Sociale zekerheid van ambtenaren en overheidswerknemers

Transcriptie

1 Sociale zekerheid van ambtenaren en overheidswerknemers Een onderzoek naar het proces van normalisering van het socialezekerheidsrecht in de sectoren Rijk, Gemeenten en Onderwijs B.B.B. Lanting Universitair docent Universiteit van Amsterdam Universiteit van Tilburg Maklu Apeldoorn/Antwerpen

2 Voorwoord Lijst van afkortingen Hoofdstuk 1 Inleiding 1 Onderwerp van deze studie 2 Probleemstelling 3 Begrippenkader 3.1 Inleiding 3.2 Sociale zekerheid 3.3 Normalisering 3.4 Ambtenaar en arbeidscontractant 3.5 Overheidspersoneel, overheidswerknemer en overheidswerkgever 4 Afbakening 4.1 Inleiding 4.2 Beperking tot de sectoren Rijk, Gemeenten en Onderwijs 4.3 Beperking ten aanzien van sociale risico's 5 Plan van behandeling V XVII Hoofdstuk 2 Normalisering en de rechtspositie van het overheidspersoneel 1 Inleiding 17 2 De preadviezen van De Jong en Niessen Aanleiding tot een hernieuwde discussie De Nederlandse Juristenvereniging en de ambtelijke status in Het overheidsbeleid inzake normalisering en marktconformiteit Wijze van gelijke behandeling van werknemers en ambtenaren De betekenis van normalisering en marktconformiteit Het resultaat van het streven naar normalisering en marktconformiteit 24 4 De doelstellingen van normalisering Het einddoel van normalisering Discussie over de afschaffing van de ambtelijke status De gevolgde methode: aanpassen aan de marktsector of...? De doelstellingen vanuit het perspectief van het overheidspersoneel Kanttekeningen bij het proces van normalisering 35 5 Conclusies 36

3 Hoofdstuk 3 Hoofdlijnen van de geschiedenis van het ambtenarenstelsel 1 Inleiding 39 2 De rechtsgrond voor socialezekerheidsregelingen De rechtsgrond voor het ambtenarenstelsel De theorie van de onderhoudsrente De rechtsgrond voor het werknemersstelsel 43 3 De sociale risico's van het overheidspersoneel Sociale zekerheidsarrangementen in de negentiende eeuw Sociale zekerheidsarrangementen in de twintigste eeuw 46 4 Collectief overleg ten aanzien van het ambtenarenstelsel Inleiding Het arbeidsvoorwaardenoverleg sinds De structuur van het georganiseerd overleg Coördinatie van het arbeidsvoorwaardenbeleid 58 5 De verhouding van het ambtenarenstelsel tot het werknemersstelsel Inleiding Overheidspersoneel en het recht op loon bij ziekte in het BW Overheidspersoneel en de OW en de IW Overheidspersoneel en de ZW Overheidspersoneel en de WW Afbakening werknemersstelsel en ambtenarenstelsel sinds Conclusies 67 Hoofdstuk 4 Tijdelijke arbeidsongeschiktheid onder het ambtenarenstelsel 1 Inleiding 71 2 Hoofdlijnen van de situatie in de marktsector 72 3 Bezoldiging of uitkering bij tijdelijke arbeidsongeschiktheid De regelingen in de sectoren Rijk, Gemeenten en Onderwijs Recht op bezoldiging bij ziekte tijdens het dienstverband Bezoldiging of uitkering bij ziekte na afloop van het dienstverband Bezoldiging of uitkering in verband met zwangerschap en bevalling 83 4 Re-integratie Aandacht voor re-integratie Bezoldiging bij re-integratie 88 VIII

4 4.3 Verrichten van andere (passende) werkzaamheden Revalidatievoorzieningen 89 5 Extra aanspraken bij een dienstongeval of beroepsziekte Ratio extra aanspraken bij een dienstongeval of beroepsziekte Criteria voor een dienstongeval of beroepsziekte De inhoud van de extra aanspraken Aansprakelijkheidsnorm bij dienstgerelateerde schade 94 6 Verplichtingen- en sanctieregime Inleiding Verplichtingen Geheel of gedeeltelijk verval van het recht op bezoldiging 97 7 Uitvoering en financiering Bedrijfsgeneeskundige diensten Medische controle en de commissie van drie geneeskundigen Financiering Conclusies 102 Hoofdstuk 5 Blijvende arbeidsongeschiktheid onder het ambtenarenstelsel 1 Inleiding Hoofdlijnen van de situatie in de marktsector Het recht op invaliditeitspensioen Van Pensioenwet 1922 naar Abpw Voorwaarden voor het recht op invaliditeitspensioen De pensioenkeuring Hoogte en duur van het invaliditeitspensioen Het inverdiend invaliditeitspensioen De aanvulling op het inverdiend invaliditeitspensioen Herplaatsing Inleiding De herplaatsbaarverklaring Herplaatsingswachtgeld Herplaatsingstoelage Verplichtingen- en sanctieregime Uitvoering en financiering van de Abpw De uitvoeringsorganisatie van het ABP Financiering van de Abpw Toepassing van de AAW in de overheidssector Conclusies 137 IX

