Interview met J.M. Stokla De stad van morgen is alweer voorbij
|
|
- Tine van der Wal
- 8 jaren geleden
- Aantal bezoeken:
Transcriptie
1 Interview met J.M. Stokla De stad van morgen is alweer voorbij Als zestienjarige hijst Jan Maarten Stokla in 1936 één van de vlaggen bij de opening van het Feyenoordstadion. Nee, ik had geen bijzondere gevoelens voor Feyenoord, maar ik was onder de indruk van het gebouw van Brinkman & Van der Vlugt. Het betekende wat voor me, net als de Van Nelle fabriek. Stokla s vader, die bij Kromhout zijn loopbaan startte, was architect bij Volkshuisvesting in Rotterdam. Zo raakte hij al jong vertrouwd met het gedachtengoed van het nieuwe bouwen. Eind 1945 krijgt Stokla bij toeval Van den Broek aan de telefoon. Van den Broek drijft in die tijd samen met Brinkman een architectenbureau, de voortzetting van Brinkman & Van der Vlugt en de voorloper van Van den Broek & Bakema. Stokla grijpt zijn kans. Kan ik niet bij u komen werken? vraagt Stokla hem. Kom maar langs, zegt Van den Broek. Het is het begin van een bijna veertigjarige verbintenis met het architectenbureau, eerst als medewerker, later als partner. De oorlog had Stokla s opleiding tot architect onderbroken. Hij werd opgepakt door de Duitsers, bracht een maand in Durchgangslager- Dachau door en werd op transport gesteld naar de Hongaarse grens. Daar ondernam hij met een groepje een geslaagde vluchtpoging en via Joegoslavië bereikte hij München, waar de Amerikanen oprukten. De hele tocht maakte hij te voet. Een bovenhuis in Overschie Na de oorlog pakt Stokla de draad weer op en gaat hij naar het Hoger Bouwkunst Onderricht, de huidige Academie van Bouwkunst, in Amsterdam. Daarover was geen discussie. Kromhout was één van de oprichters van het HBO en mijn vader vond het vanzelfsprekend dat ik daar naartoe ging. De oorlog heeft Stokla s opleiding tot architect vertraagd, de wederopbouw zorgt voor een stroomversnelling. Die is een goede voedingsbodem voor de ontwikkeling van de ideeën over het bouwen voor de toekomst én biedt ruim de mogelijkheid die ideeën ook te realiseren. Voor Stokla vormen de jaren na de oorlog de mooiste periode uit zijn leven als architect. Zowel in Amsterdam, bij zijn studie, als in Rotterdam, op zijn werk, verkeert hij in een stimulerend milieu. Via van Van den Broek en Bakema komt hij in contact met CIAM en Team X, in Rotterdam maakt hij deel uit van Opbouw. In 1952 gaat hij naar de CIAM Summerschool in Venetië en volgt hij colleges van onder anderen Le Corbusier. Hij levert een bijdrage aan de congressen van CIAM. s-nachts maakte ik in mijn bovenhuis in Overschie plannen op een groot grid waar Le Corbusier om had gevraagd. Bakema reisde er vol overtuiging de wereld mee af. Van Eesteren, secretaris generaal van CIAM, en al jaren bezig met het plan voor de stadsuitleg van Amsterdam maakt Stokla vertrouwd met de beginselen van de moderne, rationele stedenbouw. Van Eesteren pakte alles wetenschappelijk aan, met statistieken van geboorte- en sterftecijfers en zo. Ik deed het minder wetenschappelijk. Ik vond dat een 1
2 stad niet mocht bestaan uit wijken met eengezinswoningen en wijken met flatwoningen. Een wijk moest verscheidenheid bieden, mensen in verschillende levensfasen moesten bij elkaar wonen. Bij Van den Broek & Bakema werkt hij mee aan studies voor Pendrecht, en Alexanderpolder. De woonwijken, gebaseerd op het gedachtengoed van CIAM, Team X en Opbouw, kenmerken zich door de zorgvuldig uitgezocht woningbouwplattegronden, de relatie tussen woningen en stedelijke ruimtes en het openbaar groen, de menging van verschillende soorten woningen in een stedebouwkundige eenheid, de rationele benadering van de relatie tussen uitvoering, productie en ontwerp. We deden het anders dan ontwerpers als Berlage en de architecten van de Amsterdamse School. Zij gingen uit van pleinen met daaraan de openbare gebouwen, de pleinen werden verbonden met straatwanden, de straatwanden werden ontworpen door architecten en de daarachter konden de eigenbouwers hun gang gaan. Maar we wilden ook af van de Zeilenbau zoals Van Eesteren die toepaste. In die wijken werd één element, het woonblok, soms eindeloos herhaald. Wij maakten van verschillende woonvormen een stedenbouwkundige eenheid en herhaalden die stedenbouwkundige eenheid. 21 miljoen inwoners In 1955 werkt Stokla met de architecten van de Opbouw mee aan de Rotterdamse tentoonstelling E55. Ze presenteren de Stad van morgen, met een enorme maquette van 15 bij 15 meter. Je kunt het je bijna niet meer voorstellen, maar het was toen revolutionair. Nu is de stad van morgen alweer voorbij. Nederland zou in miljoen inwoners tellen, dachten we toen. Er was niet op de uitvinding van de pil gerekend. Later worden de ideeën voor de stad van morgen verder uitgewerkt in studieplannen voor Kennemerland en gerealiseerd in bijvoorbeeld Klein Driene in Hengelo, Leeuwarden Noord, de Hengelose Es en t Hool in Eindhoven. We maakten de eenheden steeds groter, ook buurt- en wijkvoorzieningen, winkels en scholen werden erin opgenomen. De wijk t Hool is eigenlijk één eenheid van duizend woningen, met aansluitend een groot winkelcentrum en openbare gebouwen voor de regio. Het flatgebouw ( ) voor de Internationale Bau Austellung in het Hansaviertel in Berlijn beschouwt Stokla als zijn beste werk. Het bureau wordt in de gelegenheid gesteld een flatgebouw met splitlevel-woningen te realiseren. Het type is eerder ontwikkeld voor het, nooit gerealiseerde, plan Kennemerland. In Berlijn stelden ze ons voor het gebouw zonder splitlevel-woningen te realiseren. Ze begrepen, geloof ik, niet hoe het in elkaar stak. Ik zei dat we dan net zo goed konden vertrekken. Bakema siste zitten blijven. Dat is maar goed ook, uiteindelijk is het project in Berlijn gerealiseerd en dat was een impuls om ook in Hengelo, Leeuwarden, Kampen en Eindhoven soortgelijke woongebouwen gebouwd te krijgen. Ik had niet in de gaten dat we de voorhoede vormden. Onze opvattingen waren voor ons vanzelfsprekend. Maar de realisatie moest wel worden bevochten. Onze plannen op zichzelf ondervonden niet veel weerstand, 2
