Startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid

Transcriptie

1 Startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid

2 Inhoudsopgave Startnotitie Samenvatting Startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid Inleiding 4 2. Inhoudelijk specificatie 2.1 Probleem en situatieschets Doel, visie en missie Breder kader of programma, relatie met andere projecten 7 3. Procesvoering 3.1. Omgevingsanalyse Regionaal en lokaal gezondheidsbeleid Samenwerking, rolneming, communicatie en verantwoording Beheersaspecten 4.1 Tijdsplanning Financiering Gevraagde beslissing 13 Bijlage 1 14 Bijlage 2 16

3 Samenvatting Startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid Goede gezondheid is een groot goed in de samenleving. In de eerste plaats voor burgers zelf. Mensen kunnen zich optimaal ontwikkelen en langer zelfstandig meedoen. Wie langer gezond leeft heeft minder maatschappelijke ondersteuning en intensieve zorg nodig. Investeren in goede preventieve gezondheidszorg is daarom van groot maatschappelijk belang en dus een dus ook een zaak voor de (gemeentelijke) overheid. De gezondheidssituatie van de Nederlandse bevolking verslechtert. Ongezond gedrag is een belangrijke oorzaak. Daarbij is een lage sociaal- economische status (SES) nadelig voor de gezondheid. Een succesvol beleid op het gebied van gezondheidspreventie draagt bij aan de ambitie in het meerjarenbeleidplan om te werken aan een stad met een sociale samenhang en actieve verantwoordelijke burgers waarin kwetsbare groepen worden ondersteund zodat ze mee kunnen doen aan de samenleving. Preventie is één van de grote uitdagingen van de nieuwe minister van Volksgezondheid. Op basis van de Wet collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcpv)is de gemeente verplicht elke vier jaar het gezondheidsbeleid vast te stellen. In deze notitie zijn de kaders hiervoor uitgewerkt. In de regio ZHZ zijn de volgende drie regionale thema's gekozen: Bestrijden van overgewicht Verminderen van psychosociale problematiek, in het bijzonder alcoholgebruik Verbeteren van het binnenmilieu Hiervoor zijn per thema doelen en regionale opgaven geformuleerd. Op basis van landelijk, regionale en Dordtse gegevens kiest Dordrecht, in aanvulling en aansluiting op de regionale opgaven voor de volgende lokale opgaven voor Terugdringen van alcoholgebruik door de jeugd Versterken van samenhang in de zorg- en preventieketen 1. Versterken van de preventierol in het onderwijs 2. Versterken van de preventieve rol van de eerstelijnszorg Ontwikkelen van een wijkgerichte aanpak gezondheidsachterstanden Voor het ontwikkelen en vormgeven van nieuwe activiteiten in het kader van het gezondheidsbeleid is op dit moment geen extra geld beschikbaar. Uitgangspunt bij de uitwerking van de thema's zullen bestaande geldstromen worden ingezet en gebundeld (meer met minder). Mocht bij de uitwerking blijken dat gedegen resultaten alleen maar kunnen worden bereikt door (tijdelijke) inzet van extra middelen, dan zullen hiervoor voorstellen worden gedaan.

4 1. Inleiding Goede gezondheid is een groot goed in de samenleving. In de eerste plaats voor burgers zelf. Mensen kunnen zich optimaal ontwikkelen en langer zelfstandig meedoen. Wie langer gezond leeft heeft minder maatschappelijke ondersteuning en intensieve zorg nodig. Investeren in goede preventieve gezondheidszorg is daarom van groot maatschappelijk belang en dus een dus ook een zaak voor de (gemeentelijke) overheid. Veel wijst er op dat preventie voor de nieuwe Minister van Volkgezondheid ëén van de grote uitdagingen voor de komende kabinetperiode zal zijn. In de preventienota "Kiezen voor Gezond leven" van het ministerie van VWS richt het beleid zich vooral op gezondheidsbevordering via gedragsverandering. Op dit terrein is al een enorm succes geboekt in de afgelopen jaren met het terugdringen van het tabaksgebruik Een succesvol beleid op het gebied van gezondheidspreventie draagt zeker bij aan de ambitie in het meerjarenbeleidplan om te werken aan een stad met een sociale samenhang en actieve verantwoordelijke burgers waarin kwetsbare groepen worden ondersteund zodat ze mee kunnen doen aan de samenleving. In artikel 22, eerste lid van de Grondwet is bepaald dat de overheid maatregelen treft ter bevordering van de volksgezondheid. De Wet Collectieve Preventie Volksgezondheid (Wcvp) bevat de overheidstaken op dit terrein. Dit verplicht zowel de rijksoverheid als de gemeenten elke vier jaar het gezondheidsbeleid vast te stellen. De drie deelterreinen voor de gemeenten zijn: collectieve preventie (bevorderingstaak), infectieziektebestrijding en jeugdgezondheidszorg (beide naast bevordertngstaken ook uitvoeringstaken). Preventief gezondheidsbeleid heeft niet alleen met de WCPV te maken. De verwachting is dat door te investeren in de gezondheid van mensen op termijn gedeeltelijk voorkomen wordt dat mensen (langdurig) aanspraak moeten maken op individuele voorzieningen uit de Wet Maatschappelijke Ondersteuning (WMO). Gemeenten hebben zo ook een financiële prikkel om een effectief preventief gezondheidsbeleid in te zetten. Extra aandacht is er voor de groep met een lage sociaal economische status (lage SES) omdat daar de grootste gezond heidswinst valt te behalen. In mei 2003 is het eerste beleidsplan Gezondheid in Dordrecht vastgesteld door de gemeenteraad. Voor de periode moet een nieuwe nota worden opgesteld. Met deze notitie wordt een eerste aanzet gegeven voor de invulling van het beleidsplan voor de periode Inhoudelijk specificatie 2.1. Probleem of situatieschets In de grondwet, gemeentewet en de WMO zijn algemene kaders vastgelegd voor de verantwoordelijkheid van de overheid voor de gezondheid van de inwoners. Gemeenten realiseren zich in toenemende mate dat zij een belangrijke rol hebben in het bevorderen van de volksgezondheid in brede zin. In de Wcpv staat beschreven dat gemeenten een grote rol dienen te vervullen bij de afstemming en samenhang van: Collectieve preventie (Wcpv-taken) Care (zorg voor specifieke aandachtsgroepen, jeugd, gehandicapten en ouderen

