bevolking 211 Financiën 212 Openbare orde en veiligheid, defensie 212 Economische zaken 212 Sociale zorg 212 Gezondheidszorg 214 Onderwijs, wetenschap en cultuur Organen van intergemeentelijke samenwerking 215 XIV

17 INHOUD 1.4 Organen van de geannexeerde gemeente Maasniel Organen van de centrale overheid Organen van andere openbare lichamen Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard Instellingen van sociale zorg 218 Armenzorg 218 Zorg voor minderjarigen 219 Maatschappelijk werk 220 Volkshuisvesting 220 Verstrekking van levensmiddelen, brandstof.en kleding Hulpverlening in verband met bijzondere omstandigheden Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur 222 Onderwijs 222 Wetenschap 223 Cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen. 224 Sport 224 Recreatie 225 Evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 227 Rooms-Katholieke kerk 227 Protestantse instellingen Families Personen Verzamelingen Handschriften Bibliotheek Kranten Prenten en kaarten Overige verzamelingen 232 Gemeente Roggel 234 Gemeente Schinnen 235 Gemeente Sevenum 236 Gemeente Simpelveld 238 XV

18 INHOUD Gemeente St. Odiliënberg 238 Gemeentearchief Sittard Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak 240 Rechtspraak 240 Bevolking 240 Openbare werken 240 Openbare orde en veiligheid, defensie 240 Economische zaken 240 Sociale zorg 241 Gezondheidszorg 241 Onderwijs, wetenschap en cultuur Organen van intergemeentelijke samenwerking Organen van de geannexeerde gemeente Broeksittard Organen van de centrale overheid Niet-overheidsarchieven Instellingen van sociale zorg Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Personen Verzamelingen 244 Gemeente Stein 246 Gemeente Stevensweert 247 Gemeente Stramproy 248 Gemeente Susteren 249 Gemeente Swalmen 252 Gemeente Tegelen 252 Gemeentearchief Thorn Archieven van de overheid Niet-overheidsarchieven 253 Gemeente Vaals 255 Gemeente Valkenburg aan de Geul 256 XVI

19 INHOUD Gemeentearchief Venlo Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Bevolking Openbare werken Openbare orde en veiligheid, defensie Economische zaken Sociale zorg Gezondheidszorg Onderwijs, wetenschap en cultuur Sport, recreatie en evenementen Organen van intergemeentelijke samenwerking Niet-overheidsarchieven Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur. Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Families Verzamelingen Gemeente Venray 269 Gemeente Vlodrop 270 Gemeente Voerendaal 272 Gemeentearchief Weert 1 Archieven van de overheid Algemeen plaatselijk bestuur Plaatselijke instellingen met een specifieke taak Openbare orde en veiligheid, defensie Sociale zorg Gezondheidszorg Onderwijs, wetenschap en cultuur 1.7 Organen van de centrale overheid 1.8 Organen van andere openbare lichamen 2 Niet-overheidsarchieven 2.1 Instellingen van economische aard XVII

20 INHOUD 2.2 Instellingen van sociale zorg Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven Families Personen Verzamelingen 278 Gemeente Wessem 280 Gemeente Wittem 281 Waterschap Het Maasterras 282 Waterschap Midden-Limburg 283 Waterschap Noord-Limburg 284 Waterschap Roer en Overmaas 285 Sociaal Historisch Centrum voor Limburg Archieven betreffende de overheid Niet-overheidsarchieven Instellingen van economische aard 287 Instellingen van overleg in en regulatie van het economisch leven 287 Industrie 288 Handel 295 Banken 297 Vervoer 297 Vrije beroepen 297 Landbouw Instellingen van sociale zorg 298 Zorg voor bejaarden 298 Zorg voor minderjarigen 298 Maatschappelijk werk 299 Zorg voor de volkshuisvesting 301 Hulpverlening in verband met bijzondere omstandigheden Vak- en standsorganisaties en -fondsen Instellingen op het gebied van de volksgezondheid Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur. 310 Onderwijs 310 XVIII

21 INHOUD Wetenschap 311 Cultuur Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen Instellingen op politieke en ideële grondslag Geloofsgemeenschappen Families Personen Verzamelingen 322 Index op namen 325 Index op trefwoorden 336 XIX

22 11x

23 Luyksgeatelin 1807 afgestaan aan het koninkrijk Holland NEDERKRUCHTEN ROERMOND SINT-TRUIDEN Het departement van de Nedermaas (Meuse-Inférieure) Kantonnale indeling van XXI

24 4 k^ it VOE ENDAAI ^ ^^ + L VALKENB ' _ ERKRADE f vw^ r \ # MAASTRICHT 44*: *, 4' X Gemeentelijke herindeling van Zuid-Limburg per 1 januari 1982 XXII oude gemeentegrenzen nieuwe gemeentegrenzen (naar kaarten van de dienst R.O.V. Van de provincie Limburg)

25 Waterschappen in Limburg (1985) A Waterschap het Maasterras B Waterschap Noord-Limburg C Waterschap Midden-Limburg D Waterschap Roer en Overmaas voorziene uitbreiding waterschap het Maasterras (naar een kaart van Provinciale Waterstaat in Limburg) XXIII