3 maar men was vreselijk bang voor de kosten. De woningnood was nog volksvijand nummer 1 en er was eigenlijk alleen aandacht voor kwantiteit. Er moesten zoveel mogelijk woningen voor een zo n laag mogelijke prijs worden gebouwd. De overheid was bang dat kwaliteit geld zou kosten. De plannen moesten binnen het normale budget worden gerealiseerd. We moesten alles goed uitkienen, het leidingverloop, de plaats van de bouwkranen, de optimale bouwlengte in een zo rationeel mogelijk bouwproces. Ik ben talloze malen naar de Van Alkemadelaan waar het ministerie in barakken zat) gegaan om de ambtenaren te overtuigen. En we hadden ook nog Bakema, als die een plan bij de opdrachtgevers niet aanvaard kreeg, dan lukte het niemand. Esthetische argumenten zijn voor de opdrachtgevers in die tijd helemaal nooit een argument. Ik ben gek met verhoudingen en proporties. Die zijn heel belangrijk. Wat dat betreft zou ik een leerling van Le Corbusier (le modulor) geweest kunnen zijn. Keuzes uit esthetische overwegingen moest je op andere gronden motiveren of je deed ze onopgemerkt. Ik kreeg er later nog wel eens ruzie over met de projectontwikkelaar. Een rommeltje Na de pionierstijd wordt het voor Stokla wat minder interessant. Inmiddels is hij partner met Rijnsdorp, Boot, en De Groot. Het bureau is sterk gegroeid, op het hoogtepunt telt het bijna 200 medewerkers, en er is een vestiging in Hamburg waar Stokla wekelijks naartoe gaat. Een groot bureau is niet altijd gemakkelijk. Hij heeft ook problemen met de architectuuropvattingen uit de jaren zeventig. De stedenbouw is een rommeltje, de kneuterigheid, en hoe heten die dingen ook alweer? Woonerven? Ja, woonerven. En de leidingen moesten met de hand worden ingegraven! Omdat ze vol bochten zaten. Toch doet hij concessies. Hij vindt dat jongere architecten de ruimte moeten krijgen die hij vroeger ook heeft genomen. Als je eenmaal zelf baas bent heb je niet zoveel meer te vertellen. De medewerkers hadden net zo n grote mond als ik vroeger. Bovendien moet er voor de opvattingen maatschappelijk draagvlak zijn en dat ontbreekt op dat moment. In het, niet gebouwde, plan voor Zestienhoven - toen wilde de PvdA het vliegveld weg hebben, nu wil de PvdA het vliegveld weer houden - brengt hij de stedenbouwkundige opvattingen van Berlage tot een synthese met die van het moderne bouwen. En in Tanthof werkt hij mee aan een plan met woonerven. Er zijn in de stedenbouw sinds 1965 geen echte nieuwe ideeën ontwikkeld. Er is teruggegrepen naar oude oplossingen. Nee, ik vind het niet jammer, maar het is geen verbetering. Het zijn geen oplossingen voor de toekomst. De verbindende schakel Gezondheidsproblemen dwingen hem in 1982 met werken te stoppen. Hij rondt thuis nog wat projecten af en in 1985 komt het formele afscheid van 3
4 het actieve beroepsleven bij Van den Broek & Bakema. Als Bakema er niet was geweest, was ik er nooit gebleven. Dan was het anders gelopen. Van den Broek zag mij toen niet zo zitten. Wel als goede medewerker, maar hij zou mij nooit zo hebben laten werken als Bakema heeft gedaan. We hadden ook niet veel contact, hij was actief in de UIA en besteedde veel tijd aan het onderwijs in Delft. Met Bakema had ik een hele goede relatie. We begrepen elkaar onmiddellijk. Ik hoefde maar even met hem te praten of ik kreeg zelf weer een heleboel ideeën. Stokla pakt uit de stapel boeken, tekeningen en folders een exemplaar van Bakema s credo Van stoel tot stad. Voorin staat een opdracht. Dag Stokla, Deze ideeën zijn onze ideeën. Ik hoop dat we er mee verder mogen gaan in Bakema De laatste jaren werkte Stokla samen met Meindert Booij, die nu samen met Van Iersel en Verbij, architectenbureau Van den Broek & Bakema voortzet. Booij maakte in het begin van de jaren negentig het bekroonde ontwerp voor de koffiesilo op het terrein van de Van Nelle fabriek van Brinkman & Van der Vlugt. De cirkel is rond en Stokla is de verbindende schakel. Nu, in mei 1997, zit Stokla met een stapel boeken, tekeningen, brieven en aantekeningen voor zich. Zijn huis in Pijnacker is een perfect voorbeeld van de door hem gehuldigde principes. De plattegrond is helder en functioneel, de functies koken en eten liggen bij elkaar, er slaan geen deuren tegen elkaar, de ramen zijn goed te lappen en de overgang tussen binnen en buiten is met zorg vormgegeven. Het is nu heel normaal, maar vroeger waren de plattegronden, zeker in de sociale woningbouw, soms afgrijselijk. Mijn plattegronden moeten efficiënt en piekfijn voor elkaar zijn. Zoals bij menig architect van elke generatie zijn de stoelen van Le Corbusier. Stokla is een bescheiden man, die ieder wil laten toekomen wat hem toekomt. Aan het eind van het gesprek zegt hij: Overal waar ik is gezegd, moet wij staan. Een dag later belt hij op en vraagt nog eens ervoor te zorgen dat de betrokkenheid van eenieder goed wordt vermeld. Sinds Stokla een paar weken geleden hoorde dat hij de BNA-kubus aan hem is toegekend is hij in zijn spullen gaan grasduinen en heeft hij een en ander bij elkaar gezocht. De BNA-kubus had ik nooit verwacht. Ik begrijp het nog niet. Als je maar tijd van leven hebt krijg je zo n prijs, veel goede architecten uit mijn generatie zijn al overleden. Ik vind het wel leuk dat Van Gool hem ook heeft. We hebben aanvankelijk beiden nog gewerkt aan de Lijnbaan. En Aldo van Eyck is ook een kubuswinnaar, met hem maakte ik een, niet gebouwd, plan voor Buikslotermeer in Amsterdam. Van mij is de herhaling van de stedenbouwkundige eenheden, hij bracht er de schuine lijn in. In het begin had ik er moeite mee, nu vind ik het toch aardig. We hadden uiteenlopende ideeën, maar er was respect voor elkaar. Stokla neemt de stapel werk door: het Montessori-lyceum, Galeries Modernes, het warenhuis Ter Meulen, veel projecten in Rotterdam. Na vijftig jaar begint Rotterdam wat te worden. Dat kan niet anders, een stad moet groeien. Er moeten verbindingen tot stand worden gebracht, zoals de Koopgoot die nu de Lijnbaan en de Hoogstraat aan elkaar knoopt. Die 4