5 Gure (bevorderen toegankelijkheid en afstemming geneeskundige voorzieningen) Geestelijke gezondheidszorg en welzijn zoals verslavingszorg en maatschappelijk werk De volgende taken van de gemeenten worden in de Wcpv onderscheiden: Gezondheidsbescherming: voorkomen dat burgers worden blootgesteld aan bedreigingen van de gezondheid, bijvoorbeeld riolering, waterzuivering, bouw- en woningtoezicht, milieubeheer, verkeersveiligheid, hygiëne-inspectie Gezondheidsbevordering: uit het oogpunt van gezondheid relevant gedrag positief beïnvloeden Ziektepreventie: Stimuleren, coördineren en mede uitvoeren van activiteiten en maatregelen die beogen ziekte te voorkomen, dan wel ziekten in een vroeg stadium op te sporen. In dat kader is de gemeente verantwoordelijk voor de jeugdgezondheidszorg 0-19 jaar. Hoe gezond is Nederland? In de preventienota "kiezen voor gezond leven" van het rijk van oktober 2006 staat over de gezondheidsituatie in Nederland het volgende geschreven Nederland raakt met gezondheid internationaal achterop. In 1960 leefden de Nederlanders op één na het langst van alle Europeanen. Nu is Nederland naar de middenmoot gezakt. Ongezond gedrag draagt flink bij aan ziektelast. Sterfte, voorkomen van ziekten en verlies aan kwaliteit van leven bepalen samen de ziektelast van de aandoening. De ziekten in Nederland met de hoogste ziektelast zijn: coronaire hartziekten, angststoornissen, beroertes, chronische luchtwegaandoeningen en depressies. Verder ook nog diabetes mellitus,. longkanker, alcoholverslaving, artose en dementie. Psychische stoornissen tasten de kwaliteitvan leven (ernstig) aan. Roken, schadelijk alcoholgebruik en overgewicht leveren een forse bijdrage aan deze ziekten. Mensen kunnen tien jaar langer leven als ze op hun dertigste stoppen met roken. Het drinken van alcohol op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid. Lage sociaal- economische status is nadelig voor de gezondheid. Mensen uit armere milieus (een lage sociaal- economische status (SES) gaan gemiddeld vier jaar eerder dood dan mensen uit rijkere milieus.armere mensen leven gemiddeld twaalf jaar korten in goede gezondheid dan rijkere. Als gevolg van chronische aandoeningen en beperkingen. Mensen met een lage SES leven in het algemeen ongezonder (meer alcohol gebruik, roken, overgewicht en sporten) en wonen in ongunstiger omstandigheden dan mensen met een beter sociaal-economische status. In het lokale gezondheidsbeleid wordt een onderscheid gemaakt tussen primaire, secundaire en tertiaire preventie. Primaire preventie heeft als doel het voorkomen van ziekten, maar ook het bevorderen van de gezondheid. De doelgroep bij primaire preventie is de gezonde populatie. Secundaire preventie heeft als doel ziekten of stoornissen in een vroeg stadium op te sporen, waadoor effectieven kan worden behandeld. De doelgroep bestaat uit personen die ziek zijn, een verhoogd risico of een bepaalde genetische aanleg hebben, maar waarbij de ziekte of stoornis nog niet is vastgesteld. Tertiaire preventie is een vorm van zorg die erop gericht is beperkingen van mensen op te heffen, te reduceren of te compenseren. Het gaat hier om het zelfredzamer maken van mensen bij wie de ziekte of stoornis al is vastgesteld, om zo hun kwaliteit van leven te verhogen. Het voorkomen van complicaties en verergering van de ziekte, valt eveneens onder tertiaire preventie. De zorg voor de gezondheid van kwetsbare groepen is (mede) een verantwoordelijkheid van de gemeenten. Uitgangspunt is dat de gemeente de landelijke prioriteiten vertaalt naar de

6 lokale situatie. Daarnaast heeft de gemeente uiteraard de ruimte om in te spelen op typische gezondheidsaspecten van de lokale situatie. Het belangrijkste vertrekpunt voor de invulling van het regionale en Dordtse gezondheidsbeleid voor de komende 4 jaar is de preventienota van het rijk. Het preventiebeleid van het rijk is erop gericht dat mensen langer in goede gezondheid leven. In 3.1. wordt verder ingegaan op de speerpunten van het rijksbeleid benoemd Op het niveau van de regio Zuid Holland Zuid wordt eveneens gewerkt aan een beleidsplan. De volgend drie regionale thema's zijn door de portefeuillehouders Volksgezondheid van de regio Zuid- Holland Zuid gekozen: Bestrijden van overgewicht Verminderen van psychosociale problematiek, in het bijzonder alcoholgebruik Verbeteren van het binnenmilieu Op regionaal niveau is een nota geschreven. De Dordtse invulling zal een onderdeel vormen van deze regionale nota. In bijlage 2 treft u de samenvatting van de Regionale Nota Gezondheidsbeleid aan. Andere belangrijke vertrekpunten zijn: De huidige inzet van Dordrecht op het gebied van sport & recreatie, onderwijs, milieu, sociale activering, welzijnswerk en jeugd Gestalte geven van de uitvoering van het gezondheidsbeleid op wijkniveau Doel, visie en missie Het doel is te komen tot een medio 2007 door de gemeenteraad vastgesteld gezondheidsbeleid voor de periode De evaluatie van de huidige nota lokaal gezondheidsbeleid heeft als leerpunten onder andere opgeleverd dat: integraal werken een voorwaarde is voor succesvol beleid omdat zo draagvlak gecreëerd wordt, de samenwerking bevorderd en de kwaliteit verhoogd wordt (zie later dit hoofdstuk) de geformuleerde thema's neergezet moeten worden in een plan van aanpak waardoor concreet en slagvaardig aan de gang gegaan kan worden waar mogelijk gekozen moet worden voor evidence-based of practice-based activiteiten zodat het behalen van positieve resultaten wordt bevorderd de instellingen gestimuleerd moeten worden hun registratie van cliëntgegevens uit te bouwen en daarover te rapporteren zodat deze gegevens mede benut kunnen worden voor het toekomstige gezondheidsbeleid (ontwikkelingen bijvoorbeeld in de jeugdgezondheidszorg) aan het plan van aanpak moet een financiële onderbouwing gekoppeld zijn die ook ruimte laat voor niet begrote of geplande activiteiten. Net als in de eerste nota lokaal gezondheidsbeleid worden de missie en visie als volgt geformuleerd. Visie