26 XXIV

27 INLEIDING 1 ARCHIEVEN 1.1 Archieven, archiefbewaarplaatsen, verzamelingen Een archief is het geheel van de bescheiden die zijn opgemaakt of ontvangen door een instelling of persoon en die bestemd zijn om door die instelling of persoon bewaard te worden. Archieven zijn te onderscheiden in overheids- en niet-overheidsarchieven. De Archiefwet 1962 verplicht alle overheidsorganen hun archieven in goede en geordende staat te bewaren. Archiefbescheiden die ouder zijn dan 50 jaar moeten in beginsel worden overgebracht naar een openbare archiefbewaarplaats. Zo worden de archieven van de centrale overheid overgebracht naar het Algemeen Rijksarchief te 's-gravenhage. De bescheiden van de rijksinstellingen in de provincie en van de provinciale instellingen gaan naar het rijksarchief in de betreffende provinciehoofdstad, in Limburg dus naar het Rijksarchief in Limburg te Maastricht. De archieven van de gemeentelijke instellingen gaan naar de archiefbewaarplaats van de gemeente. Sommige gemeenten hebben voor het beheer van de naar de archiefbewaarplaats overgebrachte archieven een gemeentearchivaris aangesteld. Deze staat aan het hoofd van de gemeentelijke archiefdienst; in dat geval is de archiefbewaarplaats in dit overzicht aangeduid als gemeentearchief. In gemeenten zonder gemeentearchivaris worden de archieven in de archiefbewaarplaats beheerd door de gemeentesecretaris. De archieven van een waterschap worden overgebracht naar de archiefbewaarplaats van dat waterschap en staan onder beheer van de secretaris. In de openbare archiefbewaarplaatsen berusten behalve de overgebrachte archieven van de tegenwoordige overheidsinstellingen ook de archieven (voor zover bewaard gebleven) van de voorgangers van die instellingen: zo in het Rijksarchief in Limburg de archieven van de voormalige zelfstandige landschappen en gedeelten daarvan, welke op tegenwoordig Limburgs gebied gelegen waren, in de gemeentelijke archiefbewaarplaatsen de archieven der oude lokale besturen (vgl. 2.3). In een aantal archiefbewaarplaatsen bevinden zich voorts nietoverheidsarchieven. Dat zijn archieven van personen of particuliere instellingen die bij de overheid in bewaring zijn gegeven of door 1

28 INLEIDING schenking of aankoop eigendom van de overheid zijn geworden. Voorts vindt men in veel archiefbewaarplaatsen allerlei verzamelingen, b.v. van kaarten, prenten, boeken, kranten, foto's en geluidsmateriaal, die zijn aangelegd om de geschiedenis van stad of streek te documenteren en het historisch onderzoek te ondersteunen. In Limburg bestaat daarnaast sinds 1949 het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg dat zich behalve op onderzoek ook toelegt op de acquisitie van particuliere archieven die het sociale en economische leven betreffen. Het overzicht van de inhoud van deze bewaarplaats bevindt zich eveneens in dit deel. 1.2 Openbaarheid en toegankelijkheid Archieven in een archiefbewaarplaats van de overheid zijn op grond van de Archiefwet 1962 in beginsel openbaar, dat wil zeggen iedereen heeft het recht die archieven kosteloos te raadplegen. Ten aanzien van de openbaarheid kunnen echter beperkende bepalingen zijn gemaakt. Dit gebeurt meestal wanneer het gegevens betreft over nog levende personen. Ook de archieven van het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg zijn in het algemeen openbaar, behoudens uitzonderingen. Veel archieven die naar de archiefbewaarplaats worden overgebracht zijn niet geordend. In feite zijn ze dan nauwelijks toegankelijk. Vóór men deze archieven werkelijk kan raadplegen moeten ze door een archivaris geordend en beschreven worden. Het resultaat van deze ordening en beschrijving vindt zijn neerslag in een inventaris: een systematisch ingedeelde beschrijving van de bestanddelen van een archief, voorafgegaan door een inleiding, die een verhandeling bevat over de archiefvorming en een verantwoording van de inventarisatie. Door tijdgebrek zijn nog lang niet alle archieven op deze manier definitief geordend en beschreven. Soms zijn ze wel enigszins toegankelijk gemaakt door een plaatsings- of magazijnlijst: een lijst van stukken in de volgorde van min of meer toevallige plaatsing. Andere archieven zijn in het geheel nog niet beschreven. Tenslotte komt het voor dat bepaalde onderdelen van archieven nader toegankelijk zijn gemaakt, b.v. door indices of regesten (zie ook 3). Literatuur: W.J. Formsma en F.C.J. Ketelaar, Gids voor de Nederlandse archieven (Weesp 19854). 2