5 verbindingen moeten in de loop der tijd ontstaan en zichzelf rechtvaardigen, die kun je niet ontwerpen. Zou je ze ontwerpen dan kunnen ze steriel blijken. Gevels plakken De jury voor de kubus signaleert dat het werk van Stokla bij jonge architecten volop in de belangstelling staat. Het heeft weer betekenis voor de huidige bouwopgave. Het is jammer dat veel architecten tegenwoordig plattegronden niet meer ontwikkelen in relatie van het ontwerp tot de productie. De architecten van de Amsterdamse School maakten het ontwerp voor de gevels en de eigenbouwers plakten de woningen erachter. Nu is het precies andersom architecten plakken gevels voor woningen die door anderen zijn ontwikkeld. Stokla s gedachtengoed is voor hem nog net zo vanzelfsprekend als het vroeger was, een diep gewortelde overtuiging. Hij neemt stelling tegen zaken die hem nu niet zinnen, met dezelfde principiële, maar niet dogmatische, beslistheid waarmee hij vroeger de confrontatie met anderen moet zijn aangegaan. In zijn studietijd trotseert hij de docenten van de Bossche of de Delftse School met de toepassing van platte daken, voor zijn afstudeerproject kiest hij bewust Van Ravesteyn -afvallige van het Nieuwe Bouwen-, in IJmuiden negeert hij de voorschriften van Dudok. Gelden die dan ook voor ons? Stokla is graag bereid zijn ideeën voor betere in te ruilen. Maar ik heb ze nog niet gezien. Hij bladert door een fotofolder, met werk van het bureau. Kijk, hier het Pampusplan van Bakema. IJburg is een vormeloos plan, misschien uit technische noodzaak, maar hier zit een visie achter en het heeft een goede opzet. Moet je zien hoe leuk dat is. Joep Habets Gepubliceerd in BladNA 7/8 juli 1997, ter gelegenheid van de toekenning van de BNA Kubus aan J.M. Stokla. 5
Voor of tegen de Delftse School?
Voor of tegen de Delftse School? Lidy Bultje-van Dillen Niet alle inwoners van Rhenen zijn gecharmeerd van de wederopbouw van hun stad. Onlangs zei iemand tegen me: Men heeft Rhenen na de oorlog totaal
Nadere informatieVERSLAG VAN EESTERENGESPREK #17 100 JAAR ZOEKEN NAAR DE IDEALE WONINGPLATTEGROND
VERSLAG VAN EESTERENGESPREK #17 100 JAAR ZOEKEN NAAR DE IDEALE WONINGPLATTEGROND De opening van de Van Eesteren Museumwoning in oktober 2012 is aanleiding voor een drieluik Van Eesterengesprekken over
Nadere informatieVERSLAG VAN EESTERENGESPREK #13 ARCHITECT J.F. BERGHOEF TRADITIONALIST OF MODERNIST?
VERSLAG VAN EESTERENGESPREK #13 ARCHITECT J.F. BERGHOEF TRADITIONALIST OF MODERNIST? Johannes Fake Berghoef (Aalsmeer, 1903-1994) is voor velen een onbekende architect. Niet voor Jennifer Meyer, promovenda
Nadere informatieARCHITECTUUR. Interview een architect
1 ARCHITECTUUR Interview een architect Max. 2 personen Bijlagen: Spiekbrief en Kijkwijzer Wat heb je nodig? Pen, papier, evt. camera Maak gebruik van: Spiekbrief: telefoneren, afspraak maken en vragen
Nadere informatieEen inleidende boodschap van de auteurs
Een inleidende boodschap van de auteurs De wereld is veranderd sinds het verschijnen van De One Minute Manager. Organisaties moeten met minder middelen steeds sneller reageren, als ze het huidige tempo
Nadere informatieDe Groene Kamer Arnhem
De Groene Kamer Arnhem Woonzorgcomplex en woningbouw Presikhaaf Arnhem Situatie De Groene Kamer Onder deze naam is in de Arnhemse wijk Presikhaaf een volledige herontwikkeling van een saaie, versleten
Nadere informatieKaarten. Bijlage I: Winkelstrips in naoorlogse woonwijken uit de wederopbouwgebieden van nationaal belang
Bijlage I: Winkelstrips in naoorlogse woonwijken uit de wederopbouwgebieden van nationaal belang Kaarten Bijlage I: Winkelstrips in naoorlogse woonwijken uit de wederopbouwgebieden van nationaal belang
Nadere informatieStromingen in vogelvlucht
Stromingen in vogelvlucht Grieken en Romeinen (Klassiek Erfgoed) 500 v. Chr. tot 400 n. Chr. Middeleeuwen (Goddelijke Orde) 500 tot 1500 Renaissance (Homo Universalis) 1500 tot 1600 Barok en Rococo (Verleiding
Nadere informatieEnkele reis Europa Enkele reis Europa.indd 3 Enkele reis Europa.indd : :19
Enkele reis Europa Ali (27 jaar): In Irak zou niet meer Naam: Ali Leeftijd: 27 jaar Komt uit: Irak Woont in België: 3,5 jaar Ik ben kunstenaar. Ik maak kalligrafieën. Dat zijn teksten met mooi versierde
Nadere informatieZelfbouwhuis a&m ReseT architecture
RESET ARCHITECTURE Zelfbouwhuis a&m zelfbouwhuis a&m Ontwerpen voor zelfbouwers vereist eenvoud in constructie- en bouwmethoden maar creëert ook mogelijkheden om heel specifiek en expliciet te zijn in
Nadere informatieGeestenberg. Henri van Abbestichting
Henri van Abbestichting 1 Ligging in de stad Geestenberg ligt in het oosten van Eindhoven en vormt samen met Muschberg de wijk Herzenbroeken die deel uitmaakt van het stadsdeel Tongelre. Herzenbroeken
Nadere informatieGerrie van der Stoel - Roest
DANKDIENST VOOR HET LEVEN van Gerrie van der Stoel - Roest Schriftlezing psalm 139, 1-18 1 Voor de koorleider. Van David, een psalm. HEER, u kent mij, u doorgrondt mij, 2 u weet het als ik zit of sta,
Nadere informatieAnalyse en ontwerp Wallhouse
Analyse en ontwerp Wallhouse Groningen Het Wallhouse#2 is een woning naar ontwerp van de Amerikaanse architect John Hejduk. Hij was een groot bewonderaar van Le Corbusier en liet zich dan ook door hem
Nadere informatieKinder Woord Dienst van Oase. Elke keer dat je komt, krijg je een Bijbel verhaal, Verzamel ze en je hebt je eigen Bijbel!