7 In het nieuwe beleidsplan worden de volgende onderdelen uitgewerkt: De regionale doelen en opgaven voor de periode De opgaven voor Dordrecht in aanvulling op het regionale beleid Een opsomming van de bestaande regionale (onder andere de activiteiten van de GGD) en lokale activiteiten die een bijdrage leveren aan het gezondheidsbeleid Breder kader, relatie met andere processen/projecten Samenhang met jeugd-, integratie-, sportbeleid endewmo Jeugdbeleid Het jeugdbeleid staat hoog op de agenda van de gemeente Dordrecht. De gemeente doet er alles aan om te zorgen dat de jeugd in Dordrecht opgroeit tot volwassenen die zelfstandig kunnen deelnemen aan het maatschappelijk leven. In het meerjarenprogrammaplan zijn de diverse domeinen uitgewerkt. Raakvlakken met het gezondheid hebben betrekking op de volgende domeinen: Gezondheid, hulpverlening en bescherming, veiligheid en spelen/verkennen/vrijetijdsbesteding. Integratiebeleid Ook het integratiebeleid is binnen de gemeente een belangrijke prioriteit. Integratie is als een belangrijke prioriteit aangemerkt, met name waar het gaat om het versterken van maatschappelijke verbindingen en het creëren van veel meer mogelijkheden voor werk en scholing. Eén van de projecten van het programmaplan integratie als antwoord op actuele integratievraagstukken is "vrouwen en gezondheid". WMO De Wet Maatschappelijke Ondersteuning geeft gemeenten in 2007 naast de Wcpv nog een instrument voor een doeltreffend preventiebeleid. Er is een duidelijke samenhang tussen het gemeentelijke gezondheidsbeleid en het Wmo- beleid. Maatschappelijke ondersteuning draagt immers bij aan het welbevinden en dus de gezondheid van mensen. Andersom draagt gezondheidsbevordering bij aan maatschappelijke participatie. Door te investeren in de gezondheid van mensen, met extra aandacht voor de groep met een lage sociaal- economische status (lage SES), kan mogelijk voorkomen worden dat deze mensen (langdurig) aanspraak moeten maken op individuele voorzieningen. Relatie tussen de WCPV en de WMO 1. Leefbaarheid en sociale samenhang in buurt en wijk 2. Preventieve voorzieningen voor jeugd 3. Informatie en advies en cliëntondersteuning 4. Ondersteuning mantelzorg en vrijwilligers 5. Participatie van mensen met beperkingen 6. Voorzieningen mensen met beperkingen Maatschappelijke opvang/vrouwenopvang/oggz/ verslavingsbeleid (primair) (primair/secundair) (secundair/tertiair) (secundair/tertiair) (tertiair) (tertiair) (secundair/tertiair)

8 Sportbeleid De gemeente Dordrecht gaat voor meer sporten en meer bewegen. Niet voor niets is de titel van het in ontwikkeling zijnde beleidskader "Dordt Sport". Het betreft een aansporing en een oproep aan alle Dordtse inwoners deel te nemen aan sport- en bewegingsactiviteiten voor een actief en gezond leven. De vorm waarin het sporten of bewegen plaatsvindt, zoals in georganiseerd, ongeorganiseerd of in commercieel verband is daarbij niet van belang; evenmin als haar karakter: competitief of recreatief. Veel belangrijker is dat burgers in voldoende mate bewegen en sporten. De gemeente Dordrecht investeert daarom fors in sport met bijzondere aandacht voor de ontwikkeling van de "Breedtesport" met als ultieme doelstelling zoveel mogelijk mensen aan het sporten en bewegen te krijgen. 3. Procesvoering 3.1 Omgevingsanalyse De nieuwe nota zal vooral gaan over de nieuwe activiteiten voor met daarbij concrete doelstellingen. Om een keuze te kunnen maken voor de nieuwe activiteiten is het van belang een beeld te krijgen van de risico's op het gebied van gezondheid in Nederland en specifiek in Dordrecht. Om dit beeld te krijgen is gebruik gemaakt van de preventienota "Kiezen voor gezond leven" van het rijk, de uitkomsten van de Gezondheidsmonitor 2006 van de regio ZHZ en relevante gegevens uit de jeugdmonitor, het project "Veilig Opgroeien in Dordrecht en de integratiemonitor van de gemeente Dordrecht. Landelijke gegevens In 2.1 is een algemene schets gegeven van de gezondheidssituatie in Nederland Daarbij zijn de speerpunten van het preventiebeleid van WVS genoemd. Onderstaand een nader toelichting op deze speerpunten. Daarbij wordt ook ingegaan op de op de mogelijkheden voor gemeenten op om op lokaal niveau te investeren. Roken In een gemiddelde Nederlandse gemeente met inwoners overlijden jaarlijks 123 mensen aan de gevolgen van roken en 22 inwoners aan de gevolgen van meeroken. Roken is de belangrijkste vermijdbare oorzaak van ziekte en sterfte en veroorzaakt daarmee een fors gezondheidsprobleem. De effecten op gezondheid door te stoppen met roken worden pas op langere termijn zichtbaar. Het rijk heeft de ambitie het percentage rokers te verminderen met 20%. Mogelijkheden voor lokaal tabaksbeleid zijn onder andere Afspraken maken met zorgverleners. Afspraken maken over betere bescherming niet-roker (sport, horeca, gemeentelijke instellingen) Aandacht versterken op scholen, in de zorg, de wijk en op het werk Schadelijk alcoholgebruik Onderzoek toont aan dat jongeren in Nederland fors meer alcohol gebruiken de afgelopen jaren. Het drinken van alcohol op jonge leeftijd is schadelijk voor de gezondheid en kan bijvoorbeeld leiden tot hersenbeschadiging. Ouders zijn steeds gemakkelijker geworden over het (toenemende) drankgebruik van kinderen. Zij kennen de schadelijke effecten van alcohol meestal ook niet. En zij weten vaak niet goed hoe zij in de opvoeding met het alcoholgebruik van hun kinderen moeten omgaan. De totale ziektelast in Nederland is voor 6,6% het gevolg van alcoholgebruik. Daarnaast veroorzaakt alcoholgebruik een aanzienlijk (8,6%) aan verlies aan kwaliteit van leven. Het kabinet wil het volgende bereiken: Kinderen drinken later