29 INLEIDING 2 ARCHIEFVORMENDE INSTELLINGEN De hierna volgende schets van de historische ontwikkeling en de samenhang der verschillende instellingen is zeer summier en globaal. Wil men meer over een bepaalde instelling te weten komen, dan raadplege men de inleiding op de inventaris van het archief van de betreffende instelling of de bestaande literatuur erover. De literatuuropgave die na een aantal paragrafen van dit hoofdstuk volgt, betreft slechts de belangrijkste werken. 2.1 Het Limburgse gebied vóór 1794 De provincie Limburg in zijn huidige begrenzingen bestaat sedert De naam is ontleend aan het oude hertogdom Limburg en werd door persoonlijk ingrijpen van Willem I in 1815 toegekend aan het grote Limburg van het Verenigd Koninkrijk der Nederlanden, dat de latere Belgische en Nederlandse provincies van die naam omvatte, hoewel slechts enkele minieme lapjes grond van het oude hertogdom daarmee samenvielen. Vóór 1794 bestond het grondgebied van 'Limburg' uit een groot aantal gebieden en gebiedjes die deels de nu bestaande grenzen overschreden en waarvan het bestuurlijk centrum doorgaans elders lag. De hoofdlijnen van Limburgs complexe geschiedenis onder het ancien regime laten zich als volgt weergeven. De heren, die sinds de middeleeuwen het grootste gedeelte van het gebied van de tegenwoordige provincie Limburg bezaten, waren de Gelderse graven, later hertogen, en hun rechtsopvolgers. Hun naam ontleenden zij aan de thans in Duitsland gelegen plaats Geldern, een van de kristallisatiepunten van hun macht, die zich op het einde van de 13e eeuw niet alleen over bijna geheel Midden- en Noord- Limburg uitstrekte en het daarbij aansluitende Duitse grensgebied, met als centrum Roermond, maar ook over de tegenwoordige provincie Gelderland met de centra Zutphen, Arnhem en Nijmegen. Nadat het hertogdom enige malen door vererving in zijlinies was overgegaan, moest in 1543 Willem van Kleef als hertog van Gelre dit hertogdom bij het zogenaamde verdrag van Venlo aan de Habsburger Karel V afstaan. Daardoor is 1543 een van de belangrijkste jaren in de staatkundige geschiedenis van deze streken. Het zuidelijke deel van het huidige Limburg maakte intussen zijn eigen ontwikkeling door. Een viertal kleine staatkundige eenheden zijn 3

30 INLEIDING daarbij van belang, te weten: het hertogdom Limburg, het graafschap Dalhem (naar de Belgische plaats van die 'naam genoemd), het land van Rode, de heerlijkheid (later graafschap) Valkenburg. De streek werd in de 13e eeuw het doel van de expansiepolitiek van de Brabantse hertogen. Deze hadden sinds 1204 met de bisschop van Luik de gezamenlijke soevereiniteit over Maastricht en gebruikten de stad als uitvalsbasis om de belangrijke handelsweg van Vlaanderen naar de Rijn (Keulen) in meer oostelijke richting in handen te krijgen. De hertogen van Limburg, die - naast het ten zuiden van onze tegenwoordige provinciegrens gelegen gelijknamige hertogdom - tevens het land van 's-hertogenrade bezaten, kwamen met Brabant in conflict. Na het uitsterven in mannelijke lijn van het Limburgse hertogelijke huis zette de graaf van Gelder, die aanspraak op de Limburgse erfenis maakte uit hoofde van zijn huwelijk met de Limburgse erfdochter, dit verzet voort. Hij moest echter in de slag bij Worringen (in de buurt van Keulen) in 1288 tegelijk met de aartsbisschop van Keulen tegen de Brabander het onderspit delven. De Brabantse expansie in de richting van de Rijn was geslaagd en werd bezegeld door de definitieve verwerving van het graafschap Valkenburg in Het hertogdom Limburg alsmede Valkenburg, 's-hertogenrade en Dalhem - welke laatstgenoemde drie territoriade de benaming Landen van Overmaas kregen (zij lagen immers vanuit het bestuurscentrum Brussel gezien over de Maas) - bleven in het bezit van de Brabantse hertogen en hun rechtsopvolgers. Naast deze grotere territoria bestonden er nog kleinere, vallend onder het gezag van andere machthebbers. Zo waren de prinsbisschoppen van Luik mede heer van de stad Maastricht en bezaten zij zekere rechten op het land van Horn, die zij sedert 1570 in een meer directe heerschappij wisten om te zetten. De hertogen van Gulik maakten zich in de 15e eeuw meester van de oorspronkelijk Valkenburgse bezittingen Born, Sittard en Susteren, waardoor dit vorstendom de Maas bereikte. Verspreid over het gehele gebied lagen bovendien nog tal van grotere en kleinere zogenaamde vrije Rijksheerlijkheden, rechtstreeks afhankelijk van het Duitse Rijk, bijvoorbeeld Wittem, Gronsveld en het belangrijke rijksstift Thorn. De Tachtigjarige oorlog brengt op het einde van de 16e en in de eerste helft van de 17e eeuw een belangrijke cesuur aan in de staatkundige verhoudingen in deze streken. Het gevolg hiervan is een 4