Kinder Woord Dienst van Oase Elke keer dat je komt, krijg je een Bijbel verhaal, Verzamel ze en je hebt je eigen Bijbel! Lucas 9 11b -17 Geven jullie hen maar te eten Omdat Jezus zulke mooie verhalen over
Nadere informatieComposities van vorm en vertrouwen
Utrecht Composities van vorm en vertrouwen 36 TEKST Eva Vroom FOTOGRAFIE René Gonkel, Eddy Wentink, FOTO LINKS Congreshotel Mooirivier in Dalfsen (Foto ) FOTO RECHTS Het kantoor van Ten Have Change Management.
Nadere informatieBoek 1 De jongen in de gestreepte pyjama
Boek 1 De jongen in de gestreepte pyjama Zakelijke gegevens: 1. Titel van het boek: De jongen in de gestreepte pyjama. 2. Het boek heeft geen ondertitel. 3. De auteur van het boek is John Boyne 4. Het
Nadere informatiePaperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen
16 mei 2016 Paperopdracht, Architectuurtheorie, deel 2 Tendensen en vertogen 1965-2000 Vraag 19: Bespreek de kritische stemmen die niet akkoord gaan met de visie dat de architectuur van de Moderne Beweging
Nadere informatieWelke wapens worden voor het eerst gebruikt in de Eerste Wereldoorlog? 1. Geweren en gifgas. 2. Machinegeweren en gifgas. 3. Gifgas en pistolen.
Tussen welke twee landen is de Eerste Wereldoorlog begonnen? 1. Engeland en Frankrijk 2. Duitsland en Frankrijk 3. Duitsland en Engeland Nederland blijft neutraal. Wat betekent dat? 1. Nederland kiest
Nadere informatievoor leerlingen Pesten op het werk VRAGEN EN OPDRACHTEN
voor leerlingen Pesten op het werk VRAGEN EN OPDRACHTEN Bladzijde 5 Waarom dit boekje? Lees de tekst goed. Beantwoord dan de onderstaande vragen. 1 Waar gaat het boekje over?... 2 Door wie kun je op het
Nadere informatieDe laatste wens van Maarten Ouwehand
De laatste wens van Maarten Ouwehand Een verhalend ontwerp voor CKV waarin leerlingen op school een museum ontwerpen, inrichten en openen. Gemaakt voor en door: Andreas College Katwijk en Bureau voor Educatief
Nadere informatie12 / 30. Hengelo Klein Driene I en II. Een wederopbouwgebied van nationaal belang
12 / 30 Hengelo Klein Driene I en II Een wederopbouwgebied van nationaal belang Aan de groenvoorziening langs wegen in en tussen de wijken werd [ ] bijzondere aandacht besteed en het resultaat daarvan
Nadere informatieBijna af! Nog 10! Blok 42 Nieuw Leyden
Bijna af! Nog 10! Blok 42 Nieuw Leyden Blok 42 De laatste tien woningen in Nieuw Leyden Het karakter van Blok 42 Een nieuwe woning in een complete buurt Nieuw Leyden is bijna klaar. De allerlaatste woningen
Nadere informatieModule 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping)
Module 4: Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Basisovertuiging 1 & 2 (Verdieping) Geluk is een gevoel! Jij bent de enige persoon op de wereld die jou gelukkig kan maken! Het is erg belangrijk dat je alle
Nadere informatieDe magische deur van KASTEEL013
De magische deur van KASTEEL013 Auteurs: Thomas, Liana, Elyas, Brit en Tijn van BS Cleijn Hasselt, begeleiding: Saskia Dellevoet Op een regenachtige dag verveelde ik me. Ik appte Lisa. Zullen we naar de
Nadere informatie"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5"
"Afraid of the Dead ( The Escape ) Hoofdstuk 5" Voor het eerst alleen Ik werd wakker in een kamer. Een witte kamer. Ik wist niet waar ik was, het was in ieder geval niet de Isolatieruimte. Ik keek om me
Nadere informatieVerslag gehandicapten platform.
Verslag gehandicapten platform. 5 Maart kwamen er gehandicapten mensen bij ons op school. Ze waren niet gehandicapt in hun hoofd en gedrag maar ze waren lichamelijk gehandicapt. We begonnen met een paar
Nadere informatiehoe we onszelf zien, hoe we dingen doen, hoe we tegen de toekomst aankijken. Mijn vader en moeder luisteren nooit naar wat ik te zeggen heb
hoofdstuk 8 Kernovertuigingen Kernovertuigingen zijn vaste gedachten en ideeën die we over onszelf hebben. Ze helpen ons te voorspellen wat er gaat gebeuren en te begrijpen hoe de wereld in elkaar zit.