9 Relatief minder volwassen probleemdrinkers Het lokale bestuur geeft het alcoholbeleid in de praktijk concreet gestalte. Enerzijds in het kader van het vergunningenbeleid en anderzijds in de voorlichtingssfeer. Het kabinet gaat gemeenten adviseren over alcoholpreventie in de vorm van bestaande en nieuwe campagnes, projecten en modelverordeningen. Overgewicht Overgewicht is wereldwijd een explosief groeiend probleem. Ook in Nederland stijgt het aantal mensen (volwassenen en kinderen). In 1980 had 1 op de 15 kinderen van 4 tot 14 jaar overgewicht. Dit is inmiddels toegenomen tot 1 op de 5 kinderen. Overgewicht komt veel voor bij mensen met een lage sociaal economische status (SES). Met overgewicht lopen mensen meer kans op fysieke problemen, diabetes, hart- en vaatziekten, kanker en aandoeningen aan het bewegingsapparaat. Mensen met overgewicht hebben vaak een negatief stempel en kunnen daarmee psychische klachten krijgen of in sociaal isolement raken. Het kabinet hanteert de volgende doelstellingen: Het % volwassen met overgewicht moet gelijk blijven Het % jeugdigen met overgewicht moet dalen. Jeugd en mensen met lage SES krijgen speciale aandacht. Op landelijke niveau is een Convenant Overgewicht afgesloten met een aantal belangrijke partijen; de levensmiddelenindustrie, de horeca, de cateraars, de supermarkten, de zorgverzekeraars, de werkgevers en de georganiseerde sport. Dit convenant levert een goede basis voor een lokale aanpak. Er komt een nieuwe handleiding voor het voorkomen van overgewicht met een goed lokaal gezondheidsbeleid. Diabetes Diabetes is een ernstige chronische ziekte. In Nederland hebben meer dan mensen diabetes, elke jaar komen er ruim bij. De verwachting is dat het aantal personen met diabetes tussen 2005 en 2025 met een derde toeneemt. Bovendien hebben naar schatting mensen de ziekte al zonder dat men het weet, met als gevolg meer complicaties. De verontrustende toename bedreigt de vitaliteit van de samenleving en heeft ook economische gevolgen. Het succes in de aanpak van diabetes hangt op lange termijn af van de resultaten in het bestrijden van o.a. overgewicht en beweegarmoede. De noodzakelijke samenhang tussen preventie en curatie vraagt om lokale betrokkenheid. Daarbij moet aansluiting worden gezocht bij onder andere de jeugdgezondheidszorg. Depressie Per jaar lijden volwassen aan depressie, waarvan nieuwe gevallen. Depressie kenmerkt zich door een depressief gevoel of duidelijk verminderde algemene interesse. Daarnaast beïnvloeden andere klachten iemands functioneren, zoals slaapstoornissen, moeheid, piekeren over de dood en zelfdoding. Een depressie duurt gemiddeld zes weken. Bij 14 % duurt een depressie langer dan twee jaar. Een depressie is ook na herstel niet altijd voorgoed weg. Iemand die depressief is geweest kan dat gemakkelijk weer worden. Depressie gaat vaak samen met angststoornissen en alcoholmisbruik. De WHO (World Health Organisation) zet depressie bij mannen op de tweede plaats van veroorzakers van de grootste ziektelasten. Bij vrouwen tussen de 15 en 40 jaar zelfs op de eerste plaats. Er zijn inmiddels allerlei methoden beschikbaar om depressie bij jongeren, volwassen en ouderen te voorkomen. Het kabinet heeft de ambitie om het bereik te vergroten van de depressiepreventie. De landelijke aanpak richt zich op het verbeteren van de samenwerking tussen de verschillende (landelijke) organisaties. Voor de aanpak op lokaal niveau zal een handleiding voor gemeentelijk preventiebeleid verschijnen.

10 Regionale en Dordtse gegevens In de bijlage treft u aan: de uitkomsten en bevindingen Gezondheidsmonitor 2006 Regio ZHZ relevante gegevens uit de jeugdmonitor 2003 relevante gegevens uit de scholierenenquête (2004) in het kader van het project Veilig opgroeien in Dordrecht relevante gegevens uit de integratiemonitor 2005 De in de bijlage opgenomen gegevens laten zien dat hetgeen op landelijk niveau wordt gesignaleerd ook van toepassing is voor de gezondheid van mensen in de regio ZHZ en Dordrecht Regionaal en lokaal gezondheidsbeleid De uiteindelijke keuze voor drie regionele thema's (bestrijden van overgewicht.verminderen van psychosociale problematiek, in het bijzonder alcoholgebruik en verbeteren van het binnenmilieu) is gebaseerd op bestaande rapportages en de volgende vier criteria. door inzet op het gekozen thema is een aanmerkelijke gezondheidswinst te behalen regionale samenwerking heeft toegevoegde waarde voor het gekozen thema het gekozen thema heeft politieke relevantie het gekozen thema sluit bij voorkeur aan bij op het landelijke beleidskader. De volgende doelen zijn door de regio geformuleerd: Bestrijden van overgewicht In 2011 is het overgewicht en obesitas bij volwassenen, gemeten naar de gezondheidsmonitor 2006, niet verder toegenomen Overgewicht en obesitas bij jeugdigen in de leeftijd O - 19 jaar in de regio is in 2011 afgenomen t.o.v. de onderzoeksgegevens schooljaar 2005/2006 Verminderen van psychosociale problematiek, in het bijzonder alcoholgebruik De ervaren gezondheid en de psychische ongezondheid van de inwoners van Zuid- Holland Zuid is in 2011 verbeterd ten opzichte van de gezondheidsmonitor Vooral gericht op mensen met een lage sociaal economische status en ouderen. De mate van het alcoholgebruik door de inwoners van Zuid-Holland Zuid is in 2011 afgenomen ten opzichte van de gezondheidsmonitor De psychosociale problematiek bij jeugdigen is in 2011 verminderd ten opzichte van de onderzoeksgegevens jeugdgezondheid 2006 De gemiddelde leeftijd van het eerste alcoholgebruik is verhoogd en het aantal nuttigingmomenten en het aantal glazen alcohol per keer door jeugdigen is verlaagd ten opzichte van de onderzoeksgegevens schooljaar 2005/2006. Verbeteren van het binnenmilieu In 2011 heeft 50 procent van de schoolgebouwen in de regio ZHZ een CO2 gehalte tussen de 1000 en 1200 ppm. In 2011 is de continue ventilatie van verblijfsruimten (woonkamer, slaapkamer, badkamer en keuken) in de regio ZHZ met 10 procent toegenomen. Op basis van deze doelen zijn er per thema regionale opgaven geformuleerd voor de regio Zuid-Holland Zuid. In bijlage 2 is de samenvatting van de regionale gezondheidsnota opgenomen. Daarin staan de regionale opgaven opgesomd. 10