5 Hoofstuk 6 Werkloosheid onder het ambtenarenstelsel 1 Inleiding Hoofdlijnen van de werkloosheidsregelingen in de marktsector Het recht op wachtgeld Voorwaarden recht op wachtgeld Uitsluitingsgronden en beëindigingsgronden Het recht op ontslaguitkering Voorwaarden recht op ontslaguitkering Uitsluitingsgronden en beëindigingsgronden Duur en hoogte van wachtgeld en ontslaguitkering Duur en hoogte van het wachtgeld Duur en hoogte van de ontslaguitkering Van TrWWV naar WW-bodem De begrippen diensttijd en bezoldiging Verrekening van inkomsten Inleiding Inkomsten uit arbeid of bedrijf Wijze waarop de inkomstenverrekening plaatsvond Verplichtingen- en sanctieregime Verplichtingen Sancties en sanctiebeleid Sociale beleidskaders, wachtgeld na privatisering en bij vervroegd uittreden Uitvoeringsorganisatie en financiering Uitvoeringsorganisatie Financiering Conclusies 183 Hoofdstuk 7 Normalisering en de sociale zekerheid van het overheidspersoneel 1 Inleiding Debat over normalisering op het terrein van de sociale zekerheid Het standpunt van de (gemengde) commissie-van Rhijn Het standpunt van de commissie-kranenburg Het standpunt van de SER bij de invoering van de WAO Het preadvies van De Jong met betrekking tot de sociale zekerheid 193

6 3 De herziening van de sociale zekerheid sinds Verlaging van de collectieve uitgaven Overheidspersoneel en de stelselherziening Overheidspersoneel en de nieuwe WW De wijzigingen van de arbeidsongeschiktheidsregelingen De doelstelling van de OOW-operatie De aankondiging van de OOW-operatie Rapporten en adviezen in het kader van de OOW-operatie De toelichting bij het voorstel voor de Wet OOW Het garantieniveau van de bestaande aanspraken Kanttekeningen bij de doelstellingen van de OOW-operatie Conclusies 211 Hoofdstuk 8 De overgang naar het werknemersstelsel 1 Inleiding Wetgeving gericht op de overgang naar het 216 werknemersstelsel 2.1 Inleiding De invoering van een marktconform brutonettotraject De Wet privatisering van het ABP De Wet OOW De overgang naar de WAO Achtergrond en ratio van de WAO-conforme regeling Omzetting van Abpw-aanspraken naar WAO-conforme aanspraken Opheffing uitzondering overheidswerknemers en fictieve verzekeringsplicht Omzetting van WAO-conforme aanspraken naar WAO-aanspraken De overgang naar de ZW Opheffing uitzondering overheidswerknemers Beperkte openstelling voor bestaande ziektegevallen Fictieve verzekeringsplicht en risicowering De overgang naar de WW Opheffing uitzondering overheidswerknemers De uitzonderingspositie van bestaande wachtgelders Arbeidsvoorwaardenoverleg over wettelijke en bovenwettelijke aanspraken Normalisering van het arbeidsvoorwaardenoverleg 230 XI

7 6.2 De reikwijdte van het overeenstemmingsvereiste De sectoralisatie van het arbeidsvoorwaardenoverleg Het onderscheid wettelijk en bovenwettelijk De structuur van het arbeidsvoorwaardenoverleg sinds Automatische wijziging van bovenwettelijke aanspraken Resterende verschillen met de marktsector Conclusies 245 Hoofdstuk 9 Kortdurende arbeidsongeschiktheid onder het werknemersstelsel 1 Inleiding Ontwikkelingen in de marktsector Wettelijke regeling van het recht op doorbetaling van bezoldiging 252 bij ziekte 3.1 Achtergrond van art. XV Wet TZ Hoofdlijnen vierde afdeling van hoofdstuk IV ZW Verschillen tussen de vierde afdeling van hoofdstuk IV ZW en titel 7.10 BW De betekenis van de vierde afdeling van hoofdstuk IV ZW Regeling in de ZW of in de AW De vangnet-zw en de Wazo in de overheidssector Inleiding Het recht op ziekengeld De voorrangsregel van artikel 29 lid 1 onder b ZW Uitbetaling van ziekengeld aan overheidswerknemers Duur en hoogte van het ziekengeld De zwangerschaps- en bevallingsuitkering ingevolge de Wazo Betekenis van de vangnet-zw en de Wazo in de overheidssector Uitvoering en financiering van de vangnet-zw en de Wazo Uitvoering van de vangnet-zw en de Wazo Financiering van de vangnet-zw en de Wazo Deelconclusie Sectorale arbeidsvoorwaardelijke afspraken in geval van kortdurende arbeidsongeschiktheid 282 XII