Nadere informatie3 Pesten is geen lolletje
Na deze les kun je: het verschil tussen plagen en pesten noemen; jouw ervaringen met pesten vertellen; uitleggen hoe je pesten kunt stoppen; afspraken maken over pesten. 3 Pesten is geen lolletje Pesten
Nadere informatieHet avontuur van Judas en Deborah. Deel 1 De geheime wereld van Kistairelers
Het avontuur van Judas en Deborah Deel 1 De geheime wereld van Kistairelers 1 2 Inhoud Inleiding 4 Hun eerste ontmoeting 6 De bevolking: Kistairelers 7 Hoe ze ermee omgaan 10 De landkaart van de Kistairelers
Nadere informatieMindow is een prachtig slank en elegant kozijnsyteem, de pure minimalist. 32 mm MINIMALISTISCH. Stefan Prins, Associate Powerhouse Company
Vision reviewed MINIMALISTISCH Mindow is een prachtig slank en elegant kozijnsyteem, ontworpen voor de pure minimalist. Stefan Prins, Associate Powerhouse Company In ons werk zijn vakmanschap, detaillering
Nadere informatieHartstocht voor je financiën
INHOUDSOPGAVE 1. Hartstocht voor je financiën................................ 5 2. Geld!...................................................... 7 3. De wet van de geleidelijke groei............................
Nadere informatieBoekverslag Nederlands De foto in mijn hoofd door Yennik Meert
Boekverslag Nederlands De foto in mijn hoofd door Yennik Meert Boekverslag door een scholier 1960 woorden 2 februari 2007 7,8 9 keer beoordeeld Auteur Genre Yennik Meert Jeugdboek Eerste uitgave 2000 Vak
Nadere informatieDe steen die verhalen vertelt.
De steen die verhalen vertelt. Heel lang geleden kenden de mensen geen verhalen, er waren geen verhalenvertellers. Het leven zonder verhalen was heel moeilijk, vooral gedurende de lange winteravonden,
Nadere informatieDE NAAM JON FOSSE. NAMNET (1995) Een toneelstuk. Vertaling Tom Kleijn ********** PERSONEN. Meisje Jongen Zus Moeder Vader Bjarne ***********
jon fosse - de naam JON FOSSE DE NAAM NAMNET (1995) Een toneelstuk Vertaling Tom Kleijn ********** PERSONEN Meisje Jongen Zus Moeder Vader Bjarne *********** Copyright : Jon Fosse 1995, Colombine Teaterförlag
Nadere informatieMEMORY WOORDEN 1.1. TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1
MEMORY WOORDEN 1.1 TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 1 ik jij hij zij wij jullie zij de baby het kind ja nee de naam TaalCompleet A1 Memory Woorden 1 2 MEMORY WOORDEN 1.2 TaalCompleet A1 Memory Woorden
Nadere informatieJudith Suyling. kindertherapie ouderbegeleiding. Poppenkast
Judith Suyling kindertherapie ouderbegeleiding Poppenkast 023 525 33 28, Bloemendaal kindertherapie@judithsuyling.nl Nadenken op een bankje Lang geleden, toen Judith nog een klein meisje was, zat zij eens
Nadere informatieWERKBLAD 3 KNOP En dan (pas) werven
WERKBLAD 3 KNOP En dan (pas) werven Het is vaak het eerste waar aan gedacht wordt als het gaat over leden werven: een folder of mailing. Het juiste middel werkt alleen voor de goede deel- of doelgroep.
Nadere informatie1. Kansen op de arbeidsmarkt
Studiewijzer 3 Verken de mogelijkheden II Wat vind jij belangrijk bij het maken van een keuze? Moet de studie vooral leuk zijn of kijk je ook naar wat je er later mee kan worden en of je kans maakt op
Nadere informatieHanevoet. Postbus LR Eindhoven
Postbus 9657 5602 LR Eindhoven www.vanabbestichting.nl info@vanabbestichting.nl Situatie in Eindhoven Hanevoet/Ooievaarsnest ligt in het uiterste zuid-westen van Eindhoven. Het is een uitbreidingplan uit
Nadere informatieVertaling Duits Sprechhilfen
Vertaling Duits Sprechhilfen Vertaling door een scholier 2328 woorden 21 februari 2004 6 32 keer beoordeeld Vak Duits Sprechhilfen Kapitel I Seite 18: groeten Goede dag! Goede morgen! wensen opvragen /
Nadere informatieEllen Schild. Tineke Groen
Ellen Schild Tineke Groen Jaar in jaar uit besteden we in Mebest aandacht aan fraaie afbouwprojecten. Achter elk van die projecten zitten vakmensen. Vakmensen die het bedenken, vakmensen die het maken.
Nadere informatieOmdat bouwen teamwork is
Omdat bouwen teamwork is Nijhuis Bouw Innovatie en duurzaamheid komen bij Nijhuis samen. Wij bouwen niet alleen huizen, ook leefbare wijken en gebieden waar het prettig wonen, werken en recreëren is. Ontwikkelen
Nadere informatieA r j e n H o o g e v e e n
Arjen Hoogeveen Nieuwe woonvormen voor rijke mensen In de serie ontwerpen voor de rijken deze keer een gesprek met Arjen Hoogeveen. Hij heeft in Amstelveen een architectenbureau, dat een tiental vaste
Nadere informatieAchtbanen! Verslag van het ontwerpen van een spannende achtbaan!
Achtbanen! Verslag van het ontwerpen van een spannende achtbaan! Achtbaan Bouwen 4/5 Weken geleden ging heel groep 8 een achtbaan bouwen. Elke week gingen we verder aan de achtbaan. Het was van papier
Nadere informatieSpecial Architectuurprijs Amersfoort 2014
Nieuwsbrief 2..201 Volg ons op Twitter en Facebook Special Architectuurprijs Amersfoort 2014 Van 1 juni t/m 29 juni zijn 16 genomineerden voor de Architectuurprijs Amersfoort te zien in een tentoonstelling
Nadere informatieDe genen van Consolidated nederland
De genen van Consolidated Nederland Door Malik de Kok We zeggen het zo gemakkelijk als we keuzes maken, zowel intern als in gesprek met klanten: Het zit in onze genen. Maar wat zijn precies die genen van
Nadere informatieSamenvatting leerlijn Cultureel Erfgoed Thema Utopie Kijk voor meer informatie op of neem contact op met uw cultuurcoach.