11 In aanvulling en aansluiting op de regionale opgaven kiest Dordrecht voor de volgende lokale opgaven: A. Terugdringen van alcoholgebruik door de jeugd In november 2006 heeft de raad een motie aangenomen waarin het college is opgeroepen een aanpak te ontwikkelen voor het terugdringen van het percentage jeugdige zware drinkers. De ontwikkeling van de gewenste aanpak zal in samenspraak gebeuren met de diverse betrokken organisaties, onder andere de GGD, verslavingszorg, onderwijs, sport en op voedingsondersteuning. De activiteiten in regioverband worden hierbij betrokken. Met ontwikkeling van de aanpak is in maart 2007 een start gemaakt. De uitkomsten van de discussie van 15 mei 2007 in de kamers wordt meegenomen in de nota. B. Versterken van samenhang in de zorg- en preventieketen In het kader van gezondheidsbeleid heeft de gemeente in een taak in het actief creëren van voorwaarden van de samenhang in de preventie- en zorgketen. Deze inzet moeten zijn gericht op bevorderen van samenhang in de collectieve en individuele preventieinterventies. 1. Versterken van de preventierol in het onderwijs Scholen zijn bij uitstek de plek om jongeren te bereiken. Zij zijn dagelijks bezig om leerlingen kennis te laten opdoen en hen voor te bereiden op hun toekomstige rol in de samenleving. Een school kan een belangrijke bijdrage leveren aan een gezonde ontwikkeling van de jeugd. Gezondheid komt op allerlei manieren aanbod in vakken als verzorging, biologie en lichamelijke opvoeding, in het werken aan een gezond en veilig schoolklimaat, in een verantwoord voedingsaanbod in kantines en automaten en in zorg en begeleiding van leerlingen. Thema's als sociale vaardigheiden, pesten, seks, roken, alcohol en drugs zijn belangrijk items voor scholen. Organisaties rond de scholen hebben vaak weinig zicht op waar scholen behoefte aan hebben. Wij vinden het wenselijk scholen meer te ondersteunen bij het vormgeven van het totaal van zorg, preventie en gezondheidsbevordering. Bij de verdere uitwerking willen wij, in samenwerking met in ieder geval de scholen (o.a. MDT's), de GGD, de sport en zorgorganisaties, een aanpak ontwikkelen. Hierbij zal in ieder geval het door het NIG2 (Nationaal Gezondheidsinstituut) ontwikkelde Gezonde School Model worden betrokken. Er zal worden aangesloten bij de beleidsontwikkeling en activiteiten rond "Veilig in en om de school" (VIOS) en de verslavingszorg. 2. Versterken van de preventieve rol van de eersteliinzorg De eerstelijnszorg zoals huisartsen, verpleegkundigen en verzorgenden, verloskundigen, thuiszorg, maatschappelijk werkers (o.a. in het ziekenhuis), maar ook hetwmo-loket speelt een belangrijke rol in het kader van preventie. Om deze rol te versterken is het van belang dat de eerstelijnszorg goed en structureel wordt geïnformeerd over relevante ontwikkelingen en initiatieven op lokaal niveau. Doel daarbij is enerzijds extra aandacht te geven aan bepaalde gezondheidsproblemen. Anderzijds is dit van belang voor een goede doorverwijsfunctie. Belangrijke doelgroepen hierbij zijn onder andere mantelzorgers, slachtoffers van Huiselijk Geweld, risicogezinnen, potentieel verslaafden, mensen meteen potentieel overgewicht mensen met (licht) depressieve klachten, alleenstaande ouders, expsychiatrische patiënten etc. In samenwerking met betrokken partijen zal een plan van aanpak ontwikkeld worden. 11

12 C. Ontwikkelen van een wijkgerichte aanpak gezondheidsachterstanden Zoals al eerder in deze notitie is aangegeven gaan mensen uit armere milieus (een lage sociaal- economische status (SES) gemiddeld vier jaar eerder dood dan mensen uit rijkere milieus. Armere mensen leven gemiddeld twaalf jaar korter in goede gezondheid dan rijkere. Mensen met een lage SES leven in het algemeen ongezonder (meer alcohol gebruik, roken, overgewicht en niet-sporten) en wonen in ongunstiger omstandigheden dan mensen met een betere sociaal-economische status. De gegevens betreffen landelijke gemiddelden. In Dordrecht wordt op wijkniveau op allerlei fronten gewerkt aan verbeteringen, die zeker ook effect hebben op de gezondheid van mensen. Bij de verdere uitwerking willen wij, in samenwerking met betrokken partijen, een plan van aanpak ontwikkelen in een of meer wijken, met in ieder geval aandacht voor jeugd, allochtone vrouwen en ouderen. Dit plan richt zich op beïnvloeden van de leefstijl, de sociale omgeving (o.a. armoede), de fysieke omgeving (o.a. verkeer) en de toegang tot de zorg, Het ministerie van NA/VS ondersteunt de steden Groningen, Den Haag, Helmond en s' Hertogenbosch bij de ontwikkeling van een wijkgerichte aanpak gezondheidsachterstanden in grote steden. Indien mogelijk wordt hierbij aangesloten. Het initiatief van om te komen tot een Centrum voor Geïntegreerde Zorg (voorheen Allochtonenloket) wordt hierbij betrokken Samenwerking, rolneming, communicatie en verantwoording Uitgangspunten hierbij zijn: Betrokken lokale partijen worden gestimuleerd een actieve rol te nemen en zich te richten het gezamenlijk realiseren van maatschappelijke effecten (sturen op vertrouwen) Besluitvorming richten zich op procesvoering en resultaat Bestaande samenwerkingsverbanden en structuren worden aangesproken en ingezet Bestaande geldstromen worden ingezet en gebundeld (meer met minder) Een communicatieparagraaf wordt onderdeel van het vast te stellen beleidsplan. De wijze van verantwoording wordt onderdeel van vast te stellen beleidsplan. Bottum-up benadering waarbij burgers en instellingen nadrukkelijk worden betrokken bij de opzet en de uitvoering Gezondheidsbevordering is een leerproces. Investeren in continuïteit. 4. Beheersaspecten 4.1. Tijdsplanning De planning van het te ontwikkelen van het beleidsplan ziet er als volgt uit. Planning Beleidsplan Gezondheid Dordrecht Wat Opstellen startnotitie Startnotitie in college Discussie in raadkamer Uitwerking lokaal beleid met betrokken partijen Wanneer Maart/April 2007 Mei 2007 Juni -september 2007 Oktober 2007 November 2007 Opstellen beleidsplan Gezondheid Beleidplan in college en raad 12

