GEO-INFO 5. Schilder Van Gogh en landmeter Furnée. Wereld aan de wand weer in de prijzen. Old Shatterhand - landmeter!

Transcriptie

1 GEO-INFO 5 Vakblad van Geo-Informatie Nederland jaargang 9 pagina 4 Schilder Van Gogh en landmeter Furnée pagina 7 Wereld aan de wand weer in de prijzen pagina 16 Old Shatterhand - landmeter! pagina 22 Het Kadaster in de Tweede Wereldoorlog

2 Nationale GI Minor gaat van start Op 4 september dit jaar start een bijzondere landelijke minor op het gebied van geo-informatie. Zes universiteiten bundelen hun kennis en ervaring rond geo-informatie in één gezamenlijke Nationale Geo Informatie Minor. De minor richt zich op studenten aan het wo of hbo met basiskennis van geo-informatie, en professionals die met geo-informatie te maken hebben of krijgen. De Nationale GI Minor is een nauwe samenwerking tussen Universiteit Utrecht, Rijksuniversiteit Groningen, Vrije Universiteit Amsterdam, Wageningen University, Universiteit Twente en TU Delft. Werkgevers van diverse bedrijven en overheden zijn nauw betrokken bij de Nationale GI Minor. Zo verzorgen zij gastlessen, stageplaatsen en praktijkcases. Bij de totstandkoming fungeerde SAGEO als aanjager. De inschrijving staat open tot 1 juni. Competentieprofiel geo-ict in de maak Kenniscentrum ECABO werkt aan een beroepscompetentieprofiel voor de nieuwe mbo-opleiding Geo-ICT. Hierin staat wat een ervaren geo-ict er moet kunnen. Omdat het profiel voor hen herkenbaar moet zijn, zijn verschillende werkgevers bij het opstellen ervan betrokken. Het beroepscompetentieprofiel wordt doorvertaald naar een kwalificatiedossier, op basis waarvan de minister van OCW goedkeuring aan een nieuwe opleiding verleent. ECABO ontwikkelt het beroepscompetentieprofiel in opdracht van SAGEO, namens een mbo-werkgroep die een jaar geleden het voortouw nam voor de nieuwe opleiding. Het initiatief wordt medegefinancierd door CA-ICT en de gemeenten Den Haag en Rotterdam. Stichting Arbeidsmarkt Geo (SAGEO) levert een bijdrage aan een gezonde geosector door de mismatch tussen vraag en aanbod op de arbeidsmarkt aan te pakken. Onze aanpak is gebaseerd op drie pijlers: vernieuwing van het onderwijs, werving van jongeren voor het geovak, en bevorderen van samenwerking tussen onderwijs en werkgevers. Kijk voor meer informatie op de kracht van locatie Steeds meer bedrijven, instellingen en overheden ontdekken de waarde van locatie. Geodan combineert al meer dan 25 jaar de kracht van locatie met solide dienstverlening en kennis van innovatieve technologieën. In onze ogen is geo-ict nooit een doel op zich, maar altijd een middel dat bijdraagt aan de bedrijfsvoering. Het bewijs? Een breed portfolio van producten en diensten waarmee wij onze klanten helpen met beter inzicht, meer controle en kostenvermindering. Geodan bestaat uit 130 creatieve geo-ict professionals. Samen leveren we oplossingen die bijdragen aan uw succes. Steeds meer bedrijven ontdekken de waarde van locatie voor hun activiteiten en ontdekken Geodan. Benieuwd naar de waarde van locatie voor uw organisatie? E info@geodan.nl T

3 Inhoudsopgave Schilder Van Gogh en landmeter Furnée 4 Verslag - Graafschade en planologische inpassing 10 Het Kadaster in de Tweede Wereldoorlog 22 Veelzijdige landmeter Pieter van Kampen 28 Old Shatterhand - landmeter! 16 Colofon 2 Redactioneel - Geo fortificatie met Geo ID 3 Schilder Van Gogh en landmeter Furnée 4 Verslag - Wereld aan de wand weer in de prijzen 6 GeoBusiness Marktmonitor Column - Geo-sector Wat zijn de kansen en bedreigingen bij het huidige kabinetsbeleid? 9 Verslag - Graafschade en planologische inpassing 10 Reactie - GeoBusiness Marktmonitor De Reünie - Wat doen mijn klasgenoten? 14 Old Shatterhand - landmeter! 16 Reactie - Rotterdamse kaartbijhouding 17 Digitale bijzondere collecties Universiteits bibliotheek Utrecht in een nieuw jasje 18 Column - Het nieuwe Nederlandse geo-imago 19 Geo-ICT Opleidingen - Werken in de Geo-ICT? Kom bij ons leren! 20 Het Kadaster in de Tweede Wereldoorlog 22 In memoriam - ir. M.E.E. Haagmans 26 Open Kaart - Boek op de Kaart 27 Veelzijdige landmeter Pieter van Kampen 28 Personalia 29 Bedrijven en diensten 30 Informatie 31 Geo-Info

4 Partners Geo-Informatie Nederland Agenda GIN Algemene Ledenvergadering GIN Datum: 31 mei Locatie: Grontmij, locatie Waddinxveen Meer informatie: Bijeenkomst GIN leden Datum: 31 mei (rondom ALV) Tijd: uur Locatie: Grontmij, Grontmij Nederland B.V., Coenecoop 55, 2741 PH Waddinxveen. Onderwerp: Einde terrestrische inwinning Gebruikersdag dg DIALOG Topografie Datum: 6 juni Tijd: uur Locatie: Beatrixgebouw in Utrecht Meer informatie: Open Source GIS-conferentie Datum: 25 t/m 28 juni Locatie: Hogeschool Larenstein in Velp Meer informatie: Themamiddag Geo-sector 3.0 Datum: 26 juni Halfjaarlijkse themabijeenkomst GeoBusiness Nederland Locatie: KPN in Den Haag Meer informatie: GIN - Symposium 2012 Datum: 15 november Locatie: Theater Orpheus in Apeldoorn Informatie: Call for papers gestart. Nadere informatie bij Herman ter Veen Tel: herman@sense-organisatie.nl Foto omslag: Colofon Uitgever Geo-Informatie Nederland Redactieadres Redactie Geo-Info Postbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) Fax: (033) gi@geo-info.nl Redactie Geo-Info Hoofdredacteur: Roelof Keppel Plv. hoofdredacteur: vacant Redacteuren Adri den Boer Klaas van der Hoek Bart Huijbers Milo van der Linden Edward Mac Gillavry Ad van der Meer Ferjan Ormeling Frans Rip Eindredactie Motivation Office Support bv, Nijkerk Inzenden kopij Indienen en publiceren van artikelen en berichten in overleg met de redactie. Zie ook onder Geo-Info. Advertentie-exploitatie Murre Management Leen Murre Telefoon: advertentie@geo-info.nl Algemene gi@geo-info.nl Advertentietarieven op aanvraag Vormgeving en druk VdR druk & print, Nijkerk Abonnementen / inlichtingen Postbus 1058, 3860 BB Nijkerk Telefoon: (033) Fax: (033) administratie@geo-info.nl Het doorgeven van adreswijzigingen uitsluitend schriftelijk of via . Een abonnement of lidmaatschap kan op elk gewenst moment ingaan en wordt voor een jaar aangegaan. Een abonnement of lidmaatschap wordt automatisch verlengd, tenzij dit minimaal drie maanden voor de verlengingsdatum schriftelijk of per wordt opgezegd. Abonnementsprijzen per jaar voor 2012 Persoonlijk lidmaatschap: 57 incl. 6% btw Abonnement op Geo-Info: 103 incl. 6% btw Organisatielidmaatschap: 232 incl. 6% btw Leden in het buitenland betalen extra kosten voor het toezenden van Geo-Info: binnen Europa 32 (excl. 19% btw) en buiten Europa 59 per jaar (excl. 19% btw). Kijk voor meer informatie op de website Bij automatische incasso krijgt u een korting van 2 per jaar Het overnemen evenals het vermenigvuldigen uit dit tijdschrift is slechts toegestaan na schriftelijke toestemming van redactie en auteur. ISSN (print), ISSN (online) 2 Geo-Info