31 INLEIDING scheiding tussen het Overkwartier van Gelder en de drie zogenaamde nederkwartieren (de tegenwoordige provincie Gelderland). Het eerste blijft onder de Spaanse Habsburgers en maakt zo deel uit van de zuidelijke Nederlanden, terwijl het gewest Gelderland gaat behoren tot de Republiek der Verenigde Nederlanden. De Staatsen krijgen eveneens, door de Maasveldtocht van Frederik Hendrik in 1632, vaste voet in Maastricht en bij het Partagetractaat van 1661 ook in de Landen van Overmaas. Bij de vrede van Utrecht in 1713 en het Barrièretractaat van 1715, die een einde maakten aan de Spaanse Successie-oorlog, breidde de Republiek eveneens zijn dus Noordnederlandse invloed in deze streken uit door de hand te leggen op Venlo en omgeving, de vesting Stevensweert en het land van Montfort. De koning van Pruisen verwierf het grootste gedeelte van het Overkwartier. Een kleiner deel werd Oostenrijks. Door de inval van de Franse troepen in 1794 en de inlijving van de zuidelijke Nederlanden, inclusief het grootste gedeelte van het Limburgse Maasdal, bij de Franse Republiek komt een einde aan het ancien regime en de in feite nog uit de middeleeuwen stammende gezagsverhoudingen en staatsinrichting. Uit deze summiere historische uiteenzetting kan worden afgeleid, waar de archivalische bronnen berusten voor het historisch onderzoek van deze streken vóór de komst van de Fransen. De papieren nalatenschap van de hoogste overheidsinstanties zal men moeten zoeken in de centrale archiefbewaarplaatsen van verschillende Westeuropese (hoofd)steden. Op de eerste plaats in Brussel, daarnaast in Den Haag, maar ook in het Spaanse Staatsarchief te Simancas, in het Hauptstaatsarchiv te Dusseldorf, in Wenen en Berlijn. In Limburg berusten de archieven van de centrale bestuurs- en rechterlijke instanties van het Gelderse Overkwartier, het archief van de Staten van het Overkwartier, het archief van het Hof van Gelder (het hoogste rechtsprekende college) en de Rekenkamer. De Landen van Overmaas eigenlijk drie afzonderlijke gebieden hadden weinig ontwikkelde centrale instellingen, waarvan bovendien niet veel archief bewaard bleef. Rijk voorzien is echter het Rijksarchief in Limburg van archieven van de verschillende zelfstandige heerlijkheden en van archieven van de schepenbanken, dat wil zeggen de plaatselijke gerechten, die daarnaast ook op bestuurlijk vlak optraden (vgl. 2.3). In dit verband dienen tot slot nog genoemd te 5

32 INLEIDING worden de in het Rijksarchief berustende stukken betreffende Limburgse heerlijkheden, afkomstig van het Rijkskamergerecht te Wetzlar. Literatuur: W.J. Alberts, Geschiedenis van de beide Limburgen, 2 dln. (Assen 1972); P.L. Nève, Het Rijkskamergerecht en de Nederlanden, competentie, territoir, archieven (Assen 1972); G.W.A. Panhuysen, Overzicht van de archivalische bronnen voor de geschiedenis van Limburg, bewaard in het Rijksarchief in Limburg te Maastricht (met uitvoerige inleiding), in: Limburgs Verleden, dl. II (Maastricht 1966) blz [ook als overdruk met alfabetische index en historische kaart]; H.H.E. Wouters, De betekenis van de archieven voor de gewestelijke en lokale geschiedschrijving in Limburg. Bijdrage tot een geschiedenis van de Limburgse historiografie, in: Grensland en Bruggehoofd (Assen 1970) blz [oorspronkelijk verschenen in Nederlands Archievenblad (63), 1958/59, blz ]. 2.2 Het Limburgse gebied na 1794 De Fransen waren het die in het Limburgse Maasdal de eerste bestuurlijke eenheid creëerden, die men met enige goede wil als de voorloper van de tegenwoordige provincie Limburg kan beschouwen, namelijk het `Département de la Meuse Inférieure' of `Departement van de Nedermaas'. Dit departement omvatte de huidige Belgische provincie Limburg plus het grootste deel van Nederlands Limburg, tot aan de lijn Meijel, Kessel, Venlo. Maastricht werd de hoofdstad van dit departement. De rest van het huidige Limburg behoorde tot het Departement van de Roer met Aken als hoofdstad. Na het vertrek van de Fransen werd in 1815 het Koninkrijk der Nederlanden in het leven geroepen, dat mede geheel België omvatte. Het Departement van de Nedermaas werd vergroot met die gedeelten van het Departement van de Roer die aan Nederland kwamen een Nederlandse provincie. De Nederlandse staat bleef in deze oorspronkelijke vorm niet lang bestaan. In 1830 scheidde België zich af en de Limburgers sloten zich bij de opstand aan. Alleen de Maastrichtenaren lukte dit niet, aangezien zij in bedwang werden gehouden door een Nederlandse troepenmacht onder opperbevel van generaal Dibbets. Na veel touwtrekken kwam in 1839 de definitieve scheiding tot stand, waarbij de provincie Limburg in tweeën werd gedeeld: het westelijke gedeelte werd definitief bij België gevoegd en het oostelijke gedeelte keerde terug onder de soevereiniteit van koning Willem I. Daarnaast dient nog vermeld te worden, dat Limburg van 1839 tot 6