8 7.1 Inleiding De relevante regelingen voor Rijk, Gemeenten en Onderwijs De hoogte van de bezoldiging tijdens het dienstverband Verhoging bezoldiging bij re-integratie Extra aanspraken bij dienstongeval of beroepsziekte Aanspraken in geval van zwangerschap en bevalling Aanspraken bij ziekte na afloop van het dienstverband Verplichtingen- en sanctieregime Verval en beëindiging van bovenwettelijke aanspraken Handhaving van de commissie van drie geneeskundigen Deelconclusie Conclusies 310 Hoofdstuk 10 Langdurende arbeidsongeschiktheid onder het werknemersstelsel 1 Inleiding Aanspraken op grond van de WAO-conforme regeling en de WAO De WAO-conforme regeling Voorwaarden voor het recht op een WAO-uitkering Hoogte en duur van de WAO-uitkering Re-integratie verplichtingen in de WAO-conforme regeling en de WAO Verschillen met de marktsector Deelconclusie Uitvoering en financiering van de WAO-conforme regeling en de WAO Uitvoering en financiering van de WAO-conforme regeling Uitvoering van de WAO in de overheidssector Financiering van de WAO in de overheidssector Deelconclusie Het bovenwettelijke WAO-regime Inleiding Aanvullend invaliditeitspensioen Herplaatsingstoelage Normalisering van het ontslagregime bij ziekte Suppletie Deelconclusie De aanspraken op grond van de Wet WIA 349 XIII

9 5.1 Inleiding Voorwaarden voor een uitkering op grond van de Wet WIA Soorten uitkering op grond van de Wet WIA Deelconclusie Uitvoering en financiering van de Wet WIA Uitvoering van de Wet WIA in de overheidssector Financiering van de Wet WIA in de overheidssector Deelconclusie Het bovenwettelijke WIA-regime 7.1 Inleiding Aanvullend arbeidsongeschiktheidspensioen De positie van 35-minners Deelconclusie Conclusies 369 Hoofdstuk 11 Werkloosheid onder het werknemersstelsel 1 Inleiding Aanspraken van overheidswerknemers op grond van de WW Inleiding De ontstaansvoorwaarden voor het recht op WW-uitkering Geldend maken van het recht op WW-uitkering De maatregelen bij verwijtbare werkloosheid Hoogte en duur van de WW-uitkering Beëindiging van het recht op uitkering en herleving Deelconclusie Financiering Ratio handhaving eigenrisicodragen werkloosheidslasten Financieringsregime WW voor de overheidssector Het verhaal op de overheidswerkgever Sectorale risicoverevening in de sector Onderwijs Deelconclusie De uitvoering van de WW in de overheidssector Inleiding Eigen verantwoordelijkheid overheidswerkgever bij re-integratie De overheidswerkgever als belanghebbende bij WW-besluiten 415 XIV

10 Jurisprudentie over de overheidswerkgever als belanghebbende Deelconclusie Bovenwettelijke werkloosheidsregelingen Rijk en Gemeenten Inleiding De aanvullende uitkering De aansluitende uitkering Hoogte en duur van de aanvullende en aansluitende uitkering Beëindiging van de aanvullende en aansluitende uitkering De gemeentelijke werkloosheidsuitkering ex art. 10a:9 CAR Verplichtingen- en sanctieregime Re-integratieinstrumenten Aanpassing van het BBUW-Rijk en invoering van hoofdstuk 10d:CAR Deelconclusie De bovenwettelijke werkloosheidsregeling in de sector Onderwijs Van BWOO naar BBWO Voorwaarden aanvullende BBWO-uitkering Voorwaarden aansluitende BBWO-uitkering Garantie tot behoud van aanspraken Toepassing van de WW-systematiek op aanspraken ingevolge het BBWO Re-integratieinstrumenten in het BBWO Deelconclusie Ontslaguitkering na een ontslag op andere gronden De uitkering ex art. 99 lid 2 ARAR voor rijkspersoneel De uitkering ex art. 8:8 voor gemeentepersoneel De garantie op een uitkering voor onderwijspersoneel Deelconclusie Conclusies Hoofdstuk 12 Conclusies 1 Inleiding Verschillen tussen het ambtenarenstelsel en het werknemersstelsel 469 XV

11 2.1 Inleiding Rechtspositionele regelingen versus sociale verzekeringen Relatief hoog niveau van inkomensbescherming Aandacht voor re-integratie Uitvoering door de overheidswerkgever Financiering als eigenrisicodrager en via kapitaaldekking De doelstellingen van normalisering van de sociale zekerheid Gelijke behandeling Overige doelstellingen Niet genoemde doelstellingen De uitkomst van het proces van normalisering Inleiding Heeft normalisering geleid tot gelijke behandeling? Heeft normalisering geleid tot deregulering en meer transparantie? Eindconclusie Epiloog 499 Summary 505 Geraadpleegde literatuur 517 Jurisprudentieregister 541 Trefwoordenregister 547 XVI