Groep 1-2 Project: Dromen s nachts gaat dromen vanzelf, maar met een klein beetje moeite lukt het ook overdag! Je kunt naar het verleden reizen of naar de toekomst flitsen. Alles is mogelijk. In de eerste
Nadere informatieH.A.N.G. PLEKKEN. Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI
H.A.N.G. PLEKKEN Heel Aardig? Niet Geweldig! > OP BEZOEK BIJ HET NAI Binnenkort ga je met je klas op bezoek bij het Nederlands Architectuur instituut (NAi). Daar zal je het programma H.A.N.G. plekken volgen.
Nadere informatie3 redenen om video voor interne communicatie te gebruiken
De tijd dat je dagen bezig was om een video te publiceren is voorbij. Vandaag de dag kan iedereen met een videocamera of zelfs smartphone binnen no-time een video schieten en delen binnen zijn netwerk.
Nadere informatieGedachten, gevoelens en wat je doet
hoofdstuk 4 Gedachten, gevoelens en wat je doet Problemen en gedoe horen bij het dagelijks leven. Ouders, vrienden en vriendinnen, verkering, school, werk eigenlijk bijna alles geeft wel eens een keer
Nadere informatieDossieropdracht 3. Analyse 1 - Didactiek
Dossieropdracht 3 Analyse 1 - Didactiek Naam: Thomas Sluyter Nummer: 1018808 Jaar / Klas: 1e jaar Docent Wiskunde, deeltijd Datum: 22 november, 2007 Samenvatting Het realistische wiskundeonderwijs heeft
Nadere informatieRUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG
RUMBEKE TIJDENS DE EERSTE WERELDOORLOG Voor de oorlog RUM_02 Koetsen en karren over de kasseien van de vooroorlogse Rumbeeksesteenweg. De straat loopt recht op de mooie, fiere kerktoren. 31 juli 1914:
Nadere informatieDit verhaal gaat over een schat, die je overal kunt vinden : zowel hier als daar, zowel vroeger als nu. Een schat zo rijk als het leven zelf, die
Er zit een schat verborgen in jezelf Dit verhaal gaat over een schat, die je overal kunt vinden : zowel hier als daar, zowel vroeger als nu. Een schat zo rijk als het leven zelf, die toont hoe het zijn
Nadere informatieDatum Blz. 1. Probleem 5 1.1. Behoefte aan een woning 5 1.2. De functie van een woning 5 1.3. Behoefteomschrijving van het vakantiehuisje
1 Vakantiehuisje Datum Blz. 1. Probleem 5 1.1. Behoefte aan een woning 5 1.2. De functie van een woning 5 1.3. Behoefteomschrijving van het vakantiehuisje 6 2. Ontwerpen 7 2.1. Wat zijn de verlangens van
Nadere informatiejadewerkwijze voor particuliere opdrachtgevers
jadewerkwijze voor particuliere opdrachtgevers ZELF (VER)BOUWEN? Zelf bouwen of verbouwen? JADE architecten biedt hiervoor reeds sinds 2010 een laagdrempelige service. Wij zijn gespecialiseerd in het ontwerpen
Nadere informatieVoorwoord. Daarna ging ik praten met Chitra, een Tamilvrouw uit Sri Lanka. Zij zette zich in voor de Tamilstrijd.
Voorwoord In dit boek staan interviews van nieuwkomers over hun leven in Nederland. Ik geef al twintig jaar les aan nieuwkomers. Al deze mensen hebben prachtige verhalen te vertellen. Dus wie moest ik
Nadere informatieVERSLAG VAN EESTERENGESPREK #12 ENDRY VAN VELZEN OVER ARCHITECT FRANS VAN GOOL: VOORBIJ HET FUNCTIONALISME
VERSLAG VAN EESTERENGESPREK #12 ENDRY VAN VELZEN OVER ARCHITECT FRANS VAN GOOL: VOORBIJ HET FUNCTIONALISME Tijdens het Van Eesterengesprek #12 op 15 februari 2012 sprak architect Endry van Velzen, met
Nadere informatieZeesteen. Janneke Holwarda. roman
Zeesteen Janneke Holwarda roman De wereld verzaakt; in het dorp van mijn ouders zijn de bladeren rood. Buson 1980 Ze is de jongste. En de vreemdste. Moeder had het zelf gezegd toen de tantes op bezoek
Nadere informatiePROFIEL TUINPRO
30 TUINPRO 03-2010 ine voets er loopt een groene draad door mijn leven De bijzondere aandacht voor groen zit in de genen van tuin - ontwerper Ine Voets. Haar opvattingen kregen zo n dertig jaar geleden
Nadere informatieTijdens de lessen loop ik rond en probeer ik de leerlingen te helpen, vragen te beantwoorden, tips te geven en de leerlingen wat te leren.
Fase 1 Reflectie week 1 Wat gedaan De eerste week meteen alleen voor een nieuwe klas en een nieuwe les opstarten. Hoe zullen de leerlingen reageren? Hoe hoog is het niveau? Hoe is de werkhouding? Zijn
Nadere informatieHET BEGON OP EEN WOENSDAG
HET BEGON OP EEN WOENSDAG Het was bijna etenstijd. In de keukens van Knijnopolis, de hoofdstad van het eiland Lancarotte, werden de groenten gekookt, gebakken, gestoomd, gegaard, gegrild en geroerbakt.
Nadere informatiever moeiender dan ik had verwacht. Wat een klas. Nee,
DAGBOEKfragment Vrijdag 13 januari, 19.17 uur, hoofd van Pat Ik ben moe. Een week met acht uur lesgeven in 1C is veel ver moeiender dan ik had verwacht. Wat een klas. Nee, eigenlijk klopt dat niet. Het
Nadere informatieInhoud. Aan jou de keuze 7. Niet alleen maar een boek 187. Auteurs 191. Dankwoord 197
Inhoud Aan jou de keuze 7 1 Je ouders zijn ook maar mensen 11 2 Eerst ruzies, nu ook nog de scheiding 21 3 Dit is niet eerlijk! 31 4 Wat cijfers ons leren 41 5 En toen veranderde mijn wereld 51 6 Bij wie
Nadere informatieBoekverslag Engels Stepmom door Maggie Rob
Boekverslag Engels Stepmom door Maggie Rob Boekverslag door een scholier 2078 woorden 25 april 2003 6,1 17 keer beoordeeld Auteur Maggie Rob Eerste uitgave 1998 Vak Engels 1. Zakelijke gegevens a. Auteur:
Nadere informatieHet nieuwe Koningin Juliana kindcentrum
School: Bedrijf: Titel project: 1. De opdracht Opdrachtgever Mevrouw Russcher, directeur van de Koningin Juliana school in Barneveld. Architect Ron Verduijn Situatie 2/13 Voor 2016 staat vervangende nieuwbouw
Nadere informatieJuridische medewerker
28-11-2013 Sectorwerkstuk Juridische medewerker Temel, Elif HET ASSINK LYCEUM Inhoudsopgave Inhoud Inhoudsopgave... 1 Inleiding... 2 Hoeveel procent van de opleiding bestaat uit stage?... 6 o Begeleiding...
Nadere informatieWILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok
WILLEM VAN HANEGEM Een voetballer die veel verdriet had door Auke Kok WILLEM VAN HANEGEM Geboren: 1944, Breskens Toptijd: 1962-1983 Clubs: Velox, Xerxes, Feyenoord, AZ 67, Chicago Sting, FC Utrecht Positie
Nadere informatieLeergebied: Zuid Nederland. Constructies
Techniekkit: Domein: Competentie: Leergebied: Zuid Nederland Constructies Toepassen Geschiedenis Mensen bouwen al duizenden jaren huizen om in te wonen. In de prehistorie woonden de mensen in Limburg al
Nadere informatieAMSTELBLOCKET TE KOOP! APPARTEMENTEN AMSTELKWARTIER
AMSTELBLOCKET TE KOOP! APPARTEMENTEN AMSTELKWARTIER architect studio PROTOTYPE www.studioprototype.nl adviseur constructie constructie adviesbureau F. Wiggers adviseur installaties ABT bouwtechnisch adviesbureau
Nadere informatieplattegronden van delft
plattegronden van delft Deze toren is op 9 februari 2011 vijftien meter opgeschoven. Op heel oude plattegronden kun je ook al terugvinden. deze Bagijnetoren (zo heet hij) Een plattegrond wijst je de weg
Nadere informatieDe jeugd van tegenwoordig!
Beste ouders en verzorgers, De jeugd van tegenwoordig! Meester Gradus, mogen wij misschien de schoolfiets even lenen om iets van thuis op te halen? We zijn iets vergeten mee te nemen Twee leerlingen kijken
Nadere informatiejuryrapport verover je wijk
juryrapport verover je wijk 2018-2019 project Verover je Wijk omschrijving Jury rapport 2018-2019 organisatie Mondial College Nijmegen contactpersoon Andrea Hofsteede vakjury Michiel van Zoest, Peter Blomjous,
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Hedonia door Kees van Kooten
Boekverslag Nederlands Hedonia door Kees van Kooten Boekverslag door een scholier 2047 woorden 12 oktober 2004 7,8 25 keer beoordeeld Auteur Genre Kees van Kooten Komedie Eerste uitgave 1984 Vak Nederlands
Nadere informatie10 / 30. Nagele. Een wederopbouwgebied van nationaal belang
10 / 30 Nagele Een wederopbouwgebied van nationaal belang Dit dorp zal er straks niet uitzien als al de andere dorpen [ ] wat nu al vele tongen in beweging heet gebracht en nog vele malen zal doen. Uit:
Nadere informatieEr komt een jonge vrouw binnen. Bent u een rechercheur?, vraagt ze. Jazeker, zegt Peter. Al vijfentwintig jaar. Waarmee kan ik u van dienst zijn?
Loesje de Vries Het is eerste kerstdag en Peter van Opperdoes voelt zich eenzaam. Hij mist zijn vrouw die vorig jaar is overleden. Zonder haar lijkt alles grijs en somber. Hij kijkt op zijn horloge; twee
Nadere informatieGemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen,
Gemeente van onze Heer Jezus Christus, lieve mensen, Naar aanleiding van de lezingen vandaag, over het ophouden van de manna uit Jozua 5 en het teken van brood en vis uit Johannes 6, wil ik graag twee
Nadere informatieSPROET DE BRUID DE BRUILOFT
opdrachten Nog meer Hotel Hallo - Thema 6 Wat een feest! SPROET DE BRUID 1 Knip de strip Knip de strip los langs de stippellijntjes. Leg de stukken omgekeerd en door elkaar heen op tafel. Draai de stukken
Nadere informatiePOSITION PAPER GEDRAGSCODE
POSITION PAPER GEDRAGSCODE DE BNA GEDRAGSCODE: WAARDEVOL VOOR ZOWEL OPDRACHTGEVER, SAMENLEVING ALS ARCHITECTENBRANCHE ZELF Integriteit en transparantie zijn onderscheidende kernmerken voor modern ondernemerschap.
Nadere informatieWinfried van Zeeland Van den Berg Kruisheer Elffers Architecten l april 2014
Winfried van Zeeland Van den Berg Kruisheer Elffers Architecten l april 2014 Inhoud Inleiding Aanleiding Cornelis Elffers Vergelijkbare werken Historische betekenis van de school Het pand Kunstwerken Het
Nadere informatie3 Jullie moeten jezelf niet beter vinden dan een ander, of opscheppen
3 Jullie moeten jezelf niet beter vinden dan een ander, of opscheppen over jezelf. Nee, jullie moeten bescheiden zijn, en een ander belangrijker vinden dan jezelf. 4 Denk niet alleen aan jezelf, maar zorg
Nadere informatiePreek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139. God kent mij
Preek 23 sept 2018 ds. Mw. M.W. Gehrels Psalm 139 God kent mij Gemeente van onze opgestane Heer Jezus Christus, Een keer reed ik s avonds laat met de auto naar huis, over een lange, vrij donkere weg. En
Nadere informatieEen van de agenten komt naar hem toe. Nou, het is me het dagje wel, zegt hij. Nu zijn er toch rellen in de stad.