33 INLEIDING 1867 behalve Nederlandse provincie ook nog hertogdom was om als zodanig lid te zijn van de Duitse Bond. Projecteert men deze historische gegevens op het 19e-eeuwse archiefbestand in het Rijksarchief in Limburg, dan is duidelijk, dat het archief van het Departement van de Nedermaas tot een van de zeer belangrijke fondsen behoort. Van soortgelijke aard en chronologisch hierbij aansluitend is het archief van het Provinciaal Bestuur vanaf Literatuur: zie de bij de vorige paragraaf opgenomen literatuur, alsmede H. Hardenberg (met medewerking van F. Nuyens), Inventaris der archieven van het arrondissement Maastricht en van het departement van de Nedermaas ( ) ('s-gravenhage 1946) inleiding blz. VII-CIII; E.M.Th.W. Nuyens, Inventaris der archieven van het provinciaal bestuur van Limburg, (Maastricht 1982) inleiding, blz Plaatselijk bestuur en rechtspraak vóór 1794 Vóór 1794 waren plaatselijk bestuur en rechtspraak grotendeels verenigd in dezelfde instelling. De schepenbank is een rechterlijke instelling, die in de 13e eeuw voor het eerst door middel van akten naar voren treedt op het Limburgse platteland. De competentie van de schepenbank is ruimtelijk beperkt. Alleen binnen een bepaald gebied kan zij haar bevoegdheden over personen en goederen uitoefenen. Omgekeerd kunnen alleen grondbezitters die in het ressort wonen tot schepen benoemd worden door de landsheer. Al deze grondbezitters vormen samen met de niet-grondbezitters een rechtsgemeenschap. De enige taak van de schepenbank is oorspronkelijk het handhaven van het recht samen met de schout, die over het algemeen geen lid van de schepenbank is. Dit handhaven vindt zijn uitdrukking in de uitoefening van de criminele en civiele justitie, het verlenen van attestaties, het passeren van akten van overdracht en, later nog, het afkondigen van plakkaten en de zorg voor wezen. Naast de schepenbank doet zich het verschijnsel voor van `de gemeente'. De gemeente wordt gevormd door de grondbezitters van een plaats, die zich verenigd hebben, door oorzaken van verschillende aard, ter behartiging van gemeenschappelijke belangen. De gemeente heeft een genootschappelijk karakter, met andere woorden, de gemeente is niet, zoals heden, een instituut naast haar inwoners: vóór 1794 vormden de gezamenlijke eigenaren de gemeente zelf. De gemeente is te onderscheiden van de mark, doordat zij zich niet alleen met het beheer van ge- 7

34 INLEIDING mere gronden bezighoudt, maar ook publieke taken vervult. Zo wordt aan de gemeente de inning van de landsheerlijke bede, ook schat genaamd, overgelaten. De gemeente stelt koster en onderwijzer aan, zorgt voor de begaanbaarheid van de wegen en waterlopen. De vraag komt dan, wie in de praktijk deze taken uitoefende. Men kan twee gevallen onderscheiden, namelijk: a. ressort van schepenbank en gemeente vallen samen; b. het ressort van de schepenbank is groter dan dat van de gemeente, in het geval dat een schepenbank twee of meer gemeenten omvat. Ad a. Men ziet in dit geval dat deze taken worden uitgevoerd door de leden van het bestaande instituut, de schepenbank. Zij zijn tevens grondbezitters en aldus gerechtigd om namens de gemeente op te treden. Eventueel worden zij met enige andere geërfden, gezworenen, aangevuld. Ad b. In de gemeente, waar tevens de schepenbank voortdurend zitting houdt, vindt men dezelfde situatie als onder a. In de gemeente waar de schepenbank geen zitting houdt, worden de taken door enige geërfden, soms burgemeesters genoemd, waaronder vaak de twee of drie schepenen van die plaats, uitgevoerd. Schepenbanken vielen doorgaans onder grotere juridisch-administratieve eenheden, met wisselende competenties, bijvoorbeeld de ambten. Naast de schepenbank bestonden nog de leen- en laathoven, met hun eigen absolute en relatieve competentie. Ingevolge koninklijke besluiten van 1879 en 1883 dienden de schepenbanksarchieven te worden gesplitst in twee delen, vormende de neerslag van respectievelijk de rechterlijke en de administratiefbestuurlijke activiteiten. In Limburg heeft deze, archivistisch onjuiste, splitsing slechts zeer ten dele plaatsgevonden. Dit heeft tot gevolg dat in een groot aantal gevallen de in het Rijksarchief in Limburg berustende schepenbanksarchieven administratieve stukken bevatten. Literatuur: Panhuysen, a.w. 2.4 Plaatselijk bestuur na 1794 De Franse tijd is een grote cesuur, niet slechts in de geschiedenis van de provincie, maar ook op het niveau van het lokaal bestuur. Door de snelle inlijving in 1794/95 van de zuidelijke helft van `Limburg' in het Departement van de Nedermaas en in 1798 van het resterende 8