5 Redactioneel Roelof Keppel Geo fortificatie met Geo ID Op een mooie vrijdag in april hebben we met een aantal enthousiaste GIN-leden eens gekeken naar de toekomst van ons verenigingsblad Geo-Info. Wat gaat er goed, wat kunnen we verbeteren? Helemaal uit de lucht vallen kwam deze sessie niet: in Geo-Info kon u al lezen dat deze werkgroep op verzoek van het GIN-bestuur was ingericht voor het begrijpen, ontdekken en inzetten van allerlei nieuwe mogelijkheden. Zie ook de Vormen Inhoud-discussie op de GIN-pagina op LinkedIn, waaraan u overigens nog steeds kunt meedoen. Betere omstandigheden voor de eerste bijeenkomst van deze werkgroep kunt u zich nauwelijks voorstellen. De directiekeet midden in de bouwput op een van de mooiste plekjes van Nederland: het GeoFort bij Herwijnen. Op de achtergrond het drukverhogende geluid van compressoren, af en aan lopende bouwvakkers, kabel- en leidingenexperts, schilders en stukadoors. Zelfs gezeten in deze bouwkeet ontkom je niet aan de aanstekelijke werklust van de werklieden. Een beetje haast kan ook voor hen geen kwaad. Zo te zien is er nog heel wat te doen. Zeker nu bekend is dat het GeoFort op 23 juni aanstaande de toegangspoort opent voor publiek. We zagen aardig wat overeenkomsten tussen de herstelwerkzaamheden aan dit fort en onze doelen op deze ochtend. Respect voor de historie en daarnaast ook oog voor vernieuwing. De blik gericht op communicatie en educatie. Verbanden leggen, verbindingen maken. Voor wie doe je dat allemaal? Waar het GeoFort zich straks zal onderscheiden in een mooie mix van inhoud en entertainment, zal het bezoekend publiek die diversiteit als heel natuurlijk en plezierig gaan beleven. En dat voor een ruime doelgroep: een grote leeftijdsbandbreedte en aantrekkelijk voor zowel de incrowd als hen die belangstelling hebben voor de geboden informatie of beleving. Dat is een aantrekkelijke formule waarmee we ook voor Geo-Info wel iets kunnen. Dat we moeten vernieuwen is geen vraag meer. Wel het tempo waarin we die veranderingen gaan doorvoeren. We hebben daar uitvoerig bij stilgestaan. Een tussenuitslag van de poll op GIN LinkedIn geeft aan dat er stemmen opgaan om in 2013 volledig digitaal te gaan. Dat sluit overigens niet uit dat er nog steeds als optie een aantrekkelijke editie van Geo-Info in de brievenbus gevonden kan worden. Dat zal uw keus worden. Wanneer u wilt kunnen kiezen, zullen we nog beter willen weten wie u bent en wat u bezighoudt. Een simpele oproep om MIJNGIN bij te houden hierbij maar weer eens gedaan- is dan niet meer voldoende. We willen in de nabije toekomst veel meer gaan werken vanuit de community-gedachte. Daarmee streven we naar een heel andere dynamiek: de rol van de redactie zal daarmee ook een revisie ondergaan. Meer faciliterend en kanaliserend dan amechtig achter het nieuws aanhollend. Wijzelf met zijn allen, de verenigingsleden van GIN- vormen het nieuws, zijn het nieuws en delen dat nieuws met elkaar. En met de buitenwereld. We zitten niet in een cocon maar zijn in resonantie met de wereld rondom ons. Al jaren weten wij dat alles om geo draait en toch zonderen we onszelf af. Dat moet maar eens voorbij zijn. Geo in de keten? Geo uit te ketens! Uiteindelijk zal de voorgestelde vernieuwing gaan leiden tot een betere afstemming tussen en betrokkenheid van de verenigingsleden. Daarbij hoort dat informatie op maat zal worden aangeboden. Daarbij gebruikmakend van de kracht van verschillende media-vormen. Om dat te realiseren zullen we moeten weten wie u bent, wat u bezig houdt, welk type informatie voor u van belang is, welke thema s uw interesse hebben, welke bijeenkomsten u wilt bijwonen. Kortom: wat u qua geo boeit en wat u bindt aan GIN. Daarvoor is een goed klantenbestand onontbeerlijk. Eenmalige opslag, meervoudig gebruik en zo. Daarmee zal het ook eenvoudiger worden u op tijd te benaderen voor die activiteiten waarin u geïnteresseerd bent. Op tijd, to the point. Zodat u weet op welke zaterdagochtend u de door GIN gesponsorde meidoornhaag op het GeoFort kunt komen knippen. (En dan gelijk even kunt bijpraten met collega Janssen. Kan uw partner met de kinderen even onthaasten in het geo-doolhof). En u een persoonlijk bericht krijgt wanneer er een GIN-event bij u in de buurt is, of juist voor die themabijeenkomst in regio west, helemaal passend bij uw profiel. Uw eigen Geo-ID. Of Geo-tag. Altijd achter een opt-in: u bepaalt zelf wie u bent en wat u wilt. Wij verwachten er veel van: u krijgt de informatie waarom u gevraagd heeft. Op tijd. Op maat. Op het door u gewenste medium. Het maken van verbindingen en het leggen van verbanden. Versteviging van geo in alle richtingen. Geo fortificatie als het ware. Roelof Keppel MIJNGIN Via MIJNGIN wordt de GIN-ledendatabase up-to-date gehouden. Zodoende kunnen we leden beter informeren en gerichte uitnodigingen voor activiteiten sturen. In juli 2011 is aan alle persoonlijke leden per brief gevraagd in te loggen op MIJNGIN en het persoonlijk profiel aan te vullen. Ben je er nog niet aan toegekomen? Ga naar de website, log in met je lidnummer en je postcode. Nadat je bent ingelogd leidt elke volgende muisklik naar je profiel. Dit profiel moet je aanvullen voor je verder kunt in de site. Meer informatie over MIJNGIN en inloggen vind je op Geo-Info

6 Schilder Van Gogh en landmeter Furnée Adri den Boer, redacteur Inleiding Negenhonderdtwee brieven van en aan Vincent van Gogh zijn sinds oktober 2009 voor iedereen in facsimile, maar ook uitgetypt in het Nederlands en het Engels, te bestuderen op de webstek vangoghletters. org. Deze werd samen met een boekuitgave gelanceerd bij de opening van een tentoonstelling over die brieven in het Van Goghmuseum in Amsterdam. Zoeken geeft zeven treffers met landmeter en een met landkaart. Landmeter Cornelis de Jonge (1837-na 1881), gehuwd met Trijntje Poldermans (1838-?) van Moleneind B 38 in Hoeven komt alleen maar voor in brief 145 uit In brief 290 van 1882 schreef Vincent aan Theo van Gogh over die landkaart-treffer: Bij V.d. Weele zag ik een uitmuntende schets van Breitner, een teekening die niet af was misschien ook niet af te maken het stelde voor officieren die over een landkaart of plan de bataille zitten te delibereeren voor een open raam. Het moet gaan om George Hendrik Breitner, Krijgsraad ten tijde van de Bataafse Republiek, een aquarel uit De meeste landmetersinformatie gaat over Antoine Philippe Furnée, door Van der Schans betiteld als Ph.A. Furnée toen hij diens relatie met Van Gogh kort beschreef, ver voordat de webstek er was (Van der Schans, 1990). Afb.1. G.H. Breitner, Krijgsraad, ca met volgens Van Gogh officieren, delibererend over een landkaart ( Landmeter Antoine Philippe Furnée ( ) Op 20 mei 1883 schreef Vincent vanuit Den Haag aan Theo van Gogh (brief 383): Dezer dagen of liever weken heb ik heel prettig gezelschap gehad buiten aan een jong landmeter die zoo wat scharrelde met teekenen. Hij liet mij eens teekeningen zien die ik slecht vond en hem zeide waarom ik ze slecht vond. Ik had gedacht natuurlijk daarna nooit meer van hem iets te zullen hooren doch op een goeden dag spreekt hij me er weer over aan, hij had tijd nu en mogt hij eens mee naar buiten gaan. Wel Theo, die kerel heeft het landschapteekenen zòò gevat dat hij tegenwoordig waarachtig alleraardigste schetsen uit weiland en bosch en duin meebrengt. Hij moet echter nog een examen doen in October en zijn vader wil niet hij er zoo druk aan doet. Maar juist met zijn landmetersvak kan hij het teekenen heel best vereenigen m.i. Volgens een noot was deze jonge landmeter Antoine Philippe Furnée ( ). Hij volgde in landmeten en waterpassen, geodesie en situatietekenen aan de Polytechnische School te Delft en deed dus in 1883 terzake examen. Zijn vader Hendrik Jan Furnée ( ), drogist op Korte Poten 8, handelde ook in materialen voor kunstenaars. Op 13 juli 1883 kwam Furnée weer, maar nu met een collega, aan de orde in een schrijven van Vincent aan Theo vanuit weer Den Haag (brief 362). De tweede landmeter is anoniem, maar was net als Furnée een examenkandidaat: Gisteren avond heb ik een cadeau gekregen dat mij enorm pleizier deed (van die twee landmeters want er is Landmeten en tekenen verenigbaar een tweede nog bijgekomen sedert), namelijk een zeer echt Scheveningsch buis met staanden kraag, pittoresk verkleurd en gelapt. In weer een Haagse brief van Vincent aan Theo van 24 juli 1883 is alleen sprake van tekenhulp aan de jonge landmeter (brief 366). Dat leverde de arme schilder korting op tubes verf op, althans eind juli 1883 schreef hij weer vanuit Den Haag aan Theo (brief 369): Ge weet ik geef les aan een landmeter. Nu, diens vader is drogist en handelt in verfwaren, is depothouder van Paillard en levert o.a. aan Mauve. Voor dat les geven aan den zoon heb ik nooit iets gehad maar wel veel betuigingen van dienstwilligheid van den vader. En daarop heb ik maar eens doorgegaan en t volgende tot hem gezegd. Dat ik niet twijfelde of hij had onder zijn voorraad een tamelijk aantal niet courante tubes. Dat deze door mij evenwel konden worden gebruikt en ik die van hem zoude overnemen tegen netto prijs Paillard, op voorwaarde hij mij ook de courante tubes in vervolg van tijd 4 Geo-Info