Een dode De voetbalwedstrijd is afgelopen. Het stadion is bijna leeg. Het is koud, de zon schijnt bleek. Munck staat op de tribune van vak H en staart naar de dode man op de bank. Wat vreselijk, denkt
Nadere informatie1 ARCHITECTUUR Gebouw restylen
1 ARCHITECTUUR Gebouw restylen Max. 1 persoon Wat heb je nodig? Camera, foto, fotokopietjes, papier, potloden, stiften. Wat ga je doen? Je gaat op zoek in je woonplaats naar een gebouw/ straat/ plein,
Nadere informatieJonggezinnedienst 24 sept uur Thema : de Koninklijke trein Kind vermist/gemist opening winterwerk met ds Hoekman
Jonggezinnedienst 24 sept 2017 10.00 uur Thema : de Koninklijke trein Kind vermist/gemist opening winterwerk met ds Hoekman Welkom en afkondigingen: Zingen: Heb je al een kaartje voor de koninklijk trein
Nadere informatieLieven de Key Penning 2015. Rapport van de jury
Lieven de Key Penning 2015 Rapport van de jury Haarlem, 24 november 2015 Inleiding De Lieven de Key Penning is een prijs die in 2009 is ingesteld door de gemeente Haarlem op voorstel van de stadsbouwmeester
Nadere informatieHoofdstuk 17 - Willem en Ielynke
Een hoofdstuk uit Kort maar krachtig, portretten van extreem kleine mensen; Cornelie van Well. Uitgeverij De Tijdstroom. http://www.wijwell.nl/kmk/ Hoofdstuk 17 - Willem en Ielynke Wij zijn gelukkig zoals
Nadere informatieDE WETENSCHAPPERSBUURT
DE WETENSCHAPPERSBUURT Maatschappelijk relevante placemaking Wat is placemaking eigenlijk? Die vraag komt spontaan op tafel aan het begin van het gesprek bij ERA Contour. Het is nu nog te vaak: we gaan
Nadere informatieSimone Foekens. met illustraties van Melanie Broekhoven SpecialBooX, Zuid-Beijerland. Kinderbijbel
Kinderbijbel 2017 SpecialBooX, Zuid-Beijerland www.specialboox.nl Kinderbijbel Tekst: Simone Foekens Illustraties: Melanie Broekhoven Ontwerp en vormgeving: SpecialBooX Simone Foekens met illustraties
Nadere informatieToespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag
Toespraak Gerdi Verbeet bij de Indiëherdenking 15 augustus 2014 in Den Haag Elk jaar op de ochtend van 14 augustus is er een korte plechtigheid in de ontvangsthal van de oude Tweede Kamer. Een kleine groep
Nadere informatiealle belanghebbenden samenbrengen en laten praten met elkaar
1 project West-Vlaanderen / workshops om gemeenten te helpen om een hogere maatschappelijke waarde te geven aan hun toekomstige ruimtelijke ingrepen http://www.westvlaanderen.be/kwaliteit/welzijn_/wonenenwoonomgeving/omgevingopmensenmaa
Nadere informatiePORTFOLIOPLAN 1/5. Student: Tim van Dartel Student nr: 0720444. Datum: Maart 2011 Plaats: Eindhoven
1/5 Student: Tim van Dartel Student nr: 0720444 Datum: Maart 2011 Plaats: Eindhoven Dit portfolioplan is gemaakt in het kader van het vak 7PF03 (Masterportfolio) aan de Technische Universiteit Eindhoven.
Nadere informatiegedichten By angel_writer Submitted: January 27, 2006 Updated: January 27, 2006
gedichten By angel_writer Submitted: January 27, 2006 Updated: January 27, 2006 dit zijn de nederlandse gedichten XD Provided by Fanart Central. http://www.fanart-central.net/stories/user/angel_writer/27216/gedichten
Nadere informatieSchoolbestuur baha i-school Bofokule
Nieuwsbrief September 2013 Schoolbestuur baha i-school Bofokule Bofokule nieuwsbrief September 2013 Nieuws uit het binnenland van Suriname De brief aan FHF Paramaribo, 31 augustus 2013 Brief gezonden aan
Nadere informatieBoekverslag Nederlands Ausländer door Paul Dowswell
Boekverslag Nederlands Ausländer door Paul D Boekverslag door een scholier 1370 woorden 26 oktober 2016 6,4 81 keer beoordeeld Auteur Paul D Eerste uitgave 2009 Vak Nederlands Leesverslag Algemene gegevens
Nadere informatieTroostboekje van. Antonius in Beweging
Wie zijn we? Antonius in Beweging wil de boodschap van Christus in woord en daad uitdragen. We organiseren allerlei activiteiten rondom levensbeschouwing en geloof. Zo geven we op een eigentijdse en warme
Nadere informatieRuimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE
Ruimte voor de maatschappij van morgen BRAINPORT SMART VILLAGE Ruimte voor de maatschappij van morgen De maatschappij van morgen is fundamenteel anders dan die van gisteren. De wereld wordt kleiner door
Nadere informatieDomineeOnline.org Jrg. 1, nr. 8
STUDIONLINE DomineeOnline.org Jrg. 1, nr. 8 Mattheüs 4:12-25 Vooraf We zijn aangekomen in het Nieuwe Testament. De Israëlieten die uit de ballingschap teruggekomen waren in het land Kanaän hebben met veel
Nadere informatieDe eerste bijeenkomst op school
Algemene introductie over architectuur, Zuidwijk en Europan voor kinderen gegeven door opdrachtnemers. Aan de hand van een video met lesbrief worden de kinderen vertrouwd gemaakt met de begrippen architect/
Nadere informatieOntwerpen voor de liturgie Liturgisch Centrum Kerk Bergschenhoek adres: Anthonie van Dijcklaan 1, 2661 TP Bergschenhoek
Ontwerpen voor de liturgie Liturgisch Centrum Kerk Bergschenhoek adres: Anthonie van Dijcklaan 1, 2661 TP Bergschenhoek oplevering: voorjaar 2012 start ontwerp: voorjaar 2010 opdrachtgever: Gereformeerde
Nadere informatie