35 INLEIDING deel, globaal vanaf Roermond, in het Departement van de Roer, is de verandering abrupter dan elders in Nederland. In het deel dat kwam te behoren tot het Departement van de Nedermaas, werd aan alle plaatsen met minder dan 5000 inwoners het zelfstandige bestuur ontnomen; deze plaatsen werden kantonsgewijs onder een gemeenschappelijk bestuur geplaatst, de zogenaamde municipale administratie van het kanton. In het deel dat in 1798 onder het Departement van de Roer kwam te ressorteren, werd deze bestuursorganisatie eveneens ingevoerd. Bij de wet van 28 pluvióse an VIII (17 februari 1800) kregen de plaatsen met minder dan 5000 inwoners weer een eigen bestuur en keerde men, althans qua omvang, weer terug naar de situatie van voor Overigens loopt de ontwikkeling van het plaatselijke bestuur in de 19e eeuw parallel aan die in de rest van Nederland, uitmondend in de gemeentewet van 1851, die nog steeds de grondslag vormt voor de huidige samenstelling en competenties van het plaatselijk bestuur. De belangrijkste afwijking vormt de periode toen voor Limburg, met uitzondering van Maastricht, de Belgische wetgeving gold..5 Waterschappen Literatuur: Hardenberg/Nuyens, a.w.; W. van Mulken, Inventaris van de archieven der gemeente Wijlre, (Maastricht 1981) inleiding, blz Waterschappen zijn als instelling in Limburg betrekkelijk nieuw. Ze komen eerst sedert het einde van de vorige eeuw voor. Tijdens het ancien regime werden de taken met betrekking tot de waterbeheersing, voor zover nodig, uitgevoerd door de dorpsbesturen. 2.6 Rechtspraak na 1794 De invoering van de Franse bestuursregeling en wetgeving had tot gevolg dat de rechterlijke indeling en organisatie de Franse volgde, met de verschillende daarin optredende wijzigingen. Vanaf 1811 is de ontwikkeling gelijk aan die in de dan inmiddels ingelijfde overige provincies, zij het dat vanwege de Belgische periode de nieuwe rechterlijke organisatie eerst in 1842 van kracht wordt. Literatuur: H. Hardenberg, Inventaris van de archieven der rechtscolleges, alleensprekende rechters en rechterlijke ambtenaren, van 1794 tot 1841 gefungeerd hebbende op het grondgebied van de tegenwoordige Nederlandsche provincie Limburg ('s-gravenhage 1949) inleiding, blz

36 INLEIDING 2.7 Notarissen In tegenstelling tot de noordelijke en oostelijke provincies, waar vóór 1794 het notariaat beperkte betekenis had, kende vooral `Zuid- Limburg' reeds eeuwenlang het notariaat. Hoewel er vele grossen van notariële akten uit de middeleeuwen bewaard zijn gebleven, dateren de oudste minuutakten uit de 16e eeuw. Daarna neemt het aantal protocollen snel toe. Naast de notarissen bleven de schepenbanken een grote rol spelen voor het verlijden van akten. Literatuur: A.F1. Gehlen, Het notariaat in het tweeherig Maastricht (Assen 1981). 2.8 Rijksinstellingen in de provincie sinds 1795 De vorming van een centrale overheid in de jaren vanaf 1795 bracht met zich mee dat voor de uitvoering van een toenemend aantal over* heidstaken in de provincie werkzame rijksdiensten werden gevestigd, waarvan er hierna slechts enkele worden vermeld. Op het gebied van de justitie verdwenen, als gevolg van de invoering van de Franse rechterlijke organisatie in 1794, de oude regionale en plaatselijke gerechten. De rechtspraak werd een rijkstaak. Voor de opsluiting of tewerkstelling van veroordeelden werden door het rijk in de provincie diverse gevangenissen, werkinrichtingen en opvoedingsgestichten ingericht, met name in de steden. Op het terrein van de financiën maakte in het begin van de 19e eeuw de gewestelijke verscheidenheid plaats voor eenheid in belastingstelsel en in organisatie. Voor de registratie van onroerend goed werd in de Franse tijd de dienst van de hypotheken en het kadaster opgericht. Voor het beheer van de eigendommen van de staat werden domeinadministraties in het leven geroepen. De rijkswaterstaat dateert eveneens uit het begin van de 19e eeuw, als de eerste inspecteur, later hoofdingenieur genoemd, wordt aangesteld. Tot 1881 verrichtte deze dienst tevens waterstaatszaken, die onder het provinciaal bestuur vielen. Bij het onderwijs neemt de bemoeienis van het rijk een aanvang in 1801, in welk jaar de eerste schoolwet het rijksschooltoezicht bracht door middel van de departementale (later provinciale) commissies van onderwijs. Op het terrein van de gezondheidszorg kwamen er commissies van geneeskundig staatstoezicht. In de loop van de 19e en nog sterker in de 20e eeuw nam het rijk steeds meer taken op zich. 10