13 4.2. Financiering Voor het ontwikkelen en vormgeven van nieuwe activiteiten in het kader van het gezondheidsbeleid is op dit moment geen extra geld beschikbaar. Uitgangspunt bij de uitwerking van de thema's zullen bestaande geldstromen worden ingezet en gebundeld (meer met minder). Mocht bij de uitwerking blijken dat gedegen resultaten alleen maar kunnen worden bereikt door (tijdelijke) inzet van extra middelen, dan zullen hiervoor voorstellen worden gedaan. Met de invoering van de WMO is er geld beschikbaar voor collectieve preventie. Voorheen werden deze gelden beheerd door het zorgkantoren en werden door de zorgkantoren toegekend aan GGZ-instellingen. Onderzocht wordt of deze gelden met ingang van 2008 kunnen worden ingezet voor gezondheidpreventie in het kader van de psychosociale problematiek. Voor Dordrecht gaat het om een bedrag van ,- per jaar. Uitgangspunt hierbij is deze gelden regionaal (ZHZ) te bundelen en regionaal in te zetten. Voor de regio ZHZ is in totaal een bedrag beschikbaar van ,-. De gemeente Dordrecht ontvangt als centrumgemeente middelen van het rijk voor verslavingspreventie. De besteding van deze middelen wordt bij de verdere uitwerking betrokken. Binnen het GSB worden al een bedrag van , -.ingezet voor de aanpak van overgewicht. De GGD voert hiervoor in opdracht van de gemeente het project "Campagne overgewicht 0-19 jarigen in de intensieve wijken in Dordrecht" uit. De uitvoering van hiervan vindt plaats in nauwe samenwerking met de BOS impuls (Buurt-Onderwijs- Sport). Met ingang van 2007 wordt dit uitgebreid naar de wijken Wielwijk, Krispijn, Staart en Noordflank. Voor deze BOS impulsen wordt jaarlijks een bedrag van ,- ingezet. 5. Gevraagde beslissing Instemmen met de inhoud van deze startnotitie. 13

14 Bijlage 1 bij startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid De uitkomsten en bevindingen Gezondheidsmonitor 2006 Regio ZHZ (Bron GGD ZHZ) Onderstaande opsomming is in willekeurige volgorde opgesteld en geeft dus geen prioriteiten aan: Mondaezondheid Het onlangs gehouden TNS-NIPO 1 onderzoek (2005) rapporteert dat de gebitten van 25% van alle 16-jarigen tanderosie vertonen. Oorzaak is de aanwezigheid van sterke zuren in bijvoorbeeld voeding, fruit, vruchtensap en frisdrank. Spraak/taal Bij kinderen van een aantal basisscholen in groep 2 bleek bij een logopedische screening dat 46% van die kinderen een niet-adequaat taal- of spraakgebruik had. Excessief alcoholgebruik De resultaten van de gezondheidenquête laten zien dat het (vee!) drinken vooral bij (jonge) mannen voorkomt. Meer dan 20% van de mannen in de leeftijd tussen de 19 en 65 jaar gebruikt excessief alcohol. In de leeftijd van 19 tot 34 jaar is dit percentage 27%. De zogenaamde 'binge-drinkers' maken deel uit van de groep zware drinkers. Van de jonge mannen in de leeftijd van 19 tot 34 jaar wordt 33% als zware drinker aangemerkt. Vaccinatieqraad Het percentage gevaccineerde kinderen in Nederland is in de meeste gemeenten hoger dan 95%. Gemeenten met een vaccinatiepercentage lager dan 95% vinden we vooral in de regio Zuid-Holland Zuid. Hier woont een groep mensen die om godsdienstige redenen hun kinderen niet laat inenten. Overgewicht/Voeding en bewegen Méér dan een op de vijf kinderen in de regio Zuid-Holland Zuid is in het schooljaar volgens de normen te zwaar. In de leeftijdsgroep van jaar eet slechts 2% 150 gram groente per dag. 0% eet de aanbevolen 200 gram groente per dag en maar 7,2% eet 200 gram fruit per dag. De Gezondheidsmonitor laat zien dat er bij 50% van de volwassenen in ZHZ sprake is van overgewicht. Bij ruim 12% is er zelfs sprake van ernstig overgewicht, obesitas genoemd. Milieu Binnenmilieu: Verontreinigingen kunnen gezondheidsklachten veroorzaken als geurhinder, oogirritatie, hoofdpijn, verminderde concentratie, vermoeidheid en allergieën voor stof en huisstofmijt. Om het binnenmilieu te verbeteren is het belangrijk een goede hygiëne toe te passen, goed te ventileren en goed te luchten. Volgens VROM moet 24 uur per dag geventileerd worden voor een goed binnenmilieu. Tussen de 30 en 40% van de respondenten in ZHZ doet dit ook werkelijk. Buitenmilieu: Bij een onvoldoende kwaliteit van de leefomgeving is ook over het algemeen de gezondheid en het welbevinden van de bewoners minder. Dit is het geval in 15% van de woonwijken, waar 25% van de woningvoorraad staat. Psychosociale problematiek bij jeugd en ouderen In de regio Zuid Holland Zuid geeft ruim 16% van de inwoners aan in meer of mindere mate psychische ongezond te zijn. In de regio GGD-ZHZ voelt 25% van de 75-plussers zich psychisch ongezond. In het schooljaar heeft van alle onderzochte leerlingen in het voortgezet onderwijs 21 % een indicatieve score op de KIVPA 2. Dit betekent dat het vermoeden bestaat dat bij één op de vijf leerlingen er reden is voor een vervolggesprek. 1 Het Nederlands Instituut voor de Publieke Opinie 2 Korte Indicatieve Vragenlijst Psychosociale problematiek bij Adolescenten 14