7 gemaakt met hem als bovenstaand. De relatie bleef bestaan. Vanuit Hoogeveen schreef Vincent op 11 of 12 september 1883 aan Theo (brief 385): Te s Hage is alles goed afgeloopen. Aan t station kwam die landmeter mij nog opzoeken. In een volgende brief aan zijn broer van 28 september (brief 391) komt de landmeter weer voor, zij het indirect: Zoo is het met Furnee (dat is de vader van dien landmeter) ook, ik heb zijn verzekering dat hij mij vertrouwde maar ik zit er mee dat ik hem meestal contant betaalde als antecedent en zie geen reden dat te veranderen daar ik anders schijn te veranderen van handelwijs en het misschien de vriendschap influenceert Op 26 november 1883 pent Vincent vanuit Nieuw-Amsterdam aan Theo (brief 407): Gisteren berigt dat Furnee door zijn laatste examen is en nu weer zijn handen vrij heeft om door te gaan met zijn begonnen schilderen. Vanwege een onverwachts vertrek van landmeter Furnée naar Nederlands-Indië schrijft Vincent hemzelf vanuit Nuenen rond 10 januari 1884: Het doet mij zoo veel genoegen dat ge warm blijft voor het schilderen en ik geloof dat op conditie van volhouden gij het een heel eind kunt brengen. Juist ook omdat gij in Uw vak toch altijd veel buiten moet zijn. Bosoeki in Oost-Java werd zijn standplaats. Terug in Den Haag overleed hij al op 12 juni 1897, aldus het Nederlands Patriciaat van Afb.2. In zijn brieven tekende Van Gogh geen landmeters, wel aardappeleters ( Afb.3. Een van de vele zelfportretten van Van Gogh, deze uit 1889 met verbonden oor. op dezelfde condities zou leveren. Eerst had hij bezwaar, maar toen heeft hij zijn voorraad eens nagegaan en heb ik een schikking Slot Furnée komt niet voor in de databank met kunstenaars van het Rijksbureau voor Kunsthistorische Documentatie. Maar juist met zijn landmetersvak kan hij het teekenen heel best vereenigen m.i. blijft een mooie zin van Vincent van Gogh Een heel mooie zin óver Van Gogh is die van Bertus Aafjes: Vincent behandelde zijn onderwerpen bijna met de kinderlijke natuurgetrouwheid waarmee een topograaf zijn onderwerpen in kaart brengt. Literatuur Brieven Van Gogh compleet digitaal, in: e-data &research (kwartaalblad DANS), december 2009 Van der Schans, R. Een kleine reis in het land van het betere inzicht: Van Gogh, Klee en de landmeter, in: NGT Geodesia , p Aafjes, B. De wereld is een wonder, Amsterdam 1959 (hoofdstuk Arles). Grafometer als pijlkompas in Tussen Kunst en Kitsch Dit is een pijlkompas uit 1790, dat door landmeters werd gebruikt. Het kompas is niet alleen gedateerd, maar zelfs gesigneerd door Goudien, een bekende Franse instrumentenmaker, die ook wel klokken maakte. Het is een mooi authentiek instrument, met de originele eikenhouten doos. De grootvader van de eigenaresse was architect, maar de familie had geen idee waar dit instrument toe diende. Dat staat op over de uitzending van Tussen Kunst en Kitsch van 4 april 2012 vanuit de Markiezenhof in Bergen op Zoom. Fred Kats legde de werking van het instrument goed uit, maar corrigeerde de hem toegespeelde benaming niet in grafometer of halve cirkel. ( Je kunt er peilingen mee doen, zo betitelde hij hoekmeten maar.) De Rotterdamse expert in klokken en instrumenten taxeerde de waarde op wel 4500, vast vanwege het feit dat het pijlkompas door Goudien is gesigneerd en gedateerd. (Adri den Boer) Geo-Info

8 Verslag Wereld aan de wand weer in de prijzen Uitreiking van de oorkonde aan Lowie Brink (rechts), vóór een wandkaart van Perthes die, met een terreinafbeelding, de reliëfweergave op de kaart verklaart. Op 3 april 2012 ging ondergetekende namens de Geo-Info redactie op bezoek bij dr. Lowie Brink en zijn partner drs. Lucy Holl, van het kartografisch antiquariaat De wereld aan de wand, Staringstraat 5 in Nijmegen. Hier konden we de heer Brink verrassen met een oorkonde, uitgereikt voor het beste artikel in de Geo-Info van De redactie had zijn bijdrage (Van kaart aan de wand naar wandkaart, Geo-Info 2011 nr 7/8) uit de 10 voor 2011 genomineerde artikelen uitgekozen omdat het vernieuwend was, zowel goed als leuk geïllustreerd en uiterst leesbaar geschreven. Innovatief omdat voor het eerst in een artikel over wandkaarten ook naar de kwaliteit van die kaarten gekeken wordt, en daardoor ook naar de leesbaarheid en dus ook naar de geschiktheid van het materiaal voor het onderwijs. Brink heeft voor het artikel diep in de theoretische beschouwingen moeten duiken, hanteert begrippen als numerieke kaartbelasting en ooghoeken, maar weet dat allemaal duidelijk en overzichtelijk voor het voetlicht te krijgen. En dat werd dus zeer gewaardeerd door de Geo-Info redactie. Het was niet voor het eerst dat er een Geo-Info redacteur bij De wereld aan de wand op de stoep stond. Op 10 maart 2007 leverden redacteuren Ad van der Meer en Ronald Bokhove hier al de prijs voor het beste artikel van 2006 af, voor een artikel over een vergelijkbaar thema: Nederlandse wandkaarten in het 19 e -eeuwse aardrijkskundeonderwijs. In de tussentijd is er een hele serie artikelen over Nederlandse wandkaarten geschreven door Lowie Brink en Lucy Holl. Hiermee hebben ze praktisch de hele 19 e - en 20 e -eeuwse Nederlandse (school)wandkaartenproductie gedocumenteerd. Die documentatie is ook terug te vinden in hun boekpublicaties en op de website van antiquariaat De Wereld aan de Wand. Daarop is zowel per uitgever als per afgebeeld gebied na te gaan wat er allemaal geproduceerd is. Dankzij hun werk is er nu heel veel over de Nederlandse wandkaartenproductie bekend en vastgelegd; Nederland is het enige land in Europa met een dergelijke documentatie. Dat materiaal kan nu gebruikt worden om ook meer inhoudelijk op het materiaal in te gaan, bijvoorbeeld door verschillende kaarten van hetzelfde gebied van verschillende auteurs of uit verschillende jaren met elkaar te vergelijken (een studie over de wandkaarten van Suriname zal binnenkort verschijnen), of door vergelijkingen met buitenlands materiaal. Maar er blijken ook nog steeds nieuwe ontdekkingen gedaan te worden, getuige de pas door het antiquariaat verworven manuscriptwandkaart van Pompeii (op bijgaande foto ziet u daar linksonder nog net een hoekje van). We feliciteren de heer Brink van harte met deze unieke tweede uitverkiezing! Ferjan Ormeling 6 Geo-Info