37 INLEIDING 2.9 Niet-overheidsinstellingen De archieven van particuliere personen en instellingen kunnen op verschillende manieren in de archiefbewaarplaatsen terecht zijn gekomen. Het kunnen archieven zijn van instellingen waarvan functies, rechten of bezittingen op de overheid zijn overgegaan, bijvoorbeeld de kloosters en kapittels. De republikeinse Franse wetgeving maakte een einde aan het bestaan van alle kloosters en geestelijke instellingen met hun soms omvangrijke bezit aan onroerende goederen. De archieven, veelal teruggaand tot in de middeleeuwen, kwamen zo in bezit van de wereldlijke overheid. Daarnaast namen archiefbewaarplaatsen, vooral in de 20e eeuw, nog vele andere particuliere archieven over, vanwege hun historisch belang. Overheidsarchieven belichten immers lang niet alle facetten van het maatschappelijk leven. Aanvankelijk werden vooral archieven van heerlijkheden, kastelen en families in bewaring genomen. De archieven van de meeste grote goederen en van veel adellijke families berusten thans in het Rijksarchief. De eigenaren van die goederen en veel leden van die families hadden door hun grondbezit, door de heerlijke rechten die zij uitoefenden en door de ambten die zij bekleedden grote invloed in stad en/of streek en speelden vaak een politieke rol op plaatselijk, provinciaal en soms zelfs landelijk niveau. Ook een groot aantal archieven afkomstig van kerkgenootschappen berust in de verschillende archiefbewaarplaatsen. De laatste decennia worden ook veel archieven van een ander soo rt particuliere instellingen, zoals bedrijven, verenigingen en stichtingen, in bewaring gegeven. Het Sociaal Historisch Centrum voor Limburg was op dit terrein voorloper Archieven buiten Limburg Zoals hierboven reeds enkele malen ter sprake is gekomen, waren de Limburgse relaties met wat het buitenland, of op zijn minst een an -dere provincie, is, in het verleden veel intensiever dan elders in Nederland. Dit heeft consequenties voor het archiefonderzoek. Veelal zullen archiefbewaarplaatsen buiten Limburg bezocht moeten worden. Zie daarvoor de onder 2.1 genoemde literatuur (Panhuysen en Wouters). 11

38 INLEIDING 3 GEBRUIK VAN HET OVERZICHT 3.1 Rangschikking van de gegevens De gegevens betreffende de bewaarplaats zijn aan het begin van elk hoofdstuk geplaatst. Daarna volgen de gegevens betreffende de aldaar bewaarde archieven. De indeling daarvan is te vinden in de inhoudsopgave. De indeling is (behalve voor wat de rubrieken 1.0, 1.1 en 1.2 van het overzicht van het Rijksarchief betreft) gebaseerd op het onderstaande schema, dat voor alle provinciale archievenoverzichten gelijk is. A. Voor de rijksarchiefbewaarplaatsen: 1 Archieven van de overheid 1.1 Gewestelijke besturen en provinciale instellingen en ambtenaren 1.2 Rechterlijke instellingen 1.3 Nótarissen 1.4 Registers van de burgerlijke stand en retroacta van de burgerlijke stand 1.5 Weeskamers Registers van eigendomsovergang 1.6 In de provincie werkzame rijksorganen (ingedeeld naar onderwerp van bestuursbemoeienis, wat niet altijd samenvalt met de taakafbakening van een gelijknamig ministerie) Justitie Binnenlandse zaken Financiën Verkeer en waterstaat Volkshuisvesting en ruimtelijke ordening Defensie Economische zaken Landbouw en visserij Sociale en gezondheidszorg Onderwijs, wetenschap en cultuur 1.7 Kerspelen en marken 1.8 Gemeenten 1.9 Water- en veenschappen 1.10 Organen van intergemeentelijke samenwerking 12

39 INLEIDING 1.11 Overige overheidsorganen 2 Niet-overheidsarchieven 2.1 Instellingen van economische aard 2.2 Instellingen van sociale zorg 2.3 Vak- en standsorganisaties en -fondsen 2.4 Instellingen op het gebied van de volksgezondheid 2.5 Instellingen op het gebied van onderwijs en cultuur 2.6 Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen 2.7 Instellingen op politieke en ideële grondslag 2.8 Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 2.9 Huizen en heerlijkheden 2.10 Families 2.11 Personen 3 Verzamelingen 3.1 Handschriften 3.2 Bibliotheek 3.3 Kranten 3.4 Prenten en kaarten 3.5 Zegels en lakafdrukken van zegelstempels 3.6 Geluidsbanden en grammofoonplaten 3.7 Overige verzamelingen B. Voor de gemeentelijke archiefbewaarplaatsen: 1 Archieven van de overheid 1.1 Algemeen plaatselijk bestuur (hierbij inbegrepen raadscommissies) 1.2 Plaatselijke instellingen met een specifieke taak (ingedeeld naar onderwerp van bestuursbemoeienis, wat niet altijd samenvalt met de taakafbakening van een gelijknamige afdeling) Rechtspraak Bevolking Financiën Openbare werken Openbare orde en veiligheid, defensie Economische zaken Sociale zaken Gezondheidszorg 13