15 Jeugdmonitor De Dordtse Jeugdmonitor van 2003 bevat onder meer gegevens over, roken, alcohol, drugs, eetgewoonten/gewicht en psychosociaal welbevinden over jongeren van 12 t/m 22 jaar. Opvallende gegevens uit deze monitor op een rijtje: Anno 2003 rookt 15% van de Dordtse jongeren en 4 % behoort tot de "zware" rokers. (12 t/m 17 jaar 8% en 18 t/m 22 jaar 22%). Door 41% van de ouders wordt roken afgeraden. Slechts 2% verbiedt het. Een derde van de ouders vindt het geen probleem dat hun kinderen roken. Zes op de tien jongeren drinken wel eens alcohol. Acht op de tien jongeren drinkt 1 tot 4 glazen. Een klein deel drinkt fors. Naar leeftijd: 12 t/m 17 jaar 41% en 18 t/m 23 jarigen 78%. Ruim 68 procent van de ouders vindt het goed dat hun kind drinkt en 16 en 16% zegt er niets van. Een kwart van de jongeren heeft ooit drugs gebruikt (12 t/m 17 jarigen 14% en 18 t/m 22 jarigen 36%. Bij 9% is er sprake van zeer recent drugsgebruik (12 t/m 17 jarigen 7% en 18 t/m 22 jarigen 12%) In 2003 ontbeten 71% van de jongeren elke dag. Warm eten doet ruim 77% elke dag. Ca. 5% eet maximaal twee dagen per week een warme maaltijd. Bij 12% van de jongeren is sprake van overgewicht en bij 4% is er sprake van ernstig overgewicht (obesitas). Een op de tien jongeren heeft ondergewicht. Bij een kwart van de jongeren is er sprake van indicatie voor psychosociale problemen. Onder meisjes is dit percentage 33, onder jongens 15. Bij Turkse jongeren is het % 38 en Antilliaanse jongeren 44. Veilig Opgroeien in Dordrecht Het preventieplan Veilig Opgroeien In Dordrecht is gericht op Noordflank, Reeland en Staart (het zogenaamde VO-gebied). Veilig opgroeien heeft als doel het voorkomen en/of terugdringen van probleemgedrag en maatschappelijke uitval van jongeren. Een in 2004 gehouden scholierenenquête laat de volgende cijfers zien: Ruim 20% van de jongeren tussen de 12 en 16 jaar in Dordrecht rookt regelmatig. Van de 12 jarigen rookt al 6,3%. Dat loopt op naar 30% op 16 jarige leeftijd. Ruim 47 % van de 12 t/m 16 jarigen geeft aan dat zij de afgelopen maand (regelmatig) alcohol heeft gebruikt. Voor de 12-jarigen geldt een % van ruim 25. Dit loopt op naar ruim 69% voor 16 jarigen. Ruim 9% van de 12 t/m 16 jarigen geeft aan de afgelopen maand hasj en/of marihuana te hebben gebruikt. Voor 12 jarigen is dit bijna 2%. Dit loopt op naar 16,7% voor 16 jarigen. Integratiemonitor Gezondheid is van grote invloed op iemand functioneren in de maatschappij. Gezondheidsklachten kunnen in mindere of meerdere mate een belemmering vormen om volwaardig deel te nemen in de samenleving. In de integratiemonitor is om die reden ook het item gezondheid opgenomen. Opvallende bevindingen op een rijtje: Turkse inwoners ervaren hun gezondheid het vaakst als matig of slecht (39%). Bij de Marokkanen, Surinamers en Antilianen is dit percentage ca. 23%. Bij de autochtone inwoners is het aandeel het kleinst (13%). Meer dan de helft van de allochtonen Dordtse Inwoners hebben te kampen met overgewicht. Het aandeel met overgewicht varieert van vijf op de tien Surinamers tot 15

16 ca. zes op de tien Antillianen. Bij maar liefst 27% van de Antilliaanse inwoners is er sprake van obesitas. Landelijk ligt het aandeel inwoners met overgewicht op 47% 16