9 GeoBusiness Marktmonitor 2012 Algemeen Begin 2012 is GeoBusiness Nederland gestart met de Marktmonitor Het onderzoek is uitgevoerd door onderzoeksbureau Heliview Research. Dit is de derde Geo-sector in kaart. In afwijking van beide vorige edities maakt GeoBusiness Nederland nu gebruik van een benchmarkmethode via een online internetplatform. Deze methode heeft een meer dynamisch karakter waarmee het mogelijk is vaker en sneller informatie in te winnen en continu impactanalyses uit te voeren. De Marktmonitor 2012 beperkt zich vooralsnog tot het bedrijfsleven. In dit factsheet worden de resultaten van de eerste analyseronde besproken. Hierin zijn de resultaten verwerkt die tot medio maart 2012 zijn verzameld onder bedrijven die lid zijn van GeoBusiness Nederland en bedrijven die geen lid zijn van de vereniging. De respons is 43% onder de leden en 11% onder de niet-leden. De bedrijven hebben de kengetallen ingevuld voor de jaren 2010 en 2011 en een verwachting gegeven voor In de analyse worden deze kengetallen ook vergeleken met de uitkomsten van de marktmonitor van De eerste analyse laat zien dat de omzet van de bedrijven onder druk staat en dat deze omzet met minder personeel wordt gerealiseerd. Er is een toenemende afhankelijkheid van de overheid. De investeringen in onderzoek en ontwikkeling nemen af door een dalende omzet. Omzet De omzet uit geo-producten en diensten kent een dalende lijn sinds De ontwikkeling van de omzet heeft een grillig karakter, waarbij de omzet behoorlijk daalt tussen 2009 en 2010 (19%) en vervolgens weer stijgt in 2011 ten opzichte van 2010 met 12%. De verwachting voor 2012 is minder optimistisch en wordt geschat op een afname met 8% tot 811 miljoen euro. Omzetontwikkeling geo-producten en -diensten Bron: Heliview Research Over GeoBusiness Nederland GeoBusiness Nederland verenigt ruim honderd bedrijven die actief zijn op het gebied van geo-informatie. Als branchevereniging voor bedrijven in de geo-informatiesector staat GeoBusiness Nederland voor het vergroten van het marktvolume en het verbeteren van de marktwerking in de geo-informatiesector.

10 Afzetmarkten In 2009 werd de omzet uit geo-producten en diensten gerealiseerd voor 39% bij het bedrijfsleven, 57% bij de overheid en 4% in het consumentensegment. In 2012 zien we een kleine daling in de afzetmarkt bij het bedrijfsleven (nu 38%), een stijging bij de overheid (nu 62%), en daling tot 1% in het consumentensegment. Het geo-bedrijfsleven lijkt dus meer afhankelijk te worden van de overheid in het realiseren van haar omzet. De daling van de afzet in het consumentensegment is aanzienlijk. De belangrijkste branches in het bedrijfsleven, waarin de meeste omzet wordt gegenereerd, zijn respectievelijk: bouw en infrastructuur (26%), telecom en IT (13%) en chemie en industrie (8%). Binnen de overheid zijn de gemeenten (33%), ministeries (21%) en waterschappen (17%) de belangrijkste afzetmarkten. Afzetmarkt geo-producten en diensten Samenstelling en ontwikkeling l Bron: Heliview Research Werknemers Er is een daling te zien van ruim geo-informatie medewerkers in 2009, naar in 2010, naar ruim in Voor 2012 is de verwachting dat de krimp doorzet met 3% naar ruim negenduizend. Bij de bedrijven die hebben deelgenomen aan de marktmonitor vormt in veel gevallen het aantal geo-informatie medewerkers een deel van de totale personeelsomvang. Als er wordt gekeken naar deze totale personeelsomvang dan is de afname in het aantal geo-informatie medewerkers tussen 2009 en 2011 groter dan bij het aantal geo-informatie medewerkers alleen, namelijk 10% versus 5%. HR ontwikkelingen Bijna de helft van de onderzochte bedrijven had in 2011 geen vacatures openstaan (47%) en verwacht ook voor 2012 geen vacatures te krijgen (46%). Bedrijven die wel vacatures hebben gaat het in 2011 om gemiddeld 1 tot 2 vacatures. Hier is ook een dalende lijn te zien vanaf De gemiddelde tijd dat vacatures openstaan daalt ook sinds 2009: van ruim veertien weken naar bijna negen weken in Uitgaven aan Research & Development Door de bedrijven wordt gemiddeld 3% van de totale omzet uitgegeven aan R&D. Als er alleen naar het geo-aandeel wordt gekeken dan valt op dat hier de R&D-uitgaven hoger liggen, namelijk rond de 7% van de omzet gegenereerd uit geo-producten en diensten. Dit percentage is jaarlijks stabiel, maar omdat de omzet daalt tussen 2009 en 2012 met een opleving tussen 2010 en 2011, dalen ook de totale uitgaven aan R&D. In 2009 werd 76 miljoen euro uitgegeven aan geo-informatie R&D tegen 55.5 miljoen in Financiering van R&D is voor 95% uit eigen middelen, 5% is afkomstig uit subsidies. Groei In het bedrijfsleven wordt voor 2012 een groei verwacht binnen de afzetmarkten water, energie, chemie, industrie en mobiliteit. Er wordt in 2012 een afname verwacht binnen de afzetmarkten milieu; bodem en natuur; openbare orde en veiligheid; ruimtelijke ordening en landbouw en visserij. Geo-producten en -diensten waar men de meeste groei verwacht zijn respectievelijk: Ontwikkelen geo-services 22% Webservices 21% Geo-data beheer 18% GIS-applicatie software: productie en/of distributie 17% Data inwinning: terrestrisch en fotogrammetrisch/ remote sensing - beiden 15%

11 Column Frank de Miranda Geo-sector 3.0! Wat zijn de kansen en bedreigingen voor de geo-sector? In zijn column in Geo-Info 2010, nummer 11/12 stelde mijn voorganger Jos Anneveld namens GeoBusiness Nederland de vraag wat het toen nog kersverse kabinet Rutte zou gaan betekenen voor de geo-informatiesector. Hij gaf daarbij een toelichting op enkele voor de sector belangrijke thema s zoals veiligheid, energie en infrastructuur. Ik schrijf deze column bijna anderhalf jaar later, nadat de onderhandelingen in het Catshuis zojuist zijn mislukt en er zeer waarschijnlijk verkiezingen worden uitgeschreven. Een actueel moment om te kijken hoe kabinet Rutte in de praktijk heeft uitwerkt voor de geo-sector. En wat de uitdagingen zijn waar we nu voor staan. Bood deze kleinere overheid inderdaad kansen op samenwerking tussen de gouden geo-driehoek overheid, bedrijfsleven en wetenschap en onderwijs? Er zijn inderdaad, zoals verwacht, door het kabinet Rutte op het gebied van infrastructuur besluiten genomen die kansen op samenwerking kunnen bieden voor onze sector. Minister Schultz van Haegen van I&M wees bijvoorbeeld in juli 2011 projecten aan waar Publiek-Private Samenwerking (PPS) aan de basis staat. De lijst van Schultz bestaat uit projecten met betrekking tot het hoofdwegennet, de hoofdvaarwegen, de hoofdwatersystemen en Spoorprojecten. Publiek-private samenwerking wordt concreet ondersteund en gestimuleerd door de overheid. Logischerwijs heeft dit een positieve uitstraling op de geo-sector. Sinds 1 januari 2012 is bijvoorbeeld het PPS-support volledig operationeel. Dit is het landelijke steunpunt op het gebied van Publiek-private samenwerking dat inmiddels meerdere PPS-projecten bij provincies, gemeenten en een waterschap behandelt en ondersteunt. Deze stimulans voor PPS levert ook al concrete resultaten op. De minister van I&M is tevreden over de afname van de files en de flinke economische besparing dankzij de spoedaanpak met DBFMcontracten (Design, Build, Finance & Maintain). Zoals iedereen kan volgen in de media, wordt er binnen de publieke sector flink bezuinigd. Dit heeft ook gevolgen voor de geo-informatiesector, met name voor het geo-bedrijfsleven. Enerzijds zal een compacte overheid meer overlaten aan het geo-bedrijfsleven, anderzijds zijn hiervoor minder financiële middelen beschikbaar. Om dit soort vragen te beantwoorden heb je eigenlijk veel meer informatie uit de sector nodig. Juist om die reden zet GeoBusiness Nederland zwaar in op het doorontwikkelen van de marktmonitor. De overheid speelt inderdaad een minder belangrijke rol als aanjager voor innovatie en doet vaker een beroep op het bedrijfsleven vanuit het principe: de markt tenzij Wel heeft de overheid Topsectoren gedefinieerd waardoor het beperktere innovatiebudget meer focus krijgt. Innovatie in de geo-informatiesector kan volgens GeoBusiness Nederland ook gestimuleerd worden door het vrijgeven van overheidsdata voor hergebruik door het bedrijfsleven en onderzoek- en wetenschapsinstellingen. Het openstellen van data verlaagt de investeringsdrempel voor nieuwe innovatieve producten en diensten. Bij het vrijgeven van overheidsdata speelt de overheid een belangrijke rol maar zij kan dit niet alleen. De overheid als bronhouder heeft hulp nodig in het beschikbaar maken van data. De geo-informatiesector kan hierbij een essentiële rol spelen. Vandaar dat GeoBusiness zich committeert aan het Open Data initiatief. Met een nieuw regeerakkoord op tafel moesten alle partijen binnen de geo-driehoek elkaar beter gaan vinden om de maatschappelijke uitdagingen voor de toekomst aan te gaan en doelstellingen te bereiken. We weten elkaar steeds beter te vinden maar het is nog geen uniform beeld. Met name is betere aansluiting nodig met onderwijs- en wetenschapsinstellingen. Dit zal onder een ander kabinet niet veranderen. GeoBusiness Nederland bevordert daarom waar mogelijk samenwerkingsinitiatieven. Een belangrijk voorbeeld is IIPGeo en het organiseren van bijeenkomsten waar verschillende partijen binnen de driehoek elkaar vinden. Op 26 juni aanstaande is de halfjaarlijkse themabijeenkomst van GeoBusiness Nederland. Het thema is de Geo-sector 3.0! Ik nodig u graag hiervoor uit om te discussiëren over hoe we samen de nieuwe geo-sector vorm kunnen geven. Vicevoorzitter GeoBusiness Nederland Frank de Miranda De verwachte afname van steun van de overheid voor innovatie of infrastructurele geo-projecten die nodig zijn om de toppositie van Nederland te handhaven is gedeeltelijk uitgekomen. Geo-Info

12 Verslag Graafschade en planologische inpassing Op 20 februari 2012 organiseerde de regio Noord van GIN in samenwerking met het NVDO (Nederlandse Vereniging voor Doelmatig Onderhoud), afdeling Noord een bijeenkomst bij de Gasunie in Groningen. Thema s waren het voorkomen van graafschades, de gevolgen van de aanleg van infrastructurele werken en wat bij deze thema s komt kijken. Ruim 160 deelnemers hadden zich aangemeld. De bijeenkomst werd na een introductiefilm over de Gasunie geopend door Scholte Strikwerda, voorzitter van het NVDO Noord en werkzaam bij de Gasunie. Na de opening gaf Strikwerda het woord aan Albert Hensema die vanuit GIN Noord het dagvoorzitterschap voor zijn rekening nam. Hensema gaf in zijn voorwoord aan dat Patrick Bakhuizen afscheid heeft genomen van GIN Noord en dat Bert Gerlofs zijn plaats heeft ingenomen. Gasunie De eerste spreker was Jaco van der Quast, manager (Geo)graphic Datacenter bij de Gasunie. Van der Quast ging in zijn presentatie in op geografisch databeheer bij de Gasunie en dan speciaal de kwaliteitsborging van de registratie van de Gasunie assets. De gasramp in 2004 bij Ghislenghien in België heeft destijds geleid tot vragen over de veiligheid van de gasleidingen in het Nederlandse parlement. De Gasunie moest aangeven en aantonen hoe zij hun zaken op orde hebben en houden. De afdeling Geografisch Databeheer van de Gasunie voorziet in de geografische informatiebehoefte van activiteiten voor het gastransportsysteem van de Gasunie en op commerciële basis ook voor kabels en leidingen van derden. Om dit te kunnen realiseren werkt men onder andere met de systemen Eagle Piggen is een prop door een leiding duwen en SAP. De geografische data worden overal in de processen van de Gasunie gebruikt. Bij tracémanagement worden de tracés van de leidingen bewaakt en wordt bijgehouden waar gegraven gaat worden. Uiteraard worden de geografische data gebruikt bij ontwerp en constructie van nieuwe leidingen, bij beheer en onderhoud, bij de afdeling die het gastransport verzorgt, bij risicobeheersing, conditiebeheersing van de leidingen zelf en voor grondzaken en communicatie. Van der Quast ging in op de volledigheid, actualiteit, betrouwbaarheid, toegankelijkheid, integriteit en juistheid van de gegevens. Duidelijk Afb.1. Dank aan aardgasbaten. 10 Geo-Info

13 Afb.2. Dank aan sprekers. werd dat een goede kwaliteitsborging onontbeerlijk is. Sinds 2005 voldoet de monitoring van de leidingen (zowel x-, y- als z-coördinaat) aan de eisen van de WION (WION = Wet Informatie-uitwisseling Ondergrondse Netten). Van der Quast eindigde met de wijze waarop gemeten wordt bij horizontale boringen en hoe men rekenmodellen gebruikt om een veilige graafafstand tot het aanwezige leidingtracé te bepalen. Marcel Houwing, manager TOSI, Operationele staf - Integriteit bij de Gasunie, sprak vervolgens over integriteit en GIS. Houwing gaf eerst een beeld van het leidingennet in Nederland met een lengte van km. De Gasunie verzorgt de hoofdtransportleidingen en locale netbeheerders verzorgen de leidingen die het gas onder andere naar de afnemers transporteren. Onder integriteit van leidingen verstaat men het handhaven van de kwaliteit van de gasleidingen. Duidelijk werd dat, naast graafschades, ook andere bedreigingen de kwaliteit van de leidingen kunnen aantasten. Corrosie wordt bijvoorbeeld tegengegaan door een goede kwaliteit van het leidingenmateriaal te kiezen, door een goed ontwerp en verder voorkomen coating en kathodische bescherming aantasting. Nadat de leidingen gelegd zijn worden periodiek controles uitgevoerd. Dit gebeurt zowel aan de buitenkant van de leidingen als aan de binnenkant (het zgn. piggen). Het blijkt dat spoorlijnen, tramlijnen en hoogspanningsleidingen die parallel aan Meeste graafschades in Amsterdam de leidingen lopen de bescherming van de leidingen kunnen verstoren, omdat er potentiaalverschillen tussen leidingen kunnen ontstaan. Men maakt deze zaken zichtbaar via Google Maps, luchtfoto s, Streetview en/of Cyclorama s. Het gebruik van GIS is met name gericht op het bepalen waar een schade is ontstaan. Hierna kan de leiding ter plekke opgegraven worden en reparatie uitgevoerd worden. WION Na de broodmaaltijd kreeg Brigitta Zorge- Kremer, accountmanager Netbeheerders en Nutssector van het Kadaster het woord. Zij gaf een overzicht van de stand van zaken bij de WION en een beeld van de graafschades, zoals deze zich in 2010 hadden voorgedaan. Bij de aanwezigen werd de kennis van de WION en de partijen die daarbij betrokken zijn (ministerie van ELI, Kadaster, grondroerders, netbeheerders en het agentschap Telecom) en hun respectievelijke rollen opgefrist. Inmiddels zijn nagenoeg alle netbeheerders aangesloten en zijn ca grondroerders geregistreerd. Zorge gaf inzicht in een groot aantal statistische kengetallen. Het aantal meldingen neemt bijvoorbeeld met de jaren gestaag toe. In 2004 waren er ruim meldingen en in 2011 ruim Op basis van de geregistreerde schades uit 2010 ( schades) werd Trage ontwikkeling BGT zorgpunt inzicht gegeven in wie, wat, waar, wanneer en waarmee. Van de 100 bedrijven met de meeste schades waren 63 uit aanleg infra, 29 GWW, 4 de bouw en 4 netbeheerders. Gemiddeld waren er 60 schades per bedrijf. Opvallend is dat er schades betrekking hadden op datatransport en slechts 4 op drainage. De kosten waren bij het datatransport bijna 8.4 mln. en bij de drainage 570,-. De totale kosten verbonden aan alle schades bedroegen in 2010 ruim 22,5 mln. De meeste graafschades bij de top 20 gemeenten lagen in Amsterdam (1593) en de minste bij Houten (219). Ten aanzien van de meldingen valt op dat deze het gehele jaar door plaatsvinden met pieken in de maanden maart, april, september, oktober en november. Via deze presentatie kregen de aanwezigen een goed beeld van de omvang van de schades en het belang van een goede werking van het kabels en leidingen informatie centrum (KLIC). Tenslotte gaf Zorge een beeld van de ambitie van het KLIC een proactieve en leidende rol in de graafketen door: goede informatieverstrekking dienstverlening, professioneel, betrouwbaar, transparant en kostendekkend inzicht in incidenten in de informatievoorziening nauwe samenwerking met partners in de graafketen goed stakeholder-management. Informatie over leidingen gaat sneller en beter beschikbaar komen voor de grondroerders. Sneller door informatie op de graaflocatie en detailinformatie op de exacte locatie. Beter door meer meldingen, nauwkeuriger registratie van netwerken en meer informatie over de omgeving. De toekomstige ontwikkelingen worden in samenwerking met de stakeholders opgesteld. Veilig graven is veilig transport Fokke de Jong, manager tracé en databeheer bij de Gasunie, gaf een presentatie met als titel Veilig graven is veilig aardgastransport. De Gasunie gaat over het hoge druk (16 bar) gastracé in Nederland. De Jong gaf aan waar veilig gastransport aan moet voldoen: Geo-Info

14 Afb.3. Dankbaar applaus. een transportnet beter dan de geldende normen; leidingen met corrosiebescherming; diepteligging meer dan 80 cm; belemmerde strook van 2x4 of 2x5 meter; periodiek inwendige inspecties; zonering (veiligheidsafstand tot bebouwing); in de ontwerpfase vooroverleg met derden; bewaken van planologische veranderingen. In de praktijk blijkt dat leidingschade praktisch alleen door grondroeractiviteiten ontstaat. Per jaar heeft de Gasunie 5 à 10 schades, weinig, maar met grote risico s. De Gasunie is actief bezig om graafschades te voorkomen. Hier moet dan gedacht worden aan begeleiding van werkzaamheden op basis van KLIC-meldingen, communicatie, 30 toezichthouders landelijk, 20 medewerkers tracébeheer, het bovengronds markeren van de leidingen, het uitvoeren van inspecties in een helikopter iedere drie weken, Nauwkeurigheid Google Earth zorgpunt in de auto daar waar niet gevlogen kan worden en eens per twee jaar alle tracés aflopen. Dat deze acties hun rendement hebben liet De Jong zien aan de hand van een grafiek waaruit bleek dat de schades vanaf 2004 (25) in 2011 (6) aanzienlijk teruggelopen zijn. Welke schakel GIS in dit proces speelt liet De Jong aan de hand van een aantal sheets duidelijk zien. Ten aanzien van GIS heeft De Jong een aantal zorgpunten: nauwkeurigheid leidingdata; er is een slechte discipline melding bij afwijkende ligging; de trage ontwikkeling van de BGT; Europese regelgeving: Inspire; nauwkeurigheid van Google Earth. Voor de toekomst ziet de Gasunie als ontwikkeling het nog meer gebruikmaken van centrale data zoals BGT, AHN en fotokaarten met een hoge nauwkeurigheid, volledigheid en actualiteit. Echter ook inspecties op basis van gesignaleerde veranderingen en afwijkingen ter plaatse kunnen herstellen. Ring Zuid Groningen Als laatste spreker kwam Jan van de Bospoort, landschapsarchitect AvB van het ontwerpteam aanpak Ring Zuid rondom Groningen, aan het woord. Van de Bospoort nam ons eerst mee terug in de tijd. Waarom alweer dit project? De aanleiding was het oplossen van verkeerskundige problemen, het versterken van de economie en de bereikbaarheid van het Noorden van het land en de samenhang met andere bereikbaarheidsprojecten in de regio Groningen-Assen. De stand van zaken van het planproces werd weergegeven. De verkenning is in 2008 gestart en de afronding zal ergens in 2020 zijn. Er is gekozen voor een verdiept tracé en de aanleg en bouw is momenteel in volle gang. Complicerende factor is dat de verkeersdoorstroming tijdens de bouw moet doorgaan. Via diverse animaties werd aangegeven hoe de nieuwe situatie er uit komt te zien. Ook de diverse scenario s die tijdens de verkenning en het definitieve ontwerp aan de orde zijn geweest werden door Van de Bospoort professioneel en met een grote dosis humor behandeld. Wat tijdens de presentatie duidelijk wordt is hoe kaartmateriaal en luchtfoto s de processen op een positieve wijze kunnen ondersteunen. Ook in de communicatie naar bewoners van panden en wijken in de buurt van de ringweg werken deze presentaties erg goed. Dank volop Na afloop van de presentaties bedankte de dagvoorzitter de sprekers en uiteraard werd de Gasunie (nogmaals) bedankt voor het mede mogelijk maken van de bijeenkomst. De presentaties zijn op de site van GIN beschikbaar. Sieb Dijkstra, GIN Noord 12 Geo-Info

15 Dure originele landmetersfoto Bij landmetersproducten als kadastrale hulpkaarten speelt in Nederland nu de discussie van vervangend digitaliseren. Bij bewaard blijven van de inhoud zou de vorm van resultaat van landmeterswerk er niet toe doen. Elders ter wereld geldt dat zelfs niet voor foto s van landmeters. Etsy.com is in de USA meer dan een marktplaats. We re a community of artists, creators, collectors, thinkers and doers, zo heet het. Voor een studiofoto van rond 1875 van Root uit Monmouth in de staat Illinois wordt ondanks beschadigde hoekjes $ 650 gevraagd. Hoewel de mannen dus nog niet eens aan het werk zijn is de voorstelling is dan ook niet mis! A wonderful studio portrait of the entire surveying crew, complete with Transit, Target and a Gunters Chain. An important part of the expansion of America was the Survey Crew, plotting townships, homesteads and mapping the country! Dat verklaart alles. Adri den Boer Reactie GeoBusiness Marktmonitor 2012 (Zie pagina 7 en 8, als factsheet verstrekt op Overheid & ICT) Bij de vorige Marktmonitor stelde ik in dit blad Vragen aan Ed Nijpels als voorzitter van GeoBusiness Nederland. (Zie Geo-Info 2011, 7/8, p. 31.) Ik was benieuwd hoeveel promille van de omzet aan advertenties zou zijn besteed en hoe zich dat zou verhouden tot zulke investeringen in andere sectoren. Ik deed de suggestie om de marktmonitor te vervolmaken met informatie over dit aspect en dat niet over te laten aan de Marktmonitor van de reclamesector. Afgaande op de factsheet en de presentatie op Overheid & ICT is de suggestie nog niet overgenomen. Dat is jammer. De minstens op het oog sterke terugloop is dat ook. Naast de vraag hoe zich die verhoudt met de omzetontwikkeling brak die terug loop ook een vakmedia-infrastructuur deels af. Er verdween een goed blad en er verdwenen bij Geo-Info nummers en (veel) pagina s per jaar. Voor de sector is natuurlijk de genoemde relatie met de omzet het meest belangrijk, maar zou enig belang ook niet gelden voor subvragen over de wisselende verhoudingen tussen bijvoorbeeld advertenties, eigen PR-uitgaven en internetreclame? Voor de volgende keer herhaal ik graag mijn suggestie weer! Adri den Boer, redacteur Geo-Info

16 De Reünie Katinka Roebert Wat doen mijn klasgenoten? In de zomermaanden van 2011 heb ik veel teruggekeken om te ontdekken hoe de toekomst er uit moet komen te zien. Dat deed ik alleen, maar de meest effectieve momenten heb ik samen met iemand beleefd. Het gesprek, de reflectie, de feedback, de humor gaven mij veel belangrijke informatie. In die periode vroeg ik mij ook af wat mijn studiegenoten zijn gaan doen. Hebben zij hun plek gevonden in het vakgebied? Doen zij heel wat anders? Of staan zij op een kruispunt en is de keuze van de weg nog niet gemaakt? Met het programma De Reünie met steeds een klas in de hoofdrol, leerlingen van toen die elkaar na jaren weer ontmoeten en onder leiding van Rob Kamphues terug gaan in de tijd in mijn achterhoofd ontstond het idee van deze serie. In serie 3 zijn Joost Assendelft en Paul Bruinsma aan het woord. Joost en Paul ontmoet ik in het oude Provinciehuis te Utrecht, de werkomgeving van Paul. Oud, omdat op 16 april jl. 880 provincie medewerkers verhuisden naar het voormalige Fortis-gebouw. De witte toren, goed zichtbaar vanaf de A12. De rol van vaders in de studiekeuze van hun zonen, viel mij al op bij eerdere gesprekken in deze serie. Ook bij de studiekeuze van Joost en Paul spelen hun vaders een rol. De vader van Paul was landmeter bij Rijkswaterstaat. Als klein jongetje mocht Paul met regelmaat mee naar de Waddeneilanden. Toch wilde hij niet hetzelfde vak als zijn vader. Het werd Civiele Techniek op de MTS in Leeuwarden. Toen bleek dat ik uitblonk in het vak landmeetkunde, vertelt Paul, volgde ik een jaar de kopstudie Landmeetkunde in Groningen en haalde direct mijn HAVO-certificaten voor wis- en natuurkunde. Een logische vervolgstap was de Paul Bruinsma met op de achtergrond het nieuwe provinciehuis. Joost Assendelft. Elke dag lachen! HBO-opleiding Geodesie in Utrecht. Toch hetzelfde als mijn vader. Joost is geboren in Venlo. Toen hij 14 was, verhuisde het gezin Assendelft naar Velserbroek in Noord- Holland. Na de middelbare school wilde hij naar de Vervoersacademie in Venlo. Joost vroeg zich toen oprecht af of het een bewuste studiekeuze was of dat hij graag terug wilde naar Venlo. Dat laatste was het geval. Geen goede reden voor het kiezen van een studie, vervolgt Joost. In gesprekken vertelde mijn vader wel eens dat hij als hij opnieuw mocht kiezen graag landmeter wilde worden. Toen uit een beroepskeuzetest de voorkeur voor binnen- en buitenwerk naar voren kwam, was de keuze voor Geodesie in Utrecht snel gemaakt. Joost heeft na de studie Geodesie een jaar bedrijfskunde gestudeerd in Amsterdam. Dit is een zeer goede beslissing geweest. In Utrecht lag de focus op inhoud en theorie. In Amsterdam kreeg ik les van docenten uit de praktijk en kreeg ik inzicht in organisaties en toepassingen. Paul knikt en vertelt dat hij positief terug kijkt op de opleiding, maar dat hij onderwijs op het gebied van bedrijfskunde, organisatiekunde en leidinggeven zeker heeft gemist. Paul heeft bij verschillende organisaties gewerkt. Ik ben begonnen bij NS, daarna Grontmij en via de gemeentes Woerden en Huizen ben ik bij de provincie Utrecht terecht gekomen. De eerste acties als teamleider bij de provincie herinnert Paul zich nog goed. Allereerst richtte ik mij op het samenvoegen van 14 Geo-Info

17 Werkweek in Kootwijk. de afdeling Kartografie en Landmeten. Vervolgens ben ik begonnen met het beschrijven van de werkprocessen met als doel de specialisten breder en vervangbaar te maken. Specialisten hebben het of heel druk of ze hebben niets te doen! Het contact en de intervisie met collega teamleiders binnen de organisatie heeft hem geholpen een eigen managementstijl te ontwikkelen. Goed samenwerken, maar geen vrienden hoeven te zijn en aansturing vanuit de inhoud kenmerkt Pauls strategie. Joost is ruim 16 jaar trouw aan Advin, een zusje van familiebedrijf Dura Vermeer. Een studiegenoot werkte bij Advin, maar kreeg een andere baan en tipte mij voor de vrijgekomen functie, vertelt Joost. Tot op de dag van vandaag een goede keuze. Naast interessant en uitdagend inhoudelijk werk wordt er ook elke dag gelachen. Via projectcoördinator wordt Joost al snel afdelingshoofd in Hoofddorp. Op zich een grote stap, maar mijn frisse en onbevangen blik werd gewaardeerd door mijn collega afdelingshoofden. Daardoor kreeg ik zelfvertrouwen en plezier in de functie. Inmiddels is Joost Teammanager Geo-informatie. Geen afdelingen verspreid over het land. Alle projecten worden centraal vanuit Hoofddorp aangestuurd. Ook Joost is net als Paul bij zijn afdeling begonnen met het uniformeren van werkprocessen en apparatuur. Als de BGT ter sprake komt kijken Paul en Joost elkaar aan. Paul is blij met de komst. Ik zie de komst van de BGT als stok achter Bent u ook benieuwd naar een oud-studiegenoot? Wilt u graag weer in gesprek komen? Neem contact op via katinkaroebert@hotmail.com en ik organiseer een ontmoeting. Goed samenwerken, geen vrienden de deur om eindelijk het beheer van de openbare ruimte goed op poten te zetten. Joost vraagt zich daarentegen hardop af hoe het mogelijk is dat 415 gemeenten gaan samenwerken en de BGT tot een goed eindresultaat weten te brengen. Het lukt ons niet eens om gezamenlijk op te trekken binnen een groot project. Laat staan dat het alle gemeenten en andere bronhouders wel gaat lukken! Paul kijkt bedenkelijk en kent geen uitstel. Wij gaan van start met de vervaardiging van de BGT. Al was het alleen maar om ons eigen werkproces te verbeteren. Tot slot een blik in de toekomst. Paul hoopt op een grote ontwikkeling op het gebied van transparantie en communicatie binnen de overheid. Wat doet de Provincie en hoe doen wij het? Burgers willen het weten. Ook zal er meer werk en diensten worden ingekocht via contracten met externe partijen. Ook vraagt Paul zich af wie hem straks gaat adviseren als zijn oudere collega s weg zijn. Huur mij maar in, zegt Joost met een vrolijke lach op zijn gezicht. Joost heeft de concurrentie de afgelopen jaren zien groeien. En dat zal de komende jaren niet minder worden. Het gaat straks niet alleen om het leveren van een goed product. De relatie met de klant en het onderscheidend vermogen gaan de doorslag geven. Daarnaast moet je als bedrijf op de hoogte blijven van en werken met de nieuwste ontwikkelingen. Bij ons is dat momenteel Geo-ICT en het mobiel laserscannen, wat we hebben ondergebracht in een nieuwe BV, namelijk M3DM BV; dit staat voor Mobile 3D Mapping. Geweldig! Maar, vult Joost aan, De mensen zijn het kapitaal van Advin. De sfeer is bepalend voor het succes. Katinka Roebert GIN vrijwilliger en werkzaam bij Geo-ICT Opleidingen Geo-Info

18 Karl May honderd jaar geleden overleden Old Shatterhand - landmeter! Henk Holsbrink In de Leeuwarder Courant van 19 maart jl. schreef Asing Walthuis een column met de titel Winnetou. Het schrijven van de column was ingegeven door het feit dat Karl May honderd jaar geleden overleed op 30 maart Zijn schrijven had ook met landmeten te maken. Zeker het Verband Deutscher Vermessungsingenieure e.v. wist dat al langer. De Duitser Karl May ( ) was in de vorige eeuw een zeer bekend schrijver van jongensboeken die over het Wilde Westen schreef zonder daar ooit een voet te hebben gezet. Kort voor zijn dood kwam hij voor het eerst in de VS. Het laatst verschenen nummer van het tijdschrift Geodesia ( ), ook digitaal beschikbaar in de tijd schriftendatabank van De Hollandse Cirkel (dehollandsecircel.courant.nu), signa leerde in een paar zinnen dat Winnetou zijn vriend Old Shatterhand toestemming gaf zijn meetwerk af te maken voor de westerse variant van de NS. (Het betrof alleen een zomerkampherinnering van Jan Ebbinge.) Hard werkende landmeter In de column wordt beschreven hoe Winnetou op 2 september 1874 stierf en wel aldus: Stervend ligt hij met het hoofd in de schoot van zijn bloedbroeder Old Shatterhand (de verteller, een Duits landmeter in Amerika). Rondom staan spoorwegbouwers en pioniersgezinnen. Uit het boek Winnetou met het verhaal Greenhorn lezen we dat Old Shatterhand al (land)metingen in zowel lengte als hoogte kon doen en dus met een groep echte landmeters (landmeters worden ook wel woudlopers genoemd), op pad ging door onontgonnen gebied in de richting van Santa Fé. En wel om een treintraject Karl May in 1875 ( Old Shatterhand met zijn jalons, theodoliet, meettas en meetportefeuille met op de achtergrond zijn meet-huifkar. Tekening Helmut Nickel. uit te zetten in een gebied in de richting van Nieuw Mexico. Old Shatterhand werd door Karl May getypeerd als een hardwerkende landmeter. Ook uit Winnetou-1 blijkt dat Old Shatterhand arbeitet als Surveyor, d.h. Feldmesser, für die Eisenbahngesellschaft Atlantic and Pacific Company bei der Vermessung einer der großen Transkontinentalbahnen nach dem Westen der Vereinigten Staaten von Amerika. Die Bahnlinie soll von St. Louis aus durch das Indianerterritorium, Neu-Mexiko, Arizona und Kalifornien zur Pazifikküste verlaufen. Die Sektion (Abschnitt), die ihm und den drei anderen Surveyors Riggs, Marcy und Wheeler unter der Leitung des 16 Geo-Info

19 Der Ich-Erzähler wird ca Surveyor, Feldmesser, für eine der geplanten transkontinentalen Eisenbahnen durch die USA bei der Atlantic and Pacific Company. Zuvor hat er im Surveying Office ein Examen bestanden, indem er den Gebrauch der verschiedenen Instrumente zu erklären und das Zeichnen von Karten und Plänen zu beschreiben hatte und sich über das Wesen und die Unterschiede der Aufnahme durch Koordinaten, der Polar- und Diagonalmethode, der Perimetermessung, des Repetitionsverfahrens, der trigonometrischen Triangulation ausgesprochen hatte. (Zitiert nach Winnetou 1. Band).Tatsächliche Quelle von Karl May s Kenntnissen war sein Brockhaus Conversations-Lexikon. Dort finden sich unter dem Stichwort Feldmeßkunst alle von ihm genannten Fachausdrücke. Für die Nutzung dieser Quelle gibt es sogar einen Beweis, denn Mays 2500 Bände umfassende Bibliothek ist im Karl-May-Museum Radebeul in der Villa Shatterhand. erhalten geblieben. Und darin finden sich von ihm manche Randnotizen. Bei der Feldmeßkunst sind es winzig kleine waagerechte Striche. Seine Fundstellen für den Surveyor. (Veröffentlichungen von Vermessungsingenieur Rolf J.G. Stadelmayer in den Mitt. der Karl-May-Gesellschaft.) Oberingenieurs Bancroft zur Erforschung und Ausmessung zugefallen ist, liegt zwischen dem Quellgebiet des Rio Pecos und des südlichen Canadian. Da seine Kollegen sehr träge und trunksüchtig sind und es mit ihren Fachkenntnissen nicht weit her ist, muss er alles alleine machen. (Sascha- Schneider-Ausgabe (1904) von Winnetou-1). Dat stemt overeen met de tekst van Karl May dat de groep landmeters teveel aan de brandewijn was, maar de schrijver liet evenwel hier wat in het midden of Old Shatterhand ook aan dit drinkgebeuren deelnam. Slot Op basis van de reisvertelling van Karl May verschenen bij Karl-May-Verlag Bamberg Radebeul - en opnieuw uitgegeven door Eckart Sackmann met medewerking van Horst-Joachim Kalbe und Detlef Lorenz - de stripverhalen Winnetou. Daar is de bijgaande afbeelding in vertaalde edities uit afkomstig. Naast de meet-huifkar is op de afbeelding van een stripboek te zien dat onze Old Shatterhand dezelfde meetattributen had als de landmeters uit de vorige eeuw. Hoe een en ander ook in het verleden wel of niet waar geweest moge zijn; het zou toch kunnen dat de harten van sommige lezers van dit tijdschrift nu wel wat sneller gaan kloppen en zij nu ook met trots zouden kunnen zijn vervuld, nu zij old-fellows blijken te zijn van de fameuze Old Shatterhand. Literatuur May, Karl. Winnetou-verhaal: Greenhorn Uitgeverij Arboris BV Zelhem Reactie Rotterdamse kaartbijhouding (Geo-Info , pagina 6) Adri den Boer schreef over een merkwaardige Rotterdamse kaartbijhouding. Dit naar aanleiding van een foutieve straatnaam in Nieuwerkerk a/d IJssel (gemeente Zuidplas) op de RET-lijnenkaart. Graag wijzen wij op het feit dat de betreffende kaart niet gemaakt wordt door de gemeente Rotterdam, maar door een kartografisch bureau uit een andere grote stad.. Overigens maakt de RET geen deel meer uit van de gemeente Rotterdam en is RET niet verplicht onze kaartinformatie te gebruiken. Op ónze Rotterdamse kaart staat het gebied buiten de gemeentegrens van Rotterdam in grijs afgebeeld, zonder straatnamen en is de informatie afkomstig van het Kadaster. Nico Goverde (GW Rotterdam) Kaartfragment GW Rotterdam met de onbenoemde Nieuwerkerkse Vrijheidslaan, voorheen Burg. Jasstraat. Geo-Info

20 Digitale bijzondere collecties Universiteitsbibliotheek Utrecht in een nieuw jasje Sinds begin 2012 zijn de gedigitaliseerde stukken van de bijzondere collecties van de Universiteitsbibliotheek Utrecht (UBU) via een nieuwe, attractief vormgegeven website te bezichtigen. De vele duizenden handschriften, oude drukken en kaarten komen nu nog beter tot hun recht. In de oude opzet hanteerde de UBU nog een onderscheid tussen de handschriften en oude drukken enerzijds en de kaarten anderzijds. Dit belemmerde de gebruiksvriendelijkheid en maakte ook de thematische dwarsverbanden weinig inzichtelijk. Daar komt bij dat de oude website, daterend van begin 2000, dringend aan vernieuwing en modernisering toe was. De viewer bood bijvoorbeeld onvoldoende detail bij het inzoomen op de kaarten. Voorts ontbrak een goede etalagemogelijkheid voor het presenteren van de topstukken en nieuw gedigitaliseerde items. En achter de schermen verrichtte men vaak dubbel werk bij het ontsluiten van de documenten. Showroom Alle reden dus voor een grondige opknapbeurt. Ruim een jaar lang is er gewerkt aan het vernieuwen van de website voor de digitale bijzondere collecties. Het resultaat mag er zeker zijn. Zo is er een echte showroom gerealiseerd, waarin de belangrijkste en meest recent gescande stukken van de UBU voor het voetlicht komen (zie afbeelding 1). Wetenschappelijke achtergrondverhalen plaatsen deze stukken in hun geschiedkundige context en brengen ze tot leven. Elke maand staan op die manier twee bijzondere documenten in de schijnwerpers. Daarnaast maakt de UBU de zwaartepunten binnen de bijzondere collecties op een visueel aantrekkelijke manier duidelijk middels vijftien thema s en vier kernthema s. Een van die kernthema s is Hemel en aarde en vanzelfsprekend neemt kartografie hierbinnen een belangrijke plaats in. De rubriek Digitale tentoonstellingen toont gedigitaliseerde documenten in hun onderlinge samenhang, terwijl de rubriek Projecten en activiteiten fysieke tentoonstellingen en andere evenementen belicht. Grote rijkdom Afgezien van een etalage met daarin de achtergrondverhalen rond de meest belangwekkende documenten is er een nieuwe webomgeving voor ál het gedigitaliseerde materiaal gekomen. Die omgeving maakt het mogelijk om de stukken in detail te bekijken en boeken en atlassen door te bladeren (zie afbeelding 2). Hier kan men tevens terecht voor een toelichting op een bepaald item. Alle gedigitaliseerde handschriften, oude drukken en kaarten zijn gratis als PDF te downloaden. De viewer is verder platformonafhankelijk en dus te benaderen vanaf bijvoorbeeld een ipad of Windowscomputer, maar ook vanaf alle mobiele internettelefoons. Tot slot is de productiestraat zeg maar het totale proces van het scannen van een document tot het publiceren ervan op internet onder handen genomen. Handschriften, oude drukken en kaarten kunnen nu eenvoudiger en sneller op het wereldwijde web beschikbaar worden gesteld. De komende tijd kan een ieder dus steeds meer genieten van de grote rijkdom van de Utrechtse bijzondere collecties! URL s en (Engels) Marco van Egmond, conservator kaarten, atlassen en gedrukte werken, Universiteitsbibliotheek Utrecht Afb.1. Homepage van de nieuwe website voor de bijzondere collecties van de Universiteitsbibliotheek Utrecht. Afb.2. Viewer voor het bezichtigen van al het gedigitaliseerde materiaal. Hier wordt een Boeginese zeekaart getoond (Utrecht UB, Kaart: VIII.C.a.2). 18 Geo-Info