40 INLEIDING Onderwijs, wetenschap en cultuur Sport, recreatie en evenementen 1.3 Organen van intergemeentelijke samenwerking 1.4 Organen van stadsheerlijkheden, geannexeerde ambachten en gemeenten 1.5 Marken, water- en veenschappen 1.6 Instellingen van voormalige gewesten 1.7 Organen van de centrale overheid 1.8 Organen van andere openbare lichamen 2 Niet-overheidsarchieven 2.1 Instellingen van economische aard 2.2 Instellingen van sociale zorg 2.3 Vak- en standsorganisaties en -fondsen 2.4 Instellingen op het gebied van de volksgezondheid 2.5 Instellingen op het gebied van onderwijs, wetenschap en cultuur 2.6 Instellingen op het gebied van sport, recreatie en evenementen 2.7 Instellingen op politieke en ideële grondslag 2.8 Geloofsgemeenschappen en andere instellingen van godsdienstig leven 2.9 Huizen en heerlijkheden (voor zover niet onder 1.4) 2.10 Families 2.11 Personen 3 Verzamelingen 3.1 Handschriften 3.2 Bibliotheek 3.3 Kranten 3.4 Prenten en kaarten 3.5 Zegels en lakafdrukken van zegelstempels 3.6 Geluidsbanden en grammofoonplaten 3.7 Overige verzamelingen In het algemeen zijn de archieven binnen elke rubriek chronologisch geplaatst, tenzij een alfabetische volgorde praktischer was. Indien in een archiefbewaarplaats slechts een klein aantal archieven aanwezig is, wordt de volgorde van het bovenstaande schema aangehouden, zonder dat dit met rubrieksaanduidingen is aangegeven. 14

41 INLEIDING 3.2 Toelichting op de gegevens per bewaarplaats Openingstijden. Men doet er verstandig aan, alle instellingen zonder archivaris eerst telefonisch (of schriftelijk) te benaderen. Met de verzorging van de oudere archieven is veelal slechts één persoon belast. Faciliteiten. Men kan overal foto- of xerokopieën laten vervaardigen tegen vastgesteld tarief. Dit is dus niet bij elke bewaarplaats opnieuw vermeld. 3.3 Toelichting op de gegevens per archief Naam. Zoveel mogelijk is gekozen voor de aanduiding en de spelling, die door de instelling zelf werden of worden gevolgd. Jaartallen. De jaartallen, die niet tussen haakjes zijn geplaatst, geven de periode aan waarover het archief aanwezig is. De pe riode waaruit slechts enkele oudere of jongere stukken aanwezig zijn, is tussen haakjes aangegeven. Zo ook indien de tekst van het oudste stuk slechts in de vorm van een jonger afschrift aanwezig is. Omvang. De omvang van een archief is aangegeven in strekkende meters planklengte. Bij zeer kleine archieven is het aantal eenheden vermeld. Openbaarheid. Het teken * geeft aan, dat de openbaarheid van het archief beperkt is (zie 1.1). Voor de inhoud van de beperkingen moet men bij de archiefbeheerder informeren. De aanduiding Onderdeel van het archief van duidt een dochtermoederrelatie aan. De archieven van de ambtenaren van de burgerlijke stand zijn als onderdeel van de archieven der gemeentebesturen beschouwd, en daarom niet apart vermeld, mede omdat zij in alle gemeenten aanwezig zijn. De aanduiding inventaris duidt er op dat het archief geïnventariseerd is volgens de moderne, wetenschappelijke methode. De eenvoudiger opsomming van aanwezige archiefbescheiden is aangeduid als plaatsingslijst. Indien een inventaris in druk of offset is uitgegeven zijn auteur en titel vermeld. Ontbreken die vermeldingen, dan betekent dit, dat er slechts enkele exemplaren, meestal in getypte vorm, van de inventaris bestaan. Nadere toegang is een nadere beschrijving van bepaalde onderdelen van een archief. Dat kunnen bijvoorbeeld zijn alfabetische indices op de namen die in bepaalde bescheiden voorkomen, lijsten van procesdossiers of regestenlijsten. Een regest is een beknopte inhoudsopgave van een oorkonde of brief. 15

42 INLEIDING Bronnenuitgave: vooral middeleeuwse stukken zijn soms in extenso in druk uitgegeven. Indien dat het geval is wordt dat vermeld. Literatuur: bij de archieven van sommige instellingen is verwezen naar literatuur die nadere gegevens verstrekt over de taak en werkkring van de instelling. Met Rijksarchief zonder meer is overal bedoeld het Rijksarchief in de provincie Limburg te Maastricht. 3.4 Lijst van afkortingen * openbaarheid beperkt c. of ca. circa c.a. cum annexis F.A. Frans Archief: H. Hardenberg met medewerking van F. Nuyens, Inventaris der archieven van het arrondissement Maastricht en van het departement van de Nedermaas ( ) ('s-gravenhage 1946). Hardenberg H. Hardenberg, Inventaris van de archieven der rechtscolleges, alleensprekende rechters en rechterlijke ambtenaren, van 1794 tot 1841 gefungeerd hebbende op het grondgebied van de tegenwoordige Nederlandsche provincie Limburg ('s-gravenhage 1949). Inventarissenreeks RAL Inventarissenreeks Rijksarchief in Limburg. IRA Inventarissen van rijks en andere archieven van rijkswege uitgegeven, voor zoover zij niet afzonderlijk zijn afgedrukt, 4 dln. ('s-gravenhage ). L.v.O. Landen van Overmaas. m strekkende meter(s). ms. manuscript. nr., nrs. nummer, nummers. Not. Arch. Notarieel Archief. P.A. Provinciaal Archief: E.M.Th. W. Nuyens, Inventaris der archieven van het Provinciaal Bestuur van Limburg, (Maastricht 1982) (Inventarissenreeks RAL 25). 16