17 Bijlage 2 bij startnotitie Lokaal Gezondheidsbeleid Samenvatting Regionale Nota Gezondheidsbeleid In de hoofdlijnennotitie "Gezond, gewoon doen" van najaar 2006 is aangegeven waarom er gekozen is het regionaal inzetten op drie thema's. Die thema's zijn overgewicht, psychosociale problematiek (met specifiek aandacht voor alcohol) en binnenmilieu. In de onderliggende nota "Gezond, gewoon doen" wordt aan deze thema's invulling gegeven door het benoemen van de beoogde maatschappelijk effecten, regionale doelstellingen en regionale opgaven. Gemeenten kunnen door afstemming en samenwerking, zowel onderling als met regionaal werkende instellingen, een optimale inzet van capaciteit en budget creëren. Onderschrijven van de beoogd maatschappelijk effecten en regionale doelstellingen door gemeenten is een voorwaarde om met de regionale opgaven aan de gang te kunnen gaan. Het motto "regionale aanpak, lokale prestaties" benadrukt dat de uitvoering lokaal georiënteerd is. Vandaar ook dat gemeenten een beperkte keuze kunnen maken uit de hoeveelheid regionale opgaven. Beperkt omdat immers gekozen is voor regionale samenwerking. Bij een te verscheidenheid aan keuzen valt deze basis weg. Maar keuzemogelijkheden zijn wel essentieel om lokaal maatwerk te kunnen leveren. Vandaar dat de regionale opgaven in drie clusters zijn ondergebracht. Impliciet geeft dit gelijk een prioritering van regionale opgaven: Cluster A bevat die regionale opgaven die een intensivering van bestaand beleid bevatten. Door aan te haken bij reguliere taken/ budget en capaciteit wordt een minimale inzet vanuit de nota gezondheidsbeleid verwacht. Voorbeelden zijn de jeugdgezondheidszorg en verslavingszorg. Cluster B bevat regionale opgaven die (vrijwel) nieuw zijn. Hierop moet duidelijk een extra inspanning verricht worden. Voorbeelden zijn initiatieven richting onderwijs op het gebied van meer bewegen, gezonde voeding en ventilatieadviezen en het voorkomen van depressies bij ouderen en allochtonen. Cluster C bevat regionale opgaven die vanuit het regionaal gezondheidsbeleid geïnitieerd worden en een sterk integraal karakter hebben.. Met potentiële partners zijn vaak nog geen directe contacten (stimuleren van gezonde voeding en bewegen bij werkgevers). Of er moet eerst nog geïnventariseerd worden wat lokaal wel/ niet geregeld is. Voorbeeld hier is het vergunningenbeleid. Inzet buiten het gezondheidsbeleid is een vereiste. Onderstaand overzicht geeft alle genoemde regionale opgaven weer per thema, en in volgorde van bestaand, nieuw en optioneel. De gemeenten kunnen zo een principe keuze maken voor de clusters A, B en of C en daarmee inspelen op lokale wensen en mogelijkheden. De opgaven die niet Zuid-Holland Zuid breed gedragen worden kunnen dan, waar gewenst, in kleiner verband aangepakt worden. De nummers geven aan welk regionale opgave het in dat hoofdstuk betreft. Overgewicht Cluster A regionale opgaven waarbij bestaand beleid geïntensiveerd wordt Versterken van aandacht voor overgewicht en obesitas door de jeugdgezondheidszorg (7) In de regio ZHZ wordt een verbeterde infrastructuur en een sluitende ketenaanpak overgewicht gerealiseerd tussen de sectoren preventie en zorg (8) 17

18 Ontwikkelen van een praktisch instrument voor het ondersteunen van ouders bij het stellen van grenzen (5) Cluster B regionale opgaven die nieuw gestart worden Opzetten van deskundigheidsbevordering voor diverse intermediairs in de regio ZHZ. Het gaat hierbij vooral om die intermediairs (buurtwerkers, sociale diensten, leraren, etc) die directe toegang hebben tot de doelgroep (1) Ondersteunen van het voortgezet en basisonderwijs, het sociaal-cultureel werk en kinderopvang bij het ontwikkelen van lesprogramma's/activiteiten over voeding en bewegen (2) De regio ZHZ ontplooit initiatieven om met het onderwijs bewegingsbeleid en gezonde voeding (in schoolkantines) op school realiseren (4) In ruimtelijke regionale programma's (van zowel de Drechtsteden als de regio Alblasserwaard/Vijfheerenlanden) maakt gezondheid integraal deel uit van de te maken keuzen (6) Cluster C regionale opgaven met sterk integraal karakter Ontwikkelen van regionaal vergunningbeleid met betrekking tot de vestiging van Fastfood-ondernemingen in de regio ZHZ in de buurt van scholen, buurthuizen en sportvoorzieningen (9) Regionaal stimuleren van aandacht voor gezonde voeding en bewegen bij werkgevers (3) Psychosociale problematiek Cluster A regionale opgaven waarbij bestaand beleid geïntensiveerd wordt De regio ZHZ formuleert een opdracht gericht op het vergroten van kennis over psychosociale problematiek en alcohol (psycho-educatie) bij de doelgroep(en) (1) In de regio ZHZ wordt de signalenkaart Zorg en Overlast breed gebruikt en leidt bij een melding bij Meldpunt ZO tot een aanpak door het lokale zorgnetwerk (3) De regio ZHZ gaat zich inzetten om op 1 januari 2009 een volledig operationeel Electronisch Kind Dossier (EKD) te hebben (4) Ontwikkelen van een praktisch instrument voor het ondersteunen van ouders bij het stellen van grenzen. Zie ook punt 5 overgewicht (7) Op 1 januari 2008 is in de regio ZHZ een verwijsindex operationeel (5) Cluster B regionale opgaven die nieuw gestart worden In de regio ZHZ wordt een regiobrede laagdrempelige interventie ontwikkeld gericht op het voorkomen van depressies bij ouderen en allochtonen (6) Cluster C regionale opgaven met sterk integraal karakter Realiseren van inspectie en toezicht op naleving van de voorschriften van vergunningverlening (8) 18

19 Binnenmilieu Cluster A regionale opgaven waarbij bestaand beleid geïntensiveerd wordt Er zijn geen regionale opgaven die hierop aansluiten. Cluster (B) regionale opgaven die nieuw gestart worden Op scholen en kinderopvangvoorzieningen waar de kwaliteit van het binnenmilieu slecht is (>1200 PPM) wordt vanaf 2008 per klaslokaal gericht ventilatieadvies gegeven (1) Met woningbouwcorporaties worden afspraken gemaakt over hun rol en verantwoordelijkheden ten aanzien van het voorlichten van hun huurders. Hierbij wordt aansluiting gezocht bij de prestatieafspraken die gemeenten met corporaties maken (PALT-afspraken) (2) Opzetten van deskundigheidsbevordering op het terrein van binnenmilieu voor diverse partners in de Regio ZHZ. Het gaat hierbij om bijvoorbeeld kraamverpleging, medewerkers van bouw -en woontoezicht en het consultatiebureau (3) Met woningbouwcorporaties en onderwijsinstellingen worden afspraken gemaakt met betrekking tot het verbeteren van ventilatievoorzieningen binnen de huidige schoolgebouwen en de bestaande woningvoorraad, voor zover deze niet voldoen aan de minimumvereisten uit het bouwbesluit. Hiervoor wordt aansluiting gezocht met de PALT-afspraken en met de onderwijsonderhoudsplannen van gemeenten. Te combineren met punt 2 (4) Cluster C regionale opgaven met sterk integraal karakter Er wordt een regionaal proefproject opgezet waarin steekproefsgewijs toezicht wordt gehouden op de kwaliteit van het binnenmilieu bij de oplevering van nieuwbouw (